ESCUËLACHÖQA, qallanqäpita patsëmi tsë yanaqïkunallawan estudiuta ushayanqäyaq kayarqä. Liberty markachöqa cäsi llapäkunam alleq reqinakuyaq kayä.

Tsë markachöqa masqa chakrakunam kaq y jaratam muruyaq. Yurikunqä witsampaqqa papänïqa tsë chakrakunachömi trabajaq. Tsëmi jövinyarkurqa tractorta manejëta yachakurqä y chakrachö tukï trabäjuta rurarqä.

Papänïtaqa mayorllatanam reqirqä. Yurikunqä witsampaqqa mamänïqa 35 watayoqmi karqan y papänïnam 56 watayoq. Tsënö këkarpis papänïqa alli fuerti, alli saloryoq y alli trabajador nunam karqan, tsëmi wamrankunatapis alleq trabajador këta yachatsiyämarqan. Trabajarnin wallkallata ganaptimpis, manam wayïkuna, röpäkuna ni mikïnïkuna pishirqantsu. Papänïqa 93 watayoq këkarmi wanukurqan y mamänïnam 86 watayoq këkar. Manam Jehoväpa sirweqnintsu kayarqan, peru juk wawqïmi sïqa 1972 watapita anciänunö Jehoväta sirwikan.

Mamänïqa Bautista religionmanmi perteneceq y cada domingum iglesianman apayämaq. 12 watayoq këkarmi Kima Dios Jukllëllachö kanqampaq  parlayaqta wiyarirqä. Tsëmi mamänïtaqa, “imanötaq Jesusqa Tsuri këkar, Teyta këtapis puëdin” nir tapurirqä. Y mamänïqa, “hïju, tsëtaqa manam pipis entiendita puëdintsu” nirmi contestamarqan. Y rasumpam, manam entiendita puëdirqätsu. Peru 14 watayoq këkaptïmi juk mayuchö bautizarayämarqan, y Teytapa, Tsuripa y santu espïritupa jutinchö nirmi kima kutipa yakuman tullpuyämarqan.

Secundariachö këkaptïnam, boxeuta yachaq juk amïgü karqan, y noqatapis tsëta yachakunäpaqmi nimarqan. Tsënam yachakur qallëkurqä y boxeuta yachatsikuyanqan Golden Gloves nishqanman apuntakurirqä. Manam alläpaqa gustamaqllatsu, tsëmi juk ishkë kutilla pelyarir yarqukurirqä. Tsëpita tiempuwannam Estädus Unïduspa tröpan tsariramarqan, y Alemaniamanmi mandayämarqan ejercituchö kanäpaq. Y tsë tröpachö mandakoqkunanam juk academiaman mandayämarqan juk alli mandakoq këta puëdinäpaq kaqta pensarnin. Juk precisaq militar kanätam munayarqan. Peru tsënö këta mana munarmi ishkë wata serviciuta cumplirirlla 1956 watachö yarqukurirqä. Peru tsëpita pöcu tiempullatanam juk tröpachö kanäpaqna alistakur qallëkurqä.

Tsë witsankunapaqqa nunakuna valienti nir qayayanqan nunamannam tikrashqa karqä. Tsëpaqqa pelïculakunatam rikaraq kä y tsëchömi juk alläpa puëdeq nuna yarqamoq, y wakin nunakunapis pëtam alabayaq, tsëmi noqapis tsënö këta munarirqä. Bibliapita yachatsikur pureqkunaqa dëbil nunakuna kayanqantam pensaq kä. Peru Bibliapita yachakïta qallëkurmi juknöpana pensar qallëkurqä. Juk junaqmi, alläpa shumaq puka autüwan ëwarëkaptï ishkaq shipashkuna saludarayämarqan. Mas jövin kaq panïpa cuñädankunam kayarqan y Testïgum kayänaq. Peru Täpakoq y ¡Despertad! revistakunataqa leyishqanam karqä y manam entiendirqätsu. Peru kë kutichöqa manam revistatatsu qoyämarqan, sinöqa juk wayichö rurayanqan reunionninkunamanmi invitayämarqan, tsëchöqa Bibliapitam yachakuyaq y munaq kaqkunaqa parlakïtam puëdiyaq. Invitayämaptinqa, “mä pensaramushaq” nirirqämi. Tsënam, “¿peru shamunkitsuraq?” nirnin kushishqa tapurayämarqan, tsënam “awmi, shamushaqmi” nirirqä.

Tsëpitaqa, “imapaqraq änikurqö” nirmi pësakurqä, peru änikushqa karmi tsë paqas tsë reunionman ëwarqä. Tsëchömi rikärirqä hasta wamrakunapis Bibliapita alläpa yachayanqanta. Y noqaqa cäsi llapan domingukuna mamänïwan iglesiaman ëwëkarpis manam Bibliapita musyanaqtsu kä. Tsëmi noqapis yachakïta munarnin, yachatsiyämänampaq niyämaptin änikurirqä. Tsëchömi yachakurirqä Kamakoq Teytantsikpa jutinqa Jehovä kanqanta. Mamänïtaqa tapushqanam karqä Jehoväpa testïgunkunapita, y pëqa, “äh, pëkunaqa Jehovä jutiyoq edäna nunatam adorayan” nimarqanllam. Peru kananqa clärum musyarirqä Jehovä pï kanqanta.

Rasumpa kaqta yachakïkanqäta cuentata qokurirllam 1957 wata marzu killachö bautizakurirqä, tsëqa karqan reunionman ëwar qallanqäpita isqun killallatam. Kananqa juknöpanam pensarqä. Y valienti kanqäta pensëkarnin Bibliata yachakurir cambianqätaqa alläpam kushikü. Porqui tsëchömi yachakurqö rasumpa valienti këqa imanö kanqanta. Jesusmi rasumpa valientiqa karqan, porqui jutsannaq y puëdeq nunam karqan. Peru manam pelyatatsu  ruraq, tsëpa rantinqa sufritsiyänantam permitirqan (Is. 53:2, 7). Jesuspa qateqnin kanapaqqa, llapankunata kuyanantsik precisanqantam yachakurqö (2 Tim. 2:24).

1958 watachömi precursor këta qallarqä, peru tsëpitaqa casakunä kaptinmi juk tiempupa jaqirirqä. Y Gloriawanmi casakurirqä. Pëqa karqan reunionman invitayämaq ishkan shipashkunapita juknin kaqmi. Y Gloriawan casakunqäpitaqa ¡manam arrepentikütsu! Pëqa alläpa väleq y alläpa shumaq diamanti metalnömi. Kananqa Gloriaraq vïdampita ichikllata willariyäshi:

“Teytäkunaqa 17 wamrayoqmi kayarqan. Mamänïqa Testïgum karqan y 14 watayoq këkaptïmi wanukurqan. Tsënam papänïqa Bibliapita yachakur qallëkurqan. Y wayichö rurapakïpaq kaptinmi, papänïqa profesorwan parlaq ëwarqan mayor nanäwan escuëlaman trokanakur ëwayänäpaq. Profesorqa änirirqanmi, tsëmi nanäqa juk junaq ëwaq y noqanam juk junaq ëwaq kä. Wayichö quedayanqä junaqqa mas pishi kaq turïkunata y nanäkunatam cuidayaq kayä y papänï trabäjupita yarqamunqan hörapaqmi cocinakuyaq kayä. Tsënöqa kayarqä nanä escuëlata ushanqanyaqmi, porqui ushanampaqqa ichikllanam pishirqan. Ishkë familia Testïgukunam Bibliapitaqa yachatsiyämarqan, y familiächöqa chunka jukmi Testïgu tikrariyarqä. Mantsapakurnimpis Diospita yachatsikïtaqa alläpam gustaq kä, peru qowä Samuelmi alläpa yanapamashqa”.

Gloriawanqa 1959 wata febrëru killam casakuyarqä y juntum precursornö kushishqa yanapakuyarqä. Jehoväpa Testïgunkunapa Principal Oficïnanchö yanapakïta munarmi Betelman ëwayänäpaq juliu killachö mañakuyarqä. Y Simon Kraker wawqiwanmi parlayarqä. Peru pëqa niyämarqan casädukunata Betelchö manaraq wanayanqantam. Imëllapis tsëchö yanapakïtam shuyaräyarqä, peru tsëpaqqa mëtsika watakunaran pasarqan.

Tsëpitanam mëchöpis necesidä kanqanchö yanapakïta munarnin sucursalman cartakuyarqä. Y Pine Bluffpa Arkansas markanman ëwayänäpaqmi nirayämarqan. Tsë witsampaqqa tsë markachöqa ishkë congregacionkunam karqan, juk kaqmi yulaq kaqkunapaq y juk kaqnam yana kaqkunapaq. Y yana kaq juntakäyanqan congregacionmanmi mandayämarqan, y tsëchöqa 14 publicadorkunam kayarqan.

¿Peru imanirtaq yulaq kaqkunapa y yana kaqkunapa congregacionninkunaqa separädu karqan? Porqui tsë witsankunaqa leykunam michäkoq juk color nunakuna juk color nunakunawan juntakäyänanta. Y mana cäsukoq kaqkunataqa imëka mana allikunatam rurayaq. Y juk kutichömi juk salonta chipyëpa ushakäratsiyänaq. Tsëmi Testïgukunaqa salonninkunata ushakätsiyänanta mantsapakurnin juk color cristiänu mayinkunawan juntakäyaqtsu. Juk yana Testïguta, yulaq nunakuna täräyanqan sitiukunachö yachatsikïkaqta juk policïa rikëkurqa, prësum apakoq y hasta maqëtapis puëdeqmi. Tsëmi yachatsikurninqa ley ninqanta cäsukuyaq kayä.

Yachatsikunanqa manam fäciltsu karqan. Yachatsikuyanqä sitiukunachö yulaq nunakunata tarirqä, rasllam pensariyaq kayä parlapäyänäpaq kaqta o disculpakurirnin ëwakuyänäpaq kaqta. Tsë witsankunaqa tsënömi karqan.

Y gastükunapaqqa alläpam trabajayänä karqan. Y cäsi llapan trabäjuchömi cada junaq kima dölarllata pagayämaq. Gloriaqa empleädanömi atska wayikunachö trabajaq, y mas raslla ushanampaqmi juk wayichöqa yanapanäta permitiyämaq. Y manaraq ëwakuyaptïmi almuerzükuna qoyämaq. Cada semänam Gloriaqa röpata planchapakoq, y noqanam jardinta y ventänakunata limpiapakoq kä, y juk rurëkunatapis ruraq kä. Y juk yulaq familiapa wayinchö trabajë tocayämaptinqa, Gloriam wayi ruripa ventänakunata limpiamoq y noqanam waqtapa. Almuerzu höranam, Gloriaqa wayi rurinchö japallanlla mikoq, y noqanam cärrunkunata guardakuyänan sitiuchö. Tsënö kaptimpis mikïqa mishkeqmi. Trabajayanqä nunakunaqa wakin nunakuna pensayanqanta qatirpis allim kayarqan. Juk kutim, juk grïfuchö cärrükunaman gasolïnata winaratsirnin atiendiyämaq nunata nirirqä warmï Gloria  bäñuta utilicëta munanqanta. Y pëqa seriu rikëkamarmi, “wichqarëkanmi” nimarqan.

Peru cristiänu mayïkunawanqa alläpa shumaqmi pasayarqä. Jina Diospita yachatsikïpis alläpam gustayämarqan. Pine Bluff markaman chärirqä juk anciänupa wayinmanmi täraq ëwakuyarqä. Warminqa manam Testïgutsu karqan, tsëmi Gloriawan Bibliapita yachakur qallëkurqan. Y noqanam, mashantawan warminta yachatsirqä. Tiempuwanqa, tsë anciänupa warminwan wamranmi bautizakuyarqan.

Yulaq wawqikuna kayanqan congregacionchöpis amïgukunaqa kaqmi. Pëkunaqa cenaqmi invitayämaq, peru paqasllapam ëwayaq kayä. Porqui Ku Klux Klan nishqan grüpum, juk color nunakuna juntakäyänanta rikarëkäyaq, y juntakaqta rikarqa alläpa mana allipam tratayaq. Juk kutim, Halloween nishqan fiesta paqas juk nunata rikarqä, juk yulaq röpawan y kapüchashqa pasëpa gälakur wayin punkunchö tëkaqta. Tsënöqa Ku Klux Klan nishqan grüpuchö këkaq nunakunallam vistikuyaq. Peru tsëkuna pasakïkaptimpis cristiänu mayintsikkunaqa alläpa kuyakoqmi kayarqan. Juk kutim, juk asamblëaman ëwayänäpaq qellëta wanayarqä, tsëmi cärrükunata juk wawqita rantikuriyarqä. Tsëpita juk killa pasariptinmi, nunakunata yachatsiyanqäpita y estudiuta qoyanqäpita alläpa achachëchö wayïkunaman chärirnin rikäriyarqä, rantikuyanqä cärruqa punkükunachö cuadrarëkaqta. Y cärrupa puntanchömi juk papel këkänaq, y kënömi qellqarëkänaq: “Kë cärrïkikunatam kutikätseq. Y qarëkaqmi”. ¡Tsëtaqa manam creirita puëdiyarqätsu!

Y 1962 watachönam, Anciänukunapaq y Siervu Ministerialkunapaq Escuëlaman Nueva Yorkpa South Lansing nishqan markanman invitayämarqan. Tsë escuëlaqa, juk killapam kanan karqan, y tsëmanqa ëwayaq congregacionkunata watukaqkuna, watukakoqkunata rikaqkuna y congregacionkuna imanö këkanqanta rikaq anciänukuna. Tsë witsanqa trabäjunnaqmi këkarqä y qellënïkunapis wallkallam karqan. Tsëmi telefönica emprësaman trabäju asheq ëwarqä. Tsë trabäjuchö chaskiyämaptinqa, juk color nunaqa noqallam tsë trabäjuchö käman karqan. Y chaskirayämarqanmi. Nueva Yorkman ëwanäpaq qellënï mana kaptinmi, decidirirqä tsë trabäjuchö trabajanäpaq y escuëlamanqa manana ëwanäpaq. Y manam ninäpaq cartata qellqëkaptïmi, mana pensayanqä pasakurirqan.

Congregacionnïpita juk panim, punküta tsaktakaramurqan y juk sobritam entregaramarqan. Y ¡tsë sobrichöqa qellëmi junta kanaq! Qowanqa manam Testïgutsu karqan. Peru tsë paniqa pishi wamrankunawanmi qoya qoyalla sharkurnin algodon chakrachö mana alli qorakunata jorqarnin trabajayänaq, y qellëta chaskirirqa, yanapayämänampaqmi decidiriyänaq. Tsë paniqa kënömi nimarqan: “Escuëlëkiman ëwë turi, y llapan puëdinqëkimannö  yachakamï, tsënöpa kutimurnin llapan yachakunqëkita yachatsiyämänëkipaq”. Tsëpitanam emprësata tapurirqä, “¿këpita pitsqa semänataraq trabajarnin qallämanku?” nirnin. Y “manam” niyämarqanmi. Peru manam llakikurqätsu, porqui escuëlata ëwanäpaqmi decidishqana karqä. ¡Kananqa alläpam kushikü tsë trabäjuman mana yëkunqäpita!

Kananqa Gloriam willakaramunqa Pine Bluff markachö imanö kayanqäta: “Tsë markaqa alläpam gustëkamarqan, porqui nunakunaqa allipam wiyakuyaq. 15 a 20 nunakunatam Bibliapita yachatseq kä. Qoyapam wayin wayin yachatsikoq ëwayaq kayä, y tardikunapanam estudiuta qoyaq kayä. Höraqa 11 de la nöchiraqmi ushayaq kayä. Alläpa shumaqmi kaq. Noqaqa tsëchö yanapakurnin quedakümanmi karqan, y rasumpa kaqchöqa, congregacionkunata watukaqnö yanapakïtaqa manam munarqätsu. Peru Jehoväqa juk rurëkunachö yanapakuyänätam munarqan”. ¡Awmi, tsëqa rasun kaqllam!

Pine Bluff markachö precursornö yanapakïkarmi precursor especial kayänäpaq mañakuyarqä. Nombrayämänampaq kaqtaqa cäsi segürum kayarqä. Porqui congregacionkunata watukaqmi, Texas markachö precursor especialnö yanapakuyänäta munarqan. Y cartäkuna chäramunantaqa alläpam shuyaräyarqä, peru manam chämurqantsu. Y tsëpita tiempuwannam 1965 watachö juk cartata chaskiriyarqä. Congregacionkunata watukar qallayänäpaqmi tsë cartachöqa niyämarqan. Jina tsë witsanllam Estädus Unïduschö sucursalta rikaqnö kanan yanapakïkaq Leon Weaver wawqitapis, congregacionkunata watukanampaq nombrariyarqan.

Congregacionkunata watukëtaqa mantsapakurqämi. Y nombrayämänampaq juk wata pishikaptinmi, congregacionkunata watukaq wawqi Jämes Thompson (teytampapis tsënömi jutin karqan) nimarqan imanö këkanqäta y congregacionkunata alli watukakoq kanäpaqqa imakunata ruranä pishinqanta. Congregacionkunata watukëta qallarirmi cuentata qokurirqä consejamanqanqa alläpa yanapamanqanta. Congregacionkunata watukar yanapakunqächöqa, wawqi Thompsonmi puntataqa watukamarqan watukakoqkunata rikaqnö. Kë wawqiqa allipam yachatsimarqan.

Tsë witsankunaqa congregacionkunata watukaqkunataqa manam alläpaqa yachatsiyaqllatsu. Juk semänapam congregacionkunata watukaqta yanaqarqä imanö ruranqantarikänäpaq, y qateqnin semänanam noqa ruranqäta rikämarqan, y imakunata ruranä pishinqantam nimarqan. Tsëpitaqa  warmïwan ishkallällam quedariyarqä. Tsëmi warmï Gloriata kënö ninqäta yarpä: “¿Rasumpaku ëwakunqana?”. Peru tiempuwanmi cuentata qokurirqä, yanapamänata permitishqaqa wawqikuna imëpis yanapamänapaq kaqta. Y atskaq wawqikunam yanapayämarqan. Y yarpämi congregacionkunata watukaq Jämes Brown y Betelchö yanapakoq Fred Rusk wawqikuna yanapayämanqanta.

Tsë witsankunaqa, nunakuna masran chikinakuyarqan juk color kayanqampita. Juk kutim Tennessee markachö juk congregacionta watukëkäyaptï, Ku Klux Klan grüpu juk huelgata rurarqan. Y juk kutinam, yachatsikïkarnin atskaq wawqikunawan juk restaurantiman yëkuriyarqä imallatapis mikuriyänäpaq. Y bäñuta ëwanqächömi cuentata qokurirqä, juk mantsëpaq nuna qatimashqa kanqanta. Peru tsë nunapitapis mas jatun y mas sinchi juk yulaq wawqim qepanta shamunaq. Y kënömi nimarqan: “Wawqi Herd, ¿alliku këkanki?”. Tsënam tsë nunaqa bäñutapis manaraq utilizarnin ëwakurqan. Tiempuwanqa cuentatam qokurqö nunakunaqa manam ima color kayanqampitatsu chikinakuyan, sinöqa jutsasapa karninmi. Jina yachakurqömi ima color karpis cristiänu mayintsikqa, wawqintsik o panintsik kanqanta, y noqantsikrëkurqa hasta wanurinampaqpis listu këkanqanta.

12 watakunapam congregacionkunata watukayarqä, y 21 watakunapam watukakoqkunata rikaqnö yanapakuyarqä. Y tsë watakunaqa alläpa shumaqmi karqan y atska bendicionkunatam chaskiyarqä. Tsënö kaptimpis alläpa shuyaräyanqäqa, 1997 wata agostu killachömi cumplikärirqan. Tsëtaqa 38 watapam shuyaräyarqä. ¡Estädus Unïdus Betelchö yanapakuyänäpaqmi invitarayämarqan! Tsëmi septiembri killachöqa, Betelchö yanapakur qallëkuyarqä. Juk tiempullapa yanapakuyänäta munayanqantam pensayarqä, peru manam tsënötsu karqan.

Qallananchöqa Diospita Yachatsikïta Rikaqkunachömi yanapakurqä. Tsëchöqa alläpam yachakurqä, porqui entëru nacionpita anciänukunapa y congregacionta watukaqkunapa sasa tapukïninkunatam contestayan. Pacienciawan y shumaq yanapayämanqantaqa alläpam agradecikü. Tsë trabäjuman yapë churayämaptinqa, yapëchi imatapis mana musyaqnö sientiküman.

Alläpam gustayäman Betelchö yanapakïqa. Noqakunaqa qoya qoyallam imëpis shärikuyä y tsëmi kë Betelchöqa alläpa yanapayäman. Y juk watanö trabajëkarnam, yanapakur qallëkurqä Entëru Patsachö Diospita Yachatsikïta Rikaqkunachö. Y 1999 watachönam Jehoväpa Testïgunkunata Pushaqkunapita kanäpaq nombrarayämarqan. Kë trabäjuchö llapan yachakunqäkunapitaqa, masqa yachakurqö llapan congregacionpa dirigeqninqa Jesucristu kanqantam, y manam juk nunatsu.

Unë vïdäman yarparninqa, Diospa willakoqnin Amosnömi sientikü. Amosqa juk mitsikoqllam karqan y waktsakuna mikuyänan sicömuru hïgustam shumaq poqunampaq tuksipakoq. Peru tsënö këkaptinmi, Jehoväqa profëta kanampaq nombrarirqan y bendicirqan (Amos 7:14, 15). Jina tsënöllam Jehoväqa noqatapis, Liberty markachö juk waktsalla chakra nunapa tsurinta precisaqpaq churamashqa (Prov. 10:22). Waktsa familiachömi yurikurqä, peru Jehoväqa bendicimashqam. Tsëtaqa manam ichikllapis pensarirqätsu.