PANAHON sa akong pag-eskuyla, halos wala ray kausaban. Sa among eskuylahan, ang mga klasmet nimo sa grade one mao ra gihapoy imong klasmet hangtod mograduwar; gani, kaila ka sa halos tanang tawo sa lungsod, ug kaila pod sila nimo.

Ang lungsod sa Liberty gilibotag gagmayng uma, ug mais ang pangunang tanom. Pagkatawo nako, trabahador si Papa sa usa ka mag-uuma. Sa batan-on pa ko, nakakat-on kog drayb ug traktor ug makamao nang manguma.

Wala koy naabtang batabata pa nga amahan. Pagkatawo nako, si Papa 56 anyos na; si Mama 35 anyos. Bisan pa niana, si Papa himsog ug kusgan. Siya kugihan ug nagtudlo namong mga anak nga magkugi pod. Dili dako ang iyang kita, pero siya nagtagana namog puy-anan, sinina, ug pagkaon​—ug wala mi niya pasagdi. Namatay siya sa edad nga 93. Si Mama namatay sa edad nga 86. Wala sila mag-alagad kang Jehova. Sa akong mga igsoon, may manghod ko nga maunongong nag-alagad ingong ansiyano sukad magsugod ang maong kahikayan niadtong sayong bahin sa katuigan sa 1970.

Relihiyoso kaayo si Mama. Ikuyog mi niya sa simbahan sa Baptist kada Dominggo. Niadtong  12 anyos ko, una nakong nadungog ang bahin sa Trinidad. Kay naglibog, nangutana ko ni Mama: “Sa unsang paagi si Jesus mao ang Anak ug mao ra pod ang Amahan?” Nahinumdom ko sa iyang tubag: “Dong, usa nâ ka misteryo. Dili gyod nato nâ masabtan.” Misteryo gyod ni para nako. Bisan pa niana, dihang mag-14 anyos ko, nabawtismohan ko sa usa ka sapa​—katulo gituslob para kuno sa Trinidad!

Paghayskul nako, may amigo kong propesyonal nga boksingiro, ug gikombinsir ko niya nga sulayan ang boksing. Mao nga nag-training ko, ug nagpaenrol sa Golden Gloves, usa ka boxing organization. Dili ko maayo sa boksing, busa human sa pipila ka away, miundang ko. Sa ulahi, gipaapil ko sa U.S. Army ug gipadala sa Germany. Samtang didto ko, ang akong dakodako nagpadala nako sa Noncommissioned Officers Academy, kay nagtuo siya nga may abilidad ko sa pagkahimong lider. Gusto nilang himoon nakong karera ang pagsundalo. Dili nako gustong magdugay sa pagsundalo, busa dihang nakompleto nako ang duha ka tuig nga serbisyo, gitugotan kong mobiya sa pagkasundalo niadtong 1956. Pero wala madugay, misulod ko sa lahi kaayo nga pagkasundalo.

Nianang mga panahona, nakat-onan nako ang pagkahimo kunohayng matso. Ang mga salida ug mga tawo sa palibot nakaimpluwensiya sa akong panghunahuna bahin sa tinuod nga lalaki. Gibati nako nga dili para sa mga lalaki ang pagsangyaw. Pero may nakat-onan ko nga nakapausab sa akong kinabuhi. Usa ka adlaw niana, samtang naglibotlibot ko sa lungsod sakay sa akong pula nga awto, may duha ka babaye nga mikaway nako. Nakaila ko nila​—manghod sila sa nabana sa akong magulang. Sila mga Saksi ni Jehova. Nahatagan na ko nilag Bantayanang Torre ug Pagmata! sa una, pero medyo nalisdan kog sabot sa Bantayanang Torre. Apan niining tungora, giimbitar ko nila sa Pagtuon sa Libro sa Kongregasyon, usa ka gamayng tigom sa pagtuon ug paghisgot sa Bibliya nga ginahimo sa ilang balay. Miingon ko nga ako sang hunahunaon. “Adto baya ha?” sila mapahiyomong miingon. “Sige, moadto ko,” mitubag ko.

Nagmahay ko nga gisulti to nako, pero gibati nakong dili na ko makaatras. Busa, mitambong ko niadtong gabhiona. Nakadayeg kaayo ko sa mga bata. Dili ko katuo nga daghan silag nahibaloan sa Bibliya! Bisag mosimba ko kada Dominggo kauban ni Mama, gamay ra gihapon kog nahibaloan. Karon, gusto kong makakat-og dugang. Misugot ko nga mag-Bible study. Usa sa una nakong nahibaloan mao nga Jehova ang personal nga ngalan sa Labing Gamhanang Diyos. Sa una, dihang nangutana ko kang Mama bahin sa mga Saksi ni Jehova, miingon lang siya, “Ah, nagsimba nâ silag tigulang nga tawo nga ginganlag Jehova.” Pero karon, gibati nakong nabuka ang akong mga mata!

Paspas ang akong pag-uswag kay nahibalo ko nga mao ni ang kamatuoran. Sulod sa siyam ka bulan gikan sa akong unang pagtambong sa tigom, nabawtismohan ko​—niadtong Marso 1957. Nausab ang akong panglantaw. Kon akong hinumdoman ang akong panglantaw sa pagkamatso, nalipay ko nga akong nakat-onan kon unsay gitudlo sa Bibliya bahin sa tinuod nga pagkalalaki. Si Jesus hingpit nga tawo. Mas kusgan siya kay kang bisan kinsang ‘matso nga tawo.’ Pero wala siya makig-away. Hinuon, “iyang gitugotan nga siya sakiton,” sumala sa gitagna.  (Isa. 53:2, 7) Akong nakat-onan nga ang tinuod nga sumusunod ni Jesus “kinahanglang magmalumo sa tanan.”​—2 Tim. 2:24.

Nagpayunir ko pagkasunod tuig​—niadtong 1958. Pero wala madugay, kinahanglan kong moundang kadiyot. Ngano? Nakadesisyon ko nga mangasawa kang Gloria, usa niadtong duha ka babaye nga nangimbitar nako sa pagtuon sa libro! Wala gyod ko magmahay sa akong desisyon. Para nako, si Gloria samag usa ka mahalong bato, kaniadto ug hangtod karon. Ikakomparar siya sa Hope Diamond​—pero dili na ko kinahanglang molaom pa kay napangasawa na man nako siya! Atong paminawon ang bahin sa iyang kinabuhi:

“Usa ko sa 17 ka anak. Si Mama usa ka matinumanong Saksi. Namatay siya dihang 14 anyos ko. Mao nay panahon nga nagsugod pagtuon si Papa. Kay wala na man si Mama, nakigsabot si Papa sa among prinsipal. Hapit na mograduwar sa hayskul ang akong magulang nga babaye, ug mihangyo si Papa nga magpulipuli mig adlaw ni Ate sa pagsulod sa klase. Magpulipuli mi aron may moatiman sa among mga manghod. Magluto pod mig pagkaon para sa pamilya aron inig-uli ni Papa gikan sa trabaho, makapanihapon na mi. Misugot ang prinsipal, ug gibuhat namo ni hangtod migraduwar si Ate. Duha ka pamilyang Saksi ang nagtuon namo, ug 11 namong managsoon ang nahimong Saksi ni Jehova. Ganahan kong mosangyaw, bisag maulawon kaayo ko. Gitabangan ko ni Sam nianang bahina.”

Nagminyo mi ni Gloria niadtong Pebrero 1959. Lingaw kaayo mi sa among pagpayunir. Pagka-Hulyo nianang tuiga, miaplay mi sa Bethel, kay dugay na ming nangandoy nga makaalagad sa hedkuwarter. Giinterbiyo mi sa minahal nga brader nga si Simon Kraker. Giingnan mi niya nga dili modawat ang Bethel ug magtiayon nianang panahona. Wala gyod mawala ang among pangandoy nga makaalagad sa Bethel​—pero dugay pa ning nahitabo!

Misulat mi sa hedkuwarter ug mihangyo nga ipadala sa lugar nga may dakong panginahanglan. Ingong tubag, gihatagan mig usa ra ka kapilian: sa Pine Bluff, Arkansas. Niadtong panahona, duha lang ang kongregasyon sa Pine Bluff—​usa para sa mga puti ug usa para sa mga “colored,” o itom. Gipadala mi sa kongregasyon para sa mga itom, nga may mga 14 lang ka magmamantala.

Nahibulong tingali ka kon nganong may pagbulagbulag sa mga kongregasyon sa mga Saksi ni Jehova. Ang simpleng tubag​—wala kaayoy kapilian niadtong panahona. Supak sa balaod nga mag-uban ang lainlaing rasa, ug peligroso pod ang palibot. Sa daghang lugar, mahadlok ang mga igsoon kay gub-on ang ilang Kingdom Hall kon mag-uban ang duha ka rasa sa tigom. Ug may nahitabo gyod nga ingon ana. Kon mamalaybalay ang itom nga mga Saksi sa lugar sa mga puti, dakpon sila​—ug lagmit kulatahon. Busa aron molampos ang pagsangyaw, gisunod namo ang mga balaod, ug naglaom nga mabag-o ra ang kahimtang.

Dili kanunayng sayon ang among ministeryo. Samtang magsangyaw sa itom nga teritoryo, usahay dili namo tuyoong makatuktok sa balay sa puti nga pamilya. Kinahanglan ming modesisyon dayon: Mohatag ba mig mubo ug binase sa Bibliya nga presentasyon o kaha mangayog pasensiya ug molakaw na lang. Mao nay nahitabo sa pipila ka lugar niadtong panahona.

Siyempre, kinahanglang magkugi mi sa among sekular nga trabaho aron masuportahan ang among pagpayunir. Kasagaran, suweldohan ra mig tulo ka dolyar sa usa ka adlaw. Si Gloria manglimpiyog pipila ka balay. Sa usa ka balay, gitugtan ko nga tabangan si Gloria aron dali ra siyang mahuman. Gihatagan mig paniudto​—lutong daan nga pagkaon nga gibutang sa freezer. Initon ni ug salohan namo ni Gloria unâ molakaw. Kada semana, si Gloria mamalansa para sa usa ka pamilya. Manglimpiyo ko sa tugkaran ug sa mga bentana, ug mohimog ubang trabaho sa balay. Sa balay sa usa ka puting pamilya, among gilimpiyohan ang mga bentana​—si Gloria sa sulod ug ako sa gawas. Tibuok adlaw to namong gihimo, busa gihatagan mig paniudto. Si Gloria mikaon sa sulod sa balay pero dili dungan sa pamilya, samtang ako didto sa garahe. OK ra nako to. Lami man pod kaayo ang paniudto. Ang pamilya buotan; naimpluwensiyahan lang gyod sila sa maong sistema ug panghunahuna. Nahinumdom ko sa usa ka  higayon dihang mihunong mi sa gasolinahan. Human makapagasolina, nangutana ko sa tigbantay kon puwede bang mogamit si Gloria sa kasilyas. Mitutok lang siya nako ug miingon, “Sirado to.”

Sa laing bahin, malipayon mi uban sa mga igsoon, ug ganahan kaayo mi sa among ministeryo! Sa bag-o pa ming abot sa Pine Bluff, mipuyo mi sa balay sa usa ka brader nga maoy congregation servant niadtong panahona. Dili pa Saksi ang iyang asawa, ug gisugdan siya ni Gloria ug pagtuon sa Bibliya. Nasugdan sab nakog pagtuon ang ilang anak nga babaye ug umagad. Ang inahan ug anak nakadesisyon nga moalagad kang Jehova ug nabawtismohan.

May suod ming mga higala sa puti nga kongregasyon. Mangimbitar sila namog kaon, pero kinahanglang ngitngit na inig-adto namo. Aktibo kaayo niadtong panahona ang Ku Klux Klan (KKK), usa ka organisasyon nga nagpasiugdag rasismo ug kapintasan. Nahinumdom ko sa usa ka tawo nga naglingkod sa iyang beranda usa niana ka gabii sa Halloween. Mapasigarbohon siyang nagsul-ob ug puti nga sinina ug pandong (hood), sama nianang sa KKK. Pero wala nâ makapugong sa mga igsoon sa pagpakitag kaayo. Usa ka ting-init niana, nagkinahanglan mig kuwarta para makatambong sa kombensiyon. May brader nga miingong paliton niya ang among awtong 1950 Ford aron makatambong mi. Usa ka bulan sa ulahi, dihay adlaw nga gikapoy mi pag-ayo human magsangyaw ug mag-Bible study kay init kaayo. Dayon, nakurat mi pag-uli namo. Nakita namo ang among awto nga giparking atubangan sa balay! May gisuksok nga mubong sulat diha sa windshield: “Ibalik nako ang imong awto ingong regalo. Imong igsoon.”

May laing maayong buhat nga nakatandog pag-ayo nako. Niadtong 1962, giimbitar ko nga moeskuyla sa Kingdom Ministry School sa South Lansing, New York. Bansayon niini ang mga nagadumala sa kongregasyon, sirkito, ug distrito sulod sa usa ka bulan. Dihang nadawat nako ang imbitasyon, wala koy trabaho ug nagkalisodlisod mi. Pero, giinterbiyo ko sa usa ka kompaniya sa telepono sa Pine Bluff para sa trabaho. Kon madawat ko, ako ang pinakaunang itom nga trabahante sa maong kompaniya. Giingnan ko nila nga ila kong dawaton. Unsay akong buhaton? Wala koy ikaplete padulong sa New York. Gihunahuna nako nga dawaton ang trabaho ug dili na lang moeskuyla. Gani, magsulat na unta ko aron balibaran ang imbitasyon, pero may nahitabo nga di gyod nako malimtan.

Usa ka buntag sayo, may sister sa among kongregasyon, nga dili Saksi ang bana, ang nanuktok sa among pultahan ug naghatag nakog sobre. Puno kinig kuwarta. Siya ug ang pipila ka bata pa niyang anak mangmata ug sayo aron mangibot ug sagbot sa kaumahan sa gapas. Gihimo ni nila aron makatigom ug kuwarta nga ikaplete nako sa New York. Siya miingon, “Eskuyla lang, ug inig-uli nimo tudloi mi sa imong makat-onan!” Busa, gihangyo nako ang kompaniya sa telepono kon puwede bang unya na  ko motrabaho paglabay sa lima ka semana gikan sa gikasabotan namong petsa. Wala gyod sila mosugot! Pero OK ra to kay nakadesisyon na man ko. Lipay kaayo ko nga wala nako dawata ang trabaho!

Mao ni ang nahinumdoman ni Gloria sa among pagpuyo sa Pine Bluff: “Ganahan kaayo ko sa teritoryo! Diha koy 15 ngadto sa 20 ka Bible study. Maong mosangyaw mi sa buntag ug dayon mag-Bible study pagkahapon, usahay maabtan pag alas 11 sa gabii. Lingaw kaayo ang pagsangyaw! OK ra kaayo nako nga magpabilin sa maong buluhaton. Sa tinuod lang, dili gyod nako gustong mausab ang akong asaynment ug mosulod sa sirkitong buluhaton, pero lahi ang gihunahuna ni Jehova.” Lahi gyod ang Iyang gihunahuna.

Samtang nagpayunir mi sa Pine Bluff, nangaplay mi para mahimong espesyal payunir. Dako kaayo among paglaom kay gusto sa among tigdumala sa distrito nga patabangon mi sa usa ka kongregasyon sa Texas, ug gusto niyang moadto mi didto ingong mga espesyal payunir. Ganahan kaayo mi sa maong ideya. Busa puwerte namong hulat sa tubag sa Sosyedad, pero pirmeng way sulod ang among mailbox. Sa ulahi, usa ka sulat ang miabot​—giasayn mi ingong tigdumala sa sirkito! Enero 1965 kadto. Si Brader Leon Weaver, nga karon koordinetor sa United States Branch Committee, nahimo pong tigdumala sa sirkito niadtong panahona.

Gikulbaan ko sa pagkahimong tigdumala sa sirkito. Usa ka tuig o sayo pa, gipanid-an sa tigdumala sa distritong si James A. Thompson, Jr. ang akong mga kuwalipikasyon. Gipakita niya kon unsay akong pauswagonon, nga gihisgotan ang mga katakos nga gikinahanglan sa usa ka maayong tigdumala sa sirkito. Wala madugay human ko magsugod sa sirkitong buluhaton, naamgohan nako nga gikinahanglan gyod nako ang iyang tambag. Human ko matawag ingong tigdumala sa sirkito, si Brader Thompson ang unang tigdumala sa distrito nga akong nakauban sa pag-alagad. Daghan kog nakat-onan sa maong matinumanon ug hamtong nga brader.

Niadtong panahona, wala kaayoy pagbansay para sa mga tigdumala sa sirkito. Usa ka semana kong nag-obserbar sa tigdumala sa sirkito samtang mibisita siya sa usa ka kongregasyon. Dayon pagkasunod semana, giobserbahan ko niya samtang mibisita ko sa laing kongregasyon. Mihatag siyag mga sugyot ug giya. Pero human ato, maningkamot na mig amô. Nahinumdom ko nga giingnan nako si Gloria, “Kinahanglan na ba gyod siyang mobiya?” Pero sa ulahi, naamgohan nako ang usa ka importanteng butang. Pirme gyong may maayong mga brader nga makatabang nimo​—kon tugtan nimo sila nga tabangan ka. Dili nako malimtan ang  tabang sa eksperyensiyadong mga brader sama ni J. R. Brown, nga tigdumala sa sirkito sa una, ug ni Fred Rusk nga Bethelite.

Migrabe pa ang rasismo niadtong panahona. Usa ka higayon niana, nagmartsa ang KKK sa usa ka lungsod nga among gibisita sa Tennessee. Nahinumdom pod ko sa laing higayon dihang ang among grupo sa pagsangyaw misulod sa usa ka fast-food restaurant. Miadto ko sa kasilyas sa mga lalaki, ug namatikdan nakong gisundan ko sa lalaking may mga tato ug suko kaayog dagway. Pero usa ka puting brader, nga mas dakog lawas sa amoa, ang misulod. “OK ra ka Brader Herd?” siya nangutana. Ang lalaki milakaw dayon bisag wala pa nakagamit sa kasilyas. Sulod sa katuigan, akong nakita nga ang rasismo dili gyod tungod sa kolor sa panit kondili sa sala​—ang sala ni Adan nga nakaapektar sa tanan. Ug nakat-onan nako nga ang usa ka igsoon, igsoon gyod bisag unsay kolor sa panit, ug andam siyang mamatay para nimo kon gikinahanglan.

Dose ka tuig mi sa sirkitong buluhaton ug 21 ka tuig sa distritong buluhaton. Ang maong mga tuig nakapadato namo sa espirituwal ug daghan mig makapadasig nga eksperyensiya. Pero may lain pang panalangin. Niadtong Agosto 1997, natuman ang dugay na namong gipangandoy. Giimbitar mi nga moalagad sa Bethel sa United States​—mga 38 ka tuig human sa una namong pag-aplay. Pagkasunod bulan, nagsugod mi pag-alagad sa Bethel. Nagtuo ko nga gusto lang sa responsableng mga igsoon sa Bethel nga temporaryo kong motabang nila, pero dili diay.

Una kong naasayn sa Service Department. Daghan kaayo kog nakat-onan. Ang mga brader didto makadawat ug daghang sensitibo ug lisod nga mga pangutana gikan sa mga ansiyano ug tigdumala sa sirkito sa tibuok nasod. Naapresyar nako ang pailob ug tabang sa mga brader sa pagbansay kanako. Pero kon maasayn kog balik didto, daghan gihapon kog makat-onan sa maong mga brader.

Gimahal namo ni Gloria ang kinabuhi sa Bethel. Ganahan kaayo ming momatag sayo, ug ang maong batasan importante sa Bethel. Paglabayg usa ka tuig o kapin pa, nag-alagad ko ingong katabang sa Service Committee sa Nagamandong Lawas sa mga Saksi ni Jehova. Dayon pagka-1999, natudlo ko ingong membro sa Nagamandong Lawas. Daghan kaayo kog nakat-onan niini nga asaynment, pero ang pinakaimportanteng leksiyon mao nga si Jesu-Kristo ang ulo sa Kristohanong kongregasyon, ug dili si bisan kinsang tawo.

Kon hinumdoman nako ang akong kaagi, usahay mobati ko nga morag si propetang Amos. Gipabilhan ni Jehova ang maong mapaubsanong magbalantay nga ordinaryo rag trabaho ingong tigtudyok sa sikomoro nga mga igos​—pagkaon nga gihunahunang para lang sa mga pobre. Gitudlo sa Diyos si Amos ingong propeta, usa ka asaynment nga makapadato sa espirituwal. (Amos 7:14, 15) Sa susama, bisag anak ko sa usa ka pobreng mag-uuma sa Liberty, Indiana, wala ko kalimti ni Jehova. Gipadato ko niya sa espirituwal ug gihatagag daghan kaayong panalangin nga dili na nako mahisgotan dinhi! (Prov. 10:22) Kombinsido ko nga bisag sa sinugdan pobre ko sa materyal, sa ulahi nahimo kong dato sa espirituwal​—mas dato pa kay sa akong gihunahuna!