TEJ ntene toj tja xnaqʼtzbʼil, mintiʼ chʼexpaj nim tiʼchaq. Aj t-xi tzyet tuʼn t-xnaqʼtzaʼna kyukʼil kʼwaʼl toj tja xnaqʼtzbʼil, aʼyex qe kʼwaʼl lu ateʼ tukʼila ajxi tetza toj tja xnaqʼtzbʼil. Ex chʼixme qkyaqilxe qojtzqiʼn qbʼiye.

Attoq junjun tal granja ex nim kyjoʼn toj tnam Liberty. Tej wul itzʼje, in naqʼunantoq ntate tukʼil jun xjal te toj tnam ex attoq tgranja. Tuʼntzunju, tej tzmatoq kuʼxun qine, bʼant nmanejarine tiʼj jun tractor ex bʼant junjuntl aqʼuntl wuʼne toj kojbʼil.

Ya qʼiʼntoq 56 abʼqʼi tuʼn ntate tej wul itzʼje, atzunte ntxuʼye 35 abʼqʼi. Pero attoq tipumal ntate, matij tweʼ ex delgad, ex mintiʼxix yabʼil tiʼj. Aqʼunal xjaltoq ex i ex t-xnaqʼtzaʼn tkʼwaʼl tuʼn tbʼant kyaqʼunan. Maske nya nim pwaq kambʼan qtate tiʼj, ten jun qjaye, ten qxbʼalune ex ten qwaye. Kukx ten qukʼile. Kyim ntate tej qʼiʼntoq 93 abʼqʼi tuʼn, atzunte ntxuʼye qʼiʼntoq 86 abʼqʼi tuʼn tej tkyim. Mijun kye ajbʼen te Jehová. Pero at jun wermane kukx in najbʼen te Jehová ex tzaj qʼoʼn toklen te ansyan toj 1972.

Ok tkʼujlaʼn ntxuʼye tokslabʼil ex kykyaqil domingo xi tiʼn qoʼye toj kyiglesia bautista. Tej qʼiʼntoq 12 abʼqʼi wuʼne, ok nbʼine qa Oxe Kybʼet Dios at ex xi nqanine te ntxuʼye: «¿Tzeʼn jaku tzʼok Jesús te kʼwalbʼaj ex toj ax ambʼil in nok te tatbʼaj?». Naʼnx wuʼne tej tqʼama: «Mi jun bʼilte wal. Mlayx tzʼel qnikʼ tiʼj». Ax tok, mintiʼ el nnikʼe tiʼj. Pero jaw aʼ nwiʼye tej qʼiʼntoq 14 abʼqʼi wuʼne toj nim aʼ te lugar aju, toj ambʼil aju in kux qʼoʼne oxe maj toj aʼ: jun toj tbʼi Mambʼaj, jun toj tbʼi Kʼwalbʼaj ex jun toj tbʼi xewbʼaj xjan.

Tej wokxe toj juntl tja xnaqʼtzbʼil ten jun wamiwe boxeador ex kubʼ nkʼuʼje tuʼn tuʼn tbʼant ax jlu wuʼne. Xi tzyet tuʼn wok tene xnaqʼtzal ex in xiʼye tzʼibʼil nbʼiye toj Golden Gloves, jun kʼloj xjal in qʼon xnaqʼtzbʼil tiʼj boxeo. Mintiʼxixtoq in bʼant wuʼne, tuʼntzunju kyaj ntzaqpiʼne. Yajxitl, in xi qʼiʼne kyxol kʼloj soldad te Estados Unidos, ex inx samaʼne Alemania. Tej ntene atz, kux kytzʼibʼen nejenel nbʼiye tuʼn wokxe toj jun academia militar, tuʼnju kubʼ kyximen qa attoq nmode tuʼn woke te nejenel. Kyajtoq tuʼn woke te jun militar xnaqʼtzaʼn maj. Tuʼnju nyatoq waje tuʼn tbʼant jlu wuʼne, kyaj ntzaqpiʼne academia tej kykubʼ bʼaj kabʼe abʼqʼi wuʼne toj 1956. Pero tej tikʼ chʼintl ambʼil, bʼaj nbʼinchane ntene kyxol juntl kʼloj soldad.

Kyoj qe wabʼqʼiye lu ya otoq chin oke ik tzeʼn in kyqʼama xjal te jun «xinaq». Otoq chʼexpaj nximbʼetze kyuʼn película ex tuʼn kyyol xjal. Toj nwitze aʼyeju xinaq in che pakbʼan, nyaxix xinaq qe. Pero xi tzyet tuʼn tel nnikʼe kyiʼj junjun tiʼchaq aju chʼexpaj wanqʼibʼile tuʼn. Jun qʼij, bʼet nxiʼye toj nkaroye rojo tuʼn npone toj tnam, e tzaj qʼolbʼen kabʼe txin weye. Ojtzqiʼn qe wuʼne, aqetoq tanabʼ tchmil witzʼine mas chʼin. Otoq che ok te testigo de Jehová. Ex otoq kyaj kyqʼoʼn uʼj Aju Xqʼuqil ex ¡Despertad! weye. Kubʼ nximane qa kwest tuʼn tel nnikʼe tiʼj uʼj Aju Xqʼuqil. Pero toj qʼij lu tzaj kyqʼoʼn txokbʼil weye tuʼn nxiʼye toj chmabʼil tiʼj Estudio de Libro de Congregación, jatumel in che xnaqʼtzantoq tiʼj Tyol Dios ex in xi kyqʼoʼn kyyol. Atztoq in nok chmabʼil kyja. Xi nqʼamaʼne kye qa kbʼel nximane. In tzalaj kywitz tej ttzaj kyqanin weye: «¿Okpe kbʼel t-ximana?», xi ntzaqʼweʼne kye, «kbʼel nximane».

Tzaj nbʼise tuʼnju xi ntziyane, pero kubʼ nximane qa il tiʼj tuʼn tjapun twi nyole. Toj qonikʼen aju, bʼant tuʼn nxiʼye toj chmabʼil. In jaw labʼine tiʼj nim kyojtzqibʼil kʼwaʼl tiʼj Tyol Dios. Maske nim maj in xiʼye tukʼil ntxuʼye toj iglesia kyoj domingo, mintiʼtoq chʼin ojtzqiʼn wuʼne. Atzun jaʼlo, wajtoqe tuʼn tel mas nnikʼe ex tzaj nkʼamoʼne jun xnaqʼtzbʼil tiʼj Tyol Dios. Jun rat el nnikʼe tiʼj qa Jehová tbʼi Dios. Otoq tzikʼ junjun abʼqʼi tej t-xi nqanine te ntxuʼye alkyeqe testigo de Jehová, tzaj ttzaqʼweʼn jlu: «Ah, ikju, in che kʼulin te jun tij xjal aju Jehová tbʼi». Toj ambʼil aju el nnikʼe tiʼj qa e jaqet nwitze.

Tuʼnju el nnikʼe tiʼj qa otoq kanet axix tok wuʼne, jun rat chʼiy wokslabʼile. Tej tikʼ bʼeljaj xjaw tej in xiʼye toj tnejel chmabʼil, jaw aʼ nwiʼye toj marzo te 1957. Chʼexpaj nximbʼetze tiʼj anqʼibʼil. Aj ttzaj nnaʼne aju nximbʼetze attoq tiʼj tzeʼn jun «xinaq», in kubʼ nnaʼne nim tzalajbʼil tuʼnju o tzʼel nnikʼe tiʼjju in tzaj t-xnaqʼtzaʼn Tyol Dios tiʼj tzeʼnxix jun xinaq axix tok. Tzʼaqlitoq Jesús. Attoq nimxix tipumal  ex ten mas tipumal twitz alkyexku xinaq. Pero mintiʼ ok ten bʼiyel, sino xi tqʼoʼn ambʼil tuʼn tok «yajlaʼn» ik tzeʼn kyaj qʼamaʼn toj Tyol Dios (Is. 53:2, 7). El nnikʼe tiʼj qa ax tok in nok jun xjal te t-xnaqʼtzbʼen Jesús, il tiʼj tuʼn tok te «mans kyukʼil kykyaqil» (2 Tim. 2:24).

Tej tikʼ jun abʼqʼi, xi tzyet tuʼn woke te precursor toj 1958. Tej tikʼ chʼintl ambʼil ya mintiʼ bʼant wuʼne. Otoq kubʼ nximane tuʼn nmojeʼye. Ex o kubʼ mojeʼye tukʼil Gloria, jun kyxol qe txin tzaj qʼonte txokbʼil wiʼje tuʼn nxiʼye toj chmabʼil. Mintiʼ in tzaj nbʼise tuʼnju o chin mojeʼye. Nimtoq toklen Gloria te weye ex kukx in nok nqʼoʼne toklen. Toj nwitze, mas nim toklen twitz jun tbʼanel abʼj, ex in chin tzalaje tuʼnju in mojeʼye tukʼil. Atzun jaʼlo kxel tqʼamaʼn Gloria chʼin tqanil tiʼjju o tzikʼ toj tanqʼibʼil:

«I ten 17 kykʼwaʼl ntate. Kukx ajbʼen ntxuʼye te Jehová ex kyim tej qʼiʼntoq 14 abʼqʼi wuʼne. Toj ambʼil aju xi tzyet tuʼn t-xnaqʼtzan ntate tiʼj Tyol Dios. Tuʼnju otoq kyim ntxuʼye, yolin ntate tukʼil director tuʼn t-xi tqanin qa jaku pon ntzike, aju chʼixtoq tetz bʼaj t-xnaqʼtzbʼil, jun qʼij toj tja xnaqʼtzbʼil ex jun qʼij weye. Aj in xiʼ jun qeye toj tja xnaqʼtzbʼil, in kyaj ten juntl xqʼuqil qe qitzʼine ex in bʼaj tbʼinchaʼn wabʼj te qonikʼen tuʼntzun qwaʼne junx aj tmeltzʼaj qtate toj aqʼuntl. Tzaj tqʼoʼn director ambʼil qeye tuʼn tbʼant jlu quʼne ex bʼant jlu tejxi tetz bʼaj t-xnaqʼtzbʼil ntzike. Kabʼe ja xjal testigo de Jehová tzaj qʼonte xnaqʼtzbʼil qeye ex lajaj qbʼaje ok te testigo de Jehová. Nyaxix nganiye tuʼn nyoline, pero nganiye tuʼn npakbʼane. Nim o tzʼonin Sam wiʼje kyoj kykyaqil abʼqʼi».

O kubʼ mojeʼye tukʼil Gloria toj febrero te 1959. O tzalaje tej qajbʼene te precursor. Tuʼnju qajtoqe tuʼn qajbʼene toj kytxuylal ninja qʼil twitz aqʼuntl, toj julio te abʼqʼi aju, kubʼ qnojsaʼne jun uʼj tuʼn qxiʼye ajbʼel toj Betel. Tzaj tqanin jun erman nim kʼujlaʼn quʼne junjun xjel qeye, Simon Kraker tbʼi. Tqʼama qa toj ambʼil aju, mintiʼtoq in che okx mejebʼleʼn toj Betel. Mintiʼ el naj tiʼj qkʼuʼje tuʼn qajbʼene toj Betel, el nim abʼqʼi tuʼn tjapun twi qximbʼetze.

Xi qtzʼibʼine toj kytxuylal ninja qʼil twitz aqʼuntl tuʼn t-xi qqanine jatumel jakutoq qo onine. Toj tzaqʼwebʼil oʼkx tzaj kyqʼoʼn jun lugar: aju Pine Bluff, Arkansas. Toj ambʼil aju oʼkx kabʼe kʼloj okslal at atz, jun kye erman saq xjal ex juntl kye erman qʼeq xjal. O xi samaʼne toj kʼloj okslal jatumel ateʼ erman qʼeq, aju attoq junlo 14 pakbʼal toj.

Jakulo kubʼ kyximane tiquʼn nya junx in noktoq kychmon kyibʼ erman qʼeq xjal kyukʼil saq xjal. Bʼaj jlu tuʼnju mintiʼtoq qʼoʼn ambʼil tuʼn ley tuʼn kyten xjal te junxichaq kyyajil junx, tuʼnju jaku tzʼok bʼinchaʼn nya bʼaʼn kyiʼj ex mlaytoq bʼant jun tiʼ quʼne. Kyoj nim lugar, in che tzaj xobʼtoq erman qa ma tzʼok kychmon kyibʼ junx tuʼnju jaku che kubʼ xiten Ja te Chmabʼil. In che tzaj xobʼtoq tuʼnju otoq bʼaj jlu. Qa ma che pakbʼantoq erman qʼeq xjal jatumel in che anqʼin saq xjal, jakutoq che tzyet kyuʼn polisiy ex jakutoq che ok kʼixbʼisaʼn. Tuʼn qpakbʼane, iltoq tiʼj tuʼn t-xi qbʼiʼne qe ley ajxi kykyaj nya bʼaʼn toj ttxolil.

O ok weʼye twitz junjun nya bʼaʼn toj pakbʼabʼil. At maj o pakbʼane kyoj lugar jatumel ateʼ xjal qʼeq, ex mintiʼ ximen quʼne qa jaku tzʼetz jun xjal saq. Aj tbʼaj jlu iltoq tiʼj tuʼn tkubʼ qximane qa kxel qqʼamaʼne junjun yol moqa mas bʼaʼn tuʼn t-xi qqanine najsam ex tuʼn qikʼ bʼete. Atzun jlu bʼaj kyoj abʼqʼi aju.

Tuʼn tten aju at tajbʼen qeye, iltoq tiʼj tuʼn qaqʼunane nim. Chʼixme kyoj kykyaqil aqʼuntl oʼkx oxe dólar twi qkʼuʼje tzaj chjoʼn toj jun qʼij. Aqʼunan Gloria kyoj junjun ja, ex tzaj qʼoʼn ambʼil weye tuʼn wonine tiʼj tuʼn tkubʼ bʼaj naj aqʼuntl. Naʼmxtoq qele toj aqʼuntl, tzaj qʼoʼn qwaye tzqʼajsaʼn maj. Ax ikx plancharin Gloria kyxbʼalun jun ja xjal tkyaqil seman, atzun weye in aqʼunane kyiʼj bʼech, bʼaj nsaqine qe ventan ex e bʼant junjuntl aqʼuntl wuʼne. Atzun toj kyja jun ja xjal saq, bʼaj qsaqine qe ventan, ate Gloria tojxi atzun weye tiʼjxi. In xitoq tiʼn tkyaqil qʼij tuʼn tbʼant jlu quʼne, tuʼntzunju in tzaj qʼoʼntoq qwaye te wanqʼij. Atz in wantoq Gloria tojxi ja pero nya junx tukʼil ja xjal, atzun weye in chin wantoqe jatumel in che kubʼ ten kar. Mintiʼ ok  nqʼoʼne nwiʼye tiʼj jlu. Txuʼtxj wabʼj tzaj qʼoʼn qeye. Tbʼaneltoq ja xjal lu, oʼkx ten kyximbʼetz ik tzeʼn tzaj tqʼamaʼn ley. Naʼnx wuʼne tej qweʼye jun maj tuʼn tkuʼx tgasolina kar. Tej tkux bʼaj tgasolina kar, xi nqanine teju xjal qa jakutoq tzʼajbʼen baño tuʼn Gloria. Noq chʼin tzaj tkeʼyin xjal toj nwitze ex tqʼama: «Ma lamet».

At junjun ambʼil jatumel o tzalaje kyukʼil erman. ¡Kʼujlaʼnxixtoq pakbʼabʼil quʼne! Tej qpone toj tnam Pine Bluff, o xiʼye anqʼil tja nejenel kyxol jun kʼloj okslal. Nyatoq testigo de Jehová t-xuʼjil, ex xi tzyet tuʼn t-xi tqʼoʼn Gloria xnaqʼtzbʼil te tiʼj Tyol Dios. Toj ax ambʼil xi tzyet tuʼn t-xnaqʼtzan kymeʼjel tukʼil tchmil wukʼile. Kubʼ t-ximen txubʼaj ex tal tuʼn kyajbʼen te Jehová, ex jaw aʼ kywiʼ.

E ten tbʼanel qamiwe kyxol erman saq xjal. Tzaj kyqʼoʼn txokbʼil qiʼje tuʼn qwane junx te qale, oʼkx jakutoq qoʼxe qonikʼen tuʼn miʼn qok keʼyine kyuʼn xjal. Ten tipumal kʼloj xjal Ku Klux Klan tbʼi, tuʼnju ok tilil tuʼn tuʼn tten ikʼbʼil ex bʼiybʼil tiʼj kyyajil xjal. Naʼnx wuʼne tej qʼuqli jun xjal twitz tja toj jun qonikʼen te Halloween, in jawtoq tnimsan tibʼ toj t-xbʼalun saq ex tjax tgor, tok t-xbʼalun tzeʼn kʼloj xjal Ku Klux Klan. Pero mintiʼ el tiʼn jlu ambʼil kye erman tuʼn tkubʼ kyyekʼin qʼaqʼbʼil kykʼuʼj. Jun maj, qajtoqe pwaq tuʼn qxiʼye toj nimaq chmabʼil. Xi tlaqʼoʼn jun erman qkarroye marca Ford te 1950 tuʼntzun qxiʼye. Tej tikʼ jun xjaw, jun qʼij o meltzʼaje ja tukʼil nim kyaq tuʼnju otoq qo pakbʼane ex otoq txi qqʼoʼne xnaqʼtzbʼil kye junjun xjal. O jaw labʼine tej qpone tuʼnju ok qkeʼyine qkarroye tkubʼ twitz qjaye. Toj tparabrisa kar attoq jun tal uʼj in tzaj tqʼamaʼn: «Ma tzaj wiʼne kykarroye juntl maj. Jun oyaj te kyeye. Tuʼn kyermane».

At juntl xtalbʼil kubʼ kyyekʼin erman qiʼje ex pon tiʼj wanmiye. Toj 1962 tzaj qʼoʼn txokbʼil wiʼje tuʼn nxiʼye toj Xnaqʼtzbʼil kye ansyan ex kye onil kye ansyan atz South Lansing Nueva York. Jun xjaw in tentoq xnaqʼtzbʼil lu ex in che ten ansyan in che bʼet kyojele Ja te Chmabʼil, ansyan te distrito ex qeju ansyan in nok kyxqʼuqin kʼloj okslal. Mintiʼ waqʼune ex nya nim qpwaqe at tej ttzaj qʼoʼn txokbʼil wiʼje. Otoq tzaj qanin junjun xjel weye tuʼn jun empresa kʼayil teléfono tuʼn waqʼunane atz. Qa ma tzaj qʼoʼn aqʼuntl weye, aʼyine tnejel qʼeq xjal tuʼn taqʼunan atz. Tzajtzun qʼamaʼn weye tuʼn waqʼunane. ¿Tiʼtoq kbʼantel wuʼne? Mintiʼtoq npwaqe tuʼn nxiʼye Nueva York. Kubʼ nximane tuʼn ttzaj nkʼamoʼne aqʼuntl ex tuʼn miʼn nxiʼye toj xnaqʼtzbʼil. Tej chʼixtoq tkubʼ ntzʼibʼine uʼj tuʼn t-xi nqʼamaʼne qa mlaytoq chinxe toj xnaqʼtzbʼil, ikʼ jun tiʼ mlay tzʼel naj tiʼj nkʼuʼje.

Attoq jun ermana toj kʼloj okslal ex nya testigo de Jehová tchmil, pon tokʼchal ttziʼ qjaye jun qlax ex tzaj tqʼoʼn jun sobre nojni tukʼil pwaq weye. In jawtoq weʼ naj ermana ex junjun tal tuʼn kyxiʼ aqʼunal toj kojbʼil tuʼn tel kyiʼn nya bʼaʼn kʼul tiʼj algodón. Kubʼ kyximen qa tukʼilju pwaq jakutoq chinxe Nueva York. Tzaj tqʼamaʼn ermana jlu weye: «Txiʼya toj xnaqʼtzbʼil, tzʼok tilil tuʼna tuʼn tel tnikʼa  tiʼj ex aj tmeltzʼaja, tzul t-xnaqʼtzaʼna tkyaqilju kʼelel tnikʼa tiʼj qeye». Tej tbʼaj jlu, xi nqanine te empresa kʼayil teléfono qa jaku txi tzyet tuʼn waqʼunane jweʼ seman yajxitl tiʼjju kyaj bʼant tiʼj quʼne, pero tzaj qʼamaʼn weye qa mlay. Mintiʼ tzaj nbʼise tiʼj jlu tuʼnju otoq kubʼ nximane tuʼn nxiʼye toj xnaqʼtzbʼil. Nim in chin tzalaje tuʼnju mintiʼ tzaj nkʼamoʼne aqʼuntl.

Tzul tqʼamaʼn Gloria qe jaʼlo tiʼ in tzaj tnaʼn kyiʼj qe qʼij tej qtene toj tnam Pine Bluff: «Ngantoqe tuʼn npakbʼane toj tnam aju. Xi nqʼoʼne xnaqʼtzbʼil te 15 moqa 20 xjal tiʼj Tyol Dios. Te prim o pakbʼane ttziyele ja ex te qale xi qqʼoʼne xnaqʼtzbʼil. At junjun maj o bʼaj pakbʼane a las 11 te qonikʼen. ¡Nim o tzalaje tej qpakbʼane! In kyajwitlo tene atz te jumajx, ax tok, mintiʼwtlo kyaj nkoline oklenj aju tuʼntzun qajbʼene toj circuito. Pero attoq juntl tiʼ ximen tuʼn Jehová tuʼn tbʼant tuʼn». ¡Jaku txi qqʼamaʼn qa ax tok jlu!

Akux in qo ajbʼene te precursor toj tnam Pine Bluff, kubʼ qnojsaʼne jun uʼj tuʼn qajbʼene te precursor especial. Qʼuqlitoq qkʼuʼje tiʼj qa jakutoq tzaj qʼoʼn oklenj qeye tuʼnju tajtoq ansyan te distrito tuʼn qxiʼye ajbʼel te precursor especial toj tnam Texas. Qajtoqe jun chʼixpubʼil ik tzeʼn jlu. O yone ex o yone... Pero mintiʼ pon jun uʼj toj buzón. Tej tikʼ ambʼil, toj enero te 1965 pon jun uʼj. Tzaj qʼoʼn qoklene te ansyan in bʼet kyojele Ja te Chmabʼil junx tukʼil ermano Leon Weaver, aju in najbʼen te Ansyan qʼol kyaqʼun Kʼloj ansyan toj ninja qʼil twitz aqʼuntl te Estados Unidos toj ambʼil jaʼlo.

In chin xobʼtoqe tuʼn tbʼant woklene otoq tzaj qʼoʼn. Bʼalo otoq tzikʼ jun abʼqʼi toklen tkeʼyin ermano James Thompson, aju kʼwalbʼaj, qe tiʼchaq jaku bʼant wuʼne ex in najbʼentoq te ansyan te distrito. Tqʼama qa iltoq tiʼj tuʼn waqʼunane tiʼj junjun tiʼchaq ex tuʼn kyten tbʼanel nmode tuʼn woke te jun tbʼanel ansyan in bʼet kyojele Ja te Chmabʼil. Tej tikʼ chʼin ambʼil ttzajlen qʼoʼn woklene, el nnikʼe tiʼj qa nim e onin qe consej wiʼje. A ermano Thompson tnejel ansyan te distrito pon visitaril qeye tej otoq tzʼok qʼoʼn woklene. El nnikʼe tiʼj nim tiʼchaq tukʼil tuʼnju attoq tbʼanel tamiwbʼil tukʼil Jehová.

Kyoj abʼqʼi aju nya nim xnaqʼtzbʼil tzaj qʼoʼn kye ansyan in che bʼet kyojele Ja te Chmabʼil. Toj jun seman, ok nkeʼyine tzeʼn in bʼant aqʼuntl tuʼn jun erman aj tpon visitaril jun kʼloj okslal, atzun toj juntl seman, a erman ok qʼonte twitz tiʼj waqʼune ex tzaj tqʼoʼn junjun nabʼil weye. Yajxitl o kyaj tene qjunalxe. Naʼnx wuʼne tej t-xi nqʼamaʼne te Gloria: «¿Axpe tok ma pon ambʼil tuʼn tikʼ bʼet ermano?». Tej tikʼ chʼintl ambʼil, el nnikʼe tiʼj jun tiʼ nim toklen: kukx che tel tbʼanel erman tuʼn kyonin tiʼja qa ma txi tqʼoʼna ambʼil kye. In tzaj nnaʼne tukʼil  kʼujlabʼil qe onbʼil tzaj kyqʼoʼn junjun erman weye, aqeju otoq che chʼiy toj kyokslabʼil ik tzeʼn ermano James Brown, aju in najbʼentoq te ansyan in bʼet kyojele Ja te Chmabʼil, ex aju ermano Fred Rusk, aju in najbʼentoq toj Betel.

Toj ambʼil aju otoq chʼiy ikʼbʼil tiʼj kyyajil xjal. Akux in chin visitarine kye erman toj tnam Tennessee, kubʼ t-ximen kʼloj xjal Ku Klux Klan tuʼn tok kychmon kyibʼ xjal toj jun lugar te tnam aju tuʼn kyex bʼetel. Toj juntl ambʼil, naʼnx wuʼne tej in qo pakbʼane tukʼil jun kʼloj erman ex o ikʼe wal jun qwaye toj jun restaurante. Tej nxiʼye toj baño ok lepeʼ jun xjal wiʼje ex nyatoq bʼaʼn t-xbʼalun tok, ex tok nim tatuaje tiʼj aju tzaj tyekʼin qa in neltoq tikʼen kyyajil xjal. Pero ax ikx ok lepeʼ jun erman saq xjal qiʼje, aju mastoq nim tweʼ ex mastoq nim tipumal twitzju xjal. Tzaj tqanin erman weye: «¿Bʼaʼn taʼ tkyaqil ermano Herd?». Jun rat ikʼ bʼet xjal ex mintiʼ ajbʼen baño tuʼn. Kyoj kykyaqil abʼqʼi o tzʼel nnikʼe tiʼj qa nya tuʼnju tzeʼn keʼyin jun xjal in ten ikʼbʼil, sino tuʼnju il kyaj tqʼoʼn Adán qibʼaj. Ax ikx o tzʼel nnikʼe tiʼj qa maske saq xjal moqa qʼeq xjal jun erman, o tzʼok te qerman ex jaku txi tqʼon tibʼ tuʼn tkyim te t-xela qa il tiʼj.

O ajbʼene 21 abʼqʼi toj distrito ex 12 abʼqʼi toj circuito ex in japun jun tajlal te 33 abʼqʼi. Tbʼanel e ok qe abʼqʼi aju, tzaj qkʼamoʼne nim kʼiwlabʼil ex e ikʼ junjun tbʼanel tiʼchaq toj qanqʼibʼile. Pero atxtoq juntl tiʼ tuʼn tbʼaj. Toj agosto te 1997, japun twiʼ aju ximen quʼne. ¡Tzaj qʼoʼn txokbʼil qiʼje tuʼn qajbʼene toj Betel te Estados Unidos! Tej tikʼ jun xjaw, xi tzyet tuʼn qajbʼene toj Betel ex bʼaj jlu tej tikʼ junlo 38 abʼqʼi tkuxlen qnojsaʼne tnejel maj uʼj. Kubʼ nximane qa noq chʼin ambʼil kyajtoq erman at kyoklen tuʼn wonine kyiʼj, pero nya ik ttenju.

Tnejel in onine tiʼj Kʼloj Onil tiʼj Pakbʼabʼil. El nnikʼe tiʼj nim tiʼchaq atz tuʼnju in xi kytzaqʼweʼn erman junjun xjel kwest ex nim kyoklen in tzaj kyqanin kʼloj ansyan ex qe ansyan in che bʼet kyojele Ja te Chmabʼil te Estados Unidos. In nok nqʼoʼne toklen onbʼil ex aju kypasens erman kubʼ kyyekʼin tej ttzaj kyqʼoʼn xnaqʼtzbʼil weye. Toj nwitze, qa ma chinx samaʼne juntl maj aqʼunal atz, jaku txi nqʼamaʼne qa kukx tzul kyqʼoʼn erman xnaqʼtzbʼil weye.

Qganiye tukʼil Gloria aju anqʼibʼil toj Betel. Naqʼli qoʼye tuʼn qjaw weʼye prim ex nim toklen jlu toj Betel. Tej tikʼ junlo abʼqʼi, xi ttzyet tuʼn wonine tiʼj Kʼloj Ximel tiʼj Aqʼuntl at toklen tukʼil Pakbʼabʼil te Kʼloj Xjal Qʼil Twitz Aqʼuntl, ex toj abʼqʼi 1999, ok qʼoʼn woklene toj Kʼloj Xjal Qʼil Twitz Aqʼuntl. Kyxol kykyaqil qeju tiʼchaq nim toklen o tzʼel nnikʼe tiʼj toj oklenj lu, aju qa a Jesucristo qʼil twitz aqʼuntl toj ttnam Jehová ex nya jun xjal.

Aj ttzaj nnaʼne aju o kyaj, at maj in kubʼ nnaʼne ik tzeʼn te aj sanjel Amós. Ok tqʼoʼn Jehová twitz tiʼj xqʼuqil ẍneʼl lu ex aqʼunan kyiʼj higo sicómoros tbʼi, ok qʼoʼn lobʼj lu te kyloʼ xjal prow. Pero ok qʼoʼn toklen tuʼn Jehová te aj sanjel ex xi tqʼoʼn nim kʼiwlabʼil te (Amós 7:14, 15). Ax ikx weye, ok tqʼoʼn Jehová twitz wiʼje, prow ntate ex jun aqʼunal toj granja te tnam Liberty. O tzaj tqʼoʼn Jehová nim kʼiwlabʼil weye ex mlay bʼant tajlet wuʼne (Prov. 10:22). In kubʼ nnaʼne qa maske prow qine tej wul itzʼje, o tzaj tqʼoʼn Jehová nim nqʼinumabʼile toj wajbʼebʼile te, mas twitzju jakutoq kubʼ nximane.