NGATHI nangithoma isikolo, zange kube nomehluko ongako. Ngebanga lokuthi indawo ebesihlala kiyo beyiyincani, pheze besazana soke esikolweni, abantu owathoma nabo isikolo, ngilabo ebewuqeda nabo.

Endawenekhethu le bekunamasimu amanengi, into ebeyitjalwa khulu emasiminapho bekusiphila. Ngesikhathi ngibelethwa, ubaba bekasebenza kwelinye lamasimu walapho. Yeke nami ngathi nangikhulako ngafunda ukutjhayela itregela nokutjala.

Nangibelethwako, ubaba besele akhulile. Bekaneminyaka ema-56 nangibelethwako, umma yena aneminyaka ema-35. Nanyana kunjalo, ubaba bekayindoda enamandla, eqinileko nekhutheleko, yeke nathi wasifundisa ukuthi kufuze sisebenze budisi. Imali ebekayirhola beyingasiyinengi okunjalo, kodwana bekaqiniseka ukuthi sinendawo yokuhlala, sinezambatho nokudla. Ngaso soke isikhathi nasimtlhogako bekafumaneka. Nokho, wathi sele aneminyaka ema-93 wahlongakala. Umma yena wahlongakala aneminyaka ema-86. Bobabili bebangasi boFakazi bakaJehova. Ebantwaneni bakwethu, mnakwethu munye kwaphela obekasolo alotjha uJehova nowaba mdala webandla kusukela ngeminyaka yabo-1970.

Umma bekalithanda tle isondo. Qobe ngoSondo bekakhamba nathi esondweni lama-Baptist.  Ngathoma ukuzwa ngefundiso kaZiquntathu nangineminyaka eli-12. Ngombana ngangifuna ukwazi, ngabuza umma ngathi: “Kuza njani ukuthi uJesu abe yiNdodana noBaba ngasikhathi sinye?” Ngisayikhumbula indlela angiphendula ngayo, wathi: “Msanami indaba le ihlangahlangene khulu, kuhlekuhle akafuzi bona siyizwisise.” Ukukhuluma iqiniso, vele nakimi beyihlangahlangene khulu. Nanyana kunjalo, ngathi nangineminyaka eli-14, ngabhajadiswa emfudlaneni. Bangicwilisa kathathu ngebanga lefundiso kaZiquntathu.

Nangisesikolweni samabanga aphezulu, ngaba nomngani obekamdlali wamaguduva obhadelwako, wathi nami angithome umdlalo lo. Yeke ngathoma ukuzibandula, kwathi kamva ngangenela ihlangano yezamaguduva okuthiwa yi-Golden Gloves. Iye khona bengingasimdlali ophuma phambili, lokho kwenza ukuthi ngilise msinyana. Ngabizwa ebuthweni le-U.S, kamva ngathunyelwa eJarimani. Ngathi nangisasebenza lapho, iinkhulu zami zangithumela esikolweni sokuba mdosi phambili, batjho bangibona ngathi nginekghono lokudosa phambili. Bebafuna ngenze zobusotja zibe libizelo lami. Nokho mina bengingafuni ukusebenza ebusotjeni, kungebangelo ngo-1956 nakuphela iminyaka emibili ebekufuze ngiyenze, ngakhamba. Kwathi kungakapheli isikhathi eside, ngafaka isibawo sokuba lisotja, nokho ngendlela ehlukileko kwanjesi.

Bekube ngalesi sikhathi ngikufunde ukuthi injani indoda yamambala. Phela ngathi nangibona lokho amamuvi nezokuthintana ezikutjhoko ngokuthi indoda yamambala kufuze ibe njani, ngakukholwa lokho. Bengithi nangiqala abantu abatjhumayelako, ngivele ngizitjele ngithi awa la wona akusimadoda. Kamva kunezinto engazifundako ezatjhugulula ukuphila kwami. Ngelinye ilanga bengikhamba ngesilahla sami esibomvu, ngabona abanye abodade ababili bangiphakamisela izandla. Bebabodadwabo lakasbari sami obekathethe udadwethu omkhulu. Abentazanaba bebaboFakazi bakaJehova. Bakhebangipha isiThala nePhaphama, kodwana ngathi nangifunda isiThala ngabona ngathi ngeze ngasizwisisa. Nokho kilokhu, bangimemela esiFundweni seNcwadi seBandla, bekumhlangano omncani ebewubanjelwa ekhabo, kucocwa ngeBhayibheli. Ngathi kibo, ngizakucabanga ngayo. Abentazanaba bangibuza ngokumomotheka, bathi: “Uyasithembisa?” Ngathi: “Iye, ngiyanithembisa.”

Ngazisola ukuthi ngivumeleni, kodwana bengeze ngisiphule isithembiso engasenza. Ngaya-ke mhlokho emhlanganweni loyo. Into eyangikara khulu, bantwana. Ngathi nangiqala indlela abazi ngayo iBhayibheli, ngasala ngibambe wangenzasi. Phela nami ngangikhamba nomma esondweni qobe, kodwana iBhayibheli bengilazi kancani. Ngathoma ukuzimisela ukufunda okunengi, yeke ngafundelwa. Sathi nasithoma ukufunda njalo, ngafunda ukuthi ibizo lakaZimu uMninimandla woke nguJehova. Kazi ngakhe ngabuza umma ngaboFakazi bakaJehova, wavele wathi kimi: “Abantwabo balotjha iqhegu elibizwa ngokuthi nguJehova.” Kodwana ngesikhatheso ngavele ngabona ukuthi ikungu isukile emehlweni.

Ngathuthuka msinya ngombana bengazi ukuthi kwanjesi khona, ngilifumene iqiniso. Kwathi kungakapheli iinyanga ezilithoba, ngabhajadiswa, bekungoMatjhi 1957. Indlela ebengiqala ngayo ipilo yatjhuguluka. Okhunye okwatjhuguluka yindlela ebengicabanga ukuthi indoda kufuze ibe ngayo, ngafunda ukuthi iBhayibheli ithi ngenjani indoda yamambala. Esinye isibonelo salokho nguJesu, kazi bekayindoda epheleleko. Bekanamandla begodu aqinile, lokho kukodwa bekungenza bona kungabi nendoda engajamelana  naye. Nokho uJesu khenge alwe nabantu, kunalokho wenza njengombana kwaphorofidwa ngaye, bebathi nabamgandelelako ‘azithobe.’ (Isa. 53:2, 7) Nami ngafunda-ke ukuthi umlandeli kaJesu weqiniso kufuze ‘abe nomusa kibo boke.’—2 Thim. 2:24.

Ngomnyaka olandelako ka-1958 ngathoma ukuphayona. Nokho, kwafuze ngilise isikhatjhana. Uyabakhumbula abentazana abangimemela esifundwenaba? Bengifuna ukutjhada nomunye wabo, uGloria. Angizisoli nakancani ngesiqunto engasithathakweso. UGloria bekanjengelanga liphuma, nanamhlanjesi usesenjalo. Ngingamfanisa nedayimani othi nawuliqalileko, ukhanukela kwangathi lingaba ngelakho, kodwana mina senginalo. Ngamtjhada. Akhumlalele azihlathulula:

“Ngakwethu abantwana besili-17. Umma bekanguFakazi othembekileko. Nokho, wahlongakala nangineminyaka eli-14. Ngemva kwalokho ubaba wathoma ukufundelwa. Njengombana uMma besele ahlongakale, uBaba waya esikolweni lapha besifunda khona wayokwenza isibawo kuprinsipali. Udadwethu omkhulu besele kukade nokho afunda emabangeni aphakemeko, yeke uBaba wayokubawa bona mina nodadwethu lo siye esikolweni ngamalanga angafaniko. Bekuthi omunye nakaya esikolweni, omunye asale ekhaya atlhogomele abantwana, apheke, ukwenzela bona uBaba nakabuya emsebenzini afunyane sele kuphekiwe. Uprinsipali wasivuma isibawo sakababa begodu saraga ngaleyo ndlela udadwethu omkhulu bewaqeda isikolo. Safundelwa mindeni emibili begodu sili-11 esaba boFakazi bakaJehova. Bengikuthanda khulu ukutjhumayela kodwana umrarwami bekuziinhloni. Nokho ubabakwami uSam bekasolo angasiza ngalokho.”

SinoGloria satjhada ngoFebherbari 1959. Besiphayona kamnandi khulu sinomkami. NgoJulayi womnyaka loyo, safaka isibawo sokuyokusebenza eBethel. Besikufisa khulu ukuyokusebenza emzimkhulu waboFakazi bakaJehova. Umnakwethu uSimon Kraker wacocisana nathi ngayo indaba le. Wasitjela ukuthi okwanjesi, abantu abatjhadileko ababizwa eBethel. Nanyana kunjalo, besisolo sikufisa khulu ukusebenza eBethel. Kwafuze silinde iminyaka tle!

Satlolela abafowethu bemzikhulu sibawa ukuthi basithumele la kutlhayela khona abatjhumayeli. Basiphendula, bathi asitjhinge ePine Bluff, e-Arkansas. Ngesikhatheso endaweni le bekunamabandla amabili kwaphela, lamakhuwa nelabantu abanzima. Yeke thina sathunyelwa ebandleni labantu abanzima ebelinabatjhumayeli abali-14 kwaphela.

Mhlamunye uyazibuza ukuthi kubayini amabandla waboFakazi bakaJehova bekahlukaniswe ngokobuhlanga. Ngeenkhathi zakadezo bekubudisi khulu ukuthi abantu abanzima namakhuwa bangaba ndawonye. Kazi bekunemithetho ebekiweko yokuthi yini engenzeka nange imihlobo emibili le yabantu ingahlangana, bebathembisa nokuthi nange ingahlangana bazowukhomba umuzi unotjwala. Yeke eendaweni ezinengi abafowethu nabodadwethu bebanamabanga azwakalako wokuthi abantu abanzima namakhuwa bangahlangani babe sebandleni elilodwa. Phela nange bangahlangana iWolo lomBuso belingabhuruzwa. Izinto ezinjalo bezenzeka. Bekwenzeka okufanako nalokho nakutjhunyelwako, aboFakazi abanzima bekungakafuzi bangene emizini yamakhuwa batjhumayele, nabangenza njalo bebazokulilelwa ziinsimbi ngasikhathi bekhe kwenzeke babetjhwe. Yeke ngebanga lokuthi besifuna ukuraga nomsebenzi wokutjhumayela sawulalela umthetho, samane sahlala ethembeni lokuthi ngelinye ilanga izinto zizakulunga.

Umsebenzethu wokutjhumayela bewuneentjhijilo. Bekuthi ngasikhathi nasitjhumayela esimini yabantu abanzima, singene emzini wamakhuwa singakanqophi. Bekufuze silemuke msinya ukuthi kghani kuzokufuze sitjhumayele isikhatjhana lapho namkha sivele sikhambe khonokho sincancabeze. Bekunjalo-ke nakwezinye iindawo.

Iye khona godu bekufuze sisebenze budisi ukuze sithole imadlana njengombana besiphayona nje. Imisebenzi eminengi beyibhadela amadola amathathu ngelanga. UGloria bekasebenza emakhitjhini, ahlwengisa izindlu ezimbalwa ngelanga. Komunye umuzi bangivumela ukuthi ngimsize, ukwenzela bona azokuqeda msinya. Bebasipha ukudla esakudla ngaphambi kokuthi sikhambe. Qobe ngeveke uGloria beka-ayina izembatho zomuzi munye. Mina-ke bengisebenza engadini, ngivasa amafasdiri ngenza neminye imisebenzi. Komunye umuzi wamakhuwa sahlanza amafasdiri, ngawahlanza ngaphandle, uGloria wawahlanza ngaphakathi. Kwasithatha ilanga loke, nokho basipha okuya ngethunjini. UGloria  wadlela ngendlini kodwana angakahlali nomndeni walapho, mina ngadlela ngegaraji. Benginganandaba nalokho. Ukudlokho bekumnandi. Umndeni lo wona bewunomusa, sekukuthi ngesikhatheso-ke ibandlululo belinamandla. Ngikhumbula ngelinye ilanga sajama egaraji. Nase siqeda ukuthela ipetroli ngabawa umuntu osebenza lapho ukuthi uGloria aye endlwaneni. Wase wangiqala, wathi kimi: “Ilodlhelwe.”

Ngakelinye ihlangothi, bekumnandi tle ukuba nabanakwethu begodu besikuthanda ukutjhumayela. Nasifika ePine Bluff sahlala nomfowethu obekayinceku yebandla. Umma wakwakhe bekangahlanganyeli, yeke uGloria wathoma ukufunda naye iBhayibheli. Mina-ke ngathoma ukufunda iBhayibheli nendodakazi yabatjhadikazaba kunye nobaba wakwayo. Bese kwathi umma nendodakazi bakhetha ukuzinikela kuJehova babhajadiswa.

Besinabangani ebandleni lamakhuwa. Ngezinye iinkhathi bebasimema bona siyokudla nabo, kodwana ngebanga lobujamo, bebasimema ebusuku kwaphela. Bekunehlangano yama-Ku Klux Klan (KKK) ebeyikhuthaza abantu bona bakhethululane ngokobuhlanga, beyinamandla khulu ngesikhatheso. Ngikhumbula ngelinye ilanga ngibona indoda ethileko ihlezi phambi komnyango wendlwayo ngobusuku be-Halloween, beyimbethe itjhila elimhlophe nengwane evala ubuso, izambatho ezivane zimbathwe ma-KKK. Kodwana lokho khenge kubavimbe abanakwethu bona babe nomusa. Kwathi ngelinye ilanga ehlobo, besilungiselela ukuya emhlanganweni kodwana ikinga ebesinayo kukuthi besinganayo imali eyaneleko bona sifike emhlanganweni. Omunye umnakwethu wavuma ukuthenga ikoloyethu iFord yango-1950 ukwenzela bona sithole imali yokuya emhlanganweni. Ngelinye ilanga besidinwe siphelile njengombana besikhamba sitjhumayela umuzi nomuzi, sifunda nabantu iBhayibheli, ilanga nalo lingakazibeki phasi, litjhisa tle! Nasifika kwethu nasithi mehlo suka, nasi ikoloyethu esiyithengise inyanga edlulileko, ijame phambi kwendlu. Nayijamileko njalo efesidereni bekunencwajana etlolwe amagama athi, “Ningayithatha ikoloyenu, ngibawa niyiqale njengesipho esivela kimi. Umnakwenu.”

Kunesinye godu isenzo somusa engeze ngasikhohlwa. Ngo-1962 ngamenyelwa esiKolweni seKonzo somBuso ebesiseSouth Lansing, eNew York. Isikolwesi besithatha inyanga yoke, sibandula abatlhogomela ibandla, abajikelezi beengodi nebemfunda. Ngathi nangithola isimemweso ubujamo bebungasibuhle ngokweemali ngombana bengingasebenzi. Kodwana ngaphambilini bengifake isibawosomsebenzi kenye ikhamphani yamafowuni esePine Bluff. Ukungiqatjha kwabo bekuzokutjho ukuthi ngimumuntu wokuthoma onzima ozokusebenzela ikhamphani le. Bagcina bangitjelile ukuthi bazonginikela umsebenzi loyo. Alo bengizokwenzani? Benginganayo imali yokuya eNew York. Ukhuluma iqiniso, khona bengikucabanga ukuthatha umsebenzi lo ngingasamukeli isimemo sokuya esikolweni. Ekhabolakhona besele ngithoma nokutlola incwadi, ngibatjela ukuthi angizi esikolweni, kodwana kunokuthileko okwenzeka engeze ngakukhohlwa.

Udade othileko ebandleni obekanendoda engasinguFakazi wafika ekuseni ngesamarimarima wanginikela i-emvelophi, ngaphakathi bekunemali. Bekavuka  qobe ekuseni nabantwana bakhe batjhinge emasimini, ayokukha ikoteni okwenziwa ngayo izembatho, ayithengise bese kuthi imali ayitholako ayibeke kuhle beyifikelele esilinganisweni semali yekhambo leNew York. Udade lo wathi, “Khamba uye esikolweni, ufunde okunengi ubuye ngapha uzozifundisa.” Kwathi kungakhamba isikhathi, ngabawa abaphathi bekhampani bona bangivumele ngize ngemva kweemveke ezihlanu kunangesikhathi ebebangilindele ngaso. Bangiphendula “ngo-Awa” onamandla. Kodwana khenge kungitshwenye lokho. Besele ngisenzile isiqunto. Siyangithabisa isiqunto sami sokungawuthathi umsebenzi lo.

Nasi indlela uGloria asikhumbula ngayo isikhathi esaba naso ePine Bluff: “Bengiyithanda khulu isimakhona. Benginabantu ebengibafundela iBhayibheli abali-15 kuya kwabama-20. Yeke ekuseni besitjhumayela emzini ngomuzi, bese sifunde nabantu iBhayibheli beliyokutjhinga, ngeezinye iinkhathi besiqeda pheze nge-awara le-11 ebusuku. Ukutjhumayela bekumnandi tle! Bengingakuthabela ukuhlala ngenza umsebenzi lo. Kufuze ngivume khona ukuthi bengingakufisi ukulisa ukuphayona ngingenele umsebenzi wokukhambela amabandla kodwana uJehova besele asihlelele okhunye.”

Ngesikhathi sisaphayona ePine Bluff safaka isibawo sokuba maphayona akhethekileko. Besinethemba lokuthi bazosiphendula ngombana nakhu phela nomjikelezethu bekafuna siyokusiza ibandla leTexas begodu bekafuna siye lapho sesimaphayona akhethekileko. Ukucabanga ngalokho kwasithabisa. Yeke salinda, salinda, sinethemba lokuthi sizoyifumana ipendulo evela ehlanganweni kodwana qobe nasiyokulanda iposi besithola kunganalitho. Kodwana ngelinye ilanga yafika incwadi eyathi siyokujikeleza, bekungoJanabari 1965. NoMnakweth’ u Leon Weaver nje osekamthintanisi weKomidi leGatja le-United States wakhethwa bona abe mjikelezi ngesikhatheso.

Benginevalo nangicabanga ukuthi ngizokuba mjikelezi. Esikhathini esingaba mnyaka ngaphambi kwalokho, umjikelezi u-A. Thompson, Jr. wahlola bona ngiyafaneleka na ukuba mjikelezi. Wangitjengisa iindawo la kufuze ngithuthukise khona, wangitjela nangamakghono amahle umjikelezi okufuze abe nawo. Khenge kube sikhathi eside ngijikeleza nangilemuka bona iseluleko sakamnakwethu mbala besitlhogeka. Ngathi nangithoma ukujikeleza ngasebenza noMnakweth’ uThompson obekambonisi wesifunda, kunengi khulu angifundisa khona umnakwethu othembekileko lo.

Ngeenkhathezo umjikelezi bekangabandulwa khulu. Ngakhamba nomjikelezi iveke ngafunda indlela ebekenza ngayo nakavakatjhele ibandla. Iveke elandelako kwaba ngimi okwafuze akhambele ibandla, yena-ke wangiqala bona ngenza njani. Wangeluleka ukuthi ngingathuthukisa kuphi wangitjengisa neenqophiso. Ngemva kwalokho sazikhambela. Ngisakhumbula ukuthi ngathini kuGloria ngemva kwalokho, ngathi “Angeze ahlala nathi kancani  na?” Kodwana ngokukhamba kwesikhathi kwaba nento eqakatheke khulu engayifundako. Bazokuhlala bakhona abafowethu abazokusiza kodwana nguwe okufuze ubavumele bakusize. Bekube kunamhlanje ngisalithokoza isizo abanakwethwaba abanginikela lona, khulukhulu-uJ. R. Brown obekamjikelezi ngesikhatheso, noFred Rusk obekahlala eBethel.

Izinga lebandlululo beliphezulu khulu ngeenkhathezo. Ngelinye ilanga sathi sivakatjhele ibandla eTennessee isiqhema sama-KKK seza sazokumatjha lapho. Ngikhumbula ngelinye ilanga sajama kancani ngokutjhumayela saya esitolo sokudla. Ngakhamba ngaya endlini yokusithela, khonapho ngabona ukuthi indoda ethusako ebonakala kulikhuwa elibandlulula abantu abanzima nemzimbena izitlolile, isikimile yangilandela. Kodwana kwavela umnakwethu olikhuwa ngemva kwami, bekamkhulu ngomzimba begodu adlula othusako lo, wangibuza wathi, “Koke kukhamba kuhle Mnakweth’ u Herd?” Indoda leyo yakhamba, akhenge isangena ngendlini encani. Kiyo yoke iminyaka le ngibonile ukuthi ibandlululo alibangelwa mbala womuntu kodwana libangelwa sisono esasifumana ku-Adamu. Ngifunde nokuthi kungakhathaliseki ibala lomuntu, umnakwethu mnakwethu begodu angakufela nakutlhogekako.

Ngibe mjikelezi iminyaka ema-33, ema-21 yayo ngimbonisi wesifunda. Ngayithabela khulu iminyaka leyo, ngafunda izinto ezinengi begodu yangikhuthaza. Kunokhunye okuhle ebekuseza. Ngo-Arhostesi 1997 ibhudango lethu lesikhathi eside lazaliseka. Samenywa bona siyokukhonza nomndeni weBethel e-United States, kazi besele kudlule iminyaka ema-38 solo safaka isibawo sokuyokukhonza khona. Sathoma ukukhonza eBethel ngemva kwenyanga sifumene isimemo. Bengicabanga ukuthi abanakwethu abadosa phambili bebafuna ngizokusiza isikhatjhana nje kwaphela, kodwana akhenge ngibuze elangeni.

Ngabelwa emNyangweni weKonzo. Ngafunda okunengi khulu esabelwenesi. Abanakwethu abasebenza emnyangweni lo, baqalana nemibuzo eminengi nemabhombo evela eenhlopheni zabadala nebajikelezini enarheni yoke. Ngiyayithokozela indlela abasebenzelana ngayo nami nabangibandula, bebangibekezelela. Nanyana kunjalo, nanje ngisatjho ukuthi nabangathi ngiyokusebenza khona godu, kuzokufana nokuthi bayokuthoma phasi bangifundise.

SinoGloria siyakuthanda ukuba seBethel. Bevele sikujayele ukuvuka ngesamarimarima begodu lokho kusiza khulu eBethel. Ngemva komnyaka, ngaba msizi wekomodi yeKonzo yesiHlopha esiBusako saboFakazi bakaJehova. Kwathi ngo-1999 ngaba lilunga lesiHlopha esiBusako. Ngifunde izinto ezinengi khulu esabelwenesi, kodwana into engayifunda kukuthi kubulula kangangani ukubona ukuthi nguJesu Krestu kwaphela oyihloko yebandla, ingasi omunye umuntu.

Nangiqala emva, khengizizwe njengomphorofidi u-Amosi. UJehova bekamqalile umelusakhe lo obekenza umsebenzi oqalelwa phasi, umsebenzi wokukha amafeyi wommango, ebekumsebenzi ebebathi wenziwa babantu abadududu kwaphela. UZimu wakhetha u-Amosi bona abe mphorofidi, leso bekusisabelo esihle khulu kwamambala. (Amo. 7:14, 15) Nami ngizizwa ngendlela efanako, uJehova wangikhetha emndeneni ophasi, ubaba bekamlimi ozitlhagelako eLiberty, e-Indiana. UJehova wangibusisa khulu kangangokuthi angikghoni ukuzibala zoke izinto angibusise ngazo. (IzA. 10:22) Ngingatjho ukuthi bengibogoboga khona ngokweemali nangisakhulako kodwana sikhuluma nje ngirege khulu ezintweni zakaZimu ngendlela engingakhenge khengiyicabange.