1. ¿Achkë rma xuʼij Pablo chkë ri nimanelaʼ hebreos chë nkʼatzin nkikʼuqbʼalaʼ kikʼuʼx?

RI QʼIJ yoj kʼo komä más nkʼatzin nqakʼuqbʼalaʼ qakʼuʼx. ¿Achkë rma? Chpan ri wuj xtzʼibʼaj ri apóstol Pablo chkë ri hebreos, xuʼij chkë chë tkitolaʼ kiʼ, tkajowalaʼ kiʼ chqä tkismajij ri ütz taq naʼoj. Chqä ma tkiʼän ta achiʼel wä yekiʼän ri nikʼaj chik, ri xa ma nkimöl ta chik kiʼ pa congregación. Pa rukʼexel riʼ, xa más tkikʼuqbʼalaʼ kikʼuʼx chkiwäch rma xa napon yän ‹ri qʼij taq xtpë chik jun bʼey ri Ajaw› (Hebreos 10:24, 25). Woʼoʼ junaʼ chrij riʼ, ri nimanelaʼ xqʼalajin chkiwäch chë ri qʼij taq Jehová xtchüp ruwäch Jerusalén xa naqaj chik kʼo pä. Chqä xqʼax chkiwäch chë najin ntzʼaqät ri xuʼij qa Jesús chrij Jerusalén y chë kʼo wä chë yeʼel äl pa tinamït (Hechos 2:19, 20; Lucas 21:20-22). Ri qʼij riʼ xapon pa junaʼ 70 taq Jehová xeruksaj ri romanos rchë xkichüp ruwäch Jerusalén.

2. ¿Achkë rma nkʼatzin nqakʼuqbʼalaʼ qakʼuʼx chqawäch?

² Komä chqä kʼïy rma nqanmaj chë ri qʼij taq Jehová xtchüp ruwäch ri itzelal xa naqaj chik kʼo pä. Le Biblia nuʼij chë ri qʼij riʼ kan  nüm rejqalen (Joel 2:11). Ri nuʼij Sofonías 1:14 nbʼanatäj chqä komä, chriʼ nuʼij: «Ri ruqʼij Jehová kan naqaj chik kʼo pä. Kan naqaj chik kʼo pä chqä kan chaninäq petenäq». Rma riʼ Pablo nuʼij chqë: ‹Tqakanuj kʼa achkë rubʼanik nqaʼän rchë chë nqatolaʼ qiʼ qonojel, rchë chë más ta naläx pa taq qanima chë yojajowan, y rchë chqä chë más ta na nqaʼän ri utzil› (Hebreos 10:24). Ri xuʼij Pablo ntel chë tzij chë tqatzʼetaʼ achkë rubʼanik nqakʼuqbʼaʼ kikʼuʼx qachʼalal.

3. ¿Achkë nkʼatzin nkʼuqbʼäx kikʼuʼx xuʼij ri apóstol Pablo? (Tatzʼetaʼ ri achbʼäl kʼo pä pa naʼäy che rä re tzijonem reʼ).

³ Le Biblia nuʼij chë ri quʼuj nuyaʼ bʼis pa ran jun winäq, ye kʼa ri utziläj taq tzij nukʼuqbʼaʼ rukʼuʼx (Proverbios 12:25). Reʼ nukʼüt chqawäch chë jontir nkʼatzin nkʼuqbʼäx qakʼuʼx. Pablo xuʼij chë jun winäq ri nukʼuqbʼaʼ rukʼuʼx jun chik, nrajoʼ chqä nkʼuqbʼäx rukʼuʼx. Chkë ri nimanelaʼ ye kʼo Roma xuʼij: ‹Nrayij yibʼä chitzʼetik, y nwajoʼ nbʼenqʼalajsaj chiwäch ri nuyaʼ ri loqʼoläj espíritu chqë, rchë chë ke riʼ más nikʼuqbʼaʼ ikʼuʼx rkʼë ri Dios. Ri xinwajoʼ xinbʼij chiwä rkʼë reʼ, yë chë nqatolaʼ qiʼ qonojel, rchë chë nkʼuqeʼ qakʼuʼx. Rïx yinitoʼ rïn [...] y rïn chqä yixintoʼ rïx› (Romanos 1:11, 12). Achiʼel nqatzʼët, ri apóstol Pablo chqä xkʼatzin chë xkʼuqbʼäx rukʼuʼx (taskʼij ruwäch Romanos 15:30-32).

4, 5. ¿Achkë nkʼatzin nkʼuqbʼäx kikʼuʼx, chqä achkë rma?

⁴ Ye kʼïy qachʼalal, rma kiksan kikʼaslemal rchë nkiyaʼ ruqʼij Jehová, kʼïy kʼo chë xkijäl. Achiʼel ri precursores, ri ukʼwäy taq bʼey rchë circuito chqä kixjaylal, ri misioneros chqä ri yesamäj pa taq sucursales o pa taq oficinas akuchï yeqʼaxäx qawuj pa jun chik chʼaʼäl. Jontir ryeʼ nkʼatzin chë nqaloqʼoqʼej kisamaj y kʼo chë nqaʼij chkë. Chqä ütz nqakʼuqbʼaʼ kikʼuʼx ri qachʼalal ri xa rma jun kʼayewal ma xkiʼän ta chik ri samaj riʼ.

⁵ ¿Achkë chik más nkʼatzin nkʼuqbʼäx kikʼuʼx? Ri qachʼalal ri ma yekʼulan ta. Rma ryeʼ nkajoʼ nkismajij ri pixaʼ chë xa xuʼ ütz yekʼuleʼ rkʼë jun winäq ‹ri runman chik ri Ajaw› (1 Corintios 7:39). Ri achiʼaʼ chqä nkʼatzin nkiʼij chkë ri kixjaylal chë yekajoʼ chqä chë nkiloqʼoqʼej ri samaj nkiʼän (Proverbios 31:28, 31). Chqä ütz nqakʼuqbʼaʼ kikʼuʼx ri qachʼalal yaʼon kʼayewal pa kiwiʼ rma nkiyaʼ ruqʼij Dios o ri qachʼalal ye yawaʼiʼ (2 Tesalonicenses 1:3-5). Jehová chqä Jesús nkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx jontir qachʼalal riʼ (taskʼij ruwäch 2 Tesalonicenses 2:16, 17).

6. ¿Achkë kisamaj ri ukʼwäy taq bʼey nuʼij Isaías 32:1 chqä 2?

⁶ (Taskʼij ruwäch Isaías 32:1, 2 * chpan ri nota). Rma yoj kʼo pa rukʼisbʼäl taq qʼij, kʼïy achkë nbʼano chqë chë yojbʼison. Jesús yeruksaj ri ukʼwäy taq bʼey ri yechaʼon rchë yebʼä chkaj chqä ri yekanaj chwäch le Ruwachʼulew rchë nkikʼuqbʼaʼ qakʼuʼx. Ri ukʼwäy taq bʼey ma yojkichaqtiʼij ta rchë nqaʼän ri nkajoʼ ryeʼ, pa rukʼexel riʼ xa nkajoʼ yojkitoʼ rchë nqanaʼ kiʼkʼuxlal chqä rchë ma nqaqʼäj ta rupixaʼ Jehová (2 Corintios 1:24).

7, 8. ¿Achkë rubʼanik nkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx ri nimanelaʼ ri ukʼwäy taq bʼey?

⁷ Ri ukʼwäy taq bʼey ütz nkikʼän kinaʼoj chrij ri apóstol Pablo. Chkë ri nimanelaʼ aj Tesalónica, ri najin wä nyaʼöx kʼayewal pa kiwiʼ, Pablo xuʼij chkë: ‹Kan sibʼläj xixqajoʼ. Rma kʼa riʼ xqabʼilaʼ chiwä ri loqʼoläj Ruchʼaʼäl ri Dios ri nyaʼö kolotajïk. Y ma xuʼ ta riʼ. Rma we ta xkʼatzin chë xojapon ta chwäch ri kamïk chë itoʼik, kan xqaʼän ta. Rma sibʼläj yixqajoʼ› (1 Tesalonicenses 2:8).

 ⁸ Pablo xukʼüt chqä chë nkʼatzin nqakʼuqbʼaʼ rukʼuʼx jun qachʼalal kikʼë qabʼanobʼal. Rma riʼ xuʼij reʼ chkë ri ukʼwäy taq bʼey aj Éfeso: ‹Keʼitoʼ ri nkʼatzin kitoʼik. Y toqa kʼa chë ikʼuʼx ri rubʼin ka ri Ajaw Jesús [...]: Más jaʼäl ruwaruqʼij ri winäq ri nspan ke chwäch ri nkʼulü jun spanïk› (Hechos 20:35). Pablo ma xa xuʼ ta kikʼë tzij xukʼuqbʼaʼ kikʼuʼx ri nimanelaʼ, rma riʼ xuʼij: ‹Rïn kan rkʼë kʼa kikoten nsäch ronojel ri kʼo wkʼë iwumä rïx y hasta [...] yikʼis qa chqä› (2 Corintios 12:15). Ke riʼ chqä ri ukʼwäy taq bʼey, ryeʼ ütz chë ma xa xuʼ ta kikʼë tzij nkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx ri nimanelaʼ, nkʼatzin chqä nkikʼüt rkʼë kibʼanobʼal. Ke riʼ nkikʼüt chkiwäch chë kantzij yekajoʼ (1 Corintios 14:3).

9. Taq ri ukʼwäy taq bʼey nkipixabʼaj jun qachʼalal, ¿achkë xketoʼö rchë ütz rubʼanik xtkiʼän che rä?

⁹ Kʼïy mul, rchë nkikowirsaj kikʼuqbʼäl kʼuʼx ri qachʼalal, ri ukʼwäy taq bʼey nkʼatzin yekipixabʼaj. Rchë nkikʼuqbʼaʼ rukʼuʼx jun qachʼalal, kʼo chë nkiksaj ri naʼoj kʼo chpan le Biblia. Jesús xuyaʼ jun utziläj tzʼetbʼäl chkiwäch taq xerupixabʼaj ri congregaciones yë kʼo pa Asia Menor. Chkë ri ye kʼo Éfeso, Pérgamo chqä Tiatira, naʼäy xuʼij chkë chë ütz ri samaj najin nkiʼän, chrij riʼ kʼa riʼ xchapon chkë (Apocalipsis 2:1-5, 12, 13, 18, 19). Y che rä ri congregación kʼo Laodicea xuʼij: ‹Rïn kan yichapon kʼa che rä jun winäq y chqä kan nkʼastaj ruwäch taq ma ütz ta ri yeruʼän, rma kan nwajoʼ wä ri winäq riʼ. Rma kʼa riʼ rïx kan rkʼë ronojel iwanima ttzolin chik pä ikʼuʼx wkʼë› (Apocalipsis 3:19). Kantzij na wä, ri ukʼwäy taq bʼey ütz nkikʼän kinaʼoj chrij Jesús taq nkiyaʼ jun pixabʼanïk.

10. ¿Achkë ütz nqaʼän rchë nqakʼuqbʼalaʼ qakʼuʼx chqawäch?

¹⁰ Ri nakʼuqbʼaʼ rukʼuʼx jun winäq ma xa xuʼ ta kisamaj ri ukʼwäy taq bʼey. Pablo nuʼij chë jontir nimanelaʼ nkʼatzin nqaksaj chʼaʼäl ri nukʼuqbʼaʼ kikʼuʼx ri nikʼaj chik, rchë ke riʼ nkʼuqeʼ kikʼuʼx pa ruchʼaʼäl Dios (Efesios 4:29). Kantzij na wä, jontir kʼo chë nqatzʼët achkë nkʼatzin chkë ri qachʼalal. Pablo xuʼij chkë ri hebreos: ‹Tikʼuqbʼaʼ ikʼuʼx rkʼë ri Dios, rchë  chë nkʼojeʼ chik äl iwuchuqʼaʼ [...]. Nkʼatzin kʼa chë tikʼwaj jun bʼey choj, rchë chë ke riʼ ri qachʼalal ri xa kaʼiʼ kikʼuʼx kibʼanon rkʼë ri Dios, rkʼë chë nkitzʼët ri ikʼaslen rïx, xkekʼachöj› (Hebreos 12:12, 13). Ri qʼopojiʼ kʼojolaʼ ütz chqä nkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx ri qachʼalal.

11. ¿Achkë rutoʼik xrïl jun qachʼalal ri qajnäq wä chpan jun nimaläj bʼis?

¹¹ Tqatzʼetaʼ ri xbʼanatäj rkʼë jun qachʼalal rubʼiʼ Marta * (tatzʼetaʼ ri nota). Ryä xqa wä chpan jun nimaläj bʼis. Ryä nuʼij: «Kʼo jun qʼij, taq xinkʼutuj ntoʼik che rä Jehová, xqïl qiʼ rkʼë jun qachʼalal ixöq ri kʼo chik rujunaʼ. Ryä xukʼüt ajowabʼäl chqä joyowanïk chi nwäch, riʼ kan janina xirutoʼ. Ryä xuʼij chwä chë runaʼon achiʼel wä nnaʼ rïn, riʼ xirutoʼ rchë xinnaʼ chë ma nuyon ta yin kʼo». Rkʼë jubʼaʼ ri qachʼalal ri kʼo chik rujunaʼ, ma xuchʼöbʼ ta chë ri xuʼij che rä ya Marta kan janina xukʼuqbʼaʼ rukʼuʼx.

12, 13. ¿Achkë rubʼanik nqasmajij ri naʼoj kʼo chpan Filipenses 2:1 kʼa 4?

¹² Pablo xuyaʼ re naʼoj reʼ chkë ri nimanelaʼ aj Filipos: ‹Wachʼalal, rkʼë ri Cristo kan kʼo wä kʼuqbʼäl kʼuʼx. Ryä chqä nyaʼ ajowabʼäl chkikojöl ri yeniman rchë, y ri loqʼoläj ru-espíritu nuʼän chkë chë kan junan kiwäch nkiʼän, chë nkajoʼ kiʼ y chë nkijoyowaj kiwäch chë kachiʼil kiʼ. Rma kʼa riʼ xa jun iwäch tibʼanaʼ, y kan tiwajoʼ iwiʼ chë iwachiʼil iwiʼ. [...] Rchë chë ke riʼ ntzʼaqatsaj ri kikoten ri kʼo chik pa wanima. Ronojel kʼa ri niʼän chë ijujnal, ma tiʼän ta xa rchë chë ninimirsaj iwiʼ, ni ma rchë ta chë xa xuʼ chiwä rïx nkʼän wä pä ri ütz. Xa tichʼutinirsaj iwiʼ, y tibʼanaʼ qa chë rïx xa majun iqʼij ke chkiwäch ri nikʼaj chik. Ma xuʼ ta kʼa rïx ri nichʼöbʼ qa iwiʼ, xa kan keʼichʼobʼoʼ kʼa chqä ri nikʼaj chik› (Filipenses 2:1-4).

¹³ Ri texto xqaskʼij qa nukʼüt chqawäch chë ütz nqakowirsaj qachbʼilanïk kikʼë qachʼalal. Chqä jontir kʼo chë nqakanuj rubʼanik rchë nqakʼuqbʼaʼ kikʼuʼx rkʼë joyowanïk chqä ajowabʼäl.

14. ¿Achkë ütz nqaʼän rchë nqakʼuqbʼaʼ kikʼuʼx qachʼalal?

¹⁴ Kan ntel na wä qakʼuʼx taq nqatzʼët chë jun winäq ri xqatoʼ ojer, ma ruyaʼon ta qa Jehová. Ri apóstol Juan xuʼij: ‹Y kan majun chik jun kikoten ri más rejqalen ke chwäch reʼ, taq nkʼaxaj chë ri yë achiʼel taq walkʼwal jaʼäl kitzeqelbʼen ri kantzij› (3 Juan 4). Ye kʼïy precursores nkiʼij chë kan nukʼuqbʼaʼ kikʼuʼx nkitamaj chë jun winäq ri xkitoʼ pä chrij le Biblia ojer, ma ruyaʼon ta qa Jehová chqä rkʼë jubʼaʼ kʼo chpan ri precursorado. Rma riʼ, we kʼo jun precursor ma kiʼ ta chik rukʼuʼx, ütz nqanataj che rä jontir ri rubʼanon rchë yerutoʼon pä ri winäq, reʼ janina xtukʼuqbʼaʼ rukʼuʼx.

15. Taʼij jun rubʼanik rchë nqakʼuqbʼaʼ kikʼuʼx ri qachʼalal ri ütz najin yesamäj pa rutinamit Jehová.

¹⁵ Ye kʼïy ukʼwäy taq bʼey rchë circuito chqä kixjaylal kibʼin chë kan ütz kinaʼon taq jun qachʼalal, tapeʼ chwäch jun ti koʼöl wuj, nkimatyoxij chkë rma xeʼapon pa ki-congregación. Ke riʼ chqä nkinaʼ ri ukʼwäy taq bʼey, ri misioneros, ri precursores chqä ri betelitas taq nbʼix chkë chë ütz ri samaj najin nkiʼän.

16. ¿Kan kʼayew nqakʼuqbʼaʼ rukʼuʼx jun qachʼalal?

¹⁶ We nqaxiʼij qiʼ o yojkʼïx yojtzjon kikʼë nikʼaj chik, rkʼë jubʼaʼ nqachʼöbʼ chë ma yojkowin ta nqakʼuqbʼaʼ kikʼuʼx ri qachʼalal. Ye kʼa reʼ, ma kʼayew ta naʼän. Jun tzʼetbʼäl, taq nqachʼaʼej jun qachʼalal, ütz yojtzeʼen rkʼë. We ma ntzeʼen ta pä, rkʼë jubʼaʼ kʼo jun kʼayewal najin nuqʼaxaj. Xa xuʼ rkʼë nqakʼaxaj, rkʼë jubʼaʼ xkojkowin xtqatoʼ rchë más ütz xtunaʼ (Santiago 1:19).

17. ¿Achkë rubʼanik xtoʼöx jun qachʼalal kʼajol?

¹⁷ Tqatzʼetaʼ ri xbʼanatäj rkʼë jun kʼajol rubʼiʼ  Henri. Ryä janina wä nbʼison rma kʼïy chkë ruchʼalal xkiyaʼ qa Jehová. Jun chkë riʼ, yë ri rutataʼ, ri rubʼanon qa xok ukʼwäy bʼey. Jun ukʼwäy bʼey rchë circuito xrajoʼ xukʼuqbʼaʼ rukʼuʼx Henri, rma riʼ xukʼwaj äl pa jun cafetería. Chriʼ, taq Henri xtzjon, ri ukʼwäy bʼey xuyaʼ ruxkïn che rä. Henri xqʼax chwäch chë rchë yerutoʼ ru-familia rchë yetzolin pä pa congregación, kʼo chë ma nuyaʼ ta qa Jehová. Chqä janina xukʼuqbʼaʼ rukʼuʼx xuskʼij Salmo 46, Sofonías 3:17 chqä Marcos 10:29 chqä 30.

18. a) ¿Achkë xuʼij Salomón? b) ¿Achkë naʼoj xuyaʼ ri apóstol Pablo?

¹⁸ Ri nqatamaj chrij ri xbʼanatäj rkʼë Henri chqä ya Marta, nukʼüt chqawäch chë jontir yojkowin yeqatoʼ ri qachʼalal. Salomón, ri qʼatöy tzij, xuʼij: «Jun utziläj chʼaʼäl ri kan pa ruqʼijul nyaʼöx, ¡kan janina ütz!». Chqä xuʼij chë taq jun winäq tzeʼël ntzuʼun, nuyaʼ kiʼkʼuxlal pa ran jun chik. Chqä jun utziläj rutzijol nuyaʼ quchuqʼaʼ (Proverbios 15:23, 30). We nqatzʼët chë jun qachʼalal ma kan ta kiʼ chik rukʼuʼx, ¿achkë ütz nqaʼän? Rkʼë jubʼaʼ ütz nqaskʼij ri qawuj Ri Nyaʼon Rutzijol chwäch o ri naʼoj ye kʼo chpan ri jw.org. Pablo chqä xuyaʼ re naʼoj reʼ: ‹Kan rkʼë ronojel etamabʼäl titjolaʼ iwiʼ y tipixabʼalaʼ iwiʼ chë iwachiʼil iwiʼ. Y tibʼixaj rubʼiʼ ri Ajaw rma ri matyoxinïk ri kʼo pa taq iwanima. Keʼibʼixaj salmos, [...] keʼibʼixaj nikʼaj chik bʼix ri yeʼaläx pa taq iwanima› (Colosenses 3:16; Hechos 16:25). Taq yeqabʼixaj bʼix rchë ri Ajawaren rkʼë jun qachʼalal, yojrutoʼ röj chqä.

19. ¿Achkë rma más nkʼatzin nqakʼuqbʼalaʼ qakʼuʼx chqawäch, chqä achkë kʼo chë nqaʼän?

¹⁹ Rma chë ruqʼij Jehová xa más naqaj chik kʼo pä, janina nkʼatzin nqakʼuqbʼalaʼ qakʼuʼx chqawäch (Hebreos 10:25). Rma riʼ, ronojel mul tqasmajij ri naʼoj xuyaʼ qa Pablo, ryä xuʼij: ‹Tikʼuqbʼalaʼ ikʼuʼx chë iwachiʼil iwiʼ. Y chqä titolaʼ iwiʼ rchë chë yixkʼïy chpan ri ikʼaslen rkʼë ri Dios, kan achiʼel ri ibʼanon pä› (1 Tesalonicenses 5:11).