Tshɔka lɛnɛ ele awui

Tshɔka lo ɛtɛ w'awui

Tonge sho tshɛ ɔtɔi oko wele Jehowa la Yeso ɔtɔi

Tonge sho tshɛ ɔtɔi oko wele Jehowa la Yeso ɔtɔi

“Lambokɔlɔmba . . . dia vɔ tshɛ monga 1 oko weyɛ wɛ Papa kaamɛ la mi.”​—JNI. 17:20, 21.

ESAMBO: 24, 99

1, 2. a) Kakɔna kakalɔmbɛ Yeso etena kakandasalaka dɔmbɛlɔ diande di’ekomelo kaamɛ l’apɔstɔlɔ ande? b) Lande na kakakoke Yeso ndjakiyanya lo dikambo dia kaamɛ?

YESO akayakiyanyaka lo dikambo dia kaamɛ etena kakandasale dambo di’ekomelo l’apɔstɔlɔ ande. Etena kakandasalaka dɔmbɛlɔ kaamɛ la wɔ, nde akate dia nde akalangaka di’ambeki ande monga ɔtɔi kana kaamɛ, oko wende nde la She kaamɛ. (Adia Joani 17:20, 21.) Lam’ele ambeki wa Yeso waki kaamɛ, dui sɔ diakahombe mɛnya anto akina dia Jehowa akatome Yeso la nkɛtɛ. Anto wakahombe mbeya ambeki wa mɛtɛ wa Yeso oma lo ngandji kaki lam’asawɔ ndo ngandji kɛsɔ kakawakimanyiya dia nyomoleka monga kaamɛ.​—Jni. 13:34, 35.

2 Sho koka nshihodia lande na kakatɛkɛta Yeso awui efula lo kɛnɛ kendana la kaamɛ l’otsho ɔsɔ. Nde akɛnyi di’apɔstɔlɔ ande komonga kaamɛ tshɛ lo tshɛ. Ɛnyɛlɔ, apɔstɔlɔ wakawane dia “mbeya ɔnɛ loleki woke l’atei awɔ,” oko wakawasale ntondo. (Luka 22:24-27; Makɔ 9:33, 34) Lo diaaso dikina, Jakɔba nde la Joani wakalɔmbɛ Yeso dia mbasha ahole wa lokumu lo Diolelo dia l’olongo, suke la nde.​—Makɔ 10:35-40.

3. Kakɔna ondo kakadjɛ ambeki wa Kristo wekamu dia monga kaamɛ, ndo ambola akɔna wayotɔsɛdingola?

3 Nsaki ka nyomoleka monga la lokumu ndo lowandji komonga tshɔi ya dui yakakoke mbidjɛ ambeki wa Yeso wekamu dia monga kaamɛ. Anto wa lo nshi ya Yeso wakaatɔna l’ɔtɛ wa lohetsho ndo wakawakananɛka kɔlɔ. Ambeki wa Yeso wakahombe minya tokanyi ta kɔlɔ tɔsɔ. Lo sawo nɛ tayɔsɛdingola ambola anɛ: Kakɔna kakasale Yeso lo kɛnɛ kendana la kananɛ kɔlɔ? Ngande wakandakimanyiya ambeki ande dia mbeka woho wa salɛ anto akina akambo aha la shɔnɔdi kana la losembwe ndo monga kaamɛ? Ndo ngande wayotokimanyiya ɛnyɛlɔ ka Yeso ndo awui wakandetsha dia ntetemala monga kaamɛ?

WAKAKANƐ YESO LA AMBEKI ANDE KƆLƆ

4. Sha bɛnyɛlɔ diɛnya woho wakawakanɛ Yeso kɔlɔ.

4 Kaanga Yeso wakookanɛ kɔlɔ. Etena kakatɛ Filipɛ Natanayɛlɛ ɔnɛ tambɛna Mɛsiya, Natanayɛlɛ akate ate: “Onde dikambo di’ɔlɔlɔ koka ntomba oma la Nazarɛtɛ?” (Jni. 1:46) Ondo Natanayɛlɛ akeyaka ɔnɛ Mɛsiya akahombe mbotɔ la Bɛtɛlɛhɛma oko wakadiatama lo prɔfɛsiya kele lo Mika 5:2. Ondo nde akafɔnya dia Nazarɛtɛ komonga ohomba efula dia monga osomba wakahombe Mɛsiya mbotɔ. Laadiko dia laasɔ, ase Judeya waki la lokumu wakɔnyɔlaka Yeso nɛ dia nde aki ose Ngalileya. (Jni. 7:52) Ase Judeya efula wakafɔnyaka di’ase Ngalileya waki anto w’anyanya. Ase Juda akina wakatɛngaka Yeso lo mbelɛ ɔnɛ ose Samariya. (Jni. 8:48) Samariya aki wodja okina ndo ɔtɛmwɛlɔ awɔ wakatshikitana l’ɔtɛmwɛlɔ w’ase Juda. Ase Judeya ndo ase Ngalileya kondekaka nɛmiya ase Samariya ndo wakawaewewɔka.​—Jni. 4:9.

5. Ngande wakawakanɛ ambeki waki Yeso kɔlɔ?

5 Ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ w’ase Juda vɔ la wɔ kɔnɛmiyaka ambeki wa Yeso. Afarisɛ wakawaelɛka ɔnɛ anto “wambodjama mananu.” (Jni. 7:47-49) Afarisɛ wakɔsaka anto tshɛ waki kɔmbɔtɔ kalasa y’ɛtɛmwɛlɔ y’ase Juda ndo waki kondjelaka mbekelo y’ashidi oko anto w’anyanya ndo wele bu la nɛmɔ. (Ets. 4:13, nɔtɛ) Wakakanɛ Yeso la ambeki ande kɔlɔ nɛ dia anto wa l’etena kɛsɔ waki l’otako l’ɔtɛ w’ɔtɛmwɛlɔ awɔ, dihole diaki la wɔ lo tshunda ndo lokoho lawɔ la demba. Tshelo ya kananɛ kɔlɔ shɔ yakonge la shɛngiya le ambeki ndo woho wakawɔsaka anto akina. Dia ntshikala kaamɛ, vɔ wakahombe ntshikitanya ekanelo kawɔ ka yimba.

6. Sha bɛnyɛlɔ di’ɛnya shɛngiya yakoka monga la tshelo ya kananɛ kɔlɔ le so.

6 Ɛlɔ kɛnɛ, andja wotodingi wamboleka monga la mbekelo ka kananɛ kɔlɔ. Anto koka tokanɛ kɔlɔ kana sho koka kanɛ anto akina kɔlɔ. Kadiyɛso kaya ombatshi mboka l’Australie mbutaka ate: “Lakaleke mpetsha asungu etena kakamake washo l’awui waha la losembwe wakawasalɛka akanga a ngelo wa lo nshi y’edjedja ndo wa nshi nyɛ.” Lohetsho lande lakaleke mfula nto l’ɔtɛ wakosalɛka anto amɔtshi akambo lo yoho ya kɔlɔ. Ɔnangɛso ɔmɔtshi l’ose Canada mbutaka woho wakandayaokaka ate: “Lakafɔnyaka dia anto wakatɛkɛtaka Falase wakaleke anto akina.” Nde mbutaka dia etombelo waki la dui sɔ ele, nde konangaka anto wakatɛkɛtaka Angɛlɛ.

7. Kakɔna kakasale Yeso lo kɛnɛ kendana la kanɛ anto akina kɔlɔ?

7 Oko wakidiɔ lo nshi ya Yeso, ɛlɔ kɛnɛ tokanyi ta kananɛ kɔlɔ tambofulanɛ ndo taya wolo ntshikitanya. Kakɔna kakasale Yeso lo kɛnɛ kendana la tokanyi tɔsɔ? Dui dia ntondo ele, nde kokananɛ kɔlɔ kaanga yema. Nde komonga la shɔnɔdi kaanga yema. Nde akasambisha akanga w’ɛngɔnyi ndo ase wola, Afarisɛ ndo ase Samariya ndo kaanga afutshanyi w’elambo ndo atshi wa pɛkato. Dui dia hende ele, Yeso aketsha ambeki ande ndo akawaɛnya oma l’ɛnyɛlɔ kande dia vɔ takawahombe kanɛ anto akina kɔlɔ kana ntona dia ndjaɛkɛ le wɔ.

ONGA LA NGANDJI NDO L’OKITSHAKITSHA DIA MINYA TSHELO YA KANANƐ KƆLƆ

8. Naa tɔndɔ di’ohomba diohikami kaamɛ kaso? Lembetshiya.

8 Yeso akasha tɔndɔ di’ohomba efula diohikami kaamɛ kaso. Nde akatɛ ambeki ande ate: “Nyu tshɛ nyekɔ onto l’ɔnango.” (Adia Mateo 23:8, 9.) Lo yoho mɔtshi, onto tshɛ ekɔ ɔnangɛso nɛ dia sho tshɛ tekɔ ana waki Adama. (Ets. 17:26) Yeso akalembetshiya dia ambeki ande waki vɔ lawɔ anango l’akadiyɛnde nɛ dia vɔ tshɛ wakeye Jehowa oko Shɛwɔ ka l’olongo. (Mat. 12:50) Ndo vɔ tshɛ wakonge lo nkumbo ka Nzambi ndo wakonge kaamɛ oma lo ngandji ndo mbetawɔ. Diakɔ diele apɔstɔlɔ wakelɛ Akristo akina anangɛwɔ l’akadiyɛwɔ lo mikanda wakawatomɛka tshumanelo.​—Rɔmɔ 1:13; 1 Pe. 2:17; 1 Jni. 3:13. *

9, 10. a) Lande na kele ase Juda takiwɔ l’ɔkɔkɔ wa monga l’otako l’ɔtɛ wa lokoho lawɔ la demba? b) Ngande waketsha Yeso ɔnɛ ekɔ kɔlɔ mɔnyɔla anto wele la lokoho la demba lokina? (Enda osato wele lo mbɔtwɛlɔ.)

9 L’ɔkɔngɔ wa Yeso mbutɛ ambeki ande dia vɔ mbɔsana oko anangɛso l’akadiyɛso, nde akaakɔkɔmiya dia vɔ wakahombe monga l’okitshakitsha. (Adia Mateo 23:11, 12.) Oko wakatadieke, lo tena dimɔtshi otako wakakakitola apɔstɔlɔ. Ndo lo nshi ya Yeso, anto waki l’otako efula l’ɔtɛ wa lokoho lawɔ la demba. Ase Juda efula wakɔsaka dia vɔ ndeka anto akina, nɛ dia vɔ waki ana w’Abrahama. Koko Joani Obatizanyi akawatɛ ate: “Nzambi ekɔ la akoka wa tondjɛ Abrahama ana oma lo ave anɛ.”​—Luka 3:8.

10 Yeso aketsha dia ekɔ kɔlɔ di’anto monga l’otako l’ɔtɛ wa lokoho lawɔ la demba. Nde akɛnya dui sɔ hwe etena kakawombola ofundji ɔmɔtshi ate: “Akɔna mɛtɛ ele wonyami?” Dia nkadimola dimbola sɔ, Yeso akakɔndɔla ɔkɔndɔ ɔmɔtshi. Ase wevi wakakɔmɔla ose Juda ɔmɔtshi ndo wakotshike lo mboka. Kaanga mbaketaka ase Juda amɔtshi lam’aki pami kɛsɔ, vɔ kombokimanyiya. Koko ose Samariya ɔmɔtshi akoke ose Juda ɔsɔ kandji ndo akokokɛ. Yeso akakomiya ɔkɔndɔ ande lo mbitɛ ofundji ɔsɔ ɔnɛ nde akahombe monga oko ose Samariyɛ ɔsɔ. (Luka 10:25-37) Yeso akɛnya dia ose Samariya akakoke mbisha ase Juda wetshelo wendana la kɛnɛ kalembetshiya nanga wonyawɔ onto.

11. Lande na kakahombe ambeki waki Yeso monga aha la shɔnɔdi, ndo ngande wakandaakimanyiya dia nshihodia dui sɔ?

11 Ntondo ka Yeso mbidɛ l’olongo, nde akatɛ ambeki ande dia nsambisha lo “Judeya y’otondo, la Samariya polo ndo l’ahole woleki etale wa lo nkɛtɛ.” (Ets. 1:8) Dia nsala dui sɔ, ambeki wa Yeso wakahombe minya otako ndo tshelo ya kananɛ kɔlɔ. Yeso akatɛkɛtaka mbala la mbala lo kɛnɛ kendana la waonga w’amɛna waki l’anto wa lo wedja ekina ndo dui sɔ diakalɔngɔsɔla ambeki ande dia nsambisha anto wa lo wedja tshɛ. Ɛnyɛlɔ, nde akandola owandji ɔmɔtshi w’asɔlayi w’ose wodja okina waki la mbetawɔ k’efula. (Mat. 8:5-10) La Nazarɛtɛ, osomba wakandotɔ, Yeso akalembetshiya woho wakakimanyiya Jehowa ase wedja, ɛnyɛlɔ wadi aki odo l’ose Fenikiya l’oma la Zarɛfatɛ ndo Namana ose Suriya laki la sudi. (Luka 4:25-27) Ndo nto Yeso akasambisha womoto l’ose Samariya ndo akatshikala nshi hiende l’osomba ɔmɔtshi wa la Samariya nɛ dia anto waketawɔka losango lande.​—Jni. 4:21-24, 40.

AKRISTO WA LO NTAMBE KA NTONDO WAKAHOMBE NDƆSHANA LA TSHELO YA KANANƐ KƆLƆ

12, 13. a) Kakɔna kakasale apɔstɔlɔ etena kaketsha Yeso womoto l’ose Samariya? (Enda osato wele lo mbɔtwɛlɔ.) b) Kakɔna kɛnya dia Jakɔba la Joani koshihodia tshɛ lo tshɛ kɛnɛ kakalange Yeso mbaetsha?

12 Komonga dui dia wɔdu le apɔstɔlɔ dia ntshika kananɛ kɔlɔ. Vɔ wakambe dia mɛna dia Yeso aketawɔ mbetsha womoto ɔmɔtshi l’ose Samariya. (Jni. 4:9, 27) Lande na? Ondo nɛ dia ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ w’ase Juda totowokoka nsawola la womoto lo sɛkɛ ndo dui sɔ totodiosalema mɛtɛ le womoto ɔsɔ l’ose Samariya laki la lokumu la kɔlɔ. Apɔstɔlɔ wakatɛ Yeso dia ndɛ yangɔ, koko Yeso akangɛnangɛna efula nsawola la womoto ɔsɔ diakɔ diele ndɛ yangɔ komonga ohomba le nde. Nzambi akalange dia nde nsambisha, ndo nsala kɛnɛ kalanga She oyadi nsambisha womoto l’ose Samariya, akonge oko mbo ya ndɛ le nde.​—Jni. 4:31-34.

13 Jakɔba la Joani koshihodia wetshelo w’ohomba ɔsɔ. Etena kakatetaka ambeki vɔ la Yeso la Samariya, vɔ wakayange dihole dia ndala lo ngielongelo mɔtshi ya la Samariya. Koko ase Samariya konanga dia vɔ ndala lɛkɔ. Jakɔba la Joani wakoke nkɛlɛ, ko wakalɔmbɛ Yeso dia kana nde nangaka dia vɔ ntoma dja oma l’olongo dia ntshumba ngelo kakɔ k’otondo. Yeso akaahangwɛ. (Luka 9:51-56) Ondo Jakɔba la Joani totowonga la nkɛlɛ ka ngasɔ otondonga dui sɔ diakasalema lo ngelo kawɔ l’ɛtshi ka nkɛtɛ ka Ngalileya. Mbeyaka monga ko vɔ waki la nkɛlɛ l’ɔtɛ wakawakanɛka anto akina kɔlɔ. L’ɔkɔngɔ diko, etena kakasambishaka Joani ase Samariya ndo kakohokamɛka anto efula, ondo nde akonge la sɔnyi l’ɔtɛ wa kɛnɛ kakandalange nsala ntondo.​—Ets. 8:14, 25.

14. Ngande wakakandɔma okakatanu wendana la kananɛ kɔlɔ?

14 Yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ wa Pɛntɛkɔsta ka 33, dui dimɔtshi diendana la shɔnɔdi diakonge l’etshumanelo. Etena kakashaka anangɛso wadi waki edo waki lo dihombo mbo ya ndɛ, vɔ wakanyaka wadi waki edo wakatɛkɛtaka Grɛkɛ yimba. (Ets. 6:1) Ondo dui sɔ diakasalema nɛ dia vɔ wakakanɛka anto wakatɛkɛtaka ɔtɛkɛta ɔsɔ kɔlɔ. Apɔstɔlɔ wakakandola dui sɔ aha la ntshimbatshimba. Vɔ wakasɔnɛ anangɛso esambele waki l’akoka dia nkahanya mbo ya ndɛ la losembwe. Anangɛso asɔ tshɛ waki la nkombo ya lo Grɛkɛ, yakakoke nkeketsha wadi waki edo wakawanyaka yimba asɔ.

15. Ngande wakeke Petero diaha monga la shɔnɔdi otsha le onto tshɛ? (Enda osato wele lo mbɔtwɛlɔ.)

15 L’ɔnɔnyi 36, ambeki wa Yeso wakatatɛ nsambisha anto wa lo wedja tshɛ. Ntondo ka laasɔ, ɔpɔstɔlɔ Petero aki la mbekelo ka sawolaka paka l’ase Juda ato. Oma laasɔ Nzambi akɛnya dui sɔ hwe dia Akristo hawohombe monga la shɔnɔdi ndo Petero akasambisha Kɔnɛliyo, ɔsɔlayi w’ose Rɔmɔ. (Adia Etsha 10:28, 34, 35.) L’ɔkɔngɔ wa laasɔ, Petero akayosawola ndo l’Akristo waki komonga ase Juda ndo akale kaamɛ la wɔ. Koko ɛnɔnyi efula l’ɔkɔngɔ, lam’akinde l’osomba wa Atiyɔka, nde akatone ndɛ l’Akristo waki komonga ase Juda. (Ngal. 2:11-14) Pɔɔlɔ akangola Petero ndo Petero aketawɔ engwelo kɛsɔ. Ngande weyaso dui sɔ? Etena kakafunde Petero mukanda ande wa ntondo otsha le Akristo w’ase Juda ndo waki komonga ase Juda waki l’Asie Mineur, nde akatɛkɛta lo kɛnɛ kendana l’ohomba wa nanga anangɛso tshɛ.​1 Pe. 1:1; 2:17.

16. Oma lo na akeyamaka Akristo wa lo ntambe ka ntondo?

16 Mbokɛmaka hwe dia, lo ndjela ɛnyɛlɔ ka Yeso, apɔstɔlɔ wakakondja wetshelo dia mboka “weho tshɛ w’anto” ngandji. (Jni. 12:32; 1 Tim. 4:10) Kaanga mbele dui sɔ diakɔshi etena k’otale, vɔ wakatshikitanya woho wakawɔsaka anto. Lo mɛtɛ, Akristo wa lo ntambe ka ntondo wakayeyama oma lo ngandji kakawokanaka lam’asawɔ. Lo ɔnɔnyi 200, ofundji Tertullien akate kɛnɛ kakataka anto akina lo dikambo di’Akristo ate: “Vɔ mbokanaka ngandji lam’asawɔ,” ndo “onto l’onto mongaka suke kaanga dia mvwɛ wonyande.” Lam’ele Akristo asɔ wakalɔtɛ “lonto l’oyoyo,” vɔ wakeke dia mbɔsa anto tshɛ woho ɔtɔi, oko wawaɔsa Nzambi.​—Kɔl. 3:10, 11.

17. Ngande wakokaso minya tokanyi tshɛ tendana la kanɛ anto kɔlɔ? Sha bɛnyɛlɔ.

17 Ɛlɔ kɛnɛ, mbeyaka mbɔsa etena k’otale dia sho minya tokanyi tshɛ tendana la kananɛ kɔlɔ. Kadiyɛso kɛmɔtshi ka la France mbutaka woho wakonge dui sɔ tshondo y’okakatanu le nde. Nde mbutaka ate: “Jehowa akambetsha kɛnɛ kalembetshiya ngandji, kɛnɛ kalembetshiya lokaho ndo kɛnɛ kalembetshiya mboka weho w’anto tshɛ ngandji. Koko lekɔ lo ntetemala mbeka dia minya tshelo ya kanɛ anto akina kɔlɔ ndo aha mbala tshɛ mbonga dui sɔ wɔdu. Diakɔ diatetemalami nsala alɔmbɛlɔ lo dikambo diakɔ.” Kadiyɛso kɛmɔtshi ka l’Espagne mbitaka dia tena dimɔtshi nde aakahombe ndɔshana la tokanyi ta kɔlɔ tendana la olui ɔmɔtshi w’anto. Nde mbitaka ate: “Lekɔ lo ntondoya mbala efula. Koko dimi mbeyaka dia lakahombe ntetemala ndɔsha. L’ekimanyielo ka Jehowa, lekɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ dia monga lo nkumbo kele kaamɛ.” Sho tshɛ pombaka ndjasɛdingola l’otema ɔtɔi. Onde sho lawɔ pombaka minya tokanyi tɔmɔtshi tendana la kanɛ anto kɔlɔ?

ETENA KAFULA NGANDJI, ONTO TSHIKAKA KANANƐ KƆLƆ

18, 19. a) L’ɔtɛ w’ɛkɔkɔ akɔna wahombaso nongolaka onto tshɛ? b) Ngande wakokaso nsala dui sɔ?

18 Ekɔ dimɛna dia sho mbohɔka dia sho tshɛ takangana la Nzambi. (Ɛf. 2:12) Koko Jehowa akatokotola la ngandji oya le nde. (Hɔs. 11:4; Jni. 6:44) Ndo Kristo akatolongola. Nde akasale dia sho monga lo nkumbo ka Nzambi. (Adia Rɔmɔ 15:7.) Kaanga mbeso keema kokele, Yeso akatetawɔ la ngandji tshɛ, diakɔ diele hatokoke pondjo kaanga nkanyiya dia ntona onto akɔna tshɛ!

Sho mongaka kaamɛ ndo la ngandji lam’asaso nɛ dia sho nyangaka “lomba l’oma la diko” (Enda odingɔ 19)

19 Oko watataleke nsukana la ekomelo ka dikongɛ nɛ dia kɔlɔ, anto wayoleka monga la diatɔnelo, kananɛ kɔlɔ ndo monga la lohetsho. (Ngal. 5:19-21; 2 Tim. 3:13) Koko oko weso ekambi wa Jehowa, sho nyangaka “lomba l’oma la diko,” layotokimanyiya di’aha monga la shɔnɔdi ndo mfudia wɔladi. (Jak. 3:17, 18) Sho ngɛnangɛnaka mbɔtɔ lɔngɛnyi l’anto w’oma lo wedja ekina, mbetawɔ yoho yasalawɔ akambo ndo ondo kaanga mbeka ɔtɛkɛta awɔ. Etena kasalaso dui sɔ, sho mongaka la wɔladi “oko ɔkɛdi w’ashi” ndo losembwe “oko asuku wa ndjale.”​—Isa. 48:17, 18.

20. Naa etombelo wonga naka ngandji kambotshikitanya ekanelo kaso?

20 Etena kakeke kadiyɛso ka l’Australie Bible, tokanyi tande tshɛ ta kananɛ kɔlɔ ndo lohetsho lande lakatashilaka yema yema. Ngandji akatshikitanya ekanelo kande. Ɔnangɛso la la Canada latɛkɛta Falase mbutaka dia l’etena kɛnɛ nde amboshihodia dia mbala efula anto petshaka anto akina tsho l’ɔtɛ wahawawaeye. Nde akeye dia “waonga wele l’anto halemanɛ la dihole diakawotɔ.” Nde akayotshuka kadiyɛso kɛmɔtshi katɛkɛta Angɛlɛ! Bɛnyɛlɔ sɔ mɛnyaka dia ngandji minyaka tshelo ya kananɛ kɔlɔ. Ngandji tetɛka kaamɛ lo dimama diahakoke ndana.—Kɔl. 3:14.

^ od. 8 Tshɛkɛta “anangɛso” koka mendana ndo l’akadiyɛso wa l’etshumanelo. Pɔɔlɔ akafunde mukanda ande otsha le “anangɛso” wa la Rɔmɔ, koko mukanda ɔsɔ wakendanaka mɛtɛ ndo l’akadiyɛso nɛ dia nde akashile nkombo y’akadiyɛso amɔtshi lɔkɔ. (Rɔmɔ 16:3, 6, 12) Aya ɛnɔnyi efula wele Tshoto y’Etangelo mbelɛka Akristo wa l’etshumanelo ɔnɛ ‘anangɛso ndo akadiyɛso.’