1. ¿Baʼaxten tu yaʼalaj Pablo tiʼ le hebreoʼob jach unaj u paklan líiʼsik u yóoloʼoboʼ?

TEʼ KʼIINOʼOBAʼ jach unaj k-paklan líiʼsik k-óol. ¿Baʼaxten? Apóstol Pabloeʼ tu yaʼalaj tiʼ le sukuʼunoʼob kajaʼanoʼob kaʼach Judeaoʼ: «Koʼoneʼex kaxtik xan bix jeʼel k-paklan áantikbaʼex utiaʼal ka yanak yaabilaj t-baatsil bey xan utiaʼal k-beetik baʼaloʼob maʼalobtak. Tsʼoʼoleʼ maʼ unaj u pʼáatal maʼ k-muchʼikbaʼex jeʼex suuk u beetik jujuntúul máakoʼobeʼ, baʼaxeʼ unaj k-paklan líiʼsik k-óol; lelaʼ maases unaj k-beetik le táan k-ilkeʼex u náatsʼal le kʼiinoʼ» (Heb. 10:24, 25). Cinco años u yaʼaltiʼob leloʼ, le sukuʼunoʼoboʼ tu yiloʼob u kʼuchul u «kʼiin[il] Jéeoba» yóokʼol Jerusalén. Teʼ kʼiin jeʼeloʼ tu naʼatoʼobeʼ le baʼax tu yaʼalaj Jesusoʼ táan u béeytal yéetel unaj u púutsʼloʼob (Bax. 2:19, 20; Luc. 21:20-22). U kʼiinil Jéeobaeʼ kʼuch tu añoil 70 tiʼ le yáax siglo, le ka xuʼulsaʼab Jerusalén tumen le romailoʼoboʼ.

2. ¿Baʼaxten jach kʼaʼabéet k-ilik k-paklan líiʼsik k-óol teʼ kʼiinoʼobaʼ?

² Teʼ kʼiinoʼobaʼ yaʼab baʼax eʼesikeʼ u kʼiinil Jéeobaeʼ jach naatsʼ yanil, lelaʼ junpʼéel kʼiin ‹nojoch yéetel sajbeʼentsil› (Joel 2:11). Táan xan u béeytal baʼax ku yaʼalik Sofonías 1:14: «¡Tsʼoʼok u náatsʼal u noj kʼiinil Yuumtsil! ¡Tsʼoʼok u náatsʼal, séebaʼan u taal!». Le oʼolal  Pabloeʼ ku yaʼaliktoʼon: «Koʼoneʼex kaxtik xan bix jeʼel k-paklan áantikbaʼex utiaʼal ka yanak yaabilaj t-baatsil bey xan utiaʼal k-beetik baʼaloʼob maʼalobtak» (Heb. 10:24). Ichil uláakʼ tʼaanoʼobeʼ jach unaj k-ilik tiʼ baʼax súutukiloʼob jeʼel u páajtal k-líiʼsik u yóol k-sukuʼunoʼobeʼ.

3. ¿Baʼax tu yaʼalaj apóstol Pablo yoʼolal u kʼaʼabéetil u líiʼsaʼal u yóol máak? (Ilawil le dibujo yaan tu káajbal le xookaʼ.)

³ Le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ «le yaayaj óoloʼ ku tʼonaʼankúuntik wíinik; le utsil tʼaanoʼ ku kiʼimakkúuntik u yóol» (Pro. 12:25). Tuláakloʼon ku kʼaʼabéettal u líiʼsaʼal k-óol. Pabloeʼ tu yaʼaleʼ tak le máaxoʼob líiʼsik u yóol u maasil ku kʼaʼabéettal xan u líiʼsaʼal u yóoloʼob. Tiʼ le sukuʼunoʼob kajaʼanoʼob Romaoʼ tu tsʼíibtaj: «Jach taak in wilkeʼex utiaʼal ka in tsʼáateʼex junpʼéel siibal ku taal tiʼ Dios, utiaʼal beyoʼ ka muʼukʼaʼanchajak a wóoleʼex; in kʼáat in waʼaleʼ utiaʼal k-paklan líiʼsik k-óoleʼex yoʼolal le fe yaantoʼoneʼexoʼ, utiaʼal beyoʼ ka muʼukʼaʼanchajak a fejeʼex bey xan le fe yaantenoʼ» (Rom. 1:11, 12). Jeʼex k-ilkoʼ tak apóstol Pabloeʼ, yaan kʼiineʼ kʼaʼabéetchaj u líiʼsaʼal u yóol (xok Romailoʼob 15:30-32).

4, 5. ¿Máaxoʼob unaj u líiʼsaʼal u yóoloʼob teʼ kʼiinoʼobaʼ yéetel baʼaxten?

⁴ Yaʼab sukuʼunoʼobeʼ ku xupkubaʼob u meyajtoʼob Jéeoba. Ichiloʼobeʼ tiaʼan le precursoroʼoboʼ, le misioneroʼoboʼ, le superintendenteʼob tiʼ circuito yéetel u yatanoʼob yéetel le sukuʼunoʼob ku meyajoʼob teʼ oficinaʼob tiʼ traduccionoʼ. Jach kʼaʼabéet k-líiʼsik u yóol le sukuʼunoʼobaʼ. Uláakʼ sukuʼunoʼob unaj k-líiʼsik u yóoloʼobeʼ letiʼe tu xupubaʼob u meyajtoʼob Jéeobaoʼ, chéen baʼaleʼ kʼexpaj u kuxtaloʼobeʼ ka pʼáat maʼ tu páajtal u jach meyajtikoʼob Dios jeʼex kaʼacheʼ.

⁵ ¿Máaxoʼob uláakʼ unaj k-líiʼsik u yóoloʼob? Letiʼe sukuʼunoʼob yéetel kiikoʼob maʼ tsʼoʼokok u beeloʼob tumen taak u beetkoʼob baʼax ku yaʼalik le Bibliaaʼ: «[Tsʼoʼokok a beeleʼex] chéen yéetel juntúul máax ku meyajtik Yuumtsil» (1 Cor. 7:39). Le atantsiloʼoboʼ unaj u yaʼalaʼaltiʼob tumen u yíichamoʼob jach yaabiltaʼanoʼob yéetel nojoch baʼal u yilkoʼob le baʼax ku beetkoʼob tu yoʼolaloʼoboʼ (Pro. 31:28, 31). Unaj xan k-líiʼsik u yóol le sukuʼunoʼob ku aktáantkoʼob yéetel chúukaʼan óolal le chʼaʼpachtajiloʼ bey xan le ku aktáantkoʼob wa baʼax kʼojaʼaniloʼ (2 Tes. 1:3-5). Jéeoba yéetel Jesuseʼ ku líiʼskoʼob u yóol tuláakal le sukuʼunoʼob chúukaʼan yóoloʼobaʼ (xok 2 Tesalonicailoʼob 2:16, 17).

6. Jeʼex u yeʼesik Isaías 32:1 yéetel 2, ¿baʼax u meyaj le ancianoʼoboʼ?

⁶ (Xok Isaías 32:1, 2.) Bejlaʼeʼ kuxaʼanoʼon tiʼ yaayaj kʼiinoʼob, le oʼolal séeb jeʼel u lúubul k-óoleʼ. Tiʼ Jesuseʼ ku meyaj le ‹principeʼob› utiaʼal u líiʼsik k-óol yéetel utiaʼal u nuʼuktikoʼonoʼ. Le ‹principeʼobaʼ› letiʼe ancianoʼoboʼ, ichiloʼobeʼ táakaʼan le kun binoʼob kaʼanoʼ bey xan le kun pʼáatloʼob way Luʼumeʼ. Le ancianoʼoboʼ ‹maʼ u yuumiloʼob u fe› le sukuʼunoʼoboʼ, baʼaxeʼ chéen ku ‹yáantkoʼob utiaʼal ka kiʼimakchajak u yóoloʼob›. Letiʼobeʼ u kʼáatoʼob ka kiʼimakchajak k-óol yéetel ka chúukpajak k-óol (2 Cor. 1:24).

7, 8. ¿Bix uláakʼ jeʼel u líiʼsaʼal u yóol le sukuʼunoʼob tumen le ancianoʼoboʼ?

⁷ Le ancianoʼoboʼ unaj u beetkoʼob jeʼex le apóstol Pablooʼ. Letiʼeʼ tu yaʼalaj tiʼ le sukuʼunoʼob tu aktáantoʼob chʼaʼpachtajil tu kaajil Tesalónicaoʼ: «Tu yoʼolal le nojoch yaabilaj t-uʼuyaj ta woʼolaleʼexoʼ, jach yéetel kiʼimak óolal t-kʼubaj tiʼ teʼex, maʼ chéen u maʼalob péektsilil Diosiʼ baʼaxeʼ tak k-kuxtal, tumen kʼuchoʼon k-jach yaabilteʼex» (1 Tes. 2:8).

⁸ Pabloeʼ tu yeʼeseʼ maʼ chéen yéetel tʼaanoʼob jeʼel u líiʼsaʼal u yóol máakeʼ. Letiʼeʼ tu yaʼalaj tiʼ le ancianoʼob yanoʼob Éfesooʼ: «Unaj a wáantkeʼex le máaxoʼob kʼaʼabéet áantaj  tiʼoboʼ, yéetel unaj u kʼaʼajalteʼex u tʼaanoʼob Yuumtsil Jesús le ka tu yaʼalaj: ‹Maas ku taasik kiʼimak óolal u tsʼaʼabal wa baʼax ke u kʼaʼamal wa baʼax›» (Bax. 20:35). Pabloeʼ maʼ chéen taak kaʼach u líiʼsik u yóol le sukuʼunoʼoboʼ. Tu yaʼalajtiʼob: «Teneʼ yéetel kiʼimak óolal ken in xup ta woʼolaleʼex le baʼaxoʼob yaantenoʼ yéetel yaan xan in jach xupkinba ta woʼolaleʼex» (2 Cor. 12:15). Le ancianoʼob xanoʼ maʼ chéen yéetel tʼaanoʼob jeʼel u líiʼskoʼob u yóol le sukuʼunoʼoboʼ, baʼaxeʼ tak yéetel le baʼax ku beetkoʼob tu yoʼolaloʼoboʼ. Beyoʼ yaan u yeʼeskoʼob jach tu jaajil taak u yáantkoʼob (1 Cor. 14:3).

9. ¿Bix unaj u tsʼáaik tsolnuʼuk le ancianoʼoboʼ?

⁹ Yaan horaeʼ le ancianoʼoboʼ ku kʼaʼabéettal u tsolnuʼuktikoʼob le sukuʼunoʼoboʼ. Chéen baʼaleʼ utiaʼal maʼ u lúuʼsikoʼob u yóoloʼobeʼ unaj u beetkoʼob jeʼex u kaʼansik le Bibliaoʼ. Ka tsʼoʼok u kaʼa kuxtal Jesuseʼ tu yeʼesaj bix unaj u beetaʼal le ka tu tsolnuʼuktaj le múuchʼuliloʼob yanoʼob Asia Menoroʼ. Táanil tiʼ u tsolnuʼuktik u múuchʼulil Éfeso, Pérgamo yéetel Tiatiraeʼ tu yaʼalaj baʼaxoʼob maʼalobtak ku beetkoʼob (Apo. 2:1-5, 12, 13, 18, 19). Tiʼ le múuchʼulil yaan Laodiceaoʼ tu yaʼalaj: «Tuláakal le máaxoʼob in yaabiltmoʼ kin kʼeykoʼob yéetel kin waʼalik u nuʼuk tiʼob. Le oʼolaleʼ, tsʼáa a wóoliʼ yéetel kʼex a tuukul» (Apo. 3:19). Kéen kʼaʼabéetchajak u tsolnuʼuktaʼal wa máax tumen le ancianoʼoboʼ unaj u beetkoʼob jeʼex Cristoeʼ.

10. ¿Bix jeʼel k-paklan líiʼsik k-óoleʼ?

¹⁰ Maʼ chéen le ancianoʼob unaj u líiʼskoʼob u yóol u maasiloʼ. Pabloeʼ tu yaʼaleʼ tuláakal le máaxoʼob meyajtik Diosoʼ unaj «u líiʼsik u yóol [u maasil] jeʼex u kʼaʼabéettaleʼ, utiaʼal beyoʼ ka u taas utsil» (Efe. 4:29). U jaajileʼ tuláakloʼon unaj k-ilik bix jeʼel k-áantik le sukuʼunoʼoboʼ yéetel k-ilik baʼaxoʼob jeʼel k-beetik tu yoʼolaloʼobeʼ. Pabloeʼ tu yaʼalaj tiʼ le sukuʼunoʼob kajaʼanoʼob kaʼach Judeaoʼ: «Tojkíinteʼex le kʼaboʼob tʼoyokbaloʼoboʼ bey xan le píixoʼob luubul u muukʼoʼoboʼ, yéetel seguernak a táaxkuntikeʼex le bejoʼob utiaʼal a wookeʼexoʼ, utiaʼal beyoʼ le máax móochchajaʼanoʼ maʼ u júukʼul u yook, baʼaxeʼ ka tsʼaʼakak» (Heb. 12:12, 13). Tak le táankelem paalaloʼob jeʼel u páajtal u líiʼskoʼob u yóol u maasileʼ.

11. ¿Bix úuchik u líiʼsaʼal u yóol juntúul kiik yaan kaʼach depresión tiʼ?

 ¹¹ Koʼox ilik baʼax úuch tiʼ Marthe, * juntúul kiik tsaʼay depresión tiʼ. Letiʼeʼ ku yaʼalik: «Junpʼéel kʼiin le ka tin kʼáataj u yáantaj Jéeoba tumen jach lubaʼan in wóoleʼ tin wilaj juntúul kiik tsʼoʼok u yantal u jaʼabil. Tu beetaj le baʼax jach kʼaʼabéetten teʼ súutukiloʼ, tu chʼaʼajten óotsilil yéetel tu yeʼesajten yaabilaj. Letiʼeʼ tu yaʼalajteneʼ uchaʼantiʼ le baʼax ku yúuchultenoʼ, leloʼ tu yáanten utiaʼal maʼ in wuʼuyikinba tin juunal». Maʼ xaaneʼ le kiik yaan u jaʼabilaʼ maʼ tu tuklaj wa jeʼel u líiʼsik u yóol Martheeʼ.

12, 13. ¿Bix jeʼel k-beetik baʼax ku yaʼalik Filiposiloʼob 2:1 tak 4?

¹² Pabloeʼ tu yaʼalaj tiʼ le sukuʼunoʼob yanoʼob kaʼach Filiposoʼ: «Bey túunoʼ, wa tu yoʼolal Cristo ku páajtal a líiʼskeʼex u yóol uláakʼoʼob, wa a kiʼimakkúuntkeʼex u yóoloʼob yéetel yaabilaj, wa a weʼeskeʼex ka tuukuleʼex tu yoʼolaloʼob, wa a weʼeskeʼextiʼob yaabilaj ku jóokʼol tu tsʼuʼ a puksiʼikʼaleʼex, bey xan a chʼaʼikeʼex óotsilil tiʼobeʼ, chúukbeseʼex in kiʼimak óolal ikil u yantalteʼex junpʼéeliliʼ tuukul, junpʼéeliliʼ yaabilaj, ikil a wantaleʼex junmúuchʼ bey junpʼéeliliʼ wíinklileʼ yéetel ikil u yantalteʼex junpʼéeliliʼ puksiʼikʼal. Maʼ a beetkeʼex mix baʼal chéen utiaʼal a kaxtikeʼex baʼateʼel, mix tu yoʼolal kaʼanal ichil, baʼaxeʼ yéetel kabal óolaleʼ ileʼex u maasil bey maas kʼaʼanaʼanoʼob ke teʼexeʼ. Cada juntúul tiʼ teʼexeʼ maʼ u kaxtik chéen u yutsil, baʼaxeʼ u kaxt xan u yutsil u maasil» (Fili. 2:1-4).

¹³ Le tekstoaʼ ku yeʼesikeʼ unaj k-kaxtik bix jeʼel k-líiʼsik u yóol le sukuʼunoʼoboʼ. Jeʼel u páajtal k-eʼesiktiʼob k-yaabiltmoʼobeʼ, k-máansik tiempo tu yéeteloʼob bey xan k-chʼaʼik óotsilil tiʼob.

14. ¿Baʼax jeʼel u líiʼsik u yóol máakeʼ?

¹⁴ Junpʼéel baʼal jach jeʼel u kiʼimakkúuntik k-óoleʼ letiʼe k-ojéeltik láayliʼ u tsʼaamaj u yóoloʼob u meyajtoʼob Jéeoba le máaxoʼob t-áantoʼob úuchjeakiloʼ. Apóstol Juaneʼ tu tsʼíibtaj: «Minaʼan uláakʼ baʼal beetik u jach kiʼimaktal in wóol tiʼ lelaʼ: le in wojéeltik láayliʼ táan u xíimbal in paalaloʼob tiʼ le jaajoʼ» (3 Juan 4). Yaʼab precursoroʼobeʼ ku yaʼalikoʼobeʼ jach ku líikʼil u yóoloʼob le kéen u yojéeltoʼob láayliʼ u tsʼaamaj u yóol le máax tu tsʼáajoʼob xook tiʼoʼ yéetel maʼ xaaneʼ táan u beetik tak u precursoril. Bey túunoʼ k-kʼaʼajsik tiʼ juntúul precursor lubaʼan u yóol le baʼaxoʼob u beetmaj tu yoʼolal u maasiloʼ jeʼel u líiʼsik u yóoleʼ.

15. Aʼal junpʼéel bix jeʼel u líiʼsaʼal u yóol le máaxoʼob ku meyajtikoʼob Jéeoba yéetel chúukaʼan óolaloʼ.

¹⁵ Yaʼab superintendenteʼob tiʼ circuito yéetel u yatanoʼobeʼ ku yaʼalikoʼobeʼ jach ku líikʼil u yóoloʼob le kéen tsʼaʼabaktiʼob junpʼéel chan juʼun tuʼux ku agradecertaʼal tiʼob le úuchik u xíimbaltikoʼob junpʼéel múuchʼuliloʼ. Bey u yuʼubikuba xan le ancianoʼob, misioneroʼob, precursoroʼob yéetel betelitaʼob le kéen agradecertaʼak tiʼob le meyaj ku beetkoʼob yéetel chúukaʼan óolaloʼ.

16. ¿Baʼax jeʼel u páajtal u beetik máak utiaʼal u líiʼsik u yóol wa máaxeʼ?

¹⁶ Wa suʼlakoʼon yéetel maʼ suuk k-jach tsikbaleʼ maʼ unaj k-tuklik wa maʼ tu páajtal k-líiʼsik u yóol u maasiliʼ. U jaajileʼ maʼ jach talam u beetaʼaliʼ. Jeʼex le kéen k-saludart juntúul sukuʼuneʼ jeʼel u páajtal k-sam cheʼej tu yéeteleʼ. Wa ka wilik maʼ taak u cheʼejeʼ maʼ u lúubul a wóol, maʼ xaaneʼ táan u aktáantik junpʼéel talamil yéetel ku yuʼubik kʼaʼabéet u tsikbaltik tiʼ wa máax. Maʼ xaaneʼ tak chéen k-chʼenxikintikeʼ jeʼel u beetik u líikʼil u yóoleʼ (Sant. 1:19).

17. ¿Bix áantaʼabik juntúul sukuʼun?

¹⁷ Koʼoneʼex tʼaan tiʼ Henri, juntúul sukuʼun jach lúub u yóol. Jujuntúul u láakʼtsiloʼobeʼ náachchajoʼob tiʼ Jéeoba, tak u papá, letiʼeʼ ku  beetik u ancianoil kaʼachi. Letiʼeʼ invitartaʼab tumen juntúul superintendente tiʼ circuito utiaʼal ka u yukʼoʼob café. Le sukuʼunoʼ tu líiʼsaj u yóol yéetel tu chʼenxikintaj. Henrieʼ tu tsʼáaj cuentaeʼ wa taak u yáantik u láakʼtsiloʼob utiaʼal u suutoʼob tu kaajal Jéeobaeʼ kʼaʼabéet u jáawal u biskuba tu yéeteloʼob utiaʼal u yeʼesik chúukaʼan óolal tiʼ Jéeoba. Tsʼoʼoleʼ líikʼ xan u yóol ka tu xokaj Salmo 46, Sofonías 3:17 bey xan Marcos 10:29 yéetel 30.

18. 1) ¿Baʼax tu yaʼalaj rey Salomón? 2) ¿Baʼax tu yaʼalaj apóstol Pablo?

¹⁸ ¿Baʼax k-kanik tiʼ le baʼax úuch tiʼ Henri yéetel tiʼ Martheoʼ? K-kanikeʼ tuláakloʼon jeʼel u páajtal k-líiʼsik u yóol wa máaxeʼ. Rey Salomoneʼ tu tsʼíibtaj: «Junpʼéel tʼaan ku beetaʼal jach tu kʼiinileʼ jach yaʼab utsil ku taasik». Tsʼoʼoleʼ tu yaʼalaj: «Le máax léemkʼalak u paakateʼ ku kiʼimakkúuntik yóol puksiʼikʼal; le maʼalob péektsiloʼoboʼ ku tsʼáaikoʼob túumben muukʼoʼob» (Pro. 15:23, TNM, 30). Wa k-ilik yaan máax lubaʼan u yóoleʼ, ¿baʼax jeʼel u páajtal k-beetkeʼ? Maʼ xaaneʼ jeʼel u páajtal k-xokiktiʼ le revista U Pʼíich Tulumil Kanan wa uláakʼ publicación yaan teʼ sitio yaantoʼon ich Internetoʼ. Pablo xaneʼ tu tsʼíibtaj: «Maʼ u xuʼulul a paklan kaʼanskabaʼex yéetel a paklan líiʼsik a wóoleʼex ta baatsileʼex táan a kʼaykeʼex salmoʼob, kiʼikiʼtʼaanoʼob utiaʼal Dios yéetel kiliʼich kʼaayoʼob utiaʼal a tsʼáaikeʼex gracias; kʼaayneneʼex xan ichil a puksiʼikʼaleʼex utiaʼal Jéeoba» (Col. 3:16; Bax. 16:25). Jeʼex k-ilkoʼ k-múul kʼayik u kʼaayiloʼob le Reino yéetel le sukuʼunoʼoboʼ jeʼel u beetik u líikʼil k-óoleʼ.

19. ¿Baʼaxten yaan u maas kʼaʼabéettal k-paklan líiʼsik k-óol, yéetel baʼax unaj k-beetik?

¹⁹ Le táan u maas náatsʼal u kʼiinil Jéeobaoʼ yaan u maas kʼaʼabéettal k-paklan líiʼsik k-óol (Heb. 10:25). Le oʼolaleʼ unaj k-beetik le baʼax tu yaʼalaj le apóstol Pabloaʼ: «Seguernak a paklan líiʼsik a wóoleʼex yéetel a paklan muʼukʼaʼankúuntik a wóoleʼex jach jeʼex táan a beetkeʼexoʼ» (1 Tes. 5:11).