Tuʼn qxiʼ toj xnaqʼtzbʼil

Tuʼn qikʼx atz jatumel ta tajlal xnaqʼtzbʼil

Qo ten toj mujbʼabʼil qkyaqilx ik tzeʼn te Jehová ex Jesús

Qo ten toj mujbʼabʼil qkyaqilx ik tzeʼn te Jehová ex Jesús

«Chin kubʼsale twitza tuʼn tok junx kyximbʼetz kykyaqil, ik tzaʼn teya ata wukʼile ex atine tukʼila, Tat» (JUAN 17:20, 21).

BʼITZ: 24 EX 99

1, 2. a) ¿Tiʼ xi tqanin Jesús tojju mankbʼil tnaʼj Dios kyukʼil t-apóstol? b) ¿Tiquʼnlo tzaj bʼaj tkʼuʼj Jesús tiʼj mujbʼabʼil?

TOJJU mankbʼil qonikʼen tej twaʼn Jesús kyukʼil t-apóstol, in bʼajtoq tkʼuʼj tiʼj mujbʼabʼil. Akux in naʼn Dios kyukʼil, tqʼama qa tajtoq tuʼn kyten toj mujbʼabʼil ik tzeʼn te ex Ttat (kjawil uʼjit Juan 17:20, 21). Qa ma ten mujbʼabʼil kyxol t-xnaqʼtzbʼen, tuʼn jlu kʼelel nikʼbʼaj tiʼj qa tuʼn Jehová otoq tzaj samaʼn Jesús tzalu twitz Txʼotxʼ. Ex tuʼn kʼujlabʼil kʼelel toj qʼanchaʼl qa ax tok t-xnaqʼtzbʼen Jesús qe ex kʼonil kyiʼj tuʼn kyten toj mujbʼabʼil (Juan 13:34, 35).

2 Toj qonikʼen aju, toj tumel bʼant tuʼn Jesús tej tyolin nim maj tiʼj qa nim toklen tuʼn tten mujbʼabʼil, tuʼnju otoq tzʼok tqʼoʼn twitz tiʼj qa mintiʼxix mujbʼabʼil kyxol t-apóstol. Otoq che yolin apóstol tiʼj «alkye jun tuʼn tten mas toklen», ex nya tzma tnejel maj in bʼaj jlu (Luc. 22:24-27; Mar. 9:33, 34). Ax ikx otoq txi tqanin Santiago ex Juan te Jesús tuʼn t-xi tqʼoʼn mas tbʼanel kyqʼuqbʼil toj Tkawbʼil (Mar. 10:35-40).

3. a) ¿Alkye junjun tiʼchaq jakutoq tzʼel qʼinte mujbʼabʼil kyxol t-xnaqʼtzbʼen Jesús? b) ¿Alkyeqe xjel che tzaqʼwetil quʼn toj xnaqʼtzbʼil lu?

3 Nya oʼkx tuʼnju kyajtoq t-xnaqʼtzbʼen Jesús tuʼn tok qʼoʼn mas kyoklen jakutoq naj mujbʼabʼil kyxol. In che anqʼintoq kytxlaj xjal in che qʼojin ex at ikʼbʼil kyxol. Tuʼntzunju, iltoq tiʼj tuʼn tkubʼ kyiʼj ximbʼetz lu kyuʼn. Toj xnaqʼtzbʼil lu kxel qqʼoʼn tzaqʼwebʼil kyiʼj oxe xjel: ¿Tzeʼn kubʼ tiʼj ikʼbʼil tuʼn Jesús? ¿Tzeʼn xi tyekʼin kye t-xnaqʼtzbʼen qa mintiʼ tuʼn tok kyqʼoʼn kywitz tiʼj kyyajil xjal ex tuʼn tten mujbʼabʼil kyxol? ¿Ex tzeʼn in che onin t-xnaqʼtzbʼil qiʼj tuʼn kukx tten mujbʼabʼil qxol?

QE IKʼBʼIL TIʼJ JESÚS EX QE T-XNAQʼTZBʼEN

4. Qʼamantza junjun ikʼbʼil ikʼx tuʼn Jesús.

4 Ax ikx te Jesús ikʼx ikʼbʼil tuʼn. Tej tqʼama Felipe te Natanael qa otoq kanet Mesías tuʼn, xi ttzaqʼweʼn jlu te: «¿Atpelo jun bʼaʼn jaku tzʼetz tuj Nazaret?» (Juan 1:46). ¿Tiquʼn tqʼama Natanael jlu? In nel qnikʼ tiʼj qa ojtzqiʼntoq tuʼn aju yol kyaj qʼamaʼn toj Miqueas 5:2 ex bʼiʼntoq tuʼn qa atz tuʼn tul itzʼj Mesías toj Belén. Bʼalo kubʼ t-ximen qa nya nim toklen tnam Nazaret tuʼn tul itzʼj Mesías atztzun. Ax ikx ateʼ junjun xjal nim kyoklen te Judea el kyikʼun Jesús tuʼnju te tnam Galilea te (Juan 7:52). Nim xjal te tnam Judea kubʼ kyximen qa mas nim kyoklen kywitz xjal te Galilea. Junjuntl aj Judiy ajbʼen yol aj Samaria kyuʼn tuʼn kyyolin nya bʼaʼn tiʼj Jesús (Juan 8:48). Junxitl kytnam ex kyokslabʼil aj Samaria kywitz aj Judiy. In che eltoq ikʼun aj Samaria kyuʼn aj Judiy ateʼtoq toj Judea ex Galilea, ex mintiʼtoq in nok kymojbʼan kyibʼ kyukʼil (Juan 4:9).

5. ¿Alkyeqe ikʼbʼil ikʼx kyuʼn t-xnaqʼtzbʼen Jesús?

5 Ax ikx i el ikʼun t-xnaqʼtzbʼen Jesús kyuʼn nejenel toj kyokslabʼil aj Judiy. Toj kywitz fariseo, mas bʼaʼntoq «tuʼn kynaj» (Juan 7:47-49). Ikju, kubʼ kyximen qa mintiʼ kyoklen ex el kyikʼun qe xjal mintiʼ otoq tzʼetz kyxnaqʼtzbʼil aj Judiy kyuʼn, ex qa mintiʼ in che ok lepeʼ kyiʼj kykostumbr (Hech. 4:13). Aʼyeju ikʼbʼil ikʼx tuʼn Jesús ex qe t-xnaqʼtzbʼen, atz e tzaj tiʼj pabʼil at kyxol okslabʼil, tiʼj kyoklen xjal ex tiʼj kyyajil. Ax ikx attoq ikʼbʼil kyxol t-xnaqʼtzbʼen Jesús. Tuʼn jlu, iltoq tiʼj tuʼn tkubʼ kychʼixpuʼn kyximbʼetz tuʼn tten mujbʼabʼil kyxol.

6. Qʼamantza junjun techel tiʼ jaku tzaj qiʼj tuʼn ikʼbʼil.

6 At nim ikʼbʼil kyxol xjal ateʼ qtxlaj. Jaku tzaj nya bʼaʼn qiʼj tuʼn moqa jaku ten jlu tuj qanmi. Tqʼama jun precursora te Australia jlu: «Chʼiy mas ikʼbʼil toj wanmiye kyiʼj saq xjal tej nximane tiʼjju nya bʼaʼn otoq tzʼok bʼinchaʼn tiʼj kyyajil xjal aborígen ex kukx in nok bʼinchaʼn kyiʼj. Ex mas kubʼ nnaʼne qʼoj tej tok bʼinchaʼn nya bʼaʼn wiʼje». Atzun toj tnam Canadá, in che yolin xjal toj francés ex inglés, el tnikʼ jun ermano tiʼj qa ten ikʼbʼil toj tanmi. Tqʼama jlu: «Kubʼ nximane qa mas nim kyoklen xjal in che yolin francés, ex nyatoq bʼaʼn in che ela xjal in che yolin toj inglés weye».

7. ¿Tzeʼn kubʼ tiʼj ikʼbʼil tuʼn Jesús?

7 Ik tzeʼn toj ambʼil tej tten Jesús, jaku chʼiy ikʼbʼil at jaʼlo ex kwest tuʼn tnaj. ¿Tzeʼn kubʼ tiʼj ikʼbʼil tuʼn Jesús? Tnejel, mintiʼ ten ikʼbʼil toj tanmi ex mintiʼ ok tqʼoʼn twitz tiʼj kyyajil xjal. Pakbʼan kye qʼinun, kye mebʼa, kye fariseo ex kye aj Samaria, axpe ikx kye peyil pwaq ex kye qeju in che bʼinchan il. Ex tkabʼ, tukʼilju t-xnaqʼtzbʼil ex techel kubʼ tqʼoʼn kywitz txqantl, kyaj tyekʼin qa il tiʼj tuʼn tjatz kyiʼn t-xnaqʼtzbʼen alkyexku ikʼbʼil tkuʼx toj kyanmi kyiʼj txqantl.

KYAJ T-XNAQʼTZAʼN JESÚS QA JAKU KUBʼ TIʼJ IKʼBʼIL TUʼN KʼUJLABʼIL EX QA MA KUBʼ QIN QIBʼ

8. Chikʼbʼantza alkye nabʼil nim toklen, aju jatumel tzajni mujbʼabʼil kyxol okslal.

8 Kyaj t-xnaqʼtzaʼn Jesús jun nabʼil nim toklen jatumel tzajni mujbʼabʼil kyxol okslal. Tqʼama: «Kyitzʼin kyibʼe kykyaqile» (kjawil uʼjit Mateo 23:8, 9). ¿Alkye tten qitzʼin qibʼ? Jun tten, tuʼnju qkyaqilx tyajil Adán qoʼ (Hech. 17:26). Juntl, ik tzeʼn tqʼama Jesús qa qitzʼin qibʼ tuʼnju in nok qqʼoʼn Jehová te Qtat, aju at tok kyaʼj (Mat. 12:50). Ax ikx o qo ok te jun ja xjal tuʼn qokslabʼil jatumel at mujbʼabʼil qxol tuʼn kʼujlabʼil ex qʼuqbʼil qkʼuʼj. Tuʼntzunju, tej t-xi kytzʼibʼin apóstol kyuʼj kye txqantl okslal, kyqʼama qa kyerman kyibʼ (Rom. 1:13; 1 Ped. 2:17; 1 Juan 3:13).

9, 10. a) ¿Tiquʼn mintiʼtoq tuʼn tjaw kynimsan kyibʼ aj Judiy tiʼj kyyajil? b) ¿Tzeʼn kyaj tyekʼin Jesús qa mlay ten ikʼbʼil toj qanmi tiʼj kyyajil xjal? (Qʼonka twitza tiʼj tnejel tilbʼilal).

9 Tej tbʼaj tqʼamaʼn Jesús qa il tiʼj tuʼn tkubʼ qximen qa qitzʼin qibʼ, ax ikx tqʼama qa nim toklen tuʼn tkubʼ qin qibʼ (kjawil uʼjit Mateo 23:11, 12). Ik tzeʼn ma tzʼel qnikʼ tiʼj, at maj mintiʼ ten mujbʼabʼil kyxol apóstol tuʼnju jaw kynimsan kyibʼ. Ax ikx toj tqʼijlalil Jesús, in jawtoq kynimsan kyibʼ xjal tiʼj kyyajil. Kubʼ kyximen nim aj Judiy qa nimtoq kyoklen tuʼnju tzajniqe tiʼj tyajil Abrahán. Pero nya toj tumel tej tkubʼ kyximen jlu, tuʼntzunju tqʼama Juan el Bautista jlu: «Kxel nmaʼne kyeye, jaku bʼant tuʼn Dios tuʼn kyok qe abʼj lu te tiyjil Abraham» (Luc. 3:8).

10 Tqʼama Jesús qa nya bʼaʼn tuʼn ten ikʼbʼil tiʼj kyyajil xjal ex ajbʼen ambʼil lu tuʼn tej t-xi tqanin jun escriba te: «¿Alkyetzun ju wukʼile?». Ajbʼen jun txʼolbʼabʼil tuʼn tuʼn t-xi tqʼoʼn tzaqʼwebʼil. Yolin tiʼj jun xjal te Samaria aju tzaj qʼaqʼin tkʼuʼj tiʼj jun aj Judiy otoq txi elqʼaʼn qe tiʼchaq te ex otoq bʼaj kʼixbʼisaʼn. Otoqxi che ikʼ nim aj Judiy ttxlaj ex mintiʼ e onin tiʼj. Atzunte xjal te Samaria kubʼ weʼ ex onin tiʼj. Tej tkubʼ bʼaj txʼolbʼabʼil, tqʼama Jesús te escriba qa iltoq tiʼj tuʼn tok ik tzeʼn xjal te Samaria (Luc. 10:25-37). Ax ikx xi tyekʼin qa jaku txi t-xnaqʼtzaʼn jun xjal te Samaria kye aj Judiy alkye axix tok kʼujlabʼil kyiʼj txqantl.

11. a) ¿Tiquʼn iltoq tiʼj tuʼn miʼn tok kyqʼoʼn kywitz t-xnaqʼtzbʼen Jesús tiʼj kyyajil xjal? b) ¿Tzeʼn onin Jesús kyiʼj t-xnaqʼtzbʼen tuʼn miʼn tok kyqʼoʼn kywitz tiʼj kyyajil xjal?

11 Tej chʼixtoq taj Jesús toj kyaʼj, xi tqʼamaʼn kye t-xnaqʼtzbʼen tuʼn kypakbʼaʼn «tuj tkyaqil txʼotxʼ Judey, tuj txʼotxʼ Samaria, ex tuj tkyaqil twitz txʼotxʼ» (Hech. 1:8). Tuʼn tbʼant jlu, iltoq tiʼj tuʼn tkubʼ tiʼj ikʼbʼil kyuʼn ex tuʼn miʼn tjaw kynimsan kyibʼ. Toj junjuntl maj otoq yolin Jesús tiʼj tbʼanel kymod junjun xjal nya aj Judiy, iktzun tten bʼaj tbʼinchaʼn kyten tuʼn kypakbʼan kyoj kykyaqil tnam. Jun techel, tbʼanel yolin tiʼj qʼuqbʼil tkʼuʼj jun nejenel kye soldad te junxitl tnam (Mat. 8:5-10). Ex toj tnam Nazaret tqʼama qa otoq tzʼonin Jehová kyiʼj xjal nya aj Judiy, ik tzeʼn tiʼj viud te fenicia te tnam Sarepta ex tiʼj Naamán te tnam Siria aju ok lepra tiʼj (Luc. 4: 25- 27). Nya oʼkx pakbʼan Jesús te xuʼj te Samaria, sino kyaj ten kabʼe qʼij toj ttnam tuʼnju kyajtoq xjal tuʼn tok kybʼiʼn tbʼanel tqanil (Juan 4:21-24, 40).

OK TILIL KYUʼN TNEJEL OKSLAL TUʼN TKUBʼ TIʼJ IKʼBʼIL KYUʼN

12, 13. a) ¿Tiʼ kymod apóstol kubʼ kyyekʼin tej tpakbʼan Jesús te xuʼj aj Samaria? (Qʼonka twitza tiʼj tnejel tilbʼilal). b) ¿Tzeʼn ojtzqiʼn quʼn qa mintiʼxix el tnikʼ Santiago ex Juan tiʼjju tajtoq Jesús tuʼn t-xi t-xnaqʼtzaʼn kye?

12 Kwest kubʼ tiʼj ikʼbʼil kyuʼn apóstol. Jun techel, e jaw labʼin tej tpakbʼan Jesús te xuʼj aj Samaria (Juan 4:9, 27). Mintiʼpe in che yolin nejenel te kyokslabʼil aj Judiy kyukʼil xuʼj kywitz txqantl xjal, yajtzun te tuʼn kyyolin tukʼil jun xuʼj aj Samaria aju nya bʼaʼn tbʼinchbʼen. Tej otoq tzikʼ chʼin ambʼil in yolin Jesús tukʼil xuʼj, xi kyqʼamaʼn t-apóstol te tuʼn t-xi twaʼn chʼin wabʼj. Pero atztoq tok twiʼ tiʼjju yol ex mintiʼ ximen tiʼj qa tuʼn twaʼn moqa miʼn. Toj twitz Jesús, ok te twa aju tuʼn tkubʼ tbʼinchaʼn tajbʼil Ttat ex tuʼn tpakbʼan, axpe ikx te jun xuʼj aj Samaria (Juan 4:31-34).

13 Mintiʼ el tnikʼ Santiago ex Juan tiʼjju tajtoq Jesús tuʼn t-xi t-xnaqʼtzaʼn kye. Akux in bʼettoq kyxiʼ toj Samaria, xi kyjyoʼn jatumel tuʼn kykyaj jtal tuʼn tex aqʼbʼil kyuʼn. Pero mintiʼ e okx kʼamoʼn kyuʼn aj Samaria, tuʼntzunju xi tqʼamaʼn Santiago ex Juan qa bʼaʼn tuʼn t-xi qanit tuʼn tkuʼtz qʼaqʼ toj kyaʼj kyibʼaj xjal toj aldey. Pero i ex tkawin Jesús (Luc. 9:51-56). Noqwit atz toj tnam Galilea bʼaj jlu, aju tnam jatumel tzajni Santiago ex Juan, ¿tzajpelo kyqʼoj tuʼn jlu? Bʼalo tzaj kyqʼoj tuʼnju at ikʼbʼil toj kyanmi. Tej tikʼ ambʼil, meltzʼaj apóstol Juan pakbʼal kye aj Samaria ex nim kye xi kybʼiʼn tbʼanel tqanil. Bʼalo kubʼ tnaʼn nya bʼaʼn tej ttzaj tnaʼn aju tmod kubʼ tyekʼin tnejel maj (Hech. 8:14, 25).

14. ¿Tzeʼn xi bʼinchaʼn tiʼj nya bʼaʼn tzaj kyxol kabʼe kʼloj xjal junxitl kyyol?

14 Tej tikʼ chʼintl ambʼil tibʼaj abʼqʼi 33 te Pentecostés, tzaj jun nya bʼaʼn tuʼn tpaj ikʼbʼil tiʼj kyyajil xjal toj jun kʼloj okslal. Tej t-xi sipan wabʼj at tajbʼen kye xuʼj viud, mintiʼ xi qʼoʼn kye qeju in che yolin griego (Hech. 6:1). Bʼalo bʼaj jlu tuʼnju at ikʼbʼil tiʼj kyyol. Pero jun rat naj xi kybʼinchaʼn apóstol tiʼjju nya bʼaʼn, ok kyqʼoʼn kyoklen junjun xinaq at kyojtzqibʼil tuʼn t-xi kysipen wabʼj. Kykyaqil xinaq toktoq kybʼi toj yol griego, ex tuʼnlo jlu kubʼ kynaʼn viud tzalajbʼil, aʼyeju mintiʼ xi qʼoʼn kywa.

15. ¿Tzeʼn xi t-xnaqʼtzan tibʼ Pedro tuʼn miʼn tok tqʼoʼn twitz tiʼj kyyajil erman? (Qʼonka twitza tiʼj tnejel tilbʼilal).

15 Toj abʼqʼi 36 ok ojtzqiʼn pakbʼabʼil kyoj txqantl tnam. Naqʼlitoq Pedro tuʼn tten oʼkx kyukʼil aj Judiy. Pero tej ttzaj tqʼamaʼn Jehová qa mintiʼ tuʼn tok kyqʼoʼn okslal kywitz tiʼj kyyajil xjal, pakbʼan Pedro te Cornelio aju nejenel kye soldad te Roma (kjawil uʼjit Hechos 10:28, 34, 35). Atxix toj ambʼil aju, xi tzyet tuʼn tten junx kyukʼil okslal nya aj Judiy ex waʼn kyukʼil. Pero tej tikʼ junjun abʼqʼi, mintiʼtl waʼn kyukʼil junjun okslal nya aj Judiy toj tnam Antioquía (Gál. 2:11-14). Toj ambʼil aju, xi tkawin Pablo te ex xi tkʼamoʼn kawbʼil xi qʼoʼn te. ¿Tiquʼn ojtzqiʼn jlu quʼn? Tuʼnju tej t-xi ttzʼibʼin tnejel uʼj kye okslal aj Judiy ex qe nya aj Judiy te Asia Menor, tqʼama jlu tukʼil tbʼanel yol: «Kykʼujlame qe erman» (1 Ped. 1:1; 2:17).

16. ¿Tiʼ kyyol xjal ten kyiʼj tnejel okslal?

16 Tuʼn jlu in nel qnikʼ tiʼj qa noq tuʼnju tbʼanel techel kubʼ tqʼoʼn Jesús, ax ikx qe apóstol bʼant tuʼn tok kykʼujlaʼn «kykyaqil xjal» (Juan 12:32; 1 Tim. 4:10). Jatz kyiʼn ikʼbʼil toj kyanmi maske xi tiʼn ambʼil tuʼn tbʼant kyuʼn. Ax ikx, el nikʼbʼaj kyiʼj tnejel okslal tuʼnju kʼujlabʼil ten kyxol. Ik tzeʼn tzaj tqʼamaʼn jun aj tzʼibʼil te tkabʼ syent abʼqʼi aju Tertuliano tbʼi, in tzaj kyqʼamaʼntoq qeju nya okslal jlu: «Keʼyinka tzeʼn in nok kykʼujlan kyibʼ ex jaku kyim jun tiʼj juntl». Tej tok kyqʼoʼn ‹aju akʼaj kyten›, ok kykeʼyin qe xjal ik tzeʼn in che ok tkeʼyin Jehová: ax che keʼyin (Col. 3:10, 11).

17. Chikʼbʼantza tukʼil junjun techel tzeʼn jaku jatz qiʼn ikʼbʼil toj qanmi.

17 Bʼalo ax ikx qe kxel tiʼn ambʼil tuʼn tjatz qiʼn ikʼbʼil toj qanmi. Tqʼama jun ermana te tnam Francia alkye tten in bʼant jlu tuʼn: «O tzaj t-xnaqʼtzaʼn Jehová weye tzeʼn tuʼn tten qkʼujlabʼil, tuʼn qbʼinchan xtalbʼil ex tiʼ t-xilen tuʼn tok qkʼujlaʼn qe xjal. Kukx in nok tilil wuʼne tuʼn tkubʼ tiʼj ikʼbʼil ex at maj kwest. Tuʼntzunju in chin naʼne Dios tiʼj». Chʼixme ax jlu in bʼaj tiʼj jun ermana te España. In tzaj tqʼamaʼn: «In nok tilil wuʼne tuʼn miʼn tel wikʼune jun kʼloj kyyajil xjal. Chʼixme tkyaqil maj in kubʼ tiʼj wuʼne, pero kukx kʼokel tilil wuʼne. In chin tzalaje tuʼnju atine ik tzeʼn toj jun ja xjal at mujbʼabʼil kyxol, chjonte te Jehová». Teyele junjun qe il tiʼj tuʼn tok tqʼon tibʼ toj malbʼil ex tuʼn tkubʼ t-xjelin jlu: ¿Atxpe junjun ikʼbʼil il tiʼj tuʼn tjatz wiʼne toj wanmiye ik tzeʼn kye ermana ma qo yolin tiʼj?

AJ IN CHʼIY KʼUJLABʼIL, IN KUBʼ TIʼJ IKʼBʼIL

18, 19. a) ¿Tiquʼn bʼaʼn tuʼn tten qkʼujlabʼil kyiʼj kykyaqil xjal? b) ¿Alkye tten jaku kubʼ qqʼoʼn jlu toj xnaqʼtzbʼil?

18 Bʼaʼn tuʼn ttzaj qnaʼn qa najchaq atoʼ tiʼj Jehová tej naʼmxtoq tel qnikʼ tiʼj (Efes. 2:12). Pero tzaj tiʼn Jehová qoʼ ‹tuʼn tkʼujlabʼil› (Os. 11:4; Juan 6:44). Atzunte Jesús oktz tkʼamoʼn qoʼ tukʼil tkʼujlabʼil. Oktz tjaqoʼn ttzi ja qwitz tuʼntzun qten junx kyukʼil qeju ateʼ toj tja Jehová (kjawil uʼjit Romanos 15:7). Qa o qox tkʼamoʼn Jesús maske aj il qoʼ, ¿tiquʼntzun kʼelel qikʼen qe txqantl?

In qo tzalaj tiʼj mujbʼabʼil ex kʼujlabʼil at qxol tuʼnju in qo jyon tiʼj nabʼil «in tzaj tqʼoʼn Dios». (Qʼonka twitza tiʼj taqikʼ 19).

19 Akux in laqʼeʼ ttzaj xitbʼil kyiʼj nya bʼaʼn xjal, ktel mas pabʼil, qʼoj ex ikʼbʼil kyxol (Gál. 5:19-21; 2 Tim. 3:13). Atzun kye tmajen Jehová in che jyon tiʼj nabʼil «in tzaj tqʼoʼn Dios», aju mintiʼ in ten ikʼbʼil tuʼn, sino in tzaj tiʼn mas mujbʼabʼil (Santiago 3:17, 18). In qo tzalaj tuʼnju ateʼ qamiw te junxichaq tnam, in qo naqʼet tiʼj kykostumbr axpe ikx jaku bʼant qyolin toj kyyol. Qa ma bʼant quʼn, qo tzalajel tiʼj mujbʼabʼil ik tzaʼn «jun nima nojni tuʼn aʼ» ex aju tzʼaqli ktel qukʼil «ik tzaʼn ju aʼ in jaw xtulqʼin tibʼaj mar» (Is. 48:17, 18).

20. ¿Tiʼ in bʼaj aj in chʼexpaj qanmi ex qximbʼetz tuʼn kʼujlabʼil?

20 Aju ermana te Australia xqo yolin tiʼj toj taqikʼ qaq, in tzaj tqʼamaʼn tzeʼn onin tiʼj aju t-xnaqʼtzbʼil tiʼj Tyol Dios. Chi: «Jaqet nim ojtzqibʼil nwitze. Kubʼ nnaʼne qa xi tzyet tuʼn tten jun akʼaj wanmiye ex akʼaj nximbʼetze. El nnikʼe tiʼj tzeʼn kubʼ naj qʼoj ex ikʼbʼil attoq toj wanmiye». Atzunte ermano te Canadá in tzaj tqʼamaʼn qa «tuʼnju mintiʼ kyojtzqibʼil xjal in ten ikʼbʼil toj kyanmi tiʼj kyyajil txqantl» ex aju «tuʼn tten tbʼanel kymod xjal nya atz tzajni tiʼjju jatumel e ul itzʼj». Axpe ikx, kubʼ mojeʼ tukʼil jun ermana in yolin toj inglés. Aqeju chʼixpubʼil lu, in tzaj kyyekʼin qa aju kʼujlabʼil at kyxol okslal, ik tten ik tzeʼn jun las mlay kubʼ laqj ex jaku kubʼ tiʼj alkyexku ikʼbʼil tuʼn.