TO̱ LAMBO di si tuko ke̱ ne o yo̱mbo̱ o esukulu. O esukul’am, e ta nde ná bińo̱ na ba bena lo botedi o klas’a boso pe̱ nde lo mabo̱le̱ mwemba; o bi mina ma bato be̱se̱ o mundi, babo̱ pe̱ ba bi lo̱ngo̱.

Liberty e ta e dingabe̱le̱ na myonda misadi, mbasi nde i ta i sabe̱ jita. Ponda na yabe̱no̱ sango am a ta nde a bolea mube̱ne̱ myonda mō̱ o mu mundi. Noko o duane̱ katapula ke̱ ne ekoke̱le̱ na ko̱lo̱ngo̱ne̱ pe̱ bene̱ beboledi besadi ba mōnda.

Na se̱n sango am o eso̱mb’ao. Tete̱ a yai nde mba ke̱ a be̱n 56 ma mbu, ńango am pe̱ 35. Sango am a ta nde ibankoro a moto, e be̱n ja la bwam, mot’a ngińa nu ta nu to̱ndo̱ ebol’a ntū, a lee̱le̱ pe̱ biso̱ bana bao o to̱ndo̱ mo̱ nikame̱ne̱. A si ta a be̱ne̱ bekusedi ndongo, nde a sombwedi biso̱ muńua, mbo̱ti, na da​—a ta pe̱ wa ońol’asu ponda ye̱se̱. A wedi ke̱ e 93 ma mbu. Ńango am pe̱ a wo̱ ke̱ e 86. To̱ mō̱ ńabu a si ta a bolea Yehova. Oteten a bonańango am be̱se̱, mō̱ nusadi ńa mome e o bolea ka mutudu botea na ponda nika e te̱se̱be̱no̱ o bebotedi ba mimbu ma 1970.

Ńango am a ta nde mut’ebasi. A ta be̱ alane̱ biso̱ o ebas’a baptist buńa ba Eti te̱. Na sengi nde belēdi ba maloba malalo ma lati o diwo̱ ka nged’a boso ke̱ ne 12 la mbu. Na mba na baise̱ ńango am ná: “Ne̱ni Yesu eno̱ ná a be̱ Muna na Sango o mulemlem ma ponda e?” Ne o jo̱nge̱le̱ jalabe̱ lao: “ A mun’am, nika ńe nde esoka. Di titi ná di so̱ṅtane̱ mo̱.” Nik’e ta pe̱ nde mba esoka na mbale̱. Na po̱ino̱ 14 la mbu, na dubisabe̱ o mo̱pi mō̱ ma mundi​—ba kwese̱ mba o madiba ngedi ilalo ońola maloba malalo ma lati!

Niponda na tano̱ o esukulu ende̱ne̱, na ta na be̱ne̱ diko̱m di ta nde mwane̱ bo̱x nunde̱ne̱, di tute̱le̱ mba o bo̱x. Na botedi so̱ belongedi, na mba na tilise̱ dina o ekip a bo̱x e ta e belabe̱ ná Golden Glove (Gaṅ a mā ya gol). Na si ta nana bwam, ombusa bewe̱nji to̱ be ninga, n’ese̱le̱. Ombusa ponda, na ta na no̱ngo̱be̱ ka sonj’a bila ńa Amerika na lomabe̱ o Jaman. Ke̱ ne o bolea owo, bande̱ne̱ ba sonja ba ta ba loma mba o esukul’a banedi ba sonja, ebanja ba ta be̱ne̱ mba ka mō̱ ńe ná nu we̱le̱ die̱le̱ bane̱. Ba puli ná na be̱ nde sonja o longe̱ lam le̱se̱, nde na si ta na to̱ndo̱ y’ebolo, na sawono̱ eto̱m am ya mbu miba, na timbisabe̱ o mboa n’edube o mbu 1956. Nik’e s’indi pe̱, na mba na so̱lo̱ o mulo̱ṅ mwe diwengisan.

Nate̱na o nin we̱nge̱, noko o be̱ moto nu kwań. Nje sinima i malee̱no̱ na nje bato ba makwalano̱ jombwea ne̱ni mome angame̱nno̱ be̱ e ta e be̱ne̱ ngińa omo̱ń am jita. Na ta nde no̱nge̱le̱ ná bome ba mate̱ dikalo ba bo̱bi jita. Nde na botedi jokwa mambo mō̱ ma tuko longe̱ lam. Buńa bō̱, ke̱ ne o yo̱mbo̱ o mundi na mutoa mam mu mole̱ ma muńua mu matelame̱, ngo̱ndedi iba i ta i pe̱pe̱ mba. Na ta ná bia babo̱​—Ba ta nde bandome̱ ba moy’am basadi, mome nu ta nu ba ndom’am ńa muto ńa mutudu. Yi ngo̱ndedi ibane̱ i ta nde Mboṅ a Yehova. Na ta na mákasane̱ babo̱ Njongo a Betatedi na Umwe̱! kwaṅ, nde na ta nde ne̱ne̱ ná Njongo a Betatedi e ta bodilo son ońol’am. Nin ngedi, ba bele̱ nde mba o jukea o Jokwa la Kalati la Mwemba, son a ndongame̱n a jokwa la Bibe̱l na jakwalisane̱ ni ta ni ja o mbo’abu. Na kwala ná na me̱nde̱ jombwea nika. Na yi ngo̱ndedi i ńamwe̱le̱ lo̱ i baise̱ mba ná, “O me̱nde̱ po̱ e?” Na mba nalabe̱ ná “Na me̱nde̱ po̱.”

Na ta nombwe̱ di kakane̱ son, nde na si wusa pe̱ tona. Na ta so̱ nala y’ebiamu. Bana ba ta bubise̱ mba jita. Na ta mańaka o je̱ne̱ nate̱na njika dime̱ne̱ ba tano̱ ba bia Bibe̱l! Ombusa mi mińa m’Eti me̱se̱ na yengino̱ o mitin na ńango am, so̱ṅtane̱ lam la Bibe̱l di ta te̱ nde bosadi. Na ta so̱ na no̱ngo̱ bedomsedi o bata jokwa. Nemedi jokwa la Bibe̱l. Na pomane̱ jokwa ná dina la Loba Ńasam ná Yehova. Na ta na mábaise̱ ńango am mimbu jita oboso ba ponda ba nja be Mboṅ a Yehova, alabe̱ nde ná, “Oh, be nde bowe̱ mudun a moto mō̱ nu belabe̱ ná Yehova.” Niponda nde miso̱ ma telame̱no̱ mba!

Na pomane̱ o ńaka, ebanja na ta na bia ná na so̱i mbale̱. Myo̱di dibua ombusa ndongame̱n am ńaboso nukedino̱ na dubisabe̱ o mo̱di ma So̱ṅe̱ 1957. Na si ta pe̱ ne̱ne̱ longe̱ ka nged’a boso.  No̱nge̱le̱ te̱ ne̱ni na tano̱ na we̱ o be̱ moto nu kwaṅ, ne muńe̱nge̱ ná noko nje Bibe̱l e mokwe̱le̱no̱ jombwea be̱ la moto na mbale̱. Yesu a ta ke̱nge̱nge̱. A ta a be̱ne̱ ngudi na ngiń’a mison bena ba wusa bole̱ ná to̱ nja nu mo̱nge̱le̱ ná e ‘mome na mbale̱,’ e̱ne̱ mo̱me̱ne̱ to̱ lambo. Nde, a s’an, “a sibise̱ nde mo̱me̱ne̱,” ka nje te̱ e tano̱ e bīsabe̱. (Yes. 53:2, 7) Noko ná mokwed’a Yesu ńa mbale̱ angame̱n “be̱ . . . muyao na be̱se̱.”​—2 Tim. 2:24.

Na botedi ebol’a paonia o 1958. Nde, na pomane̱ te̱se̱ mo̱ ońol’a son a ponda. Ońola nje e? Na ta na no̱ngo̱ bedomsedi o wanda​—Gloria, mō̱ ńa yi ngo̱ndedi iba i bele̱ mba o jokwa la kalati! Na s’ombwe̱ be bedomsedi to̱ buńa. Gloria a ta nde musanga ma tiki, a dia pe̱ nde mu musanga me̱ne̱. E nde mba ka Daimo̱n a Dipita​—nde ni ngedi e si ta lambo la ne̱nge̱ dipita. Na bai mo̱! Mo̱me̱ne̱ a langweye bińo̱ longe̱ lao:

“Na ta nde mō̱ ńa 17 la bana. Ńango am a ta nde Mboṅ a Yehova ńajemea. A wedi ke̱ ne 14 la mbu. Niponda nde papa a botedino̱ jokwa. Mama a wedino̱, sango am na mudied’esukulu ńaboso ba ta ba so̱ṅtane̱le̱ ná biso̱ na munańango am ńa muto ńa mutudu nu ta nu petane̱ mba klasi di be̱ne̱ mińa me diwengisan. Di ta so̱ di bola ná mō̱ alo te̱ o esukulu, nune̱ a madia o jombwea bane̱ basadi, ipe̱le̱ pe̱ mbia mwe̱se̱ da l’ebiamu oboso ná papa a mawa o ebolo. Mudied’esukulu ńaboso emedi, di boli nika natē̱ munańango am a bo̱le̱ esukulu ao. Mbia ma Mboṅ a Yehova miba mi tombise̱ biso̱ jokwa, je biso̱ 11 la bana be Mboṅ a Yehova. Na ta na to̱ndo̱ ebol’a dikalo, to̱ná na tano̱ nanane̱ iso̱n. Sam ongwane̱ mba mimbu jita o buka mo̱.”

Biso̱ na Gloria di bane̱ o mo̱di má Ngo̱nde̱ 1959. Di ta muńe̱nge̱ o bola ebol’a paonia mwemba. O mo̱di má Madibe̱dibe̱ ma mu mbu me̱ne̱, di londe̱ dipapa la jingea o Bete̱l, ebanja di ta di be̱ne̱ ńo̱ng’a bolea o mulopo m’ebolo. Munasango ńandolo, Simon Kraker, a ta a baise̱ biso̱ myuedi. A langwedi biso̱ ná o niponda Bete̱l e si ta ńemea babaedi. Di si bo̱lo̱ne̱ ni ńo̱ngi to̱ buńa​—nde di ta jangame̱n jenge̱le̱ pond’a bwaba!

Di tiledi mulopo m’ebolo, di baise̱ ná di lomabe̱ we̱ni ńo̱ngi ńeno̱ bonde̱ne̱. Di ta so̱ di lomabe̱ o Pine Bluff, Arkansas. O mi mińa, Pine Bluff e ta nde e be̱ne̱ myemba miba​—mō̱ ma bakala na mō̱ ma “bato ba muso̱no̱,” to̱so̱ mīndo. Di lomabe̱ nde o mwemba ma mīndo, mu ta nde mu be̱ne̱ 14 la bate̱ dikalo.

We ná o baise̱ na wame̱ne̱ ne̱ni jabane̱ leno̱ ná di be̱ o myemba ma Mboṅ a Yehova. Jalabe̱ o pe̱m n’esungu le nde ná, ńai to̱ po̱ e si ta o mi mińa. Mambenda ma ta meka ná miso̱no̱ mibane̱ mi late wuma iwo̱, misisan ma bolane̱ bato njo pe̱ mi ta. O jita la bepolo, bonasango ba ta ba be̱ne̱ bwam o bwa bo̱ngo̱ ná miso̱no̱ mibane̱ mi lati te̱ o bwam ba jowe̱, Ndabo abu ńa Janea ńe ná e bulabe̱le̱. Nik’e bolane̱ pe̱. Mīndo mi wusa damabe̱le̱ to̱ mo̱me̱ne̱ dipabe̱ ke̱ malo te̱ dikalo la jo̱mbe̱ na jo̱mbe̱ o wuma bakala ba majano̱. Di ta so̱ jangame̱n bupe̱ mambenda ná ebol’a dikalo e bolabe̱, na dipita ná mambo ma me̱nde̱ tukwa o mbad’a bwam.

Dikalo lasu di ta di be̱ne̱ mitakisan. Di ta be̱ jumba mo̱mbe̱ ma bakala o mbangisan ponda iwo̱ ke̱ je o mōnda mu majabe̱ na mīndo. Di ta so̱ jangame̱n dutea na pe̱le̱pe̱le̱ nga je ná di keka bola o pe̱m jo̱nge̱le̱ l’epas’a Bibe̱l to̱so̱ jemba diwuse̱ lasu nde jala. Nika nde mambo ma tano̱ o bepolo bō̱ o mi mińa.

Nde di ta jangame̱n o we̱ na ngińa o sombwea biso̱me̱ne̱ ná di sue̱le̱ ebol’asu ya paonia. Dongo dinde̱ne̱ la bebolo di tano̱ di bola be ta nde be sawa ikoli na bebwea betanu ba franki buńa te̱. Gloria a ta a be̱ne̱ ngus’a bebolo ba ndabo. Na ta na bolabe̱ wonja o wuma iwo̱ ná nongwane̱ mo̱ o bo̱le̱ epas’a háwa oboso ba ponda. Ba ta ba bola biso̱ da l’ebiamu​—da di kakabe̱ o myo̱njo̱, la mulo̱lo̱ko̱ lena biso̱ na Gloria di tano̱ jabane̱ obiana di matimba. Woki te̱, Gloria a ta a siea mbia mō̱. Mba pe̱ na ta be̱ na sangise̱ yala, noa winda, na bola pe̱ ngus’a bebolo bepe̱pe̱.  Omboa mbia mō̱ ma bakala, di ta joa winda mwemba​—Gloria oa epas’a teten mba pe̱ y’eboko. Ba ta ba bola biso̱ da, ebanja di ta di bol’ebolo buńa bwe̱se̱. Gloria a ta nde a da oteten a ndabo, nde seto̱ mwemba na mu mbia, mba pe̱ na da o eboko o wum’a ne̱nge̱ la mitoa. Nika e si ta e takise̱ mba. Di da di ta di ńe̱nge̱ńe̱. Mu mbia mu ta muyao; mu ta nde mu bupe̱ ni mbad’a bola buka te̱. Ne o jo̱nge̱le̱ buńa bō̱, di te̱mno̱ o wum’a be̱le̱sin. Di londe̱no̱ mutoa, na mba na baise̱ moto nu boledi biso̱ nga Gloria e ná a bolane̱ ndabo a mbusa. Ombo nde mba ná joṅjoṅ nde alabe̱ ná “e kwesame̱.”

Di tombise̱ pond’a bwam na bonasango, di ta pe̱ di to̱ndo̱ dikalo lasu! Ponda di tunge̱no̱ o Pine Bluff, di jai nde omboa munasango nu ta muboled’a mwemba o niponda. Munj’ao a si ta o mbale̱, na Gloria a botea jokwa Bibe̱l na mo̱; mba pe̱ nokwa na mun’abu ńa muto na mom’ao. Ńango na muna bemedi o bolea Yehova, ba dubisabe̱.

Di ta di be̱ne̱ mako̱m ma bwam o mwemba ma bakala. Ba ta be̱ ba bele̱ biso̱ o da ombo’abu nde o diwuta. Dińaṅ la Ku Klux Klan (KKK), lena di ta di sue̱le̱ ndando na njo, di ta ngińa jita o mi mińa. Na dia na mo̱nge̱le̱ moto mō̱ nu ta nu ja oboso ba múna mao na muńe̱nge̱ bulu bō̱ ba Halloween, na mbo̱t’ao ni masange̱ ńa KKK. Nde ninka mambo ma s’eki bonasango o be̱ muyao. O ponda po̱ ńa loe̱, di ta di be̱ne̱ ńo̱ng’a mo̱ni o jukea o jako̱to̱ne̱ dinde̱ne̱, na munasango mō̱ emea o janda mutoa masu Ford 1950 ná di kuse mo̱ni. Ombusa mo̱di mō̱, buńa bō̱, di ta di wo̱lo̱ ombusa dikalo la jo̱mbe̱ na jo̱mbe̱ na tombise̱ la mokwa ma Bibe̱l owas’a wei. Di po̱ino̱ omboa di ta mańaka o je̱ne̱ mutoa masu mu te̱m oboso ba ndabo! Dipapa di ta o je̱ne̱ la mutoa di ta di kwala ná, “Na matimbise̱le̱ bińo̱ mutoa mańu ka jabea lam. Munasango’ańu.”

Eboled’a muyao epe̱pe̱ ye yena na titino̱ ná na dimbea. O mbu 1962, na ta na belabe̱ o Esukul’a Ebol’a Janea o Mikondo ma mundi ma Lansing, o Ńu York. Y’esukulu ye nde ya mo̱di mō̱ ońola batudu, na baboledi b’ebondo. Ponda na kusino̱ bebeledi, na si ta na be̱ne̱ ebolo, to̱ bekusedi. Nde, na ta na kwala na diyo la telefon o Pine Bluff ońol’ebolo. Di no̱ngo̱ te̱ mba, ke̱ na wusa nde be̱ mūndo ńaboso o di diyo. O sukan, di langwedi mba ná di me̱nde̱ no̱ngo̱ mba. Nje bola e? Na si ta na be̱ne̱ mo̱ni o wala o Ńu York. Na dutedi na iwiye̱ ná nemeye y’ebolo o mulopo m’esukulu. O niponda neno̱ o pula tila ná na si me̱nde̱ jukea o esukulu nde na kusino̱ lambo na si me̱nde̱no̱ dimbea to̱ buńa.

Munańango mō̱ o mwemba ńena mom’ao a si ta munasango a ta a po̱ jumba jo̱mbe̱ lasu mesanedi ma buńa, a bola mba mukuta ma kalati. Mu ta mu londa na mo̱ni. Bā na bana bao basadi ba ta be̱ ba pomane̱ te̱me̱ idiba o wala ke̱ ko̱tin o eyidi, ba sumwa pe̱ bewudu ba bobe, ná ba kuse  eyek’a mo̱ni ná nale o Ńu york. A kwala ná: “Ala o esukulu wokwe etum te̱ weno̱ ná wokwa, nde o ye pe̱ jokwe̱le̱ biso̱!” Na ta na baise̱ di diyo la telefon nga ne ná na botea ebolo ombusa woki itanu. Jalabe̱ nde na bwē ná, “Ke̱m!” Nde nika e si takise̱ mba. Na ta na máno̱ngo̱ bedomsedi bam. Ne muńe̱nge̱ ná na s’emedi y’ebolo!

Gloria a dia a mo̱nge̱le̱ ponda di tombise̱no̱ o Pine Bluf, mo̱ ná: “Na ta na to̱ndo̱ mu mōnda ma dikalo! Na ta na be̱ne̱ 15 nate̱na 20 ma mokwa ma Bibe̱l. Di ta be̱ jala o jo̱mbe̱ na jo̱mbe̱ idiba, denge̱ di mala tombise̱ mokwa ponda iwo̱ nate̱na 11 la nge̱ṅ la bulu. Ebolo e ta muńe̱nge̱ jita! Na wusa bwa muńe̱nge̱ o ja o y’ebolo. Na si ta na be̱ne̱ ńo̱ngi o jese̱le̱ ebol’a paonia o botea y’ebondo, nde Yehova a ta a be̱ne̱ mwano mupe̱pe̱.” A boli pe̱ nika.

Ke̱ di dia o Pine Bluff, di ta di baise̱ ná di be̱ paonia ya tobotobo. Di ta di be̱ne̱ jita la mapita ońolana muboled’asu ńa bebondo a ta a pula ná jongwane̱ mwemba ma Texas, ńo̱ng’ao e ta nde ná jale owo ka paonia ya tobotobo. Di jo̱nge̱le̱ di ta di do̱lisane̱ biso̱. Jenge̱le̱ natē̱ ná di kuse jalabe̱ la bebokedi, nde elimb’asu ya maleta e ta nde ewolo buńa te̱. Buńa bō̱ na leta di po̱ ná di boteye ebol’a ebondo! Nik’e ta nde o Dimo̱di 1965. O niponda me̱ne̱ nde munasango Leon Weaver, ńe o nin we̱nge̱ mudie̱le̱ Dibe̱le̱ la Mukanjo m’ebolo o Bekombo be Lati ba Amerika, a te̱se̱be̱no̱ ka muboled’ebondo.

Na ta na bwa bo̱ngo̱ o be̱ muboled’ebondo. Mbu mō̱ oboso ba ponda to̱ buka nika, muboled’a bebondo, James A. Thompson, Jr, a ta a wanea mba jongwane̱, a lee̱ mba na muyao o njika tongo na tano̱ nangame̱n bata ńaka, na bede̱mo muboled’ebondo ńa bwam angame̱nno̱ be̱ne̱. Ombusa son a ponda na tombise̱no̱ o ebondo, na so̱ṅtane̱ mweńa ma malea mao. Ombusa te̱se̱be̱ lam, munasango ńajemea Thompson nde a ta muboled’a bebondo ńaboso nu boli ebolo na mba. Noko jita o mbasanedi mao.

O mi mińa, muboled’ebondo a si ta a kusa belongedi jita. Na tombise̱ woki po̱ o jombwa ne̱ni muboled’ebonde mō̱ eno̱ o pe̱pe̱le̱ mwemba. O woki ni bupe̱, mo̱ pe̱ ombwa ne̱ni neno̱ pe̱pe̱le̱ mwemba mupe̱pe̱. A bola mba malea na bediedi. Ombusa nika nde biso̱me̱ne̱ jalane̱no̱ ebolo oboso. Na dia na mo̱nge̱le̱ ná na ta na baise̱ Gloria ná, “Mo̱ e eto̱m o dia biso̱ tatan e?” Na ponda, na so̱ṅtane̱ lambo la mweńa. O ponda ye̱se̱ o me̱nde̱ te̱ nde be̱ne̱ bonasango ba bwam ba mongwane̱ wa​—yete̱na wese̱le̱ ná bongwane̱ wa. Na dia na matimbise̱le̱ masoma  ońola jongwane̱ na kusane̱no̱ bonasango bō̱ bou ka J. R. Brown, nu ta muboled’ebondo niponda, na Fred Rusk elong’a mbia ma Bete̱l.

Ndando e ta ngińa o mi mińa. Mudio mō̱, bato ba KKK ba dango o mundi di tano̱ di pe̱pe̱le̱ o Tennessee. Na dia pe̱ na mo̱nge̱le̱ mudio mupe̱pe̱ dibo̱to̱ la dikalo jalono̱ o da wuma iwo̱ o pond’a wumse̱. Nalo o ndabo a mbusa ńa bome, nde ńanjo mō̱ nu ta nu be̱ne̱ ndo n’eyemban a ndando te̱nge̱ne̱ mīndo, a te̱mno̱ o bupe̱ mba. Nde munasango ńa mukala, nu ta nu be̱ne̱ ńolo buka mba na nu mot’a njo a bupe̱no̱ biso̱. A baise̱ mba ná: “Munasango Herd mambo me̱se̱ me bwam e?” Na nu moto a pomane̱ busa esibe̱ pe̱ bolane̱ ndabo a mbusa. Na ponda, ne̱n ná seto̱ muso̱no̱ m’eyobo nde mu mawane̱ ndando nde bobe biso̱ be̱se̱ di sangono̱ na Adam. Noko pe̱ ná munasango e nde munasango to̱ a be̱ne̱ nde njika muso̱no̱ m’eyobo, e pe̱ ná a wo̱ ońol’ango̱ yete̱na nika e mapula.

Di tombise̱ 33 ma mbu o ebol’a ebondo, 21 ma mbu o bebondo. Mi mimbu mi ta nde ma m’bwaṅ, na minam, na mi londi na myango mi membe̱. Nde bowe̱n bope̱pe̱ bo ta o ngea. O mo̱di má Dingindi 1997 nde ńo̱ng’asu ńa kwaṅkwaṅ e londino̱. Di ta di belabe̱ o bolea o Bete̱l ńa Bekombo be Lati ba Amerika​—38 ma mbu ombusa biso̱ londe̱ dipapa lasu laboso la jingea o Bete̱l. Mo̱di mu bupe̱, di botedi ebol’asu ya Bete̱l. No̱nge̱le̱ nde ná bonasango ba ta nde ba pula buka te̱ ná nongwane̱ ońola son a ponda, nde seto̱ nika nde mambo ma timbino̱ be̱.

Na se̱le̱ nde be̱ o O̱fis a ebol’a dikalo. Nika ńokwe̱le̱ mba mambo jita. Bonasango ba ta bangame̱n jombwea myuedi jita ma ngińa na me pe̱ ńe̱ke̱ ma mabe̱le̱ ma batudu, na baboledi b’ebondo o ekombo ye̱se̱. Na bwane̱ we̱lisane̱ na jongwane̱ la bonasango ba ta ba longa mba muńe̱nge̱. Nde na dube̱ ná to̱ na lomabe̱ pe̱te̱ nde o ni o̱fis nin we̱nge̱, na me̱nde̱ te̱ nde jokwa jita.

Biso̱ na Gloria di to̱ndi longe̱ la Bete̱l. Di ta di ko̱lo̱ngo̱ne̱ pomane̱ wema, y’ede̱mo yongwane̱ biso̱ o Bete̱l. Ombusa mbu mō̱ to̱ miba, na botedi o bolea ka mongwanedi ń’Epep’a ebolo ya Dibe̱le̱ di Madie̱le̱ la Mboṅ a Yehova. O mbu 1999, nde na te̱se̱be̱no̱ k’elong’a Dibe̱le̱ di Madie̱le̱. Mun m’bē̱ mokwe̱le̱ mba mambo jita, nde belēdi be buki be̱se̱ be nde ná e me̱ne̱ne̱ na bwē ná Yesu Kristo​—seto̱ mot’a benama​—nde e mulopo ma mwemba ma Kriste̱n.

Nombo te̱ longe̱ lam, ponda iwo̱ na yo̱ki senga ka muto̱ped’a mudī Amos. Yehova e̱n nu mutate̱ byembe ńa sibise̱ la ńolo nu ta nu bola ebol’a epas’a ponda ka muńo̱ mība​—da lena di ta nde la batuedi buka te̱. Loba a po̱si Amos o be̱ muto̱ped’a mudī, m’bē̱ ma mudī ma m’bwaṅ. (Amos 7:14, 15) Mulemlem pe̱ nde Yehova e̱nno̱ mba, mun’a mutued’a muse̱-myonda o Liberty, Indiana, na mo̱ a komea mba jita la minam​—minam mi si maso̱ngo̱be̱le̱! (Min. 10:22) Na mbale̱ longe̱ lam di ta nde la tue o bebotedi, nde o sukan di be̱ m’bwaṅ o mudī, m’bwaṅ munde̱ne̱ na si wusano̱ to̱ bolane̱ jo̱nge̱le̱!