1, 2. (a) Eme Jesu ọ yare evaọ olẹ urere nọ ọ lẹ kugbe ikọ riẹ? (b) Fikieme okugbe ọ rọ jọ Jesu oja?

EVAỌ okenọ Jesu ọ jẹ re emu urere kugbe ikọ riẹ, okugbe ọ jariẹ oja gaga. Nọ ọ jẹ lẹ, ọ ta nọ ajọ ilele riẹ kpobi a jọ ọvo wọhọ epanọ avọ Ọsẹ obọ odhiwu riẹ a rrọ ọvo na. (Se Jọn 17:​20, 21.) Okugbe rai o te jọ isẹri ilogbo ke ahwo, keme o te kẹ ae imuẹro nọ Jihova o vi Jesu ziọ otọakpọ ti ru oreva Riẹ. Uyoyou a ti ro vuhu Ileleikristi uzẹme, yọ oye u ti fiobọhọ kẹ ae jọ okugbe ọvo.​—Jọn 13:​34, 35.

² Jesu ọ ta ẹme kpahe okugbe gaga. O muẹrohọ nọ ikọ riẹ a je ru eware jọ nọ i je fi ohẹriẹ họ udevie rai, wọhọ oware nọ o via evaọ aso urere nọ ọ jẹ re emu kugbe ae. Wọhọ epanọ o via no vẹre evaọ okenọ u kpemu, avro ọ romavia “kpahe ọnọ ọ mae rro evaọ udevie rai.” (Luk 22:​24-27; Mak 9:​33, 34) Evaọ oke ofa, Jemis avọ Jọn a ta kẹ Jesu nọ jọ ọ kẹ ae oria nọ o viodẹ evaọ Uvie riẹ.​—Mak 10:​35-40.

3. Eme o rẹ sae jọnọ o jẹ lẹliẹ ikọ Jesu wo ẹzi omohẹriẹ, kọ enọ vẹ ma te kiyo rai?

 ³ Orọnikọ ẹme ohwo nọ ọ mae rro ọvo họ oware nọ o jẹ wha ohẹriẹ fihọ udevie ikọ Jesu hu. Egrẹ gbe ẹzi omohẹriẹ ọ jọ udevie ahwo Ju oke yena. O gwọlọ nọ ilele Jesu a re fi ebẹbẹ nana kparobọ. Fikiere, evaọ uzoẹme nana ma te kuyo enọ nana: Eme Jesu o ru kpahe ẹzi omohẹriẹ? Ẹvẹ o ro fiobọhọ kẹ ilele riẹ wuhrẹ epanọ a re ro yerikugbe amọfa ababọ ọriẹwẹ, re a sae jọ okugbe ọvo? Kọ ẹvẹ iwuhrẹ riẹ i re ro fiobọhọ kẹ omai wo okugbe?

4. Ẹvẹ a ro dhesẹ uruemu omohẹriẹ kẹ Jesu?

⁴ Jesu omariẹ ọ rẹriẹ ovao dhe ẹbẹbẹ omohẹriẹ evaọ oke riẹ. Nọ Filip ọ vuẹ Nataniẹl nọ ọ ruẹ Mesaya na no, Nataniẹl ọ nọ inọ: “Kọ oware uwoma jọ o sai no Nazarẹt ze?” (Jọn 1:46) U muẹro nọ Nataniẹl ọ riẹ kpahe eruẹaruẹ nọ e rrọ Maeka 5:2 na, yọ o roro nọ Nazarẹt ọ kawo vi ẹwho nọ Mesaya na o re no ze. Epọvo na re, ikpahwo Ju a jẹ Jesu kufiẹ fikinọ ọ jọ ohwo Galili. (Jọn 7:52) Ahwo Ju buobu a re rri ahwo Galili vo. Ahwo Ju efa a jẹ la Jesu eka, bi sei ohwo Sameria. (Jọn 8:48) Uruemu gbe egagọ ahwo Sameria u wo ohẹriẹ gaga no orọ ahwo Ju. Ahwo Ju gbe ahwo Galili a wo adhẹẹ kẹ ahwo Sameria ha, a jẹ hae rọwo kuomagbe ae he.​—Jọn 4:9.

5. Uruemu omohẹriẹ vẹ ilele Jesu a ruẹ uye riẹ?

⁵ Isu ahwo Ju a jẹ rọ ilele Jesu jijehwẹ re. Ahwo Farisi na a jẹ hae se ai enọ “a duwu iyei.” (Jọn 7:​47-49) Nọ ahwo a gbe kpohọ isukulu nọ a rẹ jọ wuhrẹ otu-iwuhrẹ Ju hu, hayo nọ a gbe bi ru iruẹru egagọ rai hi, a re rri rai tọtọtọ je se ai ahwo gheghe. (Iruẹru 4:​13, ẹme-obotọ) Egagọ, uyẹ, gbe oghẹrẹ uzuazọ uyero ahwo o jẹ wha omohẹriẹ nọ Jesu avọ ikọ riẹ a rẹriẹ ovao dhe na ze. Ilele Jesu a je dhesẹ uruemu nana re. Re a sae jọ okugbe ọvo, o gwọlọ nọ a re nwene eriwo rai.

6. Kẹ oriruo epanọ ẹzi omohẹriẹ ọ sai ro kpomahọ omai.

⁶ Nẹnẹ, ahwo nọ a wo ẹzi omohẹriẹ a da oria kpobi fia. Amọfa a rẹ sai dhesẹ uruemu utiona kẹ omai, yọ o rẹ sae jẹ jọnọ ma wo uruemu utiona re. Oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ ọ rrọ ọkobaro evaọ obọ Australia enẹna ọ ta nọ: “Uruemu omohẹriẹ nọ ahwo oyibo a dhesẹ kẹ emotọ Australia evaọ okenọ u kpemu, gbe oghẹrẹ nọ a bi ru ai enẹna u ru nọ me ro mukpahe iyibo gaga. Omukpahọ nọ me wo kẹ ae ọ tubẹ ga viere fiki oja nọ a gbe kẹ omẹ no.” Oniọvo-ọmọzae jọ nọ ọ rrọ ohwo Canada o ru omai riẹ nọ ẹvẹrẹ ọ lẹliẹ e riẹ wo ẹzi omohẹriẹ evaọ okejọ. Ọ ta nọ: “Mẹ jẹ hai roro nọ ahwo nọ a rẹ jẹ French a mai woma. Onana u ru nọ mẹ jẹ rọ jẹ ahwo nọ a rẹ ta Oyibo egrẹ.”

7. Eme Jesu o ru kpahe ẹzi omohẹriẹ?

⁷ Wọhọ epanọ o jọ evaọ oke Jesu na, o rẹ sae jọ bẹbẹ re ohwo o siobọno uruemu omohẹriẹ nọ o wo no. Ẹvẹ Jesu o ro fi ẹbẹbẹ nana kparobọ evaọ oke riẹ? Orọ ọsosuọ, ọ whaha uruemu omohẹriẹ kpobi, o dhesẹ ọriẹwẹ hẹ. Ọ ta usiuwoma kẹ edafe gbe iyogbere, ahwo Farisi gbe ahwo Sameria, makọ imiazọhọ gbe erahaizi dede. Orọ avivẹ, Jesu ọ rọ iwuhrẹ gbe oriruo riẹ dhesẹ kẹ ilele riẹ nọ jọ a viẹro ku hayo siomano ahwo ho.

8. Eme o wuzou gaga kẹ okugbe Ileleikristi? Ru ei vẹ.

⁸ Jesu o wuhrẹ ilele riẹ ugogo oware jọ nọ u re fiobọhọ kẹ omai jọ okugbe nẹnẹ  re. Ọ ta kẹ ae nọ: “Whai kpobi inievo.” (Se Matiu 23:​8, 9.) Edhere jọ nọ mai kpobi ma rọ rrọ “inievo” họ, oma Adamu ma no ze. (Iruẹru 17:26) Rekọ orọnikọ ere ọvo ho. Jesu ọ ta nọ ilele riẹ inievo keme a vuhumu nọ Jihova họ Ọsẹ obọ odhiwu rai. (Mat. 12:50) U te no ere no, a zihe ruọ ahwo uviuwou ulogbo no evaọ egagọ Ọghẹnẹ, yọ uyoyou gbe ẹrọwọ u ku rai gbe. Onana o soriẹ nọ ikọ na a rọ jọ ileta rai se ibe Ileleikristi rai “inievo.”​—Rom 1:13; 1 Pita 2:17; 1 Jọn 3:13.

9, 10. (a) Fikieme u gbe ro fo re ahwo Ju a roro nọ a woma vi amọfa ha? (b) Ẹvẹ Jesu o ro wuhrẹ nọ o thọ re a rri amọfa vo fiki uyẹ rai? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.)

⁹ Nọ Jesu ọ vuẹ ilele riẹ nọ a rri ibe Ileleikristi rai wọhọ inievo no, o te ru ai riẹ nọ omaurokpotọ u wuzou gaga. (Se Matiu 23:​11, 12.) Wọhọ epanọ ma ta no na, omorro o jẹ gwọlọ wha ohẹriẹ fihọ udevie rai. Yọ o rẹ sae jọnọ eriwo nọ ejọ rai a wo inọ uyẹ rai o mai woma, o jẹ wha onana ze re. Kọ u gine fo re ahwo Ju a fu uke fikinọ a no uyẹ Abraham ze? Ahwo Ju buobu a wo eriwo yena. Rekọ Jọn Ọhọahwo-Ame na ọ vuẹ rai nọ: “Ọghẹnẹ ọ rẹ sai zihe itho nana ruọ emọ kẹ Abraham.”​—Luk 3:8.

¹⁰ Jesu o wuhrẹ nọ o thọ re ohwo o wo omorro fiki uyẹ nọ o no ze. O ru onana vẹ evaọ okenọ omọvo ikere-ebe na ọ nọe inọ: “Ono ọ ginẹ rrọ ọrivẹ mẹ?” Re ọ sae riẹ uyo na, Jesu ọ tẹ kẹ ọtadhesẹ ohwo Sameria nọ o fiobọhọ kẹ ohwo Ju nọ igbulegbu e nwoma. Ahwo Ju nọ a jẹ nya ọzae nana vrẹ, a daezọ riẹ hẹ, rekọ ohwo Sameria na ọ reohrọ riẹ. Nọ Jesu ọ kẹ ọtadhesẹ na no, ọ tẹ vuẹ okere-obe na nọ ọ jọ wọhọ ohwo Sameria na. (Luk 10:​25-37) Jesu ọ rọ oriruo nana dhesẹ nọ ohwo Sameria ọ rẹ sai wuhrẹ ahwo Ju oware nọ uyoyou ọrivẹ o ginẹ rrọ.

11. Fikieme u gbe ro fo re ilele Jesu a dhesẹ ọriẹwẹ hẹ, kọ ẹvẹ Jesu o ro fiobọhọ kẹ ai wo otoriẹ onana?

¹¹ Re ilele Jesu a sai ru iruo nọ ọ kẹ rai gba, o gwọlọ nọ a re siobọno uruemu omorro gbe ẹzi omohẹriẹ nọ a wo kpobi. Taure Jesu o te muvrẹ kpobọ odhiwu, ọ ta kẹ ikọ riẹ nọ a se isẹri “evaọ Judia soso gbe Sameria, je rite oria nọ o mai thabọ evaọ otọakpọ na.” (Iruẹru 1:8) Jesu ọ ruẹrẹ e rai kpahe kẹ onana no vẹre nọ ọ ta kpahe emamọ iruemu nọ ahwo ekwotọ efa a wo. O jiri oletu ogbaẹmo ẹkwotọ jọ inọ o wo ẹrọwọ gaga. (Mat. 8:​5-10) Jesu ọ jọ Nazarẹt, ẹwho nọ o no ze ta kpahe oghẹrẹ nọ Jihova o ro dhesẹ aruoriwo kẹ ahwo erẹwho efa, wọhọ aye-uku Fonisia nọ o no Zarẹfat ze, gbe Neaman, ohwo Siria nọ oti ọ jọ oma na. (Luk 4:​25-27) Yọ orọnikọ Jesu ọ ta usiuwoma kẹ aye Sameria jọ ọvo ho, rekọ ọ jọ ẹwho Sameria te edẹ ivẹ fiki isiuru nọ ahwo na a wo kẹ ovuẹ riẹ.​—Jọn 4:​21-24, 40.

12, 13. (a) Ẹvẹ o jọ ikọ na oma nọ Jesu ọ ta usiuwoma kẹ aye Sameria jọ? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.) (b) Eme u dhesẹ nọ Jemis avọ Jọn a wo otoriẹ oware nọ Jesu o je wuhrẹ ae na ziezi hi?

¹² O jọ bẹbẹ kẹ ikọ na re a whaha ẹzi omohẹriẹ riẹriẹriẹ. Fikiere u gbe rai unu gaga nọ a ruẹ Jesu nọ o je wuhrẹ aye Sameria. (Jọn 4:​9, 27) Isu egagọ ahwo Ju a rẹ ta ẹme kẹ aye evaọ oko-ore he, kabikọ aye Sameria nọ o wo emamọ uruemu hu na. Ikọ na a jẹ ta kẹ Jesu nọ ọ re emu. Rekọ uyo nọ Jesu ọ kẹ rae u dhesẹ nọ ẹme Ọghẹnẹ nọ ọ jẹ ta kẹ aye na o jariẹ oja vi ohọo nọ u je kpei. Dede nọ aye Sameria Jesu ọ jẹ ta usiuwoma kẹ, o rri nọ oreva Ọghẹnẹ o rrọ re ọ ta usiuwoma  na, yọ onana o jọ wọhọ emu kẹe.​—Jọn 4:​31-34.

¹³ Jemis avọ Jọn a wo otoriẹ oware nọ Jesu o je wuhrẹ ai na ha. Ẹdẹjọ nọ ae omarai avọ Jesu a jẹ nya Sameria vrẹ kpohọ erẹ, ilele na a tẹ jẹ jọ iwhre na gwọlọ oria nọ a rẹ wezẹ evaọ aso nọ oke u kpo no. Ahwo Sameria a rọwo dede ae rehọ họ, fikiere Jemis avọ Jọn a te muofu jẹ ta kẹ Jesu re o se erae no obọ odhiwu ze te maha iwhre na soso no. Rekọ Jesu ọ whọku ae. (Luk 9:​51-56) O sai gbe omai unu inọ, kọ o hae jọnọ ẹwho Galili nọ Jemis avọ Jọn a no ze a jọ dede ae rehọ ha na, a hae te ta nọ a rọ erae ze te maha ae? O wọhọ nọ ẹzi omohẹriẹ u ru nọ a rọ ta ẹme yena. Uwhremu na, Jọn ukọ na ọ ta usiuwoma kẹ ahwo Sameria nọ o wha emamọ iyẹrẹ ze, yọ ẹsejọhọ oma o dina vo ẹe nọ ọ kareghẹhọ ẹme nọ evedha e lẹliẹ e riẹ ta kpahe ahwo nana evaọ okenọ u kpemu.​—Iruẹru 8:​14, 25.

14. Ẹvẹ ikọ na a ro ku ẹbẹbẹ jọ nọ o sae jọnọ u wobọ kugbe ẹvẹrẹ họ?

¹⁴ Nọ Pẹntikọst 33 C.E., ọ vrẹ no, u kri hi ẹbẹbẹ omohẹriẹ ọ tẹ romavia. A jẹ hai rri eyae-uku ahwo Griki vo nọ a tẹ be ghale emu. (Iruẹru 6:1) O sae jọnọ ẹvẹrẹ ọ jẹ wha ẹbẹbẹ nana ze na. Ababọ oke-oraha, ikọ na a tẹ rọ ezae jọ nọ i te ziezi mu re a hae ghale emu na, onọ u ru nọ ẹbẹbẹ na o ro kuhọ. Edẹ Griki ezae nọ a ro mu na kpobi a wo. O sae jọnọ onana u ru nọ udu u ro kie eyae-uku nọ a je kienyẹ na vi.

15. Ẹvẹ Pita o ro siobọno uruemu ọriẹwẹ nọ o wo vẹre? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.)

¹⁵ Evaọ 36 C.E., usiuwoma ota na u te erẹwho buobu. Ahwo Ju ọvo Pita ọ jẹ hai kuomagbe. Rekọ nọ Ọghẹnẹ o ru ei vẹ nọ Ileleikristi a re dhesẹ ọriẹwẹ hẹ no, Pita ọ tẹ ta usiuwoma kẹ Kọniliọs nọ ọ jọ ọgbaẹmo Rom. (Se Iruẹru Ikọ 10:​28, 34, 35.) No umuo oke yena vrẹ, Pita o te je kuomagbe ahwo erẹwho efe, je tube lele ai re emu. Rekọ nọ ikpe jọ e ruemu no, Pita ọ gbẹ jẹ rọwo lele ibe Ileleikristi riẹ nọ e jọ ahwo erẹwho efa evaọ Antiọk re emu hu. (Gal. 2:​11-14) Onana u ru nọ Pọl ọ rọ whọku Pita, yọ ọ jẹ ọwhọkuo na rehọ. Nọ Pita o kere ileta ọsosuọ riẹ se ahwo Ju gbe Ileleikristi nọ i no erẹwho efa ze evaọ Esia Minor, ọ ta kpahe inievo akpọ soso na avọ evawere.​—1 Pita 1:1; 2:17.

16. Eme a je ro vuhu Ileleikristi ikpe-udhusoi ọsosuọ?

¹⁶ Jesu o you “oghẹrẹ ahwo kpobi,” yọ o rrọ vevẹ inọ ikọ na a wuhrẹ no oriruo riẹ ze. (Jọn 12:32; 1 Tim. 4:10) Dede nọ o rehọ oke, a sai nwene eriwo rai. Uyoyou nọ Ileleikristi ọsosuọ na a wo kẹ ohwohwo o tubẹ ga te epanọ ahwo a jẹ rọ rehọ onana vuhu ai. Ọgba ebe-ikere ikpe-udhusoi avivẹ jọ nọ a re se Tertullian o kere nọ ahwo nọ a rrọ Ileleikristi hi a jẹ hae ta nọ: “Ileleikristi a you ohwohwo . . . A rẹ sai tube whu kẹ ohwohwo dede.” Avro ọ riẹ hẹ, “uruemu okpokpọ” nọ Ileleikristi a be daoma whẹ họ oma, u ru nọ a bi ro rri ahwo kpobi ẹrẹrẹe wọhọ epanọ Ọghẹnẹ o rri rai.​—Kọl. 3:​10, 11.

17. Ẹvẹ ma sai ro siobọno ẹzi omohẹriẹ? Kẹ oriruo.

¹⁷ Nẹnẹ, o rẹ sae rehọ oke taure ma te siobọno uruemu omohẹriẹ nọ ma wo. Oniọvo-ọmọtẹ jọ evaọ obọ France ọ ta kpahe epanọ onana o bẹ te, inọ: “Jihova o wuhrẹ omẹ oware nọ uyoyou o rrọ no, oware nọ u dhesẹ re a ru ọghọ, gbe oware nọ u dhesẹ re a you oghẹrẹ ahwo kpobi. Rekọ me gbe bi wuhrẹ epanọ mẹ sai ro fi ẹbẹbẹ omohẹriẹ kparobọ, yọ orọnọ ẹsikpobi onana o rẹ lọhọ kẹ omẹ hẹ.  Oyejabọ nọ mẹ be rọ lẹ kpahe iẹe noke toke.” Oniọvo-ọmọtẹ jọ evaọ obọ Spain ze ọ be rẹriẹ ovao dhe ẹbẹbẹ ọvona. Ọ ta nọ: “Mẹ be daoma si egrẹ nọ me wo kpahe ahwo uyẹ ofa no udu, rekọ ẹsejọ onana o be hae jọ bẹbẹ kẹ omẹ. Fikiere o gwọlọ nọ mẹ rẹ daoma ẹsikpobi. Me yere Jihova gaga nọ mẹ rọ rrọ uviuwou idibo riẹ nọ okugbe ọ rrọ.” U fo nọ mai omomọvo ma rẹ kiẹ omamai riwi. Kọ o sae jọnọ u wo uruemu omohẹriẹ jọ nọ o gwọlọ nọ ma siobọno, wọhọ epanọ inievo-emetẹ ivẹ na a ru na?

18, 19. (a) Fikieme ma rẹ rọ jẹ oghẹrẹ ahwo kpobi rehọ? (b) Ẹvẹ ma sai ro ru onana?

¹⁸ U wuzou gaga re ma hae kareghẹhọ nọ u wo okejọ nọ ma jọ “erara,” nọ ma wo usu okpekpe kugbe Ọghẹnẹ hẹ. (Ẹf. 2:12) Rekọ “uyoyou” o wọ Jihova si omai kẹle oma. (Hos. 11:4; Jọn 6:44) Yọ Jesu Kristi o dede omai rehọ. O wọhọ ẹsenọ o rovie ẹthẹ kẹ omai re ma sae jọ ahwo uviuwou Ọghẹnẹ. (Se Ahwo Rom 15:7.) Nọ orọnọ Ọghẹnẹ avọ Kristi a dede omai rehọ ghelọ sebaẹgba mai na, u fo vievie he re ma siọ ohwo jọ!

¹⁹ Avro ọ riẹ hẹ, omohẹriẹ gbe egrẹ i ti dhe ẹgẹga nọ akpọ omuomu nana ọ be kẹle ekuhọ na. (Gal. 5:​19-21; 2 Tim. 3:13) Rekọ mai idibo Jihova ma re dhesẹ nọ ma wo areghẹ nọ o no obọ Ọghẹnẹ ze, nọ ma gbe bi dhesẹ ọriẹwẹ hẹ je lele amọfa rria dhedhẹ. (Jem. 3:​17, 18) Ajọ ma rọ evawere mu usu kugbe ahwo erẹwho efa, jẹ uruemu rai rehọ, je tube wuhrẹ ẹvẹrẹ rai dede. Ma te ru ere, udhedhẹ mai ọ rẹ te jọ wọhọ ethẹ, ẹrẹreokie mai ọ vẹ te jọ wọhọ ẹkporo abade.​—Aiz. 48:​17, 18.

20. Eme uyoyou u re fiobọhọ kẹ omai ru?

²⁰ Oniọvo-ọmọtẹ obọ Australia nọ ma fodẹ ẹsiẹe na ọ ta nọ: “O jọ wọhọ ẹsenọ a rovie ẹthẹ eriariẹ uzẹme kẹ omẹ.” O vuhumu nọ Ebaibol nọ o je wuhrẹ u fiobọhọ kẹe gaga, ọ ta nọ: “U ru omẹ wo udu gbe eriwo ọkpokpọ. Ẹmẹrera na, ẹzi omohẹriẹ gbe egrẹ nọ me wo vẹre na, i te no omẹ udu.” Oniọvo-ọmọzae obọ Canada na ọ ta nọ enẹna o vuhumu no inọ “ogbori ọ be wha omohẹriẹ uyẹ ze, yọ orọnikọ oria nọ a jọ yẹ ohwo o rẹ nwani ru ei wo oghẹrẹ uruemu jọ họ.” Uwhremu na, oniọvo-ọmọtẹ nọ ọ rẹ ta Oyibo ọye oniọvo-ọmọzae nana ọ rehọ! Inwene nọ ahwo nana a ru na o kẹ imuẹro nọ uyoyou Oleleikristi o rẹ sai ru nọ ma re ro siobọno uruemu omohẹriẹ hayo egrẹ. U re ru omai jọ okugbe ọvo.​—Kọl. 3:14.