1, 2. 1) ¿Ti Jesus yˈamdoow ko yˈaknuˈkxtaky mët ja yˈapostëlëty? 2) ¿Tidaa ko netyë Jesus tmëmay tmëdäjy parë yˈittët tuˈugyë?

MÄ Jesus yˈakˈaˈuxˈäjty mët ja yˈapostëlëtëjk, yëˈë nety myëmääy myëdajpy parë yˈittët tuˈugyë. Ets ko mëët yˈaknuˈkxtaktë, ta tˈanmääy ja Tyeety parë ja yˈëxpëjkpëty yˈittët tuˈugyë duˈun extëm yëˈë yˈity mëdë Tyeety (käjpxë Fwank 17:20, 21). Pes ko ja yˈëxpëjkpëty yˈitët tuˈugyë, ta nyigëxëˈëgët ko Jesus yëˈë kajxë Jyobaa yä Naxwiiny. Ets ko tmëdattët ja tsojkën, ta yˈittët tuˈugyë ets nyigëxëˈëgët ko yëˈë Jesus jantsy yˈëxpëjkpëˈäjtëdëp (Fwank 13:34, 35).

² Oy ko Jesus tˈanmääy ja yˈapostëlëty ko jëjpˈam nyayaˈitëdët tuˈugyë, pes të nety tˈixy ko naytyij nayyojkëdëp. Extëm ko kanäkˈok dyajtsiptaktë pën “niˈigyë mëj ijtp” (Luk. 22:24-27; Mar. 9:33, 34). Tëgok, Santiago mëdë Juan nan yˈamdoowdë Jesus ets yajpëjtäˈäktët mëjwindum mä ja Anaˈam Kutujkën (Mar. 10:35-40).

3. 1) ¿Tidaa diˈib ja Jesusë yˈëxpëjkpëty ojts yajnaywyäˈkxëdë? 2) ¿Ti yaˈˈatsoowëmbitäämp mä tyäˈädë artikulo?

³ Ko ja Jesusë yˈëxpëjkpëty yˈitandë mëj këjxm, kyaj nety yëˈëyë mbäät yajnaywyäˈkxëdë. Pes ja jäˈäyëty diˈib mä tadë tiempë, nan të  nety nyaywyäˈkxëdë ko nyayˈaxëkˈixëdë ets ko tpaxtë myëguˈuk. Pääty ja Jesusë yˈëxpëjkpëty tsojkëbë nety ttundëdë mëjääw parë kyaj duˈun jyaˈayˈattët. Mä tyäˈädë artikulo yaˈˈatsoowëmbitäˈäny: ¿Ti tyuunë Jesus ko jäˈäy tëgatsy yˈijxë? ¿Wiˈix ttukniˈˈijxë ja yˈëxpëjkpëty parë tuˈugyë yˈittët ets ttsoktët niˈamukë jäˈäy? Ets ¿wiˈix xypyudëjkëm tijaty tukniˈˈijxë parë tuˈugyë nˈijtëm?

4. Oknigäjpx wixatyë Jesus tëgatsyë jäˈäy yˈijxë.

⁴ Jesus nan myëmadak ko jäˈäy tëgatsy yˈijxë. Ko Felipe tˈanmääyë Natanael ko të tpääty ja Mesías, ta yˈatsoowë: “¿Tii waˈandaa mbäät pyëtsemy Nazaret diˈibë oy?” (Fwank 1:46). ¿Tiko duˈunë Natanael jyënany? Natanael waˈanë nety tnijawë ko ja Mesías myaxuˈunkˈatäˈäny Belén extëm ojts yajnaskäjpxë mä Miqueas 5:2. Pääty waˈan wyinmääy ko Nazaret kyaj nety mëj yˈity parë jamë Mesías tsyoonët. Nanduˈun nääk ja Judea jäˈäy diˈibë mëj ijttëp, jyäämˈijx nyääxˈijxtë Jesus mët ko tsyoony Galilea (Fwank 7:52). Ets nimay ja Judea jäˈäy, mëj nyayjyäˈäwëdë mä ja Galilea jäˈäy. Ja judiyëtëjk nan wyingäjpxpajttë ja Jesus ko ojts ttijtë samaritanë (Fwank 8:48). Ja samaritanëty wiink käjpn ijty tsyoondë ets tëgatsy ja ryelijyonk mët ja judiyëtëjk. Ets kyaj ijty yaˈixäˈändë ja samaritanëty jam Judea ets Galilea ets kyaj mëët tyuˈukmuktë (Fwank 4:9).

5. ¿Wiˈix tëgatsy ja Jesusë yˈëxpëjkpëty yaˈijxtë?

⁵ Ja judiyëtëjk diˈib nyiwintsënˈäjttë ja relijyonk, nan tëgatsy tˈijxtë ja Jesusë yˈëxpëjkpëty. Extëm ja fariseety, jyënandë ko ja Jesusë yˈëxpëjkpëty “käjxpeky jaˈa yˈittë” (Fwank 7:47-49). Jyäämˈijx nyääxˈijxtë pënaty kyaj të yˈëxpëktë mä ja judiyëtëjkë yˈeskuelë o pënaty kyaj tpanëjkxtë ja kostumbrë (Apos. 4:13). ¿Tiko Jesus mët ja yˈëxpëjkpëty tëgatsyë jäˈäy yˈijxëdë? Yëˈko tyëgatsyëty ja ryelijyonk, wiˈixëm ja jyukyˈäjtënë dyajnaxtë ets määyëm tsyoondë. Ja Jesusë yˈëxpëjkpëty nan yˈijxtëbë netyë jäˈäy tëgatsy, pääty tsojkëbë nety dyajtëgatstëdë wyinmäˈäny parë tuˈugyë yˈitët.

6. Nigäjpx tuˈuk majtskë ijxpajtën diˈib xytyukˈijxëm ko nan mbäät tëgatsy nˈijxëmë jäˈäy.

⁶ Tyam, tëgatsyë naxwinyëdë jäˈäy tˈixyë myëguˈuk. Ets mbäät tëgatsy nyaˈijxëm o ëtsäjtëm tëgatsy nˈijxëmë jäˈäy. Tuˈugë prekursoora diˈib Australia, jyënaˈany: “Kots nnijäˈäwë wiˈixë jäˈäy diˈib weerë ttëytyundë käjpnjäˈäy axtë tyambäät, tats nˈaxëkˈijxtsondaky. Ets mët kots nanduˈun nyajtuuny axëëk, tats mas niˈigyë nˈaxëkˈijxy”. Jap Canadá yëˈë yajkäjpxpë francés mëdë inglés, ets tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib jap tsënaapy, jyënaˈany: “Duˈunëtsë nety nwinmay ko pënaty käjpxtëp francés niˈigyë mëj yˈittë ets kyajtsë nety nˈixäˈäny pënaty kyäjpxtëbë inglés”.

7. Ja tiempë mä Jesus jyukyˈajty tëgatsyë netyë jäˈäy tˈixtë myëguˈuk, per ¿ti tyuunë Jesus?

⁷ Duˈun extëm ja tiempë mä Jesus jyukyˈajty, tyam nan tsiptakp nyajtëgäjtsëmë winmäˈäny ko tëgatsy nˈijxëmë jäˈäy. ¿Ti tyuundë Jesus? Wenë, yëˈë ninäˈä duˈumbë jäˈäyˈäjtën tkamëdäjty ets kyaj ttsojky winˈixy wingexyë jäˈäy. Myëtmaytyak duˈun ja kumeenyjyaˈay ets diˈib ayoop, ja fariseety ets ja samaritanë, axtë ja yajkugëbajtpë etsë pokyjyaˈay. Ets mët ja yˈijxpajtën ets ja tyukniˈˈijxën, ttukˈijxy ja yˈëxpëjkpëtëjk ko kyaj yˈoyëty ets tëgatsy tˈixtëdë jäˈäy o tëgatsy wyinmaytyët.

8. ¿Ti käjpxwijënë Jesus yäjk parë nˈijtëm tuˈugyë?

⁸ Jesus yäjk tuˈugë käjpxwijën parë nˈijtëm tuˈugyë, jyënany: “Miits mdukkaˈaxˈäjttëp nidëgekyë” (käjpxë Matewʉ 23:8, 9). ¿Wiˈixën ndukkaˈaxˈäjtëm? Tuk pëky, jaˈko niˈamukë ak jam ntsoˈonëm mä Adán (Apos. 17:26).  Ets ja tuk pëky, jaˈko nˈijxëmë Jyobaa extëmë nDeetyˈäjtëm (Mat. 12:50). Nan tuk familyë nyajpatëm mä Diosë kyäjpn, tuˈugyë nˈijtëm mët ko nmëdäjtëmë tsojkën etsë mëbëjkën. Pääty, ko ja apostëlëty tnijäˈäyëdë ja Dios mëduumbëty, ja ojts ttijtë mëguˈuktëjk (Rom. 1:13; 1 Peed. 2:17; 1 Fwank 3:13).

9. ¿Tiko nety kyaj yˈoyëty ko ja judiyëtëjk ttukmëj ttukpäädëdë ja ryasë?

⁹ Ko Jesus jyënany ko tsojkëp nnayˈijxëm tukaˈaxpëm, ta net ojts tnigajpxy ko jëjpˈam nˈijtëm yujy tudaˈaky (käjpxë Matewʉ 23:11, 12). Pes diˈib näˈäty ja apostëlëty ojts yajnaywyäˈkxëdë, yëˈë ko tyuktëjkëdë mëjˈat këjxmˈat. Ets mä tadë tiempë, ja judiyëtëjk nan tyukmëj tyukpatëdëbë nety mä tsyoondë. Duˈunë nety wyinmaytyë ko niˈigyë yˈoyëty ja ryasë mët ko tyëëmˈat yˈäätsˈatëdë Abrahán. Pääty ja Juan Yajnëbajtpë yˈanmääyëdë: “Dios mbäädë tyäˈädë tsääjëty dyajjëmbity ja Abräänë tyëëmp yˈäätsëty” (Luk. 3:8).

10. ¿Wiˈixë Jesus ojts tyukniˈˈixë ko kyaj yˈoyëty nwinmäˈäyëm ko niˈigyë yˈoyëty ja nrasëˈäjtëm? (Ixë dibujë mä tsyondaˈaky).

¹⁰ Jesus ojts tnigajpxy ko kyaj yˈoyëty ko jäˈäy wyinmay ko niˈigyë yˈoyëty ja ryasë. Ets ja duˈun tnimaytyaky ko tuˈugë wintsën yajtëëwë: “¿Pënëts ëj nmëdëjkpäˈäˈäjtypy?”. Ta tpëjtaky tuˈugë ijxpajtën. Tuˈugë samaritanë diˈib pyaˈˈayoow ja judiyë jäˈäy diˈibë nety tuˈääy të pyaatyëtyë maˈtspë ets të tyunyëty axëëk. Të nety nyaxtë kanäägë judiyë diˈib jeˈeyë të nyayoˈoyëdë, per ja samaritanë ojts wyäˈkwëˈëmë ets pyudëjkë. Jesus ta tˈanmääy ja wintsën ko tsojkëp jyaˈayˈatët extëm ja samaritanë (Luk. 10:25-37). Duˈunë Jesus dyaˈijxë ko tuˈugë samaritanë mbäät ttukniˈˈixë ja judiyëtëjk wiˈix ttsoktët niˈamukë jäˈäy.

11. 1) ¿Tiko nety tsyokyëty ets ja Jesusë yˈëxpëjkpëty dyajtëgatstët ja wyinmäˈäny parë kyaj tëgatsy tˈixtëdë jäˈäy? 2) ¿Wiˈixë Jesus tpudëjkë ja yˈëxpëjkpëty parë tjaygyukëdët ko jëjpˈam ttsoktët niˈamukë jäˈäy?

¹¹ Mä Jesus kyapatëkënëm tsäjpotm tyukˈanaˈam ja ëxpëjkpëty ets kyäjpxwäˈkxtët “nëˈënë Judeeë nyax, Samaaryë nyax es tëgekyë naxwinyëdë” (Apos. 1:8). Parë duˈun ttundët, tsojkëbë nety dyajtëgatstët ja wyinmäˈäny parë kyaj tëgatsy tˈixtët ja myëguˈuk ets yˈittët yujy tudaˈaky. Jesus të nety kanäkˈok tnimaytyaˈaky wiˈix oy jyaˈayˈattë ja jäˈäyëty diˈib kyaj jyudiyëty parë ttukniˈˈijxë ja yˈëxpëjkpëty ko tsojkëp tmëtmaytyäˈäktët niˈamukë jäˈäy. Extëm nˈokpëjtakëm, myëjkumääy ja soldäädë wintsën diˈib jabyoˈkxyjyaˈay mët ko mëk ja mëbëjkënë tmëdäjty (Mat. 8:5-10). Nan nyimaytyak jam Nazaret ko të netyë Jyobaa tkupëky pënaty kyaj jyudiyëty, extëm ja kuˈookytyoxytyëjk diˈib tsoˈomp Sarepta ets ja Naamán diˈibë netyë leprë päˈäm myëdäjtypy (Luk. 4:25-27). Etsë Jesus nan kyaj yëˈëyë tmëtmaytyaky ja toxytyëjk diˈib Samaria, ojts jam wyeˈemy majtsk xëëw mët ko ja jäˈäy tˈoymyëdoowdë ja oybyë ayuk (Fwank 4:21-24, 40).

12. ¿Ti tyuundë ja apostëlëtëjk ko tˈijxtë Jesus tmëtmaytyaˈaky tuˈugë samaritanë? (Ixë dibujë mä tsyondaˈaky).

¹² Ja apostëlëtëjk ojts tsyiptakxëdë parë kyaj tëgatsy tˈixtëdë wiink jäˈäy. Extëm nˈokpëjtakëm, ko tˈijxtë ja Jesus ttukmëtmaytyaˈagyë Diosë yˈayuk tuˈugë toxytyëjk diˈib Samaria, duˈunyë wyëˈëmëtyaaytyë (Fwank 4:9, 27). Ja judiyëtëjk diˈibë nety nyiwintsënˈäjttëbë relijyonk, kyaj nety mayjyaˈayoty tmëgäjpxtë toxytyëjk, ets niˈigyë pën yëˈë tuˈugë samaritanë diˈib axëëk yajnimaytyakp. Ko Jesus myaytyaktääy mët ja toxytyëjk, ta ja apostëlëtëjk yˈanmääyëdë parë kyayët. Per yëˈë niˈigyë nety të ttukxondaˈaky tmëtmaytyäˈägët ja toxytyëjk ets kyaj dyuˈunëty ko kyay yˈuugët. Jesus duˈun tjäˈäwë extëmë käˈäy ukën ko ojts ttuunë ja Teetyë tsyojkën ets ojts kyäjpxwaˈkxy, oyë  nety yëˈë tmëtmaytyaˈaky tuˈugë samaritanë (Fwank 4:31-34).

13. ¿Wiˈix nnijäˈäwëm ko Santiago mëdë Juan kyaj yajxon tjaygyujkëdë ti Jesus tukniˈˈixëyanëdë?

¹³ Santiago mëdë Juan kyaj tjaygyujkëdë ti Jesus tukniˈˈixëyanëdë. Ko nety nyaxtë Samaria, ta ja ëxpëjkpëty tˈëxtääytyë lugäär mä mbäät tyuˈumäˈädë. Per ja samaritanëty kyaj yajjäˈtanëdë, päätyë Santiago mëdë Juan tˈanmääytyë Jesus: “Wintsën, yajjënak yëˈë jënˈyaˈank jam tsäjwinm es kyutëgoyët tadë jäˈäyëty. Net ja Jesus yˈijxëmbijty es tˈoodë” (Luk. 9:51-56). ¿Ojtsxyëp duˈunë Santiago mëdë Juan yˈawäˈändäˈäktë koxyëp duˈun jyäjtë Galilea mä yëˈë tsyoondë? Waˈan duˈun ojts yˈawäˈändäˈäktë mët ko kyaj tˈixäˈändë ja samaritanëty. Ko tiempë nyajxy, ta ja apostëlë Juan ojts nyijkxy käjpxwäˈkxpë mä kanäägë käjpn diˈib Samaria, ets nimay ja jäˈäy tˈoymyëdoowdë. Waˈanë Juan tëgatsy nyayjyäˈäwë ko tjamyejtsy wiˈix tëgok yˈawäˈändaky (Apos. 8:14, 25).

14. ¿Wiˈix yˈoˈoyë ja jotmay diˈib pyattë ja kuˈookytyoxytyëjk diˈib käjpxtëp grieegë?

¹⁴ Ko nyajxy ja Pentekostes xëëw mä jëmëjt 33, ta jyamˈäjty tuˈugë jotmay mä ja Diosë kyäjpn. Ja kuˈookytyoxytyëjk diˈib käjpxtëp grieegë kyaj nety yajmoˈoytyë ja jeˈxy pëky mä dyajwäˈkxtë (Apos. 6:1). Ets waˈan duˈun yajtuundë mët ko kyäjpxtë grieegë. Per ja apostëlëtëjk netyë tˈijxtë tyäˈädë jotmay, ojts ttuknipëktë kanäägë yetyëjk diˈib mbäät yajxon dyajwäˈkxtë ja jeˈxy pëky. Yëˈë wyinˈijxtë diˈibë xyëëw grieegë, ets waˈan duˈun ttuundë parë oy nyayjyawëdët ja kuˈookytyoxytyëjkëty.

15. ¿Wiˈixë Pedro yajtukniˈˈijxë ttsokët niˈamukë jäˈäy? (Ixë dibujë mä tsyondaˈaky).

¹⁵ Mä jëmëjt 36, ta ja Diosë yˈayuk ojts wyaˈkxy wiink it wiink lugäär. Apostëlë Pedro yëˈëyë nety mëët tyuˈukmuky ja judiyëtëjk, per ko Dios tyukˈijxë ko jëjpˈam ttsokët niˈamukë jäˈäy, ta ttukmëtmaytyakyë Diosë yˈayuk ja Cornelio, tuˈugë soldäädë diˈib Roma (käjpxë Apostʉlʉty 10:28, 34, 35). Desde jaa, ta mëët tyuˈukmujky ets kyaaymyujky yˈukmujky mët pënaty kyaj jyudiyëty, diˈib nety të tmëbëktë Kristë. Per ko tiempë nyajxy, ta jam Antioquía kyaj mëët nekytyuˈukmujky ja Dios mëduumbëty diˈib kyaj jyudiyëty (Gal. 2:11-14). Net ja Pablo ojts yˈooyëty ets ja Pedro kyupëjk. ¿Wiˈix nnijäˈäwëm? Wenë, ko Pedro tnijäˈäyë ja Dios mëduumbëty diˈib tsënääytyëp Asia Menor, duˈun diˈib judiyë ets diˈib kyaj jyudiyëty, ojts tˈanëëmë ko jëjpˈam ets ttsoktët niˈamukë ja myëguˈuktëjk (1 Peed. 1:1; 1 Peed. 2:17).

16. ¿Wiˈix yajnimaytyaktë pënaty pyanëjkxtë Kristë?

¹⁶ Extëm nˈijxëm, ko ja apostëlëty ojts tpanëjkxtë ja Jesusë yˈijxpajtën, ta ojts tjattë wiˈix ttsoktët niˈamukë jäˈäy (Fwank 2:32; 1 Tim. 4:10). Jekyë tiempë nyajxy parë dyajtëgäjtstë ja jyot wyinmäˈäny ets duˈun ok yajnimaytyaktë ko naytsyojkëdëp nixim niyam. Tertuliano, diˈib tëëyëp tijaty kyujäˈäyë, jyënany ko ja jäˈäy diˈib kyaj tpanëjkxtë Kristë duˈun jyënandë: “Okˈix wiˈix nyaytsyokëdë nixim niyam ets naygyuˈoogëyanëdëp nixim niyam”. Ko ja Dios mëduumbëty ojts dyajtsondäˈäktë “ja jikyˈäjtënë jembyë”, ta ojts tˈixtë ak tuknaxë jäˈäy, duˈun extëmë Dios tˈixy (Kol. 3:10, 11).

17. Nimaytyäˈäk mëdë ijxpajtën wiˈix mbäät nyajtëgäjtsëm ja winmäˈäny ets kyaj tëgatsy nˈijxëmë jäˈäy.

¹⁷ Tyam nan mbäät jekyë tiempë tmënëjkxy parë nyajtëgäjtsëmë winmäˈäny ets kyaj tëgatsy nˈijxëmë jäˈäy. Tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib Francia tnimaytyaˈaky wiˈix tsyiptakxëty, jyënaˈany: “Jyobaa tëts xytyukniˈˈixë tidën yˈandijpy ntsojkëm, nyäjkëm tijaty ets tidën yˈandijpy ntsojkëm niˈamukë jäˈäy. Per duˈunyëmëts njäjtˈadëˈëtsy wiˈixëts kyaj tëgatsy nˈixëdë jäˈäy, ets näˈäty xytsyiptakxëbëts. Pääty nuˈkxtakˈadëtspëts”. Tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib tsënaapy España nanduˈun jyaty. Yëˈë jyënaˈany: “Mëkëts ndunyë mëjääw parëts  kyaj nˈaxëkˈixët tuk grupë jäˈäy diˈib wiink rasë. Nmëmadakypyëts parëts kyaj duˈun nnayjyawëdët, per tsojkëbëts xëmë ndunëdë mëjääw. Dyoskujuyëmë Jyobaa kots nyajpääty mä kyäjpn diˈib ijtp tuˈugyë ets jantsy jotkujkëts nnayjyawëty”. Pääty, jëjpˈam ets niduˈuk niduˈuk nayˈijxëm wiˈix ja jot winmäˈäny nmëdäjtëm. Pën duˈun njäjtëm extëmë tyäˈädë nmëguˈukˈäjtëm, tsojkëp nˈijxëm pën jap muum të nyayuˈutsyëtyë duˈumbë winmäˈäny ko jäˈäy tëgatsy nˈijxëm.

18, 19. 1) ¿Tiko mbäät ngupëjkëm xondaˈakyˈääw xondaˈakyjyot niˈamukë jäˈäy? 2) Oknimaytyäˈäk wixaty mbäät nduˈunëm.

¹⁸ Oy ko njamyajtsëm ko niˈamukë jagamë nety nyajpatëm mëdë Dios (Éfes. 2:12). Perë Jyobaa ta ojts xymyëjwoˈowëm mët ko xytsyojkëm (Os. 11:4; Fwank 6:44). Etsë Jesus nan xondaˈakyˈääw xondaˈakyjyot ojts xyˈaxäjëm, ojts dyaˈˈawäˈätsy ja tëjkˈääw parë ndëjkëm mä Diosë fyamilyë (käjpxë Romanʉs 15:7). Pääty, pën ëtsäjtëm të Jesus xyˈaxäjëm oy pokyjyaˈay nyajpatëm, ¿wiˈix ko net nˈëxtijëm ja nmëguˈukˈäjtëm?

¹⁹ Mientrës wyingon ja kutëgoˈoyën, seguurë ko niˈigyë myëjwindëkëyaˈany mä jäˈäy nyayˈaxëkˈixëdë, nyaywyäˈkxëdë ets tëgatsy tˈixtë myëguˈuk (Gal. 5:19-21; 2 Tim. 3:13). Per ëtsäjtëm, extëmë Dios kyäjpn, yëˈë nˈëxtäˈäyëm “ja wijyˈäjtën diˈibë tsoˈomp mä Dios”, diˈib xypyudëjkëm parë nˈijtëm tuˈugyë ets ntsojkëm niˈamukë jäˈäy (Sant. 3:17, 18). Jantsy jotkujk nnayjyäˈäwëm ko nnaymyaaybyëjkëm mëdë jäˈäy diˈib tsoˈondëp wiink lugäär, ko ngupëjkëm ja kyostumbrë, ets axtë njäjtëm ja yˈayuk. Ko duˈun nduˈunëm, ta nmëdäjtëm ja jotkujkˈäjtën “extëmë mëj nëë” ets ja tëyˈäjtënë “extëm ko mejny jyaˈtsminy jyaˈtsxëpy” (Is. 48:17, 18).

20. ¿Wiˈix wyimbëtsëmy ko ja tsojkën dyajtëgatsyë jot winmäˈäny?

²⁰ Ko ja nmëguˈukˈäjtëm diˈib Australia tˈëxpëjkyë Biiblyë, yëˈë pudëjkë parë dyajjëgeky wanaty wanaty ja nayˈaxëkˈixë ets ko tëgatsy tˈixyë jäˈäy. Ets ja nmëguˈukˈäjtëm diˈib Canadá, diˈib käjpxp francés, jyënaˈany ko tyam pyëjkypyë kuentë ko päätyë jäˈäy tˈaxëkˈixyë myëguˈuk mët ko kyaj tˈixyˈaty. Të nanduˈun tˈixy ko mbäädë jäˈäy oy jyaˈayˈaty, oy mëdiˈibë käjpn tsyoonët. Axtë yëˈë pyëjk tuˈugë kiixy diˈib käjpxp inglés. Ko tyäˈädë nmëguˈukˈäjtëm dyajtëgäjtstë wyinmäˈäny, yëˈë xytyukˈijxëm ko tsojkën duˈun extëm tuˈugë tejpxyny diˈib xyyajtuˈukmujkëm mëdë nmëguˈukˈäjtëm ets xypyudëjkëm parë kyaj tëgatsy nˈijxëm.