ONGE gik ma ne timore malich e kinde ma ne adhi skul. E skul ma ne asome, joma nichakogo skul e ma ne itiekogo kendo ne inyalo ng’eyo nyinge ji mathoth ma iromogo e taon, to gin bende ging’eyo mari.

Taon mar Liberty ne olwor gi puothe matindo tindo kendo bando e ma ne ipidho mang’eny. E kinde ma ne onyuola babawa ne tiyo ne ng’ato e puodho. Ne apuonjora riembo tinga kaachiel gi yore mamoko mag pur ka ne an rawera.

Ne onyuola ka babawa oseti. Baba ne en jahigni 56 to mama ne en jahigni 35. Kata kamano, babawa ne en ng’at ma randere, ma ngimane ne ber, kendo motegno. Nohero tiyo matek kendo ne opuonjo nyithinde duto mondo oti matek. Ne ok chule pesa mang’eny, kata kamano, ne wan-gi gik mochuno e ngima kaka ot, lewni, kod chiemo kendo ne okonyowa kinde duto. Ne otho ka en jahigni 93. Mamawa ne otho ka en jahigni 86. Ne ok gin Joneno mag Jehova. Owadwa matin e Janeno kendo osebedo jaduong’-kanyakla chakre ne ket chenro mar bedo gi jodong-kanyakla ka ne higni mag 1970 chakore.

Mamawa ne ohero lemo ahinya. Nodhiga kodwa e kanisa mar jo Baptist Jumapil ka Jumapil. Ne ahango winjo puonj mar Nyadidek ka ne an jahigni 12. Nikech ne agombo ng’eyo tiend puonjno ne apenjo mamawa niya: “Ere kaka Yesu nyalo bedo Wuowi kendo Wuoro to ni giduto gin gimoro achiel?” Anyalo paro ka ne odwoka niya: “Wuoda, wachno odhiero ji ng’eyo. Ne ok ochuewa mondo wang’e wachno.” Kata an bende puonjno nomako dhoga. Kata kamano, ka ne ahawo higni 14, ne obatisa e aora moro ma ne ni machiegni kendo ne onyuma e pi nyadidek mochung’ ne nyasaye Nyadidek!

Ka ne aja sekondari osiepna moro ma ne tugo tuke mag goyo adhong’ mondo ochule ne ojiwa mondo adonj e tugono. Omiyo, ne achako timo tiegruok ma adonjo e riwruok mar joma goyo adhong’ miluongo ni Golden Gloves. Ne ok aber ahinya e goyo adhong’ omiyo bang’ kinde matin ne ajok gi tugono ma awerago. Bang’e ne orwaka e tij lweny e piny Amerka kae to ne oora e piny Germany. Ka ne an kuno, jotenda ne ogola kama ne atiye ma gitera kama itiege jolweny nikech ne giparo ni anyalo bedo jatelo maber. Ne gidwaro ni abed jalweny e ngimana duto. Ne ok adwar tiyo tij lweny, omiyo bang’ higni ariyo ma ne dwarore ni abedgo, kanyo ne gigola e higa mar 1956. Kata kamano, ka ne pok obudho ahinya ne adonjo e tij lweny machielo.

Ka ne pok ang’eyo adiera ne an ng’at mager, ma wiye tek kendo ma ja ng’ayi nikech naparo ni kamano e kaka ng’at ma dichwo onego obedi. Sinembe ma ne aneno kod gik ma ne timore e alwora ne omiyo abedo gi paro ma kamano. Ka luwore gi parono, ne aneno ni joyalo ok gin chwo monego okwan kuonde ma ikwane chwo. Kata kamano, ne achako puonjora gik ma ne oloko ngimana. Chieng’ moro ka ne ariembo mtokana e taon, nyiri moko ariyo ma rowere ne ofwayona. Ne ang’eyo nyirigo nikech owadgi ne okendo nyaminwa maduong’. Nyirigo ne gin Joneno mag Jehova. Ne gisegamiya gaset mar Ohinga mar Jarito kod Amkeni! mak mana ni ne aneno ni Ohinga mar Jarito ne ok donj gi remba. Kata kamano, wang’ni to ne gigwela mondo adhi e Puonjruok-Buk mar Kanyakla, ma ne en puonjruok weche ma nie Muma. Ne itimo puonjruogno e odgi. Ne anyisogi ni adhi paro ane wachno. Nyirigo ne openja ka gibwonjo niya: “Be idhi biro adier?” Ne adwokogi ni: “Adhi biro adier.”

Ne aywago ang’e gimomiyo ne achikogi, en mana ni en ok anyal ketho singo. Omiyo, chieng’no godhiambo ne adhi. Nyithindo e ma ne omora ahinya. Ne awuoro ahinya neno kaka ne ging’eyo weche mathoth e wi Muma! Ne asebedo ka adhi e kanisa gi mamawa Jumapil ka Jumapil to e ma podi ne ok ang’eyo Muma ahinya. Sani to koro ne aramo ni nyaka to apuonjra. Ne ayie mondo opuonja Muma. Ne oyudo aseng’eyo chon ni nying Nyasaye Manyalo Duto en Jehova. Higni moko chien kanyo ne apenjo mamawa e wi Joneno mag Jehova to ne onyisa ni: “Jogo lamo jaduong’ moro moti miluongo ni Jehova.” Sani to koro wengena ne osechako yepo!

Natimo dongruok mapiyo nikech ne afwenyo ni ayudo adiera. Bang’ dweche ochiko ka ne asedhi e chokruogno, ne obatisa e dwe mar Mach higa 1957. Yo ma ne anenogo ngima ne ochako lokore. Ka  aparo kido moko ma ne an-go chon ma ne miyo aneno ni an dichwo, amor ni ne apuonjra gima Muma wacho e wi bedo dichwo maber. Yesu ne en ng’at makare. Ne en gi teko mang’eny ma ne nyalo miyo ong’awre moloyo chwo mamoko. To e ma ne ok odhawo gi ji, kar mano “nobedo mamuol” mana kaka ne osekor. (Isa. 53:2, 7) Ne apuonjra ni jalup Yesu madier onego obed “ng’at mamuol gi ji duto.”—2 Tim. 2:24.

Nabedo painia e higa ma ne luwo ma en 1958. Kata kamano, ne ochuna mondo awe painia kuom kinde matin. Nikech ang’o? Ne adwaro kendo Gloria ma ne en achiel kuom nyiri ariyo ma ne ogwela e Puonjruok-Buk mar Kanyakla. Ok aywag ang’e ni ne akende. Gloria ne jaber ka ne akende, kendo pod ojaber nyaka sani. Agene ahinya moloyo kaka ageno kidi mar diamond ma nengone tek, kendo amor ni ne akende! We onyisue weche moko matin kuome:

“Ne wan nyithindo 17. Mamawa ne en Janeno. Ne otho ka an jahigni 14. Mano e kinde ma babawa ne ochako puonjore Muma. Nikech koro mama ne onge, baba ne otimo chenro moro gi japuonj maduong’ mar skundwa. Nyaminwa maduong’ ne chiegni tieko skul omiyo, baba ne openjo japuonj ka be ne anyalo dhi skul e odiechienge moko to nyaminwa bende odhi e odiechienge moko. Ne wawilore kamano mondo achiel kuomwa odong’ dala ka rito nyithiwa matindo kendo tedo chiemb odhiambo mondo ka baba oduogo koa e tich oyud ka chiemo oseikore. Japuonj maduong’ ne oyie kendo chenrono ne odhi nyime nyaka nyaminwa maduong’ ne otieko skul. Joot moko ariyo ne opuonjore kodwa Muma ma bang’e nyithindo 11 kuomwa nobedo Joneno. Nahero tij lendo ahinya kata obedo ni ne aluor luor. Sam osebedo ka konya ahinya kuom higni mang’eny.”

Ne akendo Gloria dwe mar Februar e higa mar 1959. Waduto ne wabedo jopainia kendo ne wamor gi tijno. E dwe mar Julai e higano, ne waoro kwayo mar dhi tiyo e Bethel nikech ne wagombo ahinya dhi tiyo e ofis maduong’ mar Joneno mag Jehova. Owadwa miluongo ni Simon Kraker nopenjowa penjo moko. Nonyisowa ni e kindego, joma okendore ne ok luong e Bethel. Pod ne wadhi nyime bedo gi gombo mar tiyo e Bethel en mana ni ne dhi kawo kinde malach!

Ne waoro barua e ofis maduong’ ka wakwayogi mondo giorwa e alwora ma jolendo dwaroree ahinya. Ne ginyisowa ni wanyalo mana dhi e alwora miluongo ni Pine Bluff ma yudore Arkansas. E kindego, ne nitie mana kanyakla ariyo kende e Pine Bluff. Kanyakla achiel ne en mar wasunge to machielo mar joretenge. Ne oorwa e kanyakla mar joretenge ma ne nigi jolendo 14 kende.

Inyalo wuoro ahinya gimomiyo Joneno mag Jehova ma wasunge ne ok riwre gi Joneno mag Jehova ma jorotenge. Mano ne timore nikech onge gima ne wanyalo timo e kindego. Sirkal noketo chike ma pogo wasunge gi jorotenge, kendo ka oyud ni giriwore mano ne nyalo kelonegi hinyruok. Kuonde mang’eny, owete ne ni mana kare bedo ma luor nikech ne ging’eyo ni ka giriwore mondo gitim chokruoge ne inyalo kethnegi Od Romo. Gik ma kamago ne timorega. Ka ne Joneno ma rotenge lendo e ot ka ot e alwora ma wasunge odakie, ne imakogi kendo igoyogi. Kuom mano, ne chunowa ni waluw chikego mondo kik tij lendo ochung’ ka wan-gi geno ni lokruok biro betie.

Nitie pek moko ma ne waromogo e tij lendo. Seche moko ka ne walendo e alwora mar jorotenge, ne wapo ka waduong’o dhood msungu. Ne nyaka wapar piyo ka be wabiro lendone mana machuok kata ka wabiro kwaye ng’wono kae to wadhi. Kamano e kaka ne timorega kuonde moko e ndalogo.

Ne nyaka wati tij andika mondo wayud kaka wadhi nyime gi tij painia. Thoth tije ma ne wayudo ne ichulowa mana pesa matin e odiechieng’. Gloria ne tiyo tij lwoko ne ji udi. Nitie kamoro ma ne oyiena mondo akonye tijno e ka otiek piyo. Ne imiyowa chiemo moro matin ma ne wa chamo sa auchiel gi Gloria ka pok wadok ot. Juma ka juma Gloria ne goyoga lewni pas ne joot moro. An ne atiyo e puodho, ne alwoko dirise kod timo tije mamoko matindo. Nitie msungu moro ma ne walwokonega dirise. Gloria ne lwoko gie iye to an alwoko  gi oko.Tijno ne kawo odiechieng’ mangima omiyo ne imiyowaga chiemo. Gloria ne chiemoga e ot to ok kanyachiel gi joodno, to an ne achiemoga oko kama ilosee mtoka. Mago ne ok obadha. Chiemono ne mit nyowuoyo. Joodno ne kitgi ber, en mana ni chik e ma noridore e kindego. Nitie chieng’ moro ma ne adhi e stesen mar petrol. Bang’ olo petrol e mtokwa, ne akwayo ng’a ma ne tiyo kanyo ka be Gloria ne nyalo dhi e chogi. Ne ong’iya ang’iya kae to onyisa ni: “Chochego olor.”

Wiwa ok nyal wil gi kaka ne wan gi winjruok maber gi owete kendo ne wahero tij lendo ahinya! Ka ne wahango chopo Pine Bluff, ne wadak gi owadwa moro ma ne en jatij-kanyakla e kindego. Jaode ne ok en Janeno e kindego, omiyo Gloria ne ochako puonjore kode Muma. An ne achako puonjo nyargi kaachiel gi chwore. Miyono kaachiel gi nyare noyiero mar tiyo ne Jehova ma obatisgi.

Ne wan-gi osiepe ma wageno ahinya e kanyakla mar wasunge. Ne gigwelowaga e chiemb odhiambo en mana ni ne gitimo kamano gotieno. Riwruok moro ma ne iluongo ni Ku Klux Klan (KKK) ma ne jiwo wach kelo koko kod buono ji, ne nigi teko ahinya e kindego. Chieng’ moro ne aneno ng’at moro mobet e laro mar dhoode ka orwako law maduong’ ma rachar mana kaka jo KKK ne rwakore. Kata obedo ni gima kamano ne timore, ne ok omono owete nyiso ng’wono. Nitie kinde moro ma ne wadwaro dhi e chokruok maduong’, to ne waonge pesa ma terowa kama ne idhi time chokruogno, omiyo owadwa moro noyie nyiewo mtokwa ma ne wachako bedogo chakre 1950. Chieng’ moro ka ne wa a e tij lendo ne waol ahinya bang’ wuotho e chieng’ mager ka walendo e ot ka ot kendo tayo jopuonjre mag Muma. Ne oyudo dwe achiel osekalo bang’ uso mtokwa. Ka ne wachopo achopa ot ni, ne wabwok. Ne wayudo mtokwa ka ochung’ kama ichungoe mtokni e nyim odwa! Ne nitie barua moro matin ma noket e kio man nyime ma wacho ni: “Adwokonu mtokuni kaka mich. An owadu.”

Nitie gimoro machielo maber ma notimnwa ma wiya ok nyal wilgo. E higa mar 1962, ne ogwela e Skul mar Tij Pinyruoth ma ne itimo South Lansing, New York. Tiegruogno ne dhi kawo dwe achiel nikech ne idhi tieg jodong-kanyakla, jorit-alwora kod jorit-distrikt. Kata kamano, kindeno noyudo ka aonge tich, pesa be ne aongego. Kambi moro mar simu ma ne nitie Pine Bluff ne osegawuoyo koda e weche ma otudore gi tiyo e kambigino. Ka dine ondika e kambino, na adhi bedo jarateng’ mokwongo tiyo e kambino. Gikone to ne ginyisa ni ne gidhi ndika tich. Ne adhi timo nang’o? Ne aonge gi pesa ma ne anyalo dhigo New York. Chunya moro ne nyisa ni adhi e tijno kar dhi e skul. Ne adwaro ndiko barua ma nyiso ni koro ok adhi e skundno mak mana ni gimoro notimore ma wiya ok nowilgo.

Nyaminwa moro e kanyaklawa ma be chwore ne ok Janeno, ne omondo e odwa gokinyi mang’ich  kae to omiya bahasha moro. Bahashano ne nigi pesa turi. En kaachiel gi nyithinde matindo ne gimondoga gokinyi mang’ich doyo pamba mondo giyud pesa ma ne nyalo romo tera New York. Nonyisa niya: “Dhi e skul ipuonjri gik mathoth kaka nyalore mondo iduog ipuonjwa!” Bang’e, ne apenjo jo kambicha ka be ne ginyalo yie mondo achak tich bang’ jumbe abich. Ne gidwoka ni: “Mano ok nyalre!” To mano ne ok lichna. Ne asetimo yiero. Amor ahinya ni ne aweyo tijno!

Gloria be nigi weche moko ma oparo e kinde ma ne wadak Pine Bluff: “Nahero ahinya alworawa mar lendo! Ne atayo jopuonjre mag Muma e kind 15 nyaka 20. Omiyo, ne walendoga ot ka ot gokinyi, kae to thuolo modong’ watayo jopuonjre mag Muma samoro nyaka sa abich otieno. Tij lendo ne mit matamre gi nono! Ne anyalo bedo mamor ka dine adhi nyime tiyo tijno. En adier ni ne ok aikora weyo migawono ka ne jaoda dhi bedo jarit-alwora, kata kamano, Jehova to ne nigi chenro mopogore.” To adier ne en gi chenro mopogore.

Ka ne wan jopainia Pine Bluff, ne waoro kwayo mondo wabed jopainia makende. Ne wageno ni wadhi bedo jopainia makende nikech jarit-distrikt marwa ne dwaro ni wadhi wakony e kanyakla moro Texas, to nodwaro ni wadhi kuno ka wasebedo jopainia makende. Wachno ne omorowa matek. Omiyo, ne warito aming’a mondo wayud dwoko mowuok kuom Sosaiti to ne ok wayudo dwokono mapiyo kaka ne waparo. Gikone, ne wayudo barua ma nyisowa ni oketa jarit-alwora. Mano notimore Januar higa mar 1965. Owadwa Leon Weaver, ma sani en jachan Komiti mar Bad Ofis mar Piny Amerka, bende ne oket jarit-alwora e kindeno.

Ne awinjo ka aluor bedo jarit-alwora. Higa achiel bang’e, Owadwa James A. Thompson, Jr. ma en jarit-distrikt ne onona ka be awinjora bedo jarit-alwora. Ne okonya ng’eyo kuonde ma nonego atimie dongruok konyisa gik monego atim mondo abed jarit-alwora maber. Bang’ bedo jarit-alwora kuom kinde matin, nafwenyo ni kare gik ma nonyisago ne gin gik ma konyo adier. Ka ne oseketa jarit-alwora, Owadwa Thompson ma ne en jarit-distrikt e ma ne akwongo tiyogo. Ne apuonjora gik mathoth ahinya kuom owadwano.

E kindego, jarit-alwora ne ok tieg malich ahinya. Ne akawo juma achiel kende ka ang’iyo kaka jarit-alwora moro timo gik moko ka ne wadhi limo kanyakla moro. Juma ma luwo ne wadhi limo kanyakla moro to en bende nong’iyo kaka atimo. Ne omiya paro moko ma ne nyalo konya. Bang’ mano, ne oweya mondo ati tijno kenda. Aparo ka ne apenjo Gloria niya: “Be ochuno ni nyaka owewa sani?” Kata kamano, bang’ kinde ne afwenyo wach moro  maduong’. Nafwenyo ni nitie owete mabeyo ma nyalo konyi to mana ka iyie mondo gikonyi. Pod agoyo erokamano ne owete mathoth ma ne okonya kaka owadwa J. R. Brown, ma ne en jarit-alwora e kindeno kod owadwa Fred Rusk ma ne en ja Bethel.

Tim buono joma wuok e ogendini mopogore opogore ne onya ahinya e kindego. Chieng’ moro jo KKK ne pangore e taon mar Tennessee kama ne wadhi limee kanyakla moro. Anyalo paro chieng’ moro ka owete gi nyimine ma ne obiro e tij lendo ne orawo e otel moro mondo gichiem. Ne awuok matin mondo adhi e cho kae to ng’at moro mager to obuko dende, nochako luwa. Kata kamano, owadwa moro ma bende nogangore moloya to oloyo ng’atno bende noluwowa. Owadwano nopenjo niya: “Nitie gima rach, Owadwa Herd?” Ng’atno nowuok piyo piyo ma ok odonjo kata mana e cho. Kuom higni mang’eny asefwenyo ni buono ji e yo ma kamano timore nikech richo mar Adam omulowa waduto, to ok nikech pien dendwa opogore. Kendo asepuonjora ni owadu en owadu kata bed ni pien dende chalo nade kendo oikore thoni ka mano dwarore.

Ne abedo jarit-alwora kuom higni 12 to jarit-distrikt kuom higni 21. Mago ne gin higni mabeyo ma opong’ gi gueth kod weche mathoth ma osene. Gueth machielo pod ne ritowa. E dwe mar Agost e higa mar 1997 ne wayudo gima ne wasebedo ka wagombo ahinya. Ne ogwelwa mondo wadhi e Bethel ma Amerka bang’ higni 38 nyaka ne waor kwayo mar dhi tiyo kuno. E dwe ma ne oluwo ne wachako tiyo e Bethel. An ne aparo ni oluongwa Bethel mondo wakony tich mana kuom kinde matin, to kare ne ok kamano.

Ne okwong omiya tich e Migawo Mochung’ne Tij Lendo. Tiyo kanyo ne opuonja gik mathoth. Owete ma tiyo e migawono, nonoga penjo ma korgi tek ma jodongo kod jorit-alwora ma nie pinygi oronegi. Amor ahinya gi kaka owete ma ne atiyogo ne ohore koda sama ne gitiega. Kata kamano, ne aneno ni ka omiya migawo mar tiyo kuno kendo pod biro dwarore ni otiega.

An kaachiel gi Gloria wahero ngima mar Bethel. Wasebedo ka wamondo chiewo kinde duto to mano konyo ahinya ka in e Bethel. Bang’ higa achiel kama ne achako tiyo kaka jakony mar Komiti Mochung’ne Tij Lendo man e bwo Bura Matayo mar Joneno mag Jehova. Kae to e higa mar 1999, ne oketa abedo achiel kuom owete manie e Bura Matayo. Tiyo e migawono osepuonja gik mathoth, kata kamano gima maduong’ ma asepuonjora ma bende ong’ere maler en ni Yesu Kristo e wi kanyakla mar Jokristo to ok dichwo moro amora.

Kaparo chien kaka ngimana ne chalo, samoro ajawinjo kaka janabi Amos ne owinjo. Jehova noneno jakwath ma ne oboloreno kendo ma ne tiyo tije moko matindo tindo kaka loso ng’ope ma ne ineno ni en chiemb joma odhier. Jehova noyiero Amos mondo obed janabi ma ne en migawo maber ahinya e wang’ Nyasaye. (Amos 7:14, 15) E yo machalo kamano, Jehova nonena kata obedo ni ne an wuod japur modhier ma ne odak Liberty, Indiana ma oguedha gi gueth mang’eny ma ok anyal kwano duto! (Nge. 10:22) Ne waonge mwandu e ngima ma ne wadakie, kata kamano, Jehova noguedha ma ngimana obedo maber nyowuoyo moloyo kaka ne aparo!