BASSIT laeng ti nagbaliw iti ilimi. Idiay eskuelaanmi, dagiti kaklasek iti Grade 1 ket dagiti met laeng kaklasek idi nagturposak; kinapudnona, dandani agaammo ti amin a tattao iti ilimi.

Napalawlawan ti ili ti Liberty iti babassit a talon, ket mais ti kaaduan a maimulmula. Idi nayanakak, makitaltalon laeng ni tatangko. Nasursurok ti agtraktor ken agtalon idi tin-edyerak.

Lakayen ni Tatang idi mayanakak ta agtawen iti 56, ket 35 met ni Nanang. Narapis ni Tatang ngem nasalun-at ken napigsa a lalaki. Nagaget met ken insuronakami nga agkakabsat nga agbalin a nagaget. Bassit laeng ti masapsapulanna, ngem impaayannakami iti pagnaedan, bado, ken makan​—ken kanayon nga adda iti sibaymi. Natay ni Tatang idi agtawen iti 93. Natay met ni Nanang idi 86 ti tawenna. Awan kadakuada ti nagserbi ken Jehova. Kadagiti kakabsatko, maysa nga adingko ti simamatalek a nagserbi kas panglakayen manipud idi nangrugi dayta nga urnos idi rugrugi ti 1970’s.

Relihioso unay ni nanangko. Kada Domingo nga itugotnakami iti simbaan ti Baptist. Agtawenak  iti 12 idi damok a mangngeg ti Trinidad. Gapu ta aginteresak iti dayta, insaludsodko kenkuana: “Kasano koma a ni Jesus ket agpada nga isu ti Anak ken ti Ama?” Malagipko ti sungbatna: “Misterio dayta barok. Saan a masapul a maawatantayo.” Talaga a misterio idi kaniak dayta. Ngem idi ag-14 ti tawenko, nabautisaranak iti waig iti lugarmi​—namitlo nga intanebdak para iti Trinidad!

Idi hayskulak, adda gayyemko a boksing ti panguartaanna, ket inawisnak a padasek dayta. Nangrugiak ngarud nga ag-training, ket nakimiembroak iti Golden Gloves nga organisasion ti boksing. Saanak unay a nalaing, isu a nagsardengak kalpasan ti sumagmamano a laban. Idi agangay, naayabanak iti U.S. Army ket naibaonak idiay Germany. Idi addaak sadiay, imbaondak dagiti opisialko iti Noncommissioned Officers Academy ta pampanunotenda a kabaelak ti agbalin nga opisial. Kayatda a pagbalinek a karera ti kinasoldado. Diak kayat ti agtalinaed iti militar, isu a kalpasan ti dua a tawen a panagserbik, pinalubosandak nga umikkat idi 1956. Ngem di unay nagbayag, simrekak iti naiduma unay a panagsoldado.

Iti daydi a tiempo, nasursurok ti agbalin a malalaki. Nagdakkel ti impluensia kaniak dagiti pelikula ken ti aglawlawko iti rumbeng a panagtigtignay ti maysa a lalaki. Para kaniak, saan a malalaki dagiti mangaskasaba. Ngem adda dagiti nasursurok a nangbalbaliw iti biagko. Naminsan, idi nakaluganak iti nalabaga a kotsek, adda dua a babbalasang a nangpayapay kaniak. Am-ammok met ketdi ida​—adding ida ti asawa ni manangko. Saksi ni Jehova dagitoy a babbai. Inikkandak idin iti Pagwanawanan ken Agriingkayo! ngem para kaniak, nauneg ti Pagwanawanan. Ngem iti daydi a gundaway, inawisdak iti balayda para iti panagadal iti Biblia a maawagan iti Panagadal iti Libro ti Kongregasion. Imbagak a panunotek pay. “Ikarim?” kuna dagiti agis-isem a babbalasang. “Wen, ikarik,” insungbatko.

Makababbabawyenak idi, ngem diakon maibabawi ti karik isu nga immatenderak iti daydi a rabii. Bilibak unay kadagiti ubbing ta nagadu ti ammoda iti Biblia! Uray kada Domingo a makimisakami idi ken Nanang, bassit latta ti ammok iti Biblia. Kayatko itan ti agsursuro iti ad-adu pay. Immanamongak ngarud nga agadal iti Biblia. Ti maysa a kaunaan a naammuak ket Jehova ti nagan ti Mannakabalin-amin a Dios. Adu a tawen sakbay dayta, idi dinamagko ken nanangko ti maipapan kadagiti Saksi ni Jehova, kinunana, “Ay, agdaydayawda iti lakay nga agnagan iti Jehova.” Ngem nalawagen kaniak ti bambanag!

Alistoak a rimmang-ay ta ammok a nasarakakon ti kinapudno. Nagbautisarak idi Marso 1957, siam a bulan manipud idi damok ti makigimong. Nagbalbaliw ti panangmatmatko iti biag. No lagipek ti panagtigtignayko idi, imbag ta naammuak ti isursuro ti Biblia maipapan iti pudpudno a kinamalalaki. Perpekto a lalaki ni Jesus. Awan ti kaimudingan dagiti malalaki ita no idilig iti pigsa ken bilegna. Ngem saan a nakilablaban ni Jesus, no di ket ‘impalubosna nga agtuok ti bagina’ a kas iti naipadto. (Isa. 53:2, 7) Nasursurok a ti pudno a pasurot  ni Jesus ket ‘kasapulan a naalumamay iti amin.’​—2 Tim. 2:24.

Idi 1958, inrugik ti nagpayunir. Ngem di nagbayag, masapul nga agsardengak iti apagbiit. Apay? Inkeddengko nga ikasar ni Gloria, ti maysa kadagiti babbalasang a nangawis kaniak iti panagadal iti libro! Diak pulos nagbabawyan dayta a desision. Arigna diamante idi ni Gloria, ket kasta pay laeng agingga ita. Para kaniak, ni Gloria ket kas iti Hope Diamond. Nagkasarkami ngarud ken Gloria! Bay-anyo nga iyam-ammona ti bagina iti apagbiit:

“Sangapulo ket pitokami nga agkakabsat. Matalek a Saksi ni Nanang. Natay idi agtawenak iti 14. Nangrugi met idin a makipagadal ni Tatang. Gapu ta awanen ni Nanang, nakisarita ni Tatang iti prinsipal idi senior high school ni manangko. Kiniddaw ni tatangko no mabalinmi ti agsinnublat ken manangko a mapan ageskuela tapno adda agbati idiay balay a mangaywan kadagiti addingmi ken agsagana iti pangrabiimi inton sumangpet ni Tatang manipud iti trabahona. Immanamong ti prinsipal, ket nagtultuloy dayta agingga idi naggraduar ni manangko. Dua a pamilia a Saksi ti nangyadal kadakami, ket 11-kami a nagbalin a Saksi ni Jehova. Maragragsakanak a mangasaba uray no managbabainak, ngem tinulongannak ni Sam bayat ti tawtawen a panagkaduami.”

Nagkasarkami ken Gloria idi Pebrero 1959. Nakaragragsak ti panagpayunirmi. Iti Hulio dayta a tawen, nagaplaykami iti Bethel ta kayatmi ti agserbi iti sangalubongan a hedkuarter. Ininterbiunakami ti nasingpet a kabsat a ni Simon Kraker. Imbagana a saan nga umaw-awat ti Bethel iti agassawa. Saan a pulos napukaw ti tarigagaymi nga agserbi iti Bethel​—a nabayag a tiempo a natungpal!

Nagsuratkami iti sangalubongan a hedkuarter a kayatmi ti agserbi iti lugar a dakdakkel ti panagkasapulan. Idiay laeng Pine Bluff, Arkansas ti naited a pagpilianmi. Dua laeng idi ti kongregasion sadiay​—maysa a para kadagiti puraw ken maysa kadagiti nangisit. Naibaonkami iti kongregasion dagiti nangisit, nga addaan laeng iti 14 nga agibumbunannag.

Mabalin a masdaawka no apay nga adda idi panaglalasin kadagiti kongregasion dagiti Saksi ni Jehova. Awan ngamin idi ti maaramidanmi. Adda dagiti linteg a mangiparit nga agkakadua iti publiko ti nagduduma a puli, ken mangpataud idi dayta iti riribuk. Iti adu a lugar, mabuteng dagiti kakabsat a no agkadua nga aggimong ti dua a puli, amangan no madadael ti Kingdom Hall-da. Napasamak dayta idin. No mangasaba dagiti nangisit a kakabsat iti lugar dagiti puraw, mabalin a maarestoda ken posible a makabkabilda. Isu a tapno makapangasabakami, nagtulnogkami iti linteg, ket nangnamnamakami a sumayaatto met laeng ti kasasaad.

Adda dagiti karit iti ministeriomi. No mangaskasabakami iti lugar dagiti nangisit, mailaw-anmi no dadduma ti agtuktok iti ridaw dagiti pamilia a puraw. Masapul nga agdesisionkami a dagus no mangipaaykami iti ababa a mensahe ti Biblia wenno agpadispensarkami sa pumanawkamin. Kasta idi ti mapaspasamak iti dadduma a lugar.

Siempre, kasapulan nga agtrabahokami tapno masuportaranmi ti panagpayunirmi. Kaaduan a trabahomi ket tallo a doliar ti sueldomi iti kada aldaw. Adda sumagmamano a balay a daldalusan ni Gloria. Iti maysa a balay, napalubosanak a tumulong tapno al-alisto a malpas ti trabahona. Ikkandakami iti naipakete a pangngaldawmi a maawagan iti TV dinner a pagbingayanmi a kanen sakbay nga agawidkami. Maysa a pamilia ti linawas nga iplansaan ni Gloria. Agtrabahoak met iti paraangan, agdalus iti tawa, ken aramidek ti dadduma pay a nanumo a trabaho. Iti pagtaengan ti maysa a pamilia a puraw, agdaluskami kadagiti tawa​—ni Gloria iti uneg ket siak met iti ruar. Agmalmalemkami, isu a pangaldawendakami. Mangan ni Gloria iti uneg ti balay ngem naisina iti pamilia, idinto ta manganak iti garahe. Okey laeng kaniak ta naimas met ti makan. Nasingpet dayta a pamilia; nairamutda laeng ngamin iti kasta a kapanunotan. Malagipko ti maysa a gundaway a nagsardengkami iti maysa a paggasolinaan. Kalpasan a  naggasolinakami, dinamagko iti parabantay no mabalin a makiusar ni Gloria iti kasilias. Kinusilapannak laeng sa kinunana, “Nakakandado.”

Nupay kasta, nagsayaat dagiti kapadasanmi a kaduami dagiti kakabsat, ken natagiragsakmi ti ministeriomi! Idi damomi idiay Pine Bluff, nakipagnaedkami iti maysa a kabsat a congregation servant idi. Di manamati ti asawana, ket inyadalan ni Gloria iti Biblia. Siak met ti nangyadal iti anakda a babai ken ti asawana. Agpada nga inkeddengda nga agina ti agserbi ken Jehova ket nagpabautisarda.

Adda dagiti patpatgenmi a gagayyem iti kongregasion dagiti puraw. Awisendakami iti pangrabii, ngem aramidenda laeng dayta no nasipngeten. Aktibo unay idi ti Ku Klux Klan (KKK), maysa nga organisasion a mangiparparegta iti rasismo ken kinaranggas. Malagipko ti nakitak a lalaki a nakatugaw iti sango ti beranda ti balayna bayat ti Halloween ken nakasuot iti puraw a lupot nga adda dalungdongna, kas iti bado dagiti miembro ti KKK. Ngem saan a dagita a banag ti nanglapped kadagiti kakabsat a mangipakita iti kinaimbag. Iti maysa a kalgaw, kasapulanmi ti kuarta tapno makatabunokami iti kombension, ket immanamong ti maysa a kabsat a manggatang iti luganmi a 1950 Ford tapno adda pagpletemi. Makabulan kalpasanna, nabannogkami a nagnagna a nangasaba ken nangyadal iti Biblia gapu ta napudot iti daydi nga aldaw. Ngem nasorpresakami idi nagawidkami. Nakaparada ti luganmi iti sango ti balaymi! Kastoy ti kuna ti surat a naikabil iti sarming ti lugan: “Iregalok kadakayo ti luganyo. ’Toy kabsatyo.”

Adda pay sabali a kinaimbag a diak malipatan. Idi 1962, naawisak nga umatender iti Kingdom Ministry School idiay South Lansing, New York. Makabulan dayta a panagsanay dagiti manangaywan iti kongregasion, sirkito, ken distrito. Ngem awan trabahok ken marigatankami iti pinansial idi maawatko ti imbitasion. Nupay kasta, adda kompania ti telepono idiay Pine Bluff a nanginterbiu kaniak para iti trabaho. No innaladak, siak koma ti kaunaan a nangisit a tao nga agtrabaho iti dayta a kompania. Idi agangay, imbagada a kayatda nga agtrabahoak kadakuada. Ania itan ti aramidek? Awan pagpletek a mapan idiay New York. Pinampanunotko nga awaten dayta a trabaho ken saanakon nga umatender iti eskuelaan. Kinapudnona, agsuratak koma idin a diak makapan iti dayta a panagsanay idi adda napasamak a diakto pulos malipatan.

Maysa a sister iti kongregasionmi, a di manamati ti asawana, ti nagtuktok iti ridawmi iti maysa nga agsapa sa adda inyawatna a sobre. Napno dayta iti kuarta. Nasapada nga agriing agraman ti dadduma nga ubbingna tapno agikkatda iti ruot kadagiti talon ti kapas, iti kasta makaurnongda iti  kuarta a pagpletek nga agpa-New York. Imbagana kaniak, “Mapanka ageskuela ken igaedmo ti agsursuro, sa agsublika ket isuronakami!” Idi agangay, dinamagko iti kompania ti telepono no mabalinko ti mangrugi nga agtrabaho kadakuada kalpasan ti lima a lawas. Saanda a kinayat. Ngem saan a bale ta nakadesisionakon. Imbag laengen ta diak inawat dayta a trabaho!

Daytoy ti makuna ni Gloria iti tiempo a kaaddami idiay Pine Bluff: “Nagustuak unay ti teritoria! Adda 15 agingga iti 20 nga iyad-adalak iti Biblia. Agbalaybalaykami iti bigat sa mangyadalkamin iti Biblia, nga uray la agingga iti 11:00 ti rabii no dadduma. Naragsakak idin iti kasta a trabahomi! Admitirek a diak koma kayat a mabaliwan dayta iti panagbisita iti sirkito, ngem adda sabali a pampanunoten ni Jehova para kadakami.” Agpayso nga adda.

Bayat ti panagpayunirmi idiay Pine Bluff, nagaplaykami kas special pioneer. Nangnamnamakami a maaprobaran ta kayat ti manangaywan iti distritomi a tumulongkami iti maysa a kongregasion idiay Texas, ket kayatna nga agserbikami sadiay kas special pioneer. Magagarankami iti dayta a panagbalbaliw. Isu a nagur-uraykami, a namnamaenmi a makaawatkami iti sungbat ti Sosiedad, ngem awan latta. Iti maysa nga aldaw, nakaawatkami met laeng iti surat​—agserbikami iti trabaho a panagdaliasat! Enero 1965 idi. Kagiddanko a nadutokan kas manangaywan iti sirkito ni Brother Leon Weaver, nga agserserbi itan kas koordineytor ti Branch Committee iti United States.

Madanaganak nga agbalin a manangaywan iti sirkito. Agarup makatawen sakbayna, sinukimat ti manangaywan iti distrito a ni James A. Thompson, Jr. dagiti kualipikasionko. Siaanus nga imbagana dagiti parang-ayek ken dagiti abilidad a kasapulan ti nasayaat a manangaywan iti sirkito. Nabiitak pay iti dayta nga annongen idi nabigbigko nga umiso ti balakadna. Idi nadutokanak, ni Brother Thompson ti manangaywan iti distrito iti umuna a sirkito a nagserbiak. Adu ti naadalko iti dayta a matalek ken naespirituan a kabsat.

Apagbiit laeng idi a masanay dagiti manangaywan iti sirkito. Makalawas a pinaliiwko ti panagbisita ti manangaywan iti sirkito iti maysa a kongregasion. Makalawas met a pinaliiwna ti panangbisitak iti sabali a kongregasion. Sa nangipaay kadagiti suhestion ken balakad. Ngem kalpasan dayta, bukbukodmin ti mangbisita. Malagipko nga imbagak ken Gloria, “Talaga kadi a panawannatan?” Ngem idi agangay, adda napateg a  nabigbigko. Kanayon nga adda naimbag a kakabsat a tumulong kenka​—no ipalubosmo a tulongandaka. Agingga ita, maapresiarko ti tulong dagiti eksperiensiado a kakabsat a kas ken James R. Brown, nga agdaldaliasat a mangaywan idi, ken ni Fred Rusk a kameng ti pamilia ti Bethel.

Nakaro idi ti rasismo. Naminsan, nagmartsa dagiti kameng ti KKK iti ili a bisbisitaenmi idiay Tennessee. Malagipko pay idi addakami iti maysa a restawran kalpasan ti panangasaba ti grupomi. Idi mapanak umisbo, nadlawko a timmakder ken sinurotnak ti siga a lalaki nga adda tatona a kas kadagiti napannakkel a puraw. Ngem sinurotnakami ti maysa a puraw a kabsat nga amang a dakdakkel ngem siak ken iti siga a kostumer. Dinamagna, “Brother Herd, okeyka lang?” Dagus a pimmanaw ti lalaki. Iti panaglabas ti panawen, nakitak a ti rason ti panangidumduma ket saan a ti kolor ti tao, no di ket ti basol a natawidtayo amin ken Adan. Ken nasursurok a ti kabsat ket kabsat aniaman ti kolor ti kudilna, ken nakasagana a matay para kenka no kasapulan.

Nagserbikami iti 12 a tawen iti sirkito ken 21 a tawen iti distrito. Nabunga ken naragsak dagita a tawen, ta napnuan iti makaparegta a kapadasan. Ngem adda pay naawatmi a gunggona. Idi Agosto 1997, natungpal met laeng ti nabayagen nga arapaapmi. Naawiskami nga agserbi iti Bethel iti United States​—agarup 38 a tawen kalpasan ti damo a panagaplaymi. Iti simmaruno a bulan, nangrugikami nga agserbi iti Bethel. Impagarupko nga adda laeng apagbiit nga ipaaramid dagiti responsable a kakabsat sadiay, ngem saan met gayam.

Umuna a nagtrabahoak iti Service Department. Adu ti nasursurok sadiay. As-asikasuen dagiti kakabsat ti adu a sensitibo ken komplikado a saludsod dagiti panglakayen ken manangaywan iti sirkito iti intero a pagilian. Apresiarek ti anus ken tulong dagiti kakabsat a nangsanay kaniak. Nupay kasta, no maipanak manen iti dayta a departamento, kasla agdadamoak latta.

Magusgustuanmi ken Gloria ti biag ditoy Bethel. Gagangay a nasapakami nga agriing, ket nakatulong dayta iti kaaddami ditoy. Kalpasan ti agarup makatawen, nagserbiak kas katulongan ti Service Committee ti Bagi a Manarawidwid dagiti Saksi ni Jehova. Sa idi 1999, nadutokanak kas miembro ti Bagi a Manarawidwid. Adu ti nasursurok iti daytoy nga annongen, ngem ti kangrunaan ket nalawag a ni Jesu-Kristo ti ulo ti kongregasion Kristiano​—saan nga asinoman a tao.

No lagipek ti napalabas, mariknak no dadduma a kaslaak ken propeta Amos. Nadlaw ni Jehova dayta a nanumo a pastor nga agkedkeddel kadagiti higos a sikomoro​—a naibilang a taraon dagiti pobre. Ni Amos ket dinutokan ti Dios kas propeta, maysa nga espesial a naespirituan nga annongen. (Amos 7:14, 15) Kasta met, nadlawnak ni Jehova nupay maysaak laeng nga anak ti pobre a mannalon idiay Liberty, Indiana, ket sibabaknang a binendisionannak! (Prov. 10:22) Agpayso a napobreak idi iti material, ngem nabaknangak itan iti naespirituan, nabakbaknang pay ngem iti impagarupko!