1, 2. 1) ¿Kʼusi la skʼan Jesus kʼalal la spas orasion xchiʼuk li yajtakboltake? 2) ¿Kʼu yuʼun xuʼ chkaltik ti la svul yoʼonton Jesus ta stojolal li yajchankʼoptake?

LI Jesuse oy ta yoʼonton ti jmojuk noʼox oyik li yajchankʼoptake, jaʼ yuʼun li ta slajeb velta veʼik ta bat kʼakʼal xchiʼuk li yajtakboltake, la spas jun orasion ti te laj yal ti akʼo jmojuk noʼox oyikuk jech kʼuchaʼal jmoj oyik xchiʼuk li Stote (kʼelo Juan 17:20, 21). Tsots skʼoplal ti jmojuk oyikuke, yuʼun jaʼ te chil yantik ti jaʼ takbil tal yuʼun Jeova li Jesuse. Mi tskʼan sbaik ta jujuntale, jaʼ jech chichʼik-o ojtikinel ti jaʼik ta melel yajtsʼaklomtak Jesuse xchiʼuk chkoltaatik yoʼ jmojuk noʼox oyikuke (Juan 13:34, 35).

² Li Jesuse laj yakʼ venta ti muʼyuk jmoj oyik li yajtakboltake, jaʼ yuʼun laj yalanbe ti toj tsots skʼoplal ti jechuk spasike. Yuʼun oy jaykojuk ti la svulilan sbaik li jtakboletike, jkoje la svul sbaik «ta sventa ti buchʼu junukal mas mukʼ skʼoplal ilbil yuʼunike» (Luk. 22:24-27; Mar. 9:33, 34). Jun velta xtoke, li Santiago xchiʼuk Juane xi laj yalbeik li Jesuse: «Jchanubtasvanej, ta jkʼankutik ti akʼo [...] te xichotikutik jun ta abatsʼikʼob xchiʼuk jun ta atsʼetkʼob kʼalal mi la-och ta ajvalile» (Mar. 10:35-40).

3. 1) ¿Kʼusitik van makatik ta be sventa mu jmojuk oyikuk li yajchankʼoptak Jesuse? 2) ¿Kʼusi ta jkʼelbetik skʼoplal li ta xchanobil liʼe?

 ³ Li krixchanoetik ta skʼakʼalil Jesuse muʼyuk jmoj oyik ta skoj ti spʼajoj sbaik tajeke xchiʼuk ti oy kʼusi chopol tsnopik ta anil ta stojolal li yantike. Jech oxal, li yajchankʼoptak Jesuse maʼuk noʼox chmakatik ta be sventa jmojuk oyik ta skoj ti tskʼan tsots skʼoplalike, yuʼun skʼan stsalik li xchopol talelal yantike. Li ta xchanobil liʼe ta jkʼelbetik batel skʼoplal li sjakʼobiltak liʼe: ¿Kʼusi la spas Jesus yoʼ mu snop kʼusi chopol ta stojolal li yantik eke? ¿Kʼuxi laj yakʼbe yil yajtsʼaklomtak ti skʼan jmojuk oyik xchiʼuk ti skʼan mu xtʼujvanike? Li kʼusi laj yakʼ ta chanele, ¿kʼuxi tskoltautik sventa jmojuk noʼox oyutik eke?

4. Albo skʼoplal kʼusitik chopol laj yichʼ nopel ta stojolal li Jesuse.

⁴ Li Jesuse oy kʼusi chopol laj yichʼ nopel ta stojolal ek. Kʼalal laj yal Felipe ti laj xa sta li Mesiase, xi la stakʼ li Natanaele: «¿Mi oy van kʼusi lek chlik tal li ta Nasarete?» (Juan 1:46). ¿Kʼu yuʼun jech takʼav li Natanaele? Yileluke, snaʼoj ti te chvokʼ ta Belen li Mesias jech kʼuchaʼal chal li albil kʼop ta Miqueas 5:2. Vaʼun, xuʼ van la snop ti maʼuk te chvokʼ ta Nasaret li Mesias ta skoj ti abol noʼox sba li jteklume. Junantik krixchanoetik ti tsots skʼoplalik ta Judeae muʼyuk la stsakik ta venta Jesus ta skoj ti ta Galilea likem tale (Juan 7:52). Jech xtok, li yan jnaklejetik ta Judeae mas tsots skʼoplal chaʼi sbaik ti jaʼ mu sta li jgalileaetike. Junantik xtoke jsamaria vinik xutik li Jesus yoʼ slabanike (Juan 8:48). ¿Kʼu yuʼun ti jech chalike? Yuʼun li jsamariaetik xchiʼuk li judaetike jelel bu likemik tal xchiʼuk jelel li srelijionike. Li judaetik xchiʼuk li jgalileaetike muʼyuk lek chilik xchiʼuk mu skʼan skʼoponik li jsamariaetike (Juan 4:9).

5. ¿Kʼusitik muʼyuk lek laj yichʼ nopel ta stojolal li yajtsʼaklomtak Jesuse?

⁵ Li bankilaletik ta relijion yuʼun judaetik xchiʼuk li jfariseoetike chopol tajek chilik li yajtsʼaklomtak Jesuse, yuʼun «mu kʼusi xtunik-o ta jmoj» chilik (Juan 7:47-49). Li buchʼutik muʼyuk chanunajemik li ta chanob vun yuʼun jrabietike o ti mu spasik li kʼusi nopem xaʼiik spasele, abol sba ch-ilatik yuʼun li jfariseoetike xchiʼuk tspʼajik-o ta skoj taje (Ech. 4:13). Sventa jmojuk oyik li yajchankʼoptak Jesuse skʼan sjel li snopbenik eke, yuʼun li kʼusitik la snuptanik xchiʼuk li Jesuse jaʼ ta skoj ti jelel srelijion li krixchanoetike, li kʼusi nopem xaʼiik spasele xchiʼuk ti jelel li stsʼunbalike.

6. Albo junchibuk skʼelobil ti xuʼ oy kʼusi chopol jnoptik ta anil ta stojolal li yantike.

⁶ Li krixchanoetik avie toj ep kʼusi chopol tsnopik ta anil ta stojolal li yantike, taje xuʼ van jech xkichʼtik pasbel o xuʼ van jech jpastik ek. Xi chal sloʼil jun prekursora ta Australiae: «Kʼalal chkil ti muʼyuk tukʼ kʼusi chichʼik pasbel li jnaklejetik ta jlumale, lik jpʼaj li sakil krixchanoetike. Mas to lik jpʼaj ta skoj ti muʼyuk lek kʼusi laj kichʼ pasbele». Li ta Canadae oy chaʼtos kʼopetik, jaʼ francés xchiʼuk inglés, xi chal jun ermano ti chopol toʼox kʼusi tsnop ta stojolal li yantike: «Chopol tajek chkil li buchʼutik ta inglés chkʼopojike, yuʼun ta jnop ti jaʼ mas tsots skʼoplalik li buchʼutik ta francés chkʼopojike».

7. ¿Kʼusi la spas Jesus yoʼ mu snop kʼusi chopol ta stojolal li yantike?

⁷ Li avi eke xuʼ van tsotsik tajek xchiʼuk vokol ta jelel li kʼusitik chopol chichʼ nopel ta stojolal yantik jech kʼuchaʼal li ta skʼakʼalil Jesuse. ¿Kʼusi la spas Jesus sventa mu jechuk snope? Oy chaʼtos. Li baʼyele, muʼyuk lek laj yil ti jech tspasike xchiʼuk muʼyuk la stʼujanan li krixchanoetike. La xcholbe mantal li buchʼutik abol sbaike, li jkʼulejetike, li jfariseoetike, li jsamariaetike, li jtsobpatanetike xchiʼuk li jpasmuliletike. Xchibal, li Jesuse la xchanubtas xchiʼuk laj yakʼbe yil yajchankʼoptak ti skʼan mu skontrainik o ti chopol xilik li yantike.

8. ¿Kʼusi beiltasel ta Vivlia ti jaʼ jmoj-o oyutik yuʼune? Albo smelolal.

⁸ ¿Kʼusi beiltasel ta Vivlia laj yal Jesus ti jaʼ jmoj-o oyutik yuʼune? Xi laj yale: «Voʼoxuke avermano aba akotolik» (kʼelo Mateo 23:8, 9). ¿Kʼuxi smelolal ti kermano jbatike? Yuʼun jkotoltik jaʼ te likemutik talel ta stojolal li Adane (Ech. 17:26). Li Jesus xtoke laj yal ti jaʼ yermano sbaik li yajchankʼoptake, yuʼun jaʼ Stotik ta vinajel chilik li Jeovae (Mat. 12:50). Maʼuk noʼox, yuʼun te skʼoplalik li ta jun utsʼ alalil ta mantal ti jmoj noʼox oyik ta skoj ti skʼanoj sbaik xchiʼuk ti oy xchʼunel yoʼontonike. Jech oxal, kʼalal tstakbeik echʼel karta li xchiʼiltakik ta chʼunolajel li jtakboletike nopoltik noʼox ti xi chalik batele: «Ermanoetik» (Rom. 1:13; 1 Ped. 2:17; 1 Juan 3:13).

9, 10. 1) ¿Kʼu yuʼun muʼyuk srasonal ti stoy sbaik ta skoj stsʼunbalik li judaetike? 2) ¿Kʼuxi yakʼ ta ilel Jesus ti chopol chil li toybail ta skoj tsʼunbalile? (Kʼelo li lokʼol ta slikebale).

⁹ Kʼalal laj yoʼonton ta yalel Jesus ti skʼan kermano xkil jbatik ta jujuntale, lik yal xtok ti tsots skʼoplal skʼan bikʼit xkakʼ jbatike (kʼelo Mateo 23:11, 12). Li jtakboletike mu jmojuk oyik ta skoj ti tstoy sbaik bakʼintike. Li ta skʼakʼalil Jesuse oy krixchanoetik ti xtoyet tajek chaʼi sbaik ta skoj li stsʼunbalike. Epal judaetike tsots skʼoplal chaʼi sbaik ta skoj ti jaʼik snitilulal li Abraane. Pe muʼyuk srasonal ti jech tspasike, jaʼ yuʼun li Juan J-akʼ-ichʼvoʼe xi laj yalanbee: «Oy sjuʼel Dios sventa tskʼatajesbe ta xnichʼnab Abraan li tonetik liʼe» (Luk. 3:8).

¹⁰ Li Jesuse chopol chil li toybail ta skoj tsʼunbalile. Jaʼ jech yakʼ ta ilel kʼalal xi jakʼbat yuʼun jun jchanubtasvanej ta Mantale: «¿Buchʼu van ta melel li jchiʼile?». Li Jesuse lik yalbe skʼoplal li loʼil ta sventa li jsamaria vinik ti lek yoʼontone, yuʼun kʼuxubaj ta yoʼonton li jun juda vinik ti laj ta j-elekʼ xchiʼuk ti la smajik komele. Akʼo mi oy xa ox echʼem jayvoʼuk judaetik ta stsʼel, pe mu kʼusi sventaik-o, yan li jsamaria vinike paj ta be sventa xbat skolta. Kʼalal laj yoʼonton ta yalel li Jesuse, laj yalbe li jun jchanubtasvanej ta Mantal ti skʼan jechuk stalelal eke (Luk. 10:25-37). Li kʼusi oy ta yoʼonton chakʼ ta chanel li Jesuse, jaʼ ti xil judaetik kʼusi smelolal ti skʼanik ta melel li yantik jech kʼuchaʼal la spas li jsamaria vinike.

11. 1) ¿Kʼu yuʼun mu stakʼ xtʼujvanik li yajchankʼoptak Jesuse? 2) ¿Kʼuxi la skolta yajchankʼoptak Jesus yoʼ xakʼik venta ti skʼan mu xtʼujvanike?

¹¹ Kʼalal jutuk xa ox skʼan sut batel ta vinajel li Jesuse, xi laj yalanbe li yajchankʼoptake: «[Cholik mantal] ta sjunul Judea, ta Samaria xchiʼuk kʼalal to ta namal balumil» (Ech. 1:8). Sventa spas yuʼunik skotol taje skʼan stsalik komel li toybail xchiʼuk ti oy kʼusi chopol tsnopik ta anil ta stojolal yantike. Li Jesuse yalojbe xa onoʼox yajchankʼoptak ti oy lek stalelik li buchʼutik maʼuk judaetike, taje jaʼ sventa xcholik batel mantal ta skotol li jteklumetike. Jun skʼelobile jaʼ kʼalal la skʼupil kʼopta jun bankilal soltaro ta skoj li xchʼunel yoʼontone akʼo mi yan-o stsʼunbal (Mat. 8:5-10). Li ta Nasaret xtoke, te laj yal ti kʼuxi koltaatik yuʼun Jeova li buchʼutik maʼuk judaetike, jech kʼuchaʼal kʼot ta stojolal li jun meʼon ants ta Sareptae xchiʼuk li Naaman ti jaʼ jsiria vinik xchiʼuk ti ip toʼox ta kʼaʼemal chamele (Luk. 4:25-27). Li Jesus xtoke maʼuk noʼox la xcholbe mantal jun jsamaria ants, yuʼun te kom chib kʼakʼal ta Samaria ta skoj ti lek la xchʼamik mantal li krixchanoetike (Juan 4:21-24, 40).

12, 13. 1) Kʼalal la xcholbe mantal jun jsamaria ants li Jesuse, ¿kʼu yelan laj yilik li jtakboletike? (Kʼelo li lokʼol ta slikebale). 2) ¿Kʼuxi chkakʼtik venta ti muʼyuk lek laj yaʼibeik smelolal Santiago xchiʼuk Juan li kʼusi tskʼan Jesus akʼo xchanike?

¹² Li yajtakboltak Jesuse vokol laj yaʼiik ta stsalel li kʼusi chopol chichʼ nopel ta stojolal yantike, yuʼun kʼalal la xcholbe mantal jun jsamaria ants li Jesuse, labal to sba laj yilik  (Juan 4:9, 27). Yuʼun li bankilaletik ta relijion yuʼun judaetike muʼyuk bu chchiʼinik ta loʼil antsetik kʼalal oy krixchanoetike, mas to kʼalal jaʼ jun jsamaria ants ti muʼyuk lek skʼoplale. Kʼalal jal xa ox yakal chchiʼin ta loʼil jsamaria ants li Jesuse, li yajtakboltake laj yalbeik ti akʼo veʼuke. Ta skoj ti chʼayem tajek yoʼonton ta loʼile xnel noʼox xaʼi ti mu xveʼe, yuʼun jaʼ sveʼel chaʼi ti spasbe li kʼusi tskʼan yoʼonton Stote xchiʼuk ti xchol mantale akʼo mi jaʼ jun jsamaria ants (Juan 4:31-34).

¹³ ¿Mi laj van yaʼibeik smelolal Juan xchiʼuk Santiago li kʼusi tskʼan Jesus akʼo xchanike? Muʼyuk. Yuʼun kʼalal te oyik ta Samaria xchiʼuk li Jesuse, li yajchankʼoptake jelavik batel sventa xbat saʼik bu xuʼ xkomik li vaʼ akʼobale. ¿Mi lek van chʼamatik yuʼun li jsamariaetike? Muʼyuk. Vaʼun, li Santiago xchiʼuk Juane xi laj yalbeik li Jesuse: «Kajval, ¿mi chakʼan ta jkʼankutik akʼo yaluk tal kʼokʼ ta vinajel sventa xlajesatik?». Pe li Jesuse la stsakanan ta utel (Luk. 9:51-56). Xuʼ van kap sjolik ta skoj ti oy kʼusi chopol la snopik ta stojolal li jsamariaetike. Pe ti jaʼuk te kʼot ta pasel ta slumalik li Santiago xchiʼuk Juane, jaʼ xkaltik li ta Galileae, xuʼ van mu sta ti jech kap sjolike. Ta mas tsʼakale, toj lek la xchikintaik mantal li jsamariaetik kʼalal ay cholbatikuk mantal yuʼun li jtakbol Juane. Pe li Juane xuʼ van kʼexav ta skoj ti muʼyuk lek la spas stalelal kʼalal ayik toʼox xchiʼuk li Jesuse (Ech. 8:14, 25).

14. ¿Kʼusi la spas jtakboletik sventa xchapanik li kʼop ta skoj ti jelel skʼopike?

¹⁴ Kʼalal jelav xa ox jutuk li Pentekostes ta sjabilal 33, lik jun kʼop li ta tsobobbaile, yuʼun kʼalal yakalik ta spukbel sveʼel li meʼon antsetike muʼyuk bu laj yichʼik ta mukʼ li buchʼutik ta griego chkʼopojike (Ech. 6:1). ¿Kʼu van yuʼun ti jech kʼot ta pasele? Xuʼ van jaʼ ta skoj ti oy kʼusi chopol tsnopik ta sventa li skʼopike. Li jtakboletike la svaʼanik ta anil viniketik ti lek chanemik sventa jaʼuk xbat xchʼakik li veʼlile. Li meʼon antsetik ti muʼyuk laj yichʼik tsakel ta ventae xuʼ van jun xa yoʼonton komik kʼalal talik li viniketik ti naka ta griego li sbiike.

15. ¿Kʼuxitik la xchan Pedro ti skʼan mu xtʼujvane? (Kʼelo li lokʼol ta slikebale).

¹⁵ Li ta sjabilal 36, lik yichʼ cholel mantal ta skotol li jteklumetike. Li jtakbol Pedroe nopem toʼox xaʼi ti jaʼ noʼox chchiʼin li buchʼutik jaʼik judaetike, pe kʼalal yakʼ ta ilel Jeova ti skʼan mu xtʼujvanike, li Pedroe lik xcholbe mantal li Kornelio ti jaʼ jun bankilal soltaro li ta Romae (kʼelo Echos 10:28, 34, 35). Vaʼun lik xchiʼinan ta veʼel xchiʼuk lik xchiʼinan ta loʼil li jchʼunolajeletik ti maʼuk judaetike. Pe ta mas tsʼakale, mu xa jechuk la spas ta stojolal jlom ermanoetik ta Antiokia ti maʼuk judaetike (Gal. 2:11-14). Pe li Pabloe la stukʼibtas li Pedroe, vaʼun la xchʼam li tukʼibtasele, ¿kʼuxi jnaʼojtik ti jaʼ jeche? Yuʼun kʼalal la stsʼibabe batel baʼyel karta li ermanoetik ti jaʼik judaetik xchiʼuk li jyanlumetik ta Asia Menore, xi laj yale: «Kʼanik me skotol li avermanotakik ta chʼunolajele» (1 Ped. 1:1; 2:17).

16. ¿Kʼuxi laj yichʼik-o ojtikinel li yajtsʼaklomtak Kristoe?

¹⁶ Li jtakboletike lik xchanik skʼanel «skotol li jeltos krixchanoetike», taje jaʼ koliyal li slekil kʼelobil laj yakʼ ta ilel Jesuse (Juan 12:32; 1 Tim. 4:10). Ta kʼunkʼun lik jeluk li snopbenike, koliyal taje li yajtsʼaklomtak Kristo ta baʼyel sigloe laj yichʼik ojtikinel ti snaʼ skʼan sbaik ta jujuntale. Li Tertuliano ti jaʼ jun jtsʼibajom li ta xchibal sigloe, xi laj yal ta sventa li kʼusi chalik li buchʼutik maʼuk yajtsʼaklomtak Kristoe: «Xvinaj ti skʼanoj tajek sbaik ta jujuntale xchiʼuk ti xuʼ xakʼ xkuxlejalik ta stojolal li xchiʼilike». Kʼalal la slapik «achʼ talelal» li yajtsʼaklomtak Kristoe, muʼyuk xa la stʼujik li krixchanoetik jech kʼuchaʼal mu snaʼ xtʼujvan li Diose (Kol. 3:10, 11).

17. Albo junchibuk skʼelobil ti kʼuxi xuʼ jiptik lokʼel mi oy kʼusi chopol ta jnoptik ta stojolal yantike.

¹⁷ Li avi eke, xuʼ van ta kʼunkʼun to tstsal komel kuʼuntik li kʼusitik chopol ta jnoptik ta anil ta stojolal yantike. Xi chal sloʼil jun  ermana ti kʼuxi pasem tal yuʼune: «Li Jeovae jaʼ xchanubtasojun tal ti kʼuxi xuʼ xikʼanvane, ti oyuk slekil koʼontone xchiʼuk ti jkʼan skotol li krixchanoetike akʼo mi jelel li stsʼunbalike. Pe jech-o ta jkʼanilanbe koltael li Jeovae, yuʼun mu kʼunuk chkaʼi ti mu kʼusi chopol jnop ta anil ta stojolal li yantike xchiʼuk jech-o yakal chkakʼ persa stsalel». Xi chal yan ermana ti nakal ta España ti jaʼtik jech yakal tsnuptan eke: «Chkakʼ tajek persa stsalel li pʼajbaile, yuʼun chopol chkil jtsop krixchanoetik ti yan-o stsʼunbalike. Oy onoʼox ta jpas ta kanal ti kʼu yelan chkaʼi jbae, pe skʼan jech-o xkakʼ persa spasel. Koliyal chkalbe Jeova ti te oyun li ta jun utsʼ alalil ti jmoj tsobolike». Xi skʼan jakʼbe jbatik sventa jchaj jbatik ta kʼelele: «¿Mi oy to kʼusitik skʼan jip lokʼel ta skoj ti chopol kʼusi ta jnop ta stojolal yantik jech kʼuchaʼal li chaʼvoʼ ermanaetike?».

18, 19. 1) ¿Kʼu yuʼun stao ti lekuk jchʼamtik skotol li krixchanoetike? 2) ¿Kʼuxi xuʼ spas kuʼuntik taje?

¹⁸ Jvules ta joltik ti leʼ olon tale nom toʼox oyutik ta stojolal li Diose (Efes. 2:12). Pe li Jeovae ‹ta yutsil yoʼonton o ta kʼanelal la snitutik tal ta stojolal› (Os. 11:4; Juan 6:44). Li Kristo eke ta sjunul yoʼonton la xchʼamutik xchiʼuk la sjambutik li tiʼ na sventa teuk oyutik li ta yutsʼ yalal Jeovae (kʼelo Romanos 15:7). Ti jech la xchʼamutik Jesus akʼo mi jpasmulilutike, ¿kʼuxi xa noʼox ti ta jpʼajtik li yantike?

¹⁹ Jutuk xa skʼan xichʼ lajesel li chopol balumil liʼe, jaʼ yuʼun mas to ch-epaj li chʼakbaile, li kʼusitik chopol chichʼ nopel ta anil ta stojolal yantike xchiʼuk li pʼajbaile (Gal. 5:19-21; 2 Tim. 3:13). Pe li voʼotike jaʼ ta jsaʼtik «li pʼijilal ta toyole», ti mu snaʼ xtʼujvan xchiʼuk ti jaʼ tsaʼ li jun oʼontonale (Sant. 3:17, 18). Jech xtok, xijmuyubaj noʼox kʼalal chkamigointik li buchʼutik yan-o slumalike, lek noʼox chkiltik li jeltos stalel xkuxlejalike xchiʼuk xuʼ van jchanbetik li skʼopike. Mi jech la jpastike, ta jkʼupintik jun oʼontonal «jech chac cʼu chaʼal nojelal ucʼum» xchiʼuk ta jkʼupintik tukʼilal «jech chac cʼuchaʼal nab ti mu xpaj ta yucʼlajetele» (Is. 48:17, 18).

20. ¿Kʼusi chkʼot ta pasel kʼalal chkakʼtik akʼo sjel jnopbentik xchiʼuk koʼontontik li kʼanelale?

²⁰ Li ermana ta Australia ti laj kalbetik skʼoplal li ta parafo 6, xi chal kaʼitik kʼuxi la stabe sbalil kʼalal lik xchan li Vivliae: «Jaʼ to te la jta li melel yojtikinobile, xkoʼolaj laj kaʼi ti lik achʼubuk li koʼonton xchiʼuk jnopbene, yuʼun kʼunkʼun lik chʼayuk batel kuʼun li pʼajbail xchiʼuk li kʼusitik chopol ta jnop ta anil ta stojolal li yantike». Xi chal ek li ermano ta Canadae: «Kʼalal oy kʼusi mu jnabetik lek smelolale jaʼ smeʼ ti chopol xkiltik li buchʼutik yan-o stsʼunbalike xchiʼuk maʼuk ti mas xa lek stalelal jun krixchano ta skoj ti bu likem tale». Li ermano liʼe nupun xchiʼuk jun ermana ti ta inglés chkʼopoje. Jamal xvinaj ti kʼalal jkʼanoj jbatik ta jujuntale jaʼ yibel ti jmoj noʼox oyutik yuʼune xchiʼuk ti xuʼ jtsaltik-o li kʼusitik chopol ta jnoptik ta stojolal yantike (Kol. 3:14).