1. Mɛni he je nɛ bɔfo Paulo de Hebri bi nɛ a ji Kristofohi ɔ kaa a wo a sibi he wami “wawɛɛ nitsɛ” ɔ?

MƐNI he je nɛ e sa nɛ waa wo wa sibi he wami pe bɔ nɛ wa ngɛ pee amlɔ nɛ ɔ? Bɔfo Paulo tsɔɔ nɔ́ he je nɛ e sa kaa waa pee jã ngɛ womi nɛ e ngma kɛ ya ha Hebri bi nɛ a ji Kristofohi ɔ mi. E de mɛ ke: “Nyɛ ha nɛ wa susu wa sibi a he konɛ wa ha nɛ wa sibi a nɔ gbagba nɛ e te kɛ ha suɔmi kɛ ní tsumi kpakpahi, nɛ́ wa ko kua wa he nya nɛ wa hii buae ɔ, kaa bɔ nɛ ni komɛ pɔɔ peemi ɔ, mohu ɔ, waa hi wa sibi he wami woe, nɛ waa hi jã pee wawɛɛ nitsɛ be mi nɛ nyɛ na kaa ligbi ɔ ngɛ sue ɔ.” (Heb. 10:24, 25) Ngɛ jeha enuɔ pɛ mi ɔ, Kristofo ɔmɛ yɔse okadihi nɛ Yesu sɛ hlami ha mɛ ɔ. A na “Yehowa ligbi” ɔ, nɛ ji Yerusalɛm hɛ mi kpatami ɔ he okadi ɔmɛ. Enɛ ɔ ha nɛ a yɔse kaa e sa nɛ a tu fo kɛ je ma a mi. (Níts. 2:19, 20; Luka 21:20-22) Yehowa ligbi nɛ ɔ ba ngɛ jeha 70 ɔ mi benɛ Roma ta buli ɔmɛ ya kpata Yerusalɛm hɛ mi ɔ.

2. Mɛni he je nɛ e sa kaa waa wo wa sibi he wami wawɛɛ mwɔnɛ ɔ?

² Mwɔnɛ hu ɔ, atsinyɛ jemi ko be he kaa Yehowa ligbi nɛ ngɛ  “gbeye” ɔ su si ta. (Yoel 2:11) Gbalɔ Zefania de ke: ‘Ligbi ngua a nɛ Yehowa maa gbla e ma a tue ɔ ma kɛ fo; e su si ta!’ (Zef. 1:14) Gbami nɛ ɔ ji kɔkɔ bɔmi nɛ kɔɔ wɔ hu wa he mwɔnɛ ɔ. Akɛnɛ Yehowa ligbi ɔ su si ta he je ɔ, Paulo wo wɔ he wami kaa “wa susu wa sibi a he konɛ wa ha nɛ wa sibi a nɔ gbagba nɛ e te kɛ ha suɔmi kɛ ní tsumi kpakpahi.” (Heb. 10:24) Enɛ ɔ he ɔ, e sa nɛ waa suɔ wa nyɛmimɛ ɔmɛ, konɛ be fɛɛ be nɛ e maa hia a, waa wo mɛ he wami.

3. Mɛni bɔfo Paulo de ngɛ he wami womi he? (Moo hyɛ foni nɛ ngɛ ní kasemi ɔ sisije ɔ.)

³ “Tsui yemi ha we nɔ bua jɔmi, se munyu kpakpa haa nɔ bua jɔɔ e he.” (Abɛ 12:25) Ngɛ anɔkuale mi ɔ, be komɛ ɔ, wɔ tsuo wa hia bua womi. Paulo tsɔɔ kaa nihi nɛ e ji a blɔ nya ní tsumi kaa a wo nihi he wami ɔ hu hia he wami womi. E ngma ya ha Kristofohi nɛ a hi Roma a ke: “Ye hɛ ngɛ jae wawɛɛ ngɛ nyɛ he kaa ma na nyɛ, konɛ ma ha nyɛ mumi mi nike ní bɔ nɛ pee nɛ nyɛ he nɛ wa; aloo mohu ɔ, nɛ́ waa ngɔ hemi kɛ yemi nɛ wa ti nɔ fɛɛ nɔ ngɛ ɔ kɛ wo wa sibi he wami, i kɛ nyɛ tsuo.” (Rom. 1:11, 12) Niinɛ, Paulo wo ni kpahi he wami wawɛɛ, se lɛ po e na kaa e hia he wami womi.​—Kane Roma Bi 15:30-32.

4, 5. Mɛnɔmɛ nɛ wa ma nyɛ maa wo mɛ he wami mwɔnɛ ɔ, nɛ mɛni he je?

⁴ Mwɔnɛ ɔ, wa ma nyɛ maa wo nihi nɛ a kɛ a be tsuo ngɛ Yehowa sɔmɔe ɔ he wami. Nimli nɛ ɔmɛ a kpɛti ni komɛ ji blɔ gbali nɛ a kɛ anɔkuale yemi ngɛ Yehowa sɔmɔe ɔ. A ti nihi fuu kɛ a nihi sã afɔle konɛ a nyɛ nɛ a sɔmɔ kaa blɔ gbali. Ma se sane kpakpa fiɛɛli, nihi nɛ a ngɛ sɔmɔe ngɛ Betel, kpɔ mi nɔ hyɛli kɛ a yihi, kɛ gbi sisi tsɔɔli nɛ a be Betel hu kɛ níhi fuu sã afɔle nɛ a ngɔ a be tsuo kɛ ngɛ Yehowa sɔmɔe. Enɛ ɔ he ɔ, e sa nɛ waa wo mɛ he wami. Nihi nɛ be ko nɛ be ɔ, jinɛ a ji be tsuo sɔmɔli, se si fɔfɔɛ komɛ a he je ɔ, a sɔmɔ we hu kaa be tsuo sɔmɔli ɔ hu hia he wami womi.

⁵ Nyɛmimɛ nyumuhi kɛ yi komɛ sɛ we gba si himi mi lolo ejakaa a suɔ nɛ a ngɔ kɔkɔ bɔmi nɛ tsɔɔ kaa waa sɛ gba si himi mi ngɛ “Nyɔmtsɛ ɔ mi pɛ” ɔ kɛ tsu ní. Nyɛmimɛ nɛ ɔmɛ hu hia he wami womi. (1 Kor. 7:39) Jã kɛ̃ nɛ ke huno ko jé e yo nɛ e bɔɔ mɔde wawɛɛ ɔ yi ɔ, yo ɔ bua jɔɔ wawɛɛ. (Abɛ 31:28, 31) Jehanɛ hu ɔ, nihi nɛ wa ma nyɛ maa wo mɛ he wami ji anɔkuale Kristofohi nɛ a ngɛ si fĩe ngɛ kahi a mi, aloo hiɔ ko fia mɛ. (2 Tɛs. 1:3-5) Yehowa kɛ Kristo woɔ anɔkualetsɛmɛ nɛ ɔmɛ tsuo he wami.​—Kane 2 Tɛsalonika Bi 2:16, 17.

6. Ngɛ Yesaya 32:1, 2 ɔ nya a, mɛni ji asafo mi nikɔtɔmahi a blɔ nya ní tsumi?

⁶ Kane Yesaya 32:1, 2. Mwɔnɛ ɔ, Yesu Kristo tsɔɔ nihi nɛ a gbɔjɔ kɛ nihi nɛ a kɔni mi jɔ̃ ɔ blɔ, nɛ e woɔ mɛ he wami. E guɔ e nyɛmimɛ nɛ a pɔ mɛ nu ɔ kɛ ‘ganɔhi’ nɛ a piɛɛ to kpa amɛ a he ɔ nɔ kɛ yeɔ bua mɛ. Jã ji bɔ nɛ e sa kaa asafo mi nikɔtɔmahi nɛ a pee, ejakaa tsa pi “nyɔmtsɛmɛ” ji mɛ ngɛ ni kpahi a hemi kɛ yemi ɔ nɔ, mohu ɔ, a ji nihi nɛ a ‘piɛɛ a nyɛmimɛ ɔmɛ a he kɛ ngɛ ní tsue’ konɛ a nyɛmimɛ ɔmɛ nɛ a ná bua jɔmi.​—2 Kor. 1:24.

7, 8. Ngɛ munyu nɛ nikɔtɔmahi tuɔ kɛ woɔ nyɛmimɛ he wami ɔ se ɔ, mɛni hu a ma nyɛ maa pee kɛ wo mɛ he wami?

⁷ Bɔfo Paulo pee nɔ hyɛmi nɔ́ nɛ wa ma nyɛ maa kase. E ngma ya ha Kristofohi nɛ a wa mɛ yi mi ngɛ Tɛsalonika a ke: “Akɛnɛ wa suɔ nyɛ sane he je ɔ, wa fia wa pɛɛ si kaa pi Mawu he sane kpakpa a pɛ nɛ waa kɛ ma ha nyɛ, se mohu wɔ nitsɛmɛ wa he hulɔ, ejakaa nyɛ ba pee nihi nɛ wa suɔ mɛ saminya.”​—1 Tɛs. 2:8.

 ⁸ Akɛnɛ munyu nɛ wa maa tu kɛ wo nihi he wami ɔ pɛ pi he je ɔ, Paulo de asafo mi nikɔtɔmahi nɛ a ngɛ Efeso ɔ ke: “E sa nɛ nyɛɛ ye bua nihi nɛ a gbɔjɔ ɔ, konɛ nyɛ ha nɛ munyu nɛ Nyɔmtsɛ Yesu tu ɔ nɛ e hi nyɛ juɛmi mi, be mi nɛ lɛ nitsɛ e de ke: ‘Bua jɔmi babauu ngɛ nɔ́ hami mi pe nɔ́ ngɔmi’ ɔ.” (Níts. 20:35) Tsa pi he wami pɛ nɛ Paulo suɔ kaa e maa wo e nyɛmimɛ ɔmɛ, enɛ ɔ he ɔ, e de mɛ ke: “Ye bua maa jɔ wawɛɛ kaa ma ngɔ níhi kɛ ha nɛ́ a ngɔ imi hu kɛ ha kulaa ngɛ nyɛ he.” (2 Kor. 12:15) Jã nɔuu kɛ̃ nɛ pi he wami womi kɛ bua womi munyuhi pɛ nɛ e sa kaa asafo mi nikɔtɔmahi nɛ a tu kɛ tsɔɔ a nyɛmimɛ. E sa nɛ a ngɔ a ní peepee hu kɛ tsɔɔ kaa a susuɔ a he niinɛ.​—1 Kor. 14:3.

9. Ngɛ mɛni blɔ nɔ nɛ nikɔtɔmahi ma nyɛ maa wo nihi ga ngɛ blɔ nɛ woɔ nɔ he wami nɔ?

⁹ Be komɛ ɔ, ni kpahi he wami nɛ wa maa wo ɔ ma bi nɛ waa wo mɛ ga, se e sa nɛ nikɔtɔmahi nɛ a nyɛɛ nɔ hyɛmi nɔ́ nɛ ngɛ Baiblo ɔ mi ɔ se nɛ a pee jã ngɛ blɔ nɛ maa wo nihi he wami ɔ nɔ. Benɛ a tle Yesu si nɛ e ho hiɔwe ya a, e pee nɔ hyɛmi nɔ́ ko nɛ hi wawɛɛ nɛ wa ma nyɛ maa kase. Yesu na kaa e sa nɛ e kɛ hɛdɔ nɛ wo asafohi nɛ a ngɛ Asia Nyafii ɔ ga. Se mo kadi bɔ nɛ e tsu he ní ha a. Loko e maa wo Efeso, Pɛgamo, kɛ Tiatira asafo ɔmɛ ga a, e je a yi kekle. (Kpoj. 2:1-5, 12, 13, 18, 19) E de Laodikea asafo ɔ ke: “Nihi tsuo nɛ i suɔ a sane ɔ, i kãa a hɛ mi nɛ i tsɔseɔ mɛ. Lɔ ɔ he ɔ, o hɛ nɛ dɔ nɛ o tsake o tsui.” (Kpoj. 3:19) Ke nikɔtɔmahi maa wo nɔ ko ga a, e sa nɛ a bɔ mɔde nɛ a kase Kristo nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ.

10. Mɛni wɔ tsuo wa ma nyɛ maa pee kɛ wo wa sibi he wami?

¹⁰ Tsa pi asafo mi nikɔtɔmahi pɛ a blɔ nya ní tsumi ji kaa a maa wo nihi he wami. Paulo wo Kristofohi tsuo he wami kaa a ha nɛ a munyu tutui nɛ pee “nɔ́ nɛ e hi nɛ e maa fia nɔ kɛ ma si kaa bɔ nɛ hiami ɔ ma ji ɔ, konɛ e he nɛ ba se nami” ha ni kpahi. (Efe. 4:29) E sa nɛ wa ti nɔ fɛɛ nɔ nɛ bɔ mɔde kaa e ma  yɔse ni kpahi a “hiami” níhi nɛ e ye bua mɛ. Paulo wo Kristofohi nɛ a ji Hebri bi ɔ ga ke: “Nyɛ ha nɛ ninehi nɛ a mi jɔ kɛ nakutsohi nɛ a mi jɔ ɔ, a mi nɛ wa, nɛ nyɛɛ ya nɔ nɛ nyɛɛ hi blɔ tlɔmɔɔ pee kɛ hi nyɛ nanehi hae, konɛ nane ɔ nɛ e mi jɔ ɔ nɛ e ko kplɔ kɛ je kpɔji nya a nya, mohu ɔ, a tsa lɛ.” (Heb. 12:12, 13) Nikɔtɔmahi jio, jokuɛwi jio, wɔ tsuo wa ma nyɛ maa ngɔ wa munyu tutui kɛ wo wa sibi he wami.

11. Benɛ si fɔfɔɛ ko ha nɛ Nyɛmiyo Marthe hao ɔ, mɛni blɔ nɔ nɛ a ye bua lɛ ngɛ?

¹¹ Nyɛmiyo ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Marthe * nɛ be ko nɛ be ɔ, haomi ko nɛ ba e nɔ ɔ ha nɛ e pee yeyeeye ɔ ngma ke: “Ligbi ko nɛ i hia he wami womi nɛ i sɔle ɔ, nyɛmiyo nɔkɔtɔma ko je suɔmi kpo kɛ tsɔɔ mi. Lɔ ɔ ji nɔ́ nɛ i hia ngɛ jamɛ a be ɔ mi. E de mi ke lɛ hu e ya je ye si fɔfɔɛ ɔ mi hyɛ, nɛ enɛ ɔ ha nɛ i hɛwi hu.” Eko ɔ, nyɛmiyo nɔkɔtɔma a po li kaa e ga womi ɔ ma nyɛ maa ye bua Marthe.

12, 13. Ngɛ mɛni blɔhi a nɔ nɛ waa kɛ ga womi nɛ ngɛ Filipi Bi 2:1-4 ɔ ma nyɛ ma tsu ní?

¹² Paulo wo nyɛmimɛ Kristofohi tsuo nɛ a hi Filipi asafo ɔ mi ɔ ga ke: “Lɛɛ ke he wami womi ko ngɛ ngɛ Kristo mi ɔ, ke suɔmi bua womi ko ngɛ ɔ, ke mumi mi huɛ bɔmi ko ngɛ ɔ, ke nɔ sane suɔmi kɛ mi mi sami ko ngɛ ɔ, nyɛ ha nɛ ye bua jɔmi ɔ nɛ hyi tɔ kɛ gu juɛmi kake kɛ suɔmi kake nɛ nyɛ maa hɛɛ ɔ nɔ, kɛ gu kake nɛ nyɛ maa pee kɛ pi si ɔ nɔ, kɛ gu susumi kake nɛ nyɛ maa hɛɛ ngɛ juɛmi mi ɔ nɔ. Nyɛ ko ngɔ pɛ aloo yaka hɛ mi nyami hlami kɛ pee nɔ́ ko nɔ́ ko, mohu ɔ, nyɛɛ je he si bami mi nɛ nyɛɛ bu ni kpahi kaa a nɔ kuɔ pe nyɛ, be mi nɛ nyɛ fo we nyɛ nitsɛmɛ pɛ nyɛ nɔ́ mi, se mohu nyɛ foɔ ni kpahi hu a nɔ́ mi ɔ.”​—Filip. 2:1-4.

¹³ Enɛ ɔ he ɔ, nyɛ ha nɛ wɔ tsuo waa kɛ wa ní peepee nɛ tsɔɔ kaa wa susuɔ wa sibi a he, konɛ waa gu “suɔmi bua womi,” “mumi mi huɛ bɔmi” kɛ “nɔ sane suɔmi kɛ mi mi sami” nɔ kɛ wo wa nyɛmimɛ ɔmɛ he wami.

14. Mɛni ma nyɛ maa wo nɔ ko he wami?

¹⁴ Ke wa nu kaa nihi nɛ wa ye bua mɛ be ko nɛ be ɔ ngɛ a hɛ mi yae, nɛ a ngɛ Mawu anɔkuale yee ɔ, wa bua jɔɔ wawɛɛ. Bɔfo Yohane ná enɛ ɔ mi níhi a si kpami. E ngma ke: “I be bua jɔmi ko nɛ pe enɛ ɔ: kaa ma nu kaa ye bimɛ ɔmɛ . . . ngɛ nyɛɛe ngɛ anɔkuale ɔ nya.” (3 Yoh. 4) Ke blɔ gbalɔ ko ye bua nɔ ko nɛ e ba le anɔkuale ɔ, nɛ pee se ɔ, e nu kaa nɔ ɔ kɛ anɔkuale yemi ngɛ sɔmɔe aloo e ba pee blɔ gbalɔ ɔ, e bua jɔɔ wawɛɛ nɛ e woɔ lɛ he wami. Blɔ gbali fuu ma nyɛ maa ye enɛ ɔ he odase. Enɛ ɔ he ɔ, ke blɔ gbalɔ ko kɔni mi ngɛ jɔ̃e, nɛ wa kai lɛ níhi nɛ e nyɛ tsu be ko nɛ be ɔ, lɔ ɔ maa wo lɛ he wami saminya.

15. Ngɛ mɛni blɔ nɔ nɛ wa ma nyɛ maa wo nihi nɛ a kɛ anɔkuale yemi ngɛ sɔmɔe ɔ he wami?

¹⁵ Kpɔ mi nɔ hyɛli fuu tsɔɔ kaa ke a ya sɔmɔ asafo komɛ ɔ, nyɛmimɛ ɔmɛ a ti ni komɛ ngmaa sɛ womi kpiti kɛ naa mɛ si, nɛ enɛ ɔ woɔ a kɛ a yi ɔmɛ he wami. Jã kɛ̃ nɛ ke wɔ hu waa kɛ wa munyu tutui tsɔɔ kaa wa bua jɔ ní tsumi nɛ asafo mi nikɔtɔmahi, ma se sane kpakpa fiɛɛli, blɔ gbali kɛ nyɛmimɛ nɛ a ngɛ sɔmɔe ngɛ Betel ɔ kɛ anɔkuale yemi ngɛ tsue ɔ he ɔ, e maa wo mɛ he wami.

16. Mɛni ní tsɔwitsɔwi komɛ o ma nyɛ maa pee kɛ wo nihi he wami?

¹⁶ Ke o nyɛ we nɛ o kɛ nihi sɛɛɔ ní ɔ, ko susu kaa o be nyɛe maa wo nihi he wami. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, níhi nɛ o ma nyɛ maa pee kɛ wo nihi he wami ɔ, pi níhi nɛ a he wa tsɔ. E ma nyɛ maa pee muɔ hɛlii nɛ o maa muɔ be mi nɛ o nga nɔ ko. Se ke nɔ ɔ muɛ ɔ, lɔ ɔ ma nyɛ maa tsɔɔ kaa nɔ́ ko ngɛ lɛ haoe. Ke e kɛ mo ngɛ munyu tue ɔ, e sa nɛ o bu lɛ tue saminya, nɛ lɔ ɔ maa wo e bua.​—Yak. 1:19.

17. Benɛ niheyo ko hao ɔ, mɛni blɔ nɔ nɛ a gu kɛ ye bua lɛ?

 ¹⁷ Niheyo ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Henri ɔ weku li komɛ je asafo ɔ mi. E papaa nɛ́ e sɔmɔ kaa asafo mi nɔkɔtɔma a hu je asafo ɔ mi. Nɔ́ nɛ ɔ hao Henri wawɛɛ. Kpɔ mi nɔ hyɛlɔ ko kɛ Henri je kpo, nɛ a ya nu kɔfi. Benɛ a ngɛ ní sɛɛe nɛ Henri je e tsui mi kɛ ngɛ lɛ e nyagba a dee ɔ, kpɔ mi nɔ hyɛlɔ ɔ bu lɛ tue saminya. Henri ba yɔse kaa nɔ́ pɛ nɛ e ma nyɛ maa pee kɛ ye bua e weku ɔ konɛ a kpale kɛ ba asafo ɔ mi ji kaa e maa ya nɔ nɛ e ye Yehowa anɔkuale. Benɛ e kane La 46; Zefania 3:17 kɛ Maako 10:29, 30 ɔ, e bua jɔ wawɛɛ.

18. (a) Mɛni nɛ Matsɛ Solomon yɔse? (b) Mɛni nɛ bɔfo Paulo tsɔɔ kaa wa ma nyɛ maa pee?

¹⁸ Marthe kɛ Henri a nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ tsɔɔ kaa wa ma nyɛ maa wo wa nyɛmimɛ nɛ a hao ɔ a bua. Matsɛ Solomon ngma ke: “Munyu nɛ a tu ngɛ be nɛ sa mi ɔ, hyɛ bɔ nɛ e hi ha! Hɛ mi muɔ jɛɛ haa nɔ bua jɔɔ; ja kɛ̃ manye munyu haa nɔ nɔ gbagba tee.” (Abɛ 15:23, 30) Jehanɛ hu ɔ, Hwɔɔmi Mɔ ɔ, aloo níhi nɛ ngɛ wa wɛbsaiti ɔ nɔ nɛ wa maa kane kɛ tsɔɔ nɔ ko nɛ e hao ɔ ma nyɛ maa wo e bua. Paulo tsɔɔ kaa Matsɛ Yemi lahi nɛ wa ma bla kɛ la a ma nyɛ maa wo wɔ he wami. E ngma ke: “Nyɛɛ ya nɔ nɛ nyɛɛ hi ní tsɔɔe, nɛ nyɛɛ hi nyɛ sibi he wami woe kɛ lahi, Mawu yi jemi lahi, mumi mi lahi nɛ a kɛ bua jɔmi laa, nɛ nyɛɛ hi lae ngɛ nyɛ tsui mi kɛ ha Yehowa.”​—Kol. 3:16; Níts. 16:25.

19. Mɛni he je nɛ e he hia nɛ waa hi wa sibi he wami woe wawɛɛ mwɔnɛ ɔ, nɛ mɛni e sa kaa waa pee kɛ wo wa nyɛmimɛ he wami?

¹⁹ Be mi nɛ Yehowa “ligbi ɔ ngɛ sue” nɛ ɔ, e he ba hia wawɛɛ nɛ wɔ tsuo waa ya nɔ nɛ waa wo wa sibi he wami. (Heb. 10:25) Ke waa kɛ Paulo ga womi ɔ tsu ní ɔ, wa bua maa jɔ wawɛɛ. E de ke: “Nyɛɛ ya nɔ nɛ nyɛɛ hi nyɛ sibi he wami woe, nɛ nyɛɛ hi nyɛ sibi fiae kɛ hi si mae, kaa bɔ nɛ ngɛ anɔkuale mi ɔ, nyɛ ngɛ pee ɔ.”​—1 Tɛs. 5:11.