1. Mavọ yen Baibol na djisẹ rẹ ọghwọku wan?

ỌKE wo de nyo ubiota na “ọghwọku,” tivọ yen ẹwẹn wẹn ra? Ọkiọvo, wo se roro kpahen ohwo ra vwẹ oja ria fikirẹ obo ro ruru. Ẹkẹvuọvo, ọghwọku vrẹ ọtiọyen. Baibol na ta omamọ ota kpahen ọghwọku. Vwẹ asan evo dede, a tobọ kere ba erianriẹn, aghwanre, ẹguọnọ, kugbe arhọ. (Isẹ 1:2-7; 4:11-13) Kidie ọghwọku rẹ Ọghẹnẹ, ọyen odjephia nẹ o vwo ẹguọnọ kpahen avwanre, ọ je guọnọ nẹ avwanre vwo arhọ rẹ bẹdẹ bẹdẹ. (Hib. 12:6) Ọghwọku rọyen sa miavwan ohwo, ẹkẹvuọvo, ọ cha sa kon ohwo oma-a. Vwọrẹ uyota, “ọghwọku” churobọ si uyono. Ọ ghwa họhọ oka rẹ uyono ra vwọ kẹ ọmọ re vwo ẹguọnọ kpahen.

2, 3. Mavọ yen ọghwọku se vwo churobọ si uyono vẹ ojaẹriọ? (Ni uhoho rẹsosuọ na.)

² Roro kpahen udje nana: Ọmọshare ọvo re se Johnny fa ibọrọ vwevunrẹ uwevwin. Oni rọyen da ta kẹ: “Johnny, ọ dia evunrẹ uwevwin a da fa ibọrọ-ọ! Wo che miovwo erọnvwọn.” Ẹkẹvuọvo, Johnny rhọnvwe kerhọ-ọ, ukuotọ rọyen, o de hwe ochẹ re phi idodo phiyọ. Oka rẹ ọghwọku vọ, yen oni rọyen cha vwọ kẹ? Ọghwọku na se churobọ si uyono. Oni na sa chọn  uko vwọ riẹn oboresorọ uruemu rọyen na vwọ chọ, vẹ oboresorọ o vwo fo nẹ o nyupho rẹ ọsẹ vẹ oni rọyen, ọ me je chọn uko vwọ mrẹ aghwanre rọhẹ evunrẹ irhi rẹ ọsẹ vẹ oni rọyen ji kẹ, kugbe erere ro che norhe siẹrẹ o de nene ayen. Rere eta rọyen se vwo vwo ọkpan, oni na sa vwẹ oja vwọ re ọmọ na. Kerẹ udje, ọ sa reyọ ibọrọ na mie vwẹ uvwre ọke yena. Ọyena kọ nẹrhẹ ọmọ na riẹn oborẹ jẹ ẹmienyo sa ghwa cha.

³ Avwanre ẹbẹre ọvo rẹ evwruwevwin rẹ Ọghẹnẹ. (1 Tim. 3:15) Ọtiọyena, avwanre muọghọ kẹ Jihova ro vwo uturhi rọ vwọ kẹ avwanre irhi, ji ghwọku avwanre siẹrẹ e de gbe ayen ku. Vwọba, siẹrẹ a da rioja fikirẹ oruchọ rẹ avwanre, ọghwọku rọyen sa nẹrhẹ avwanre karophiyọ obo rọ ghanre te ra vwọ kerhọ kẹ Ọsẹ rẹ avwanre rọhẹ obo odjuvwu. (Gal. 6:7) Ọghẹnẹ guọnọre nẹ a kẹnoma kẹ erọnvwọn re sa so ọmiaovwẹ kẹ avwanre, kidie o vwo ẹguọnọ rẹ avwanre mamọ.​—1 Pita 5:6, 7.

4. (a) Oka rẹ ọghwọku vọ yen Jihova che ku ebruphiyọ ku? (b) Die yen a cha fuẹrẹn vwẹ uyono nana?

⁴ Womarẹ ọghwọku ro nẹ Baibol rhe, a vwẹ ukẹcha kẹ ohwo ra vwẹ Baibol yono yẹrẹ ọmọ rẹ avwanre vwọ dia odibo rẹ Jesu. Avwanre sa vwẹ Baibol na vwo ‘yono ihwo phiyọ evwata.’ A sa reyọ vwọ vwẹ ukẹcha kẹ ọmọ rẹ avwanre yẹrẹ ohwo ra vwẹ Baibol yono, rere ọ sa vwọ ‘riẹn otọ rẹ imu na ejobi rẹ Jesu dje kẹ avwanre,’ o mi ji ru ayen. (2 Tim. 3:16; Mat. 28:19, 20) Jihova ku ebruphiyọ kuẹ oka rẹ uyono tiọna rọ sa nẹrhẹ ihwo re yono nure muwan, rẹ ayen ji vwo yono ihwo efa. (Se Taitọs 2:11-14.) E jẹ avwanre guọnọ ẹkpahọnphiyọ vwọ kẹ enọ eghanghanre nana: (1) Idjerhe vọ yen ọghwọku rẹ Ọghẹnẹ vwo djephia nẹ o vwo ẹguọnọ rẹ avwanre? (2) Die yen avwanre se yono mie ihwo rẹ Ọghẹnẹ ghwọku vwẹ ọke awanre? (3) Mavọ yen avwanre sa vwọ vwẹrokere Jihova vẹ Ọmọ rọyen, ọke ra da vwẹ ọghwọku vwọphia?

5. Idjerhe vọ yen ọghwọku rẹ Jihova vwọ dia odjephia rẹ ẹguọnọ ro vwo kpahen avwanre?

⁵ Ẹguọnọ yen muẹ Jihova vwọ reyọ ọkpọvi vẹ uyono vwọ kẹ idibo rọyen. Ọ guọnọre nẹ ayen vwẹ ọkieje vwọ dia evunrẹ ẹguọnọ rọyen, ji vwo arhọ rẹ bẹdẹ. (1 Jọn 4:16) Jihova hanrha idibo rọyen yẹrẹ ni ayen kueku-u. (Isẹ 12:18) Ukperẹ ọtiọyen, ọ tẹnroviẹ omamọ rẹ uruemu ro rhe ayen; o ji brọghọ phiyọ avwanre oma rọ vwọ kẹ avwanre egbomọphẹ. Wo se noso nẹ ọghwọku rẹ Jihova vwọ kẹ avwanre womarẹ Baibol na, ẹbe rẹ ukoko na, esẹ vẹ ini rẹ avwanre, kugbe ekpako na, ọyen odjephia rẹ ẹguọnọ ro vwo kpahen avwanre? Vwọrẹ uyota, ekpako re davwẹngba vwọ kpọ avwanre viẹ vwẹ idjerhe rẹ ẹguọnọ ọke re de “ru umwemwu,” vwẹrokere Jihova vwo dje ẹguọnọ phia.​—Gal. 6:1.

6. Mavọ yen uphẹn rẹ ẹga rọ va ohwo abọ vwọ dia odjephia rẹ ẹguọnọ rẹ Ọghẹnẹ?

⁶ Ọkiọvo ọghwọku sa vrẹ ọ rẹ uchebro yẹrẹ ọkpọvi rẹ ota rẹ unu ọvo. Ohwo de ru umwemwu ọgangan, uphẹn rẹ ẹga rẹ ohwo na sa vabọ. Ọ da tobọ dia ọtiọyen dede, ọyena jẹ odjephia rẹ ẹguọnọ rẹ Ọghẹnẹ. Uphẹn rẹ ẹga rọ va ohwo na abọ, sa nẹrhẹ ọ riẹn obo rọ ghanre te rọ vwọ tẹnrovi uyono rẹ Baibol romobọ, eroro kpahọn, kugbe ẹrhovwo ẹnẹ. Ukuotọ rọyen, oyerinkugbe rọyen vẹ Ọghẹnẹ me rhe ganphiyọ. (Une 19:7) Ọke vwọ yanran na, a sa rhoma vwẹ uphẹn rẹ ẹga na kẹ. Ọrhuẹrẹphiyotọ ra vwọ djẹ ohwo nẹ ukoko, jẹ odjephia rẹ  ẹguọnọ rẹ Ọghẹnẹ, kidie ọ sẹro rẹ ukoko na vwo nẹ abọ rẹ umiovwo. (1 Kọr. 5:6, 7, 11) Rọ vwọ dianẹ ọghwọku rẹ Jihova dia ọ rẹ oshenyẹ na-a, ọ sa nẹrhẹ ohwo ra djẹ nẹ ukoko riẹn oborẹ umwemwu rọyen vwo ọkpan te, ọ me nẹrhẹ o kurhẹriẹ.​—Iruo 3:19.

7. Ono yen Shebna, kẹ uruemu ọbrabra vọ yen o rhi vwo?

⁷ Ra vwọ riẹn oborẹ ọghwọku ghanre te, e jẹ a ta ota kpahen ihwo ivẹ rẹ Jihova ghwọku: Shebna, ro diarọ ọke rẹ Ovie Hẹzikaya vwọ hẹ akpọ, kugbe oniọvo Graham rẹ ọke rẹ avwanre na. Shebna vwo ogangan rẹ usuon, kidie a vwerọ vwo mu vwẹ “enu rẹ evwruwevwi” ọvo, ọ sa dia evwruwevwin rẹ Hẹzikaya. (Aiz. 22:15) Jẹ, ọ da ohwo mamọ nẹ Shebna kọ guọnọ urinrin romobọ rọyen fikirẹ omaẹkparọ. Ọ tobọ tọn ushi ọghanghanre kẹ oma rọyen, ọ da je djẹ “ekpẹre . . . esiri” yẹrẹ ekpẹrẹ ofovwin iyoyovwin.​—Aiz. 22:16-18.

8. Idjerhe vọ yen Jihova vwọ ghwọku Shebna, kẹ die yen nẹ obuko rọyen rhe?

⁸ Kidie nẹ Shebna guọnọ urinrin romobọ rọyen, Jihova de ‘sio nẹ ẹdia,’ ọ da vwẹ Elayakim vwo wene. (Aiz. 22:19-21) Ọnana phiare ọke rẹ Ovie Senakerib rẹ Asiria vwọ jiroro rọ vwọ kpare ofovwin rhe Jerusalẹm. Ọke vwọ yanran na, Ovie Senakerib de ji ichabọ rọyen vẹ isodje buebun kpo Jerusalẹm ra djuguegue mu Hẹzikaya vẹ ihwo rẹ Ju. (2 Ivie 18:17-25) E de ji Elayakim vẹ ihwo ivẹ efa nẹ ayen ra ta ota kẹ ihwo ri nẹ Asiria rhe na. Shebna jehẹ ọvo usun rẹ ihwo ivẹ na; ọke yena je wenire kpo ẹdia rẹ osiọbe re. Ọkiọvo, ọnana ghwa odjephia nẹ Shebna vwomakpotọ reyọ ẹdia ro kpotọ vrẹ ọ ra vwọ kẹ jovwo, ukperẹ ophu vwo muo. Ọ da dia ọtiọyen, kẹ, die yen avwanre se yono nẹ ikuegbe nana rhe? E jẹ a ta ota kpahen erọnvwọn erha re se yono norhe.

9-11. (a) Die yen e se yono nẹ ikuegbe rẹ shebna? (b) Mavọ yen oborẹ Jihova nene Shebna yerin wan vwo djobọte we?

⁹ Ẹsosuọ, e si Shebna nẹ ẹdia. Ọnana ghwa nẹrhẹ a karophiyọ orhọ-esio nana: “Eheri re karo kẹ ẹghwọrọ oma ephuo me rha karo kẹ eshe.” (Isẹ 16:18) Wọ sa vwomakpotọ, ọ da dianẹ wo vwo uphẹn rẹ ẹga rẹ oghẹresan vwevunrẹ ukoko na? Wọ cha vwẹ urinrin kẹ Jihova fikirẹ okẹ vwo vwori yẹrẹ oborẹ wo ruru? (1 Kọr. 4:7) Ọyinkọn Pọl de si: “Me rẹ ohwo ọvuọvo vwẹ ohri rẹ ovwan nẹ e jẹn ohwo ọvo rhe roro oma rọye rhuarho nọ obo rọ epha jovwo-o, ẹkẹvuọvo ovwan vwẹ oma kpotọ dẹndẹn.”​—Rom 12:3.

¹⁰ Ọrivẹ, ọghwọku ọgangan rẹ Jihova  vwọ kẹ Shebna djerephia nẹ o vwo imuẹro nẹ Shebna se kuobọrhẹriẹ. (Isẹ 3:11, 12) Iniọvo rẹ uphẹn rẹ ẹga vabọ vwevunrẹ ukoko na se yono emuọvo nẹ udje yena rhe! Ukperẹ ivun vwo miovwo ayen, ofori nẹ ayen je nabọ ga Jihova vwẹ ẹdia rẹ ayen hepha na, vẹ imuẹro nẹ ọghwọku na, ọyen odjephia rẹ ẹguọnọ rẹ Jihova vwo kpahen ayen. Karophiyọ nẹ, siẹrẹ avwanre da vwomakpotọ, Ọsẹ rẹ avwanre che se si ẹro nẹ avwanre-e. (Se 1 Pita 5:6, 7.) Omaevwokpotọ cha nẹrhẹ a sa dia kerẹ ọphiẹn ọlọlọhọ vwẹ obọ rẹ Jihova, rọ sa ma shephiyọ ọhọre rọyen womarẹ ọghwọku.

¹¹ Ọrerha, esẹ vẹ ini kugbe ekpako rẹ ukoko se yono emuọvo vwo nẹ ọghwọku rẹ Jihova vwọ kẹ Shebna, kidie a je kẹ ayen ẹgba rẹ ayen vwọ reyọ ọghwọku vwọphia. Die yen ayen se yono norhe? Jihova vwo utuoma kpahen umwemwu, ẹkẹvuọvo o vwo ọdavwẹ rẹ orumwemwu na. Wọ da dia ọkpako rẹ ukoko yẹrẹ ọmiọvwọn, davwẹngba wọ vwẹrokere Jihova ọke ru wọ da reyọ ọghwọku vwọphia, vwo utuoma kpahen umwemwu na, ẹkẹvuọvo dje ẹguọnọ kẹ ọmọ yẹrẹ oniọvo ro ru umwemwu na.​—Jude 22, 23.

12-14. (a) Die yen ihwo evo ruẹ siẹrẹ a da ghwọku ayen? (b) Mavọ yen Baibol na chọn oniọvo ọvo uko vwọ kpọ iroro rọyen vi, kẹ die yen nẹ obuko rọyen rhe?

¹² Jẹ, ọ da ohwo mamọ nẹ siẹrẹ a da ghwọku iniọvo evo, ivun ko miovwo ayen; ivuemiovwo na me rhe nẹrhẹ ayen dobọ rẹ uyono ji. (Hib. 3:12, 13) Ẹkẹvuọvo, ọ dia ọyena ko mudiaphiyọ nẹ a rha cha sa vwẹ ukẹcha kẹ ihwo tiọyena ọfa-a. Roro kpahen Graham ra djẹ nẹ ukoko jovwo tavwen a ke rhoma reyọ rhivwin; ukuko na ọ da dobọ rẹ uyono vẹ aghwoghwo ji. Ikpe evo vwọ wan nu, ọ da vuẹ ọkpako ọvo rọ dia ugbeyan rọyen nẹ, ọ vwẹ uyono rẹ Baibol mu kẹ ọyen.

¹³ Ọkpako na da ta: “Graham phuoma mamọ. Kọke kọke yen o vwo guẹn ekpako ri nenire chidia tavwen a ke djẹ. Ọtiọyena, mi de nene fuẹrẹn ẹkpo rẹ Baibol evo ri shekpahen omaẹkparọ kugbe obo rọ sa so kẹ ohwo. Graham vwọ vwẹ Ota rẹ Ọghẹnẹ vwọ fuẹrẹn oma rọyen nu, ọ da rhe mrẹvughe nẹ ọyen yan sheri mamọ re! Obo ro yonori na, djobọte mamọ! Ọ da rhe mrẹvughe nẹ ‘ubrurhe’ rẹ omaẹkparọ rhuẹro rọyen re, enuebro yen ebẹnbẹn rọyen, ọtiọyena ọ da brokpakpa ru ewene. Ko kpo emẹvwa, yono Baibol, je nẹrhovwo ọkieje, o de ji mu oghwa ro tere kerẹ ọgbuyovwin rẹ orua; ọnana da nẹrhẹ oma vwerhen aye vẹ emọ rọyen.”​—Luk 6:41, 42; Jems 1:23-25.

¹⁴ Ọkpako na da je ta: “Ẹdẹ ọvo, Graham da vuẹ vwẹ emuọvo ro djobọte vwe mamọ. Ọ tare nẹ, ‘Me hẹ ukoko na krire, me tobọ je ga kerẹ ọkobaro dẹvure. Ẹkẹvuọvo, kẹsiẹna me ke sa ta vẹ imuẹro nẹ mi vwo ẹguọnọ rẹ Jihova.’ O kriri-i, a da reyọ vwo mu ohwo rọ yọnre maikrofonu vwẹ uyono, oma da vwerhen mamọ. Udje rọyen na yono uvwe nẹ, ohwo rọ vwomakpotọ rhiabọreyọ ọghwọku cha mrẹ ebruphiyọ gbidiki!”

15. Die yen ofori nẹ avwanre ru rere ọghwọku rẹ avwanre se vwo te ubiudu rẹ ihwo?

¹⁵ A rha riẹn avwanre yono-o, avwanre je cha sa dia omamọ rẹ iyono-o. (1 Tim. 4:15, 16) Ọtiọyena, ihwo ra vwẹ uturhi kẹ nẹ ayen reyọ ọghwọku vwọphia, me je vwomakpotọ kẹ odjekẹ rẹ Ọghẹnẹ. Omaevwokpotọ tiọyena cha nẹrhẹ e muọghọ kẹ ayen, ọ me je kẹ ayen ọmuvwiẹ rẹ ota ọke rẹ ayen da reyọ  ọkpọvi vẹ uyono vwọ kẹ ihwo efa. Ja fuẹrẹn udje rẹ Jesu.

16. Die yen e se yono mie Jesu kpahen ọghwọku rẹ abavo kugbe uyono rọ ghwotọ?

¹⁶ Jesu nyophu rẹ Ọsẹ rọyen ọkieje, tobọ vwẹ ọke rọ vwọ bẹn kẹ. (Mat. 26:39) O ji ihwo riẹn nẹ obọ rẹ Jihova yen aghwanre vẹ uyono rọyen nurhe. (Jọn 5:19, 30) Omaevwokpotọ vẹ ẹmienyo rẹ Jesu yen nẹrhẹ ihwo ri vwo ẹwẹn esiri se bro ra. Ọyen je nẹrhẹ ọ dia uvi rẹ oyono rọ vọnre vẹ arodọnvwẹ. (Se Luk 4:22.) Eta esiri rọyen na phiuduphiyawọ rẹ ihwo rẹ ẹwẹn rayen kuọrọnre. (Mat. 12:20) Jesu tobọ ji ta ota dẹndẹn vẹ ẹguọnọ kẹ idibo rọyen, ọke rọ vwọ dia bẹnbẹn kẹ ayen rẹ ayen vwo nene uchebro. A mrẹ udje rẹ ọnana ọke rọ vwọ ghwọku ayen fikirẹ aphro rẹ ayen phra vwọ kpahen ohwo rọ ma rho.​—Mak 9:33-37; Luk 22:24-27.

17. Iruemu iyoyovwin vọ yen cha nẹrhẹ ekpako nabọ vwẹrote igodẹ rẹ Ọghẹnẹ?

¹⁷ Aghwanre herọ siẹrẹ ihwo ri vwo uturhi rẹ ayen vwọ reyọ ọghwọku phia da vwẹrokere Jesu. Kidie ayen de ru ọtiọyen, jẹ ayen djephia nẹ ayen guọnọ nene odjekẹ rẹ Jihova Ọghẹnẹ kugbe Jesu Kristi. Ọyinkọn Pita de si: “Ghẹrẹ uchuru rẹ Ọghẹnẹ ra vwọ kẹ wẹ yọnre na, ọ dia ọ rẹ egbahọ-ọ ẹkẹvuọvo ọ ro nẹ udu rhe, ọ dianẹ ra vwọ mrẹ erere rẹ omaẹvuọ-ọ ẹkẹvuọvo re ruo vẹ evun phẹnphẹn, ọ dianẹ ke do ku ayen otu ra vwọ kẹ wẹ yọnre na-a, ẹkẹvuọvo dia oniru kẹ uchuru na.” (1 Pita 5:2-4) Siẹrẹ ekpako da vwomakpotọ nene odjekẹ rẹ Jihova kugbe Jesu Kristi rọ dia ọgbuyovwin rẹ ukoko na, ayen vẹ ihwo rẹ ayen vwẹrote na ke sa mrẹ erere vọnvọn.​—Aiz. 32:1, 2, 17, 18.

18. (a) Die yen Jihova guọnọ nẹ emiọvwọn ru? (b) Idjerhe vọ yen Jihova vwọ chọn emiọvwọn uko vwo muẹ eghwa rayen?

¹⁸ Uchebro nana je sa wian vwọ kẹ orua. A vwẹ uchebro nana kẹ igbuyovwin rẹ orua: “Wa kpare emọ rẹ ovwan ophu-u, ẹkẹvuọvo wa ghẹrẹ ayen vwẹ ẹghwọ kuo kugbe uyono rẹ Ọrovwohwo.” (Ẹfe. 6:4) Mavọ yen uchebro yena ghanre te? Isẹ 19:18 da ta: “Nabọ si ọmọ wẹn orhọn rẹ iphiẹrohọ vwọ herọ na; wọ vwẹ udu kpahe ẹghwọrọ rọye-e.” Vwọrẹ uyota, Jihova cha nọ emiọvwọn orhiẹn siẹrẹ ayen rha reyọ ọghwọku ro fori vwọ kẹ emọ raye-en! (1 Sam. 3:12-14) Ọ cha kẹ emiọvwọn aghwanre vẹ ẹgba rẹ ayen guọnọre siẹrẹ ayen da yarẹ ukẹcha rẹ ẹwẹn ọfuanfon mie, ji nene odjekẹ rehẹ Baibol na.​—Se Jems 1:5.

19, 20. (a) Ebruphiyọ vọ yen herọ siẹrẹ a da rhiabọreyọ ọghwọku rẹ Ọghẹnẹ? (b) Die yen a cha ta ota kpahen vwẹ uyono rẹ udje rọ cha na?

¹⁹ Ebruphiyọ gbidiki che te avwanre obọ siẹrẹ a da rhiabọreyọ ọghwọku rẹ Jihova, je vwẹrokere vẹ Ọmọ rọyen ọke ra da ghwọkuẹ ihwo efa. Ọ cha nẹrhẹ ufuoma dia evunrẹ orua rẹ avwanre kugbe ukoko na. Ufuoma tiọyena, ọyen otete siẹrẹ a da reyọ vwọ vwanvwe ebruphiyọ re cha vwẹ obaro na. (Une 72:7) Aphro herọ-ọ, ọghwọku rẹ Jihova che yono avwanre obo re se vwo yerinkugbe vwọrẹ ufuoma kerẹ orua ọvuọvo rẹ Jihova komobọ vwẹrote. (Se Aizaya 11:9.) A da karophiyọ ọnana, ọ cha chọn avwanre uko vwọ riẹn nẹ ọghwọku rẹ Jihova, ọyen odjephia rẹ ẹguọnọ ọgangan ro vwo kpahen avwanre.

²⁰ Vwẹ uyono rọ vwọ kpahen ọnana, a cha ta ota kpahen ọghwọku ra vwọphia vwevunrẹ orua kugbe ukoko na, kugbe obo ra sa vwọ sun oma rẹ ohwo. A je cha ta ota kpahen emuọvo rẹ omiamiavwe rọyen bra vrẹ ọghwọku.