1, 2. (a) Inki mambu Yezu lombaka na kisambu na yandi ya nsuka ti bantumwa na yandi? (b) Ziku sambu na nki Yezu kudiyangisaka sambu na bumosi?

NTANGU Yezu vandaka kudia madia ya nsuka ti bantumwa na yandi, yandi kudiyangisaka sambu na bumosi na bo. Ntangu yandi sambaka ti bo, yandi lombaka nde balongoki na yandi kuvanda na bumosi mutindu yandi kele na bumosi ti Tata na yandi. (Tanga Yoane 17:20, 21.) Kana balongoki na yandi kuvanda na bumosi, yo ta ndimisa bantu nde Yehowa tindaka Yezu na ntoto. Zola na bo ta ndimisa bantu nde bo kele balongoki ya kieleka ya Yezu mpi zola yango ta kumisa diaka ngolo bumosi na bo.—Yoane 13:34, 35.

² Beto lenda bakisa kikuma yina Yezu tubilaka mingi bumosi na mpimpa yina. Yandi bakisaka nde bumosi ya bantumwa vandaka ve ngolo. Mu mbandu, bantumwa tulanaka ntembe sambu na kuzaba nani na kati na bo vandaka “muntu ya kuluta nene” mutindu bo salaka yo na ntwala. (Luka 22:24-27; Marko 9:33, 34) Na nima, Yakobo mpi Yoane lombaka Yezu na kutula bo na bisika ya kuluta mfunu na Kimfumu ya zulu.—Marko 10:35-40.

3. Inki lendaka kubebisa bumosi ya balongoki ya Kristu mpi nki bangiufula beto ta tadila?

 ³ Katula mpusa ya kuvanda ti kiyeka mpi kuvanda muntu ya nene, mambu ya nkaka mpi lendaka kubebisa bumosi ya balongoki ya Kristu. Na bilumbu ya Yezu, kumenga bantu ya nkaka vandaka kukabula bantu. Yo lombaka nde balongoki ya Yezu kununga kifu yina. Na disolo yai, beto ta tadila bangiufula yai: Inki Yezu salaka ntangu yandi monaka bantu ti bangindu ya mbi? Inki mutindu yandi sadisaka balongoki na yandi na kusadila bantu mambu kukonda kupona-pona mpi na kuvanda na bumosi? Inki mutindu mbandu mpi malongi ya Yezu ta sadisa beto na kutanina bumosi?

4. Pesa bambandu ya ke monisa nde bantu vandaka mpi ti bangindu ya mbi sambu na Yezu.

⁴ Bantu vandaka mpi ti bangindu ya mbi sambu na Yezu. Ntangu Filipo songaka Natanaele nde yandi me mona Mesia, Natanaele tubaka nde: “Keti kima mosi ya mbote lenda basika na Nazareti?” (Yoane 1:46) Ntembe kele ve nde Natanaele zabaka nde Mesia zolaka kubutuka na Betelemi mutindu Mika 5:2 tubaka yo. Ziku yandi yindulaka nde Nazareti vandaka ve kisika ya me fwana sambu Mesia kubutuka kuna. Diaka, bantu ya Yudea yina zabanaka mingi vandaka kuvweza Yezu sambu yandi vandaka muntu ya Galilea. (Yoane 7:52) Bantu mingi ya Yudea vandaka kuyindula nde bo me luta bantu ya Galilea. Bayuda ya nkaka vwezaka Yezu nde yandi kele muntu ya Samaria. (Yoane 8:48) Bantu ya Samaria vandaka bantu ya dikanda ya nkaka mpi bo vandaka ve dibundu mosi ti Bayuda. Bantu ya Yudea mpi ya Galilea vandaka kuzitisa ve bantu ya Samaria mpi bo vandaka kumenga bo.—Yoane 4:9.

5. Inki bangindu ya mbi bantu vandaka ti yo sambu na balongoki ya Yezu?

⁵ Bantwadisi ya mabundu ya Bayuda vandaka mpi kuvweza balongoki ya Yezu. Bafarize vandaka kubinga bo “bantu ya bo me singaka.” (Yoane 7:47-49) Bafarize vandaka kumona bantu yina me kotaka ve nzo-nkanda ya mabundu ya Bayuda mpi bayina vandaka ve kuzitisa malongi na bo bonso bantu ya kukonda mfunu mpi bantu ya mpamba-mpamba. (Bisalu 4:13, noti na nsi ya lutiti) Bantu vandaka ti bangindu ya mbi sambu na Yezu mpi balongoki na yandi sambu na ntangu yina bantu vandaka kudikumisa sambu na mabundu na bo, kiyeka na bo mpi mpusu na bo. Balongoki ya Yezu kumaka mpi ti bangindu ya mbi sambu na bantu ya nkaka. Sambu na kutanina bumosi, yo lombaka nde bo soba mabanza na bo.

6. Pesa bambandu ya ke monisa nde beto lenda kuma mpi ti bangindu ya mbi sambu na bantu ya nkaka.

⁶ Bubu yai, bantu mingi ke vandaka ti bangindu ya mbi sambu na bantu ya nkaka. Bantu lenda vanda ti bangindu ya mbi sambu na beto to bantangu ya nkaka beto mpi lenda kuma ti bangindu ya mbi sambu na bo. Mpangi-nkento mosi yina kele ntangu yai mupasudi-nzila na Australie ke tuba nde: “Mono vandaka kumenga kibeni mindele sambu mono tulaka dikebi na mambu ya mbi yina bo vandaka kusadila bankwa-bwala ya Australie na ntangu ya ntama mpi bubu yai.” Yandi kumaka mpi ti bangindu ya mbi sambu mindele ya nkaka sadilaka yandi mambu ya mbi. Mpangi-bakala mosi ya Canada ke tuba nde: “Mono vandaka kuyindula nde bantu ya ke tubaka Kifalansa me luta bantu ya nkaka.” Yo yina, yandi kumaka kumenga bantu yina ke tubaka Kingelesi.

7. Inki Yezu salaka ntangu yandi monaka bantu ti bangindu ya mbi?

⁷ Bonso na bilumbu ya Yezu, bubu yai bantu mingi ke vandaka ti bangindu ya mbi mpi yo ke vandaka mpasi na kusoba. Inki Yezu salaka ntangu yandi monaka bantu ti bangindu ya mutindu yai? Ntete, yandi mosi kumaka ve ti bangindu ya mbi sambu na bantu. Ntangu yonso yandi vandaka kusala mambu kukonda kupona-pona. Yandi longaka bamvwama, bansukami, Bafarize, bantu ya Samaria, nkutu ti bakalaki ya mpaku mpi bansumuki. Ya zole, mbandu mpi malongi ya Yezu  sadisaka balongoki na kubakisa nde bo fwete vanda ve ti bangindu ya mbi sambu na bantu ya nkaka to kumenga bo.

8. Inki munsiku ya kuluta mfunu ke taninaka bumosi na beto? Tendula.

⁸ Yezu longaka munsiku ya kuluta mfunu yina ke taninaka bumosi na beto. Yandi songaka balongoki na yandi nde: “Beno yonso beno kele bampangi.” (Tanga Matayo 23:8, 9.) Na kutuba ya mbote, beto yonso kele bampangi sambu beto kele bana ya Adami. (Bisalu 17:26) Yezu tendulaka nde balongoki na yandi vandaka bampangi sambu bo yonso ndimaka nde Yehowa kele Tata na bo ya zulu. (Matayo 12:50) Bo yonso kumaka na dibuta ya Nzambi mpi zola ti lukwikilu sadisaka bo na kuzinga na bumosi. Yo yina, bantumwa vandaka kubinga Bakristu ya nkaka bampangi ntangu bo vandaka kutindila bo mikanda na mabundu.—Baroma 1:13; 1 Piere 2:17; 1 Yoane 3:13.

9, 10. (a) Sambu na nki yo lombaka ve nde Bayuda kuvanda lulendo sambu na mpusu na bo? (b) Inki mutindu Yezu monisaka nde kuvweza bantu ya mpusu ya nkaka kele mbi? (Tala kifwanisu ya luyantiku ya disolo.)

⁹ Ntangu Yezu songaka balongoki na yandi nde bo kele bampangi, yandi siamisaka bo na kuvanda bantu ya kudikulumusa. (Tanga Matayo 23:11, 12.) Mutindu beto me katuka kumona yo, bantangu ya nkaka lulendo kabulaka bantumwa. Diaka na bilumbu ya Yezu, bantu vandaka lulendo mingi sambu na mpusu na bo. Bayuda mingi vandaka kuyindula nde bo me luta bantu ya nkaka sambu bo vandaka bana ya Abrahami. Kansi, Yoane Mbotiki songaka bo nde: “Nzambi lenda basisila Abrahami bana na matadi yai.”—Luka 3:8.

¹⁰ Yezu longaka nde kudikumisa sambu na mpusu kele mbi. Yandi monisaka yo pwelele ntangu longi mosi ya nsiku yulaka yandi nde: “Nani kibeni kele nkweno na mono?” Sambu na kupesa yandi mvutu, Yezu taka disolo mosi. Miyibi bulaka ngolo Muyuda mosi mpi bo losaka yandi na nzila. Bayuda ya nkaka lutaka na lweka na yandi kansi bo sadisaka yandi ve. Kansi muntu mosi ya Samaria wilaka Muyuda yina mawa mpi sadisaka yandi. Na nsuka ya disolo, Yezu songaka longi yina ya nsiku nde yandi fwete vanda bonso muntu yina ya Samaria. (Luka 10:25-37) Yezu monisaka nde muntu ya Samaria lenda longa Bayuda ntendula ya kuzola bankweno na bo.

11. Sambu na nki yo lombaka nde balongoki ya Yezu kuvanda ve ti kikalulu ya kupona-pona mpi nki mutindu Yezu sadisaka bo na kubakisa yo?

¹¹ Na ntwala nde Yezu kuvutuka na zulu, yandi songaka balongoki na yandi na kulonga nsangu na “Yudea yonso mpi na Samaria, mpi tii na kisika ya kuluta ntama ya ntoto.” (Bisalu 1:8) Sambu na kusala yo, yo lombaka nde balongoki ya Yezu kuyambula lulendo mpi bo bakila ve bantu bangindu ya mbi. Yezu tubilaka mbala mingi bikalulu ya mbote yina banzenza vandaka na yo mpi yo sadisaka balongoki na yandi na kusamuna na makanda yonso. Mu mbandu, yandi sikisaka mfumu mosi ya basoda ya munzenza yina vandaka ti lukwikilu ya ngolo. (Matayo 8:5-10) Na Nazareti mbanza yina Yezu butukaka, yandi tendulaka mutindu Yehowa sadisaka banzenza, mu mbandu mufwidi mosi na Fenisia, yina katukaka na Sarefati mpi Namani muntu ya Siria yina belaka lepre. (Luka 4:25-27) Yezu longaka mpi nkento mosi ya Samaria mpi nkutu yandi salaka bilumbu zole na mbanza mosi ya Samaria sambu bantu ya mbanza yina tulaka dikebi na nsangu na yandi.—Yoane 4:21-24, 40.

12, 13. (a) Inki bantumwa salaka ntangu Yezu vandaka kulonga nkento mosi ya Samaria? (Tala kifwanisu ya luyantiku ya disolo.) (b) Inki ke monisa nde Yakobo ti Yoane bakisaka mpenza ve dilongi yina Yezu longaka bo?

¹² Yo vandaka ve pete sambu bantumwa kununga bangindu ya mbi yina bo vandaka na yo sambu na bantu ya nkaka. Bo yitukaka mutindu  Yezu ndimaka kulonga nkento mosi ya Samaria. (Yoane 4:9, 27) Sambu na nki? Ziku bantwadisi ya mabundu ya Bayuda vandaka ve kusolula ti bankento na meso ya bantu, ebuna kusolula ti nkento ya Samaria yina vandaka ti bikalulu ya mbi vandaka mbi kibeni sambu na bo. Bantumwa songaka Yezu na kudia, kansi sambu na Yezu kusolula ti nkento yina vandaka mfunu kuluta madia. Nzambi zolaka nde Yezu kusamuna mpi kusala luzolo na yandi, yo yina kulonga nkento ya Samaria vandaka bonso madia sambu na Yezu.—Yoane 4:31-34.

¹³ Yakobo mpi Yoane bakisaka ve dilongi yai ya mfunu. Ntangu balongoki vandaka kusala nzietelo ti Yezu na Samaria, bo sosaka kisika ya kulala na bwala mosi ya Samaria sambu mpimpa bwaka. Kansi bantu ya Samaria pesaka bo ve kisika. Yakobo ti Yoane waka makasi mingi, bo lombaka Yezu nswa sambu bo tinda tiya ya zulu sambu yo yoka bwala ya mvimba. Yezu sungikaka bo ngolo mpenza. (Luka 9:51-56) Ziku Yakobo ti Yoane zolaka ve kuwa makasi kana mambu yai salamaka na nziunga na bo na Galilea. Ntembe kele ve nde bo waka makasi sambu bo vandaka ti bangindu ya mbi sambu na bantu ya Samaria. Na nima, ntangu Yoane vandaka kulonga bantu ya Samaria, bantu mingi ndimaka nsangu, ziku yo yangisaka yandi sambu na mambu ya mbi yina yandi tubaka sambu na bo.—Bisalu 8:14, 25.

14. Inki mutindu bantumwa yidikaka diambu yina basikaka sambu na bangindu ya mbi?

¹⁴ Ntangu fioti na nima ya Pantekoti na mvu 33, kikalulu ya kupona-pona kotaka na dibundu. Ntangu bampangi vandaka kupesa mifwidi ya bansukami madia, bo vandaka ve kutudila mifwidi yina vandaka kutuba Kigreki dikebi. (Bisalu 6:1) Ziku diambu yai salamaka sambu bo vandaka ti bangindu ya mbi sambu na bantu ya ndinga ya nkaka. Bantumwa yidikaka nswalu diambu yai. Bo ponaka bampangi nsambwadi ya me fwana sambu na kukabula madia na mutindu ya mbote. Bampangi yai yonso vandaka ti bazina ya Kigreki, ziku yo lembikaka mifwidi yina vandaka kudiyangisa.

15. Inki mutindu Piere longukaka kikalulu ya kukonda kupona-pona? (Tala kifwanisu ya luyantiku ya disolo.)

¹⁵ Na mvu 36, balongoki ya Yezu yantikaka kulonga bantu ya makanda yonso. Kansi ntete, ntumwa Piere vandaka kulutisa ntangu kaka ti Bayuda. Na nima Nzambi monisaka pwelele nde Bakristu fwete vanda ve ti kikalulu ya kupona-pona, yo yina Piere longaka Korneye, soda mosi ya Roma. (Tanga Bisalu 10:28, 34, 35.) Na nima, Piere kumaka kulutisa ntangu mpi kudia ti Bakristu yina vandaka ve Bayuda. Kansi na nima ya bamvula, na mbanza Antioshe, Piere yambulaka kudia ti Bakristu yina vandaka ve Bayuda. (Bagalatia 2:11-14) Polo sungikaka Piere mpi yandi ndimaka bandongisila yina. Inki mutindu beto me zaba yo? Ntangu Piere sonikaka mukanda na yandi ya ntete na Bakristu yina vandaka Bayuda ti bayina vandaka ve Bayuda na Asie Mineure, yandi monisaka nde yo kele mfunu na kuzola bampangi yonso.—1 Piere 1:1; 2:17.

16. Inki sadisaka bantu na kuzaba Bakristu ya mvu-nkama ya ntete?

¹⁶ Yo kele pwelele nde mbandu ya Yezu sadisaka bantumwa na kuzola “bantu ya mitindu yonso.” (Yoane 12:32; 1 Timoteo 4:10) Ata yo bakaka ntangu, bo sobaka mutindu na bo ya kutadila bantu. Ya kieleka, bantu zabaka Bakristu ya mvu-nkama ya ntete sambu bo vandaka kuzolana. Pene-pene ya mvu 200, nsoniki Tertullian vutukilaka mambu yina bantu ya nkaka tubaka sambu na Bakristu nde: “Bo ke zolanaka” mpi “Bo lenda ndima kufwa sambu na bampangi na bo.” Sambu Bakristu yina lwataka “kimuntu ya mpa,” bo vandaka kutadila bantu yonso kiteso mosi, mutindu Nzambi ke tadilaka bo.—Bakolosai 3:10, 11.

17. Inki mutindu beto lenda katula bangindu ya mbi? Pesa bambandu.

¹⁷ Bubu yai, yo lenda baka mpi ntangu sambu beto vanda diaka ve ti bangindu ya mbi sambu na bantu. Mpangi-nkento mosi na France ke monisa nde yo vandaka mpasi sambu yandi sala yo. Yandi ke tuba nde: “Yehowa ke longaka mono kikalulu  ya zola, kukaba mpi kuzola bantu ya mitindu yonso. Kansi mono ke landaka kunwana ti bangindu ya mbi yina mono ke vandaka na yo sambu na bantu ya nkaka mpi yo ke vandaka ve ntangu yonso pete. Yo yina mono ke landaka kusamba sambu na yo.” Mpangi-nkento mosi na Espagne ke tuba nde bantangu ya nkaka yandi ke salaka bikesa sambu na kununga bangindu ya mbi yina yandi ke vandaka na yo sambu na bantu ya dikanda mosi buna. Yandi ke tuba nde: “Mbala mingi mono ke nungaka. Kansi mono me zaba nde mono fwete landa kusala bikesa. Mono ke vandaka na kiese sambu mono kele na dibuta ya Yehowa yina bantu ke vandaka na bumosi.” Beto yonso fwete yindula na dikebi yonso mutindu beto ke tadilaka bantu ya nkaka. Keti yo ke lomba mpi nde beto katula mwa bangindu ya mbi yina beto kele na yo sambu na bantu ya nkaka?

18, 19. (a) Inki bikuma ke pusaka beto na kundima bantu yonso? (b) Inki mutindu beto lenda sala yo?

¹⁸ Beto fwete vila ve nde beto yonso vandaka ntete ntama ti Nzambi. (Baefezo 2:12) Kansi zola pusaka Yehowa na kubenda beto na yandi. (Ozea 11:4; Yoane 6:44) Kristu yambaka beto mpi ndimaka nde beto kuma na dibuta ya Nzambi. (Tanga Baroma 15:7.) Ata beto kele bantu ya kukonda kukuka, Yezu me ndimaka beto na mawete yonso, yo yina beto fwete menga ve ata fioti bantu ya nkaka!

¹⁹ Sambu nsuka ya nsi-ntoto me finama, bantu ta kabwana diaka mingi, ta vanda ti bangindu ya mbi sambu na bantu ya nkaka mpi ta menga bantu ya nkaka. (Bagalatia 5:19-21; 2 Timoteo 3:13) Kansi beto bansadi ya Yehowa ke sosaka “mayele yina ke katukaka na zulu,” yina ke sadisaka beto na kutula ngemba mpi kuvanda ve ti kikalulu ya kupona-pona. (Yakobo 3:17, 18) Beto ke vandaka na kiese ya kusala kinduku ti bampangi ya bansi ya nkaka, kundima mutindu bo ke salaka mambu mpi mbala ya nkaka kulonguka ndinga na bo. Mpidina, ngemba na beto ke vandaka “bonso nzadi” mpi lunungu na beto “bonso bitembo ya nzadi-mungwa.”—Yezaya 48:17, 18.

20. Inki ke salamaka ntangu zola ke sobaka mutindu na beto ya kuyindula mpi ya kusala mambu?

²⁰ Ntangu mpangi-nkento yina ya Australie longuka Biblia, malembe-malembe yandi yambulaka kumenga bantu ya nkaka. Zola sobaka mutindu na yandi ya kuyindula mpi ya kusala mambu. Mpangi-bakala ya Canada yina ke tubaka Kifalansa ke tuba nde ntangu yai yandi me bakisaka nde mbala mingi bantu ke mengaka bantu ya nkaka sambu bo ke zabaka bo mbote ve. Yandi me bakisaka nde “bikalulu ya bantu ke tadilaka ve bisika ya bo butukaka.” Nkutu yandi me kwelaka mpangi-nkento ya ke tubaka Kingelesi. Bambandu yai ke monisa nde zola ke sadisaka na kununga bangindu ya mbi. Zola ke vukisaka beto na mutindu yina beto lenda kabwana ve.—Bakolosai 3:14.