1. ¿Achkë spanïk xuyaʼ Jehová chqë röj winäq?

JEHOVÁ xuyaʼ jun spanïk chqë ri ma xuyaʼ ta wä chkë ri chkopiʼ. Ri spanïk riʼ ya riʼ qa-conciencia. ¿Achkë rma qataman riʼ? Rma taq Adán y Eva xkiqʼäj rutzij Jehová, xkewaj kiʼ chwäch. Riʼ xukʼüt chë ryeʼ xtiʼon ki-conciencia o xtiʼon kan taq xemakun chwäch.

2. ¿Achkë rma ütz nqajnamaj ri conciencia rkʼë ru-timón jun barco? (Tatzʼetaʼ ri achbʼäl kʼo pä pa naʼäy che rä re tzijonem reʼ).

² Ri conciencia ya riʼ nbʼanö chqë chë nqanaʼ achkë ütz chqä ma ütz ta nqaʼän pa qakʼaslemal. Rma riʼ ütz nqaʼij chë achiʼel ta ya riʼ nukʼwan qabʼey. Reʼ ütz nqajnamaj rkʼë ru-timón jun barco. We ri timón ütz nsamäj, ütz xtbʼä ri barco. Ye kʼa, ¿achkë xtbʼanatäj we ri timón ma ütz ta chik? Ri kaqʼiqʼ chqä ri ruwiʼ yaʼ xtkiʼän chë ri barco xtsäch rubʼey. Ke riʼ chqä qa-conciencia. We ütz ütz qatjon, xkojrukʼwaj pa ütz bʼey. Ye kʼa we ma ütz ta qatjon, xkojrukʼwaj pa kʼayewal.

3. ¿Achkë nbʼanatäj we ma qatjon ta ri qa-conciencia?

³ Jesús xuʼij chkë rutzeqelbʼëy: ‹Y kan xtapon wä kʼa chqä ri qʼij taq ri winäq xkixkikamsaj y pa kikʼuʼx ryeʼ chë kan rusamaj  ri Dios yetajin chubʼanik› (Juan 16:2). Reʼ nukʼüt chqawäch chë we ma qatjon ta ri qa-conciencia, ma xtuʼij ta chqë we ütz o itzel yojtajin che rä (1 Timoteo 4:1, 2). Y kʼo mul, rkʼë jubʼaʼ nuʼän chqë chë ri itzel xa ya riʼ ütz nqatzʼët (Isaías 5:20). Ya riʼ xbʼanatäj kikʼë ri xekamsan rchë Esteban (Hechos 6:8, 12; 7:54-60). Y ke riʼ chqä kichʼobʼonïk ye kʼïy winäq ri nkiʼij chë nkiyaʼ ruqʼij Dios, ye kʼa xa najin nkiqʼäj rupixaʼ (Éxodo 20:13). Nqʼalajin kʼa chë ri ki-conciencia xa najin yeruqʼöl.

4. ¿Achkë nkʼatzin nqaʼän rchë chë ri qa-conciencia ma yojruqʼöl ta?

⁴ Röj ma nqajoʼ ta chë ri qa-conciencia yojruqʼöl. Pa rukʼexel riʼ nqajoʼ chë ri qa-conciencia ütz nsamäj chqä yojrutoʼ rchë yojchʼobʼon achiʼel nchʼobʼon Dios. Y Jehová, rchë yojrutoʼ, yeruyaʼon qa pixaʼ chqä naʼoj chpan le Biblia rchë yojkitjoj, yojkiqʼïl chqä yojkipixabʼaj (2 Timoteo 3:16). Rma riʼ kʼo chë ütz ütz nqatjoj qiʼ chrij le Biblia, yojchʼobʼon chrij ri nqaskʼij chqä yeqasmajij ri naʼoj pa qakʼaslemal. Komä tqatzʼetaʼ achkë rubʼanik yojkitoʼ ri pixaʼ chqä ri naʼoj ye kʼo chpan le Biblia rchë nqatjoj qa-conciencia.

5, 6. ¿Achkë utzil nukʼän pä pa qawiʼ ri nqasmajij rupixaʼ Jehová?

⁵ We xa xuʼ yeqaskʼij o nqatamaj chkij rupixaʼ Dios, ma xkojkitoʼ ta rchë xtqatjoj qa-conciencia. Nkʼatzin nqayaʼ kiqʼij chqä nqanaʼ ajowabʼäl chkij. Ri Ruchʼaʼäl Dios nuʼij: «Titzelaj ri ma ütz ta, y tiwajoʼ ri ütz» (Amós 5:15). Jun rubʼanik rchë yojkowin nqaʼän riʼ, ya riʼ nqatamaj achkë rubʼanik nutzʼët Jehová ri jalajöj kiwäch bʼanobʼäl. Jun tzʼetbʼäl. We röj ma kan ta ütz najin yojwär, rkʼë jubʼaʼ ri doctor nuʼij chqë chë tqabʼanaʼ ejercicio, chë tqayaʼ qa rubʼanik jujun bʼanobʼäl o nuʼij chqë achkë ütz yeqatäj. Taq nqanaʼ chë ronojel ri xuʼij chqë najin yojrutoʼ, kan xtqaloqʼoqʼej ri naʼoj xuyaʼ chqë.

⁶ Ke riʼ chqä nkiʼän rupixaʼ Jehová, yojkitoʼ rchë ütz yojbʼä pa qakʼaslemal chqä yojkiqʼät chkiwäch ri itzel taq bʼanobʼäl ri yekikʼän pä kʼayewal pa qawiʼ. Bʼanobʼäl achiʼel ri tzʼukün tzij, ri qʼolonïk, ri eläqʼ, ri tzʼil taq bʼanobʼäl, ri chʼayonïk chqä ri itzinïk * (taskʼij ruwäch Proverbios 6:16-19 chpan ri nota; Apocalipsis 21:8). Taq nqanmaj rutzij Jehová chqä nqaqʼät qiʼ chkiwäch ri bʼanobʼäl riʼ, kʼïy utzil nukʼän pä pa qawiʼ. Riʼ nuʼän chë ri qajowabʼäl chrij Jehová chqä chrij rupixaʼ más xtnmär.

7. ¿Achkë rubʼanik yojkitoʼ ri yeqaskʼij ri tzijonem ye kʼo chpan le Biblia chqä yojchʼobʼon chkij?

⁷ Proverbios 1:5 nuʼij chë jun winäq kʼo runaʼoj we nuyaʼ ruxkïn taq npixabʼäx chqä nnmaj tzij. Rma riʼ, ma nkʼatzin ta nqanaʼ na ri tijöj poqonal nuyaʼ jun mak kʼa riʼ nkʼaj qawäch chubʼanik. Kʼïy nqatamaj chkij ri winäq yerutzjoj le Biblia ri xemakun ojer qa. Rma riʼ ütz yojchʼobʼon chrij achkë rma xetzaq chpan jun mak. Ri naʼoj ye kʼo chpan le Biblia petenäq rkʼë Dios y ya riʼ ri naʼoj más ütz. Kojchʼobʼon chrij ri kʼayewal chqä ri tijöj poqonal xrïl David taq xmakun rkʼë Bat-seba (2 Samuel 12:7-14). Taq xtqaskʼij riʼ chpan le Biblia, kojchʼobʼon chkij re kʼutunïk reʼ: «¿Achkë ta komä xuʼän David rchë ma ta xqa chpan ri mak? Xa ta rïn yïn kʼo chwäch jun kʼayewal achiʼel David, ¿achkë komä xtinbʼän?  ¿Xkinanmäj achiʼel xuʼän José, o xtinbʼän achiʼel David?» (Génesis 39:11-15). We yojchʼobʼon chrij ri kʼayewal nukʼän pä jun mak, xtqatäj qaqʼij rchë xkeqatzelaj ri itzel taq bʼanobʼäl.

8, 9. a) ¿Achkë rma xyaʼöx qa-conciencia? b) ¿Achkë rubʼanik nutoʼ qa-conciencia ri naʼoj ye kʼo chpan le Biblia?

⁸ Kantzij na wä chë röj, ri rusamajelaʼ Jehová, ma xtqaʼän ta ri xa itzel nutzʼët ryä. Ye kʼa kʼo mul, le Biblia ma nuʼij ta we jun bʼanobʼäl ütz o ma ütz ta. Rma riʼ, ¿achkë rubʼanik nqatamaj ri nrajoʼ Jehová chë nqaʼän? We qatjon ri qa-conciencia kikʼë ri naʼoj ri ye kʼo chpan le Biblia, xtqachaʼ ri nqa chwäch ryä.

⁹ Jehová janina yojrajoʼ, rma riʼ ruyaʼon qa naʼoj chpan le Biblia ri yojrutoʼ rchë nqatjoj qa-conciencia. Ryä nuʼij: «Rïn Jehová ri a-Dios, ri yatintjoj rchë nawïl utzil pa akʼaslemal chqä ri nbʼin chawä achkë bʼey kʼo chë nakʼwaj» (Isaías 48:17, 18). Taq yojchʼobʼon chkij ri naʼoj riʼ chqä nqayaʼ qʼij chë nkismajij qakʼaslemal, reʼ xtuchojmirsaj chqä xtutjoj qa-conciencia. Chqä xtuʼän chë xtqachaʼ ri nqa chwäch Jehová.

10. a) ¿Achkë rubʼanik yojkitoʼ ri naʼoj ye kʼo chpan le Biblia? b) ¿Achkë rubʼanik xeruksaj Jesús ri naʼoj riʼ?

¹⁰ Ri naʼoj ri ye kʼo chpan le Biblia ya riʼ yekʼutü chqawäch achkë bʼey ri kʼo chë nqakʼwaj. Rma riʼ ri yeqʼax chqawäch ri naʼoj riʼ, nqatamaj achkë rubʼanik nchʼobʼon Jehová chqä achkë rma yeruyaʼon qa jujun pixaʼ. Jesús xeruyaʼ utziläj taq naʼoj rchë xukʼüt chkiwäch rutzeqelbʼëy chë ri yekichʼöbʼ o ri yekiʼän, kʼo utzil o itzel nukʼän pä pa kiwiʼ. Achiʼel taq jun winäq itzel nnaʼ che rä jun chik, reʼ rkʼë jubʼaʼ xtuʼän chë xttapon kʼa rkʼë chʼayonïk. O taq jun winäq nchʼobʼon chkij ri tzʼil taq bʼanobʼäl, reʼ rkʼë jubʼaʼ xtuʼän chë xtkanuj rukʼexel rukʼulaj (Mateo 5:21, 22, 27, 28). Rma riʼ, we nqayaʼ qʼij chë ri naʼoj ye kʼo chpan le Biblia yesmajin qakʼaslemal, ütz xtsamäj qa-conciencia chqä xtqaʼän ri nqa chwäch Jehová (1 Corintios 10:31).

11. ¿Junan komä nsamäj qa-conciencia jontir? Taqʼalajsaj.

¹¹ Ri ütz ütz qatjon qa-conciencia, ma ntel ta chë tzij chë junan xtqachaʼ xtqaʼän pa qakʼaslemal. Kojchʼobʼon chrij ri rutjik yaʼ. Le Biblia nuʼij chë ri natäj yaʼ ma itzel ta, ye kʼa kan itzel bʼanobʼäl nuʼij che rä ri qʼabʼarïk o ri nqʼax ruwiʼ ri natäj (Proverbios 20:1; 1 Timoteo 3:8). Tapeʼ ke riʼ, taq nqachaʼ we nqatäj o manä, ¿achoq chrij más kʼo chë yojchʼobʼon wä? Ma xa xuʼ ta kʼa yojchʼobʼon chrij achkë nuʼij qa-conciencia röj, chqä nkʼatzin nqatzʼët achkë nuʼij ki-conciencia ri nikʼaj chik qachʼalal.

12. ¿Achkë rubʼanik nqasmajij Romanos 14:21?

¹² Pablo xuʼij: ‹Más ütz ma tqatäj ta tiʼäj ni ma tqaqüm ta ruyaʼal uva, ni ma tqaʼän ta xa bʼa achkë we xa nuʼän che rä jun qachʼalal chë [...] ntzaq› (Romanos 14:21). Rkʼë ri tzij riʼ, Pablo xukʼüt chkiwäch ri cristianos chë kʼo chë yechʼobʼon chrij ki-conciencia ri nikʼaj chik winäq. Rma riʼ, taq jun qachʼalal ma nutäj ta yaʼ rma ru-conciencia, röj chqä rkʼë ronojel qan xtqaʼij chë manä rma ma nqajoʼ ta nqatzäq ri qachʼalal riʼ. Ye kʼo winäq taq majanä wä keʼok Testigos, rubʼanon qa yeqʼabʼär wä. Ye kʼa komä ma nkajoʼ ta chik nkitäj nixta jubʼaʼ. Röj ma nqajoʼ ta kʼa chë nkichäp chik rutjik yaʼ chqä nkïl kʼayewal xa qamak röj (1 Corintios 6:9, 10). Rma riʼ, we jun qachʼalal ma nrajoʼ ta nutäj yaʼ, xtqakʼüt chë nqajoʼ we ma xtqatäj ta qaqʼij chrij chë ttjaʼ.

13. ¿Achkë xuʼän Timoteo rchë chë ri winäq xkajoʼ xeʼok cristianos?

 ¹³ Timoteo xuyaʼ qa jun utziläj tzʼetbʼäl chqawäch. Taq 20 wä rujunaʼ, ryä ma xupoqonaj ta xuʼän circuncidar riʼ, tapeʼ retaman wä chë riʼ janina ntiʼon. Xuʼän riʼ rma ma xrajoʼ ta xerutzäq ri judíos ri xbʼerutzjoj Ruchʼaʼäl Dios chkë (Hechos 16:3). Ryä xtäj ruqʼij rchë xukʼän runaʼoj chrij ri apóstol Pablo. Y röj, ¿xtqakʼän komä qanaʼoj chkij chqä xtqaʼän komä ri nkʼatzin rchë ma xtqatzäq ta jun qachʼalal tapeʼ kʼo chë nqatäj poqön? (1 Corintios 9:19-23).

14, 15. a) ¿Achkë kʼo chë nqaʼän rchë nkʼuqeʼ qakʼuʼx pa ruchʼaʼäl Dios? b) ¿Achkë rma nqaʼij chë ri nakʼüt ajowabʼäl rukʼwan riʼ rkʼë ri nkʼuqeʼ akʼuʼx pa ruchʼaʼäl Dios?

¹⁴ Jontir röj, ri rusamajelaʼ Jehová, kʼo chë nqatäj qaqʼij rchë nkʼuqeʼ más qakʼuʼx pa ruchʼaʼäl Dios, y ma xa xuʼ ta yojkanaj kikʼë ‹ri naʼäy taq tijonïk› (Hebreos 6:1). Rchë nbʼanatäj riʼ, chë qajujnal kʼo chë nqanimirsaj qatamabʼal chqä nqasmajij ri nqatamaj. Rma riʼ ronojel mul nnatäx chqë chë tqaskʼij ruwäch le Biblia (Salmo 1:1-3). ¿Najin nqaʼän riʼ? We nqaskʼij ruwäch le Biblia ronojel qʼij xkojrutoʼ rchë xtqʼax más chqawäch ri pixaʼ chqä ri naʼoj yeruyaʼ Dios.

¹⁵ Jesús xuʼij chë ri pixaʼ más ruqʼij, ya riʼ ri ajowabʼäl. Rma riʼ xuʼij chkë rutzeqelbʼëy: ‹We kan xtiwajoʼ kʼa iwiʼ chë iwachiʼil iwiʼ, ri winäq kan xtkitamaj kʼa chë yix nu-discípulos› (Juan 13:35). Santiago, ruchaqʼ Jesús, xuʼij chë ri pixaʼ riʼ kan ‹nüm rejqalen› (Santiago 2:8). Y Pablo xuʼij chë ‹we yeqajoʼ konojel, kan nqaʼän kʼa ronojel ri nuʼij chpan ri ley› (Romanos 13:10). Nqʼalajin kʼa chë le Biblia nuyaʼ kowan rejqalen ri ajowabʼäl, rma ‹ri Dios kan ajowabʼäl wä› (1 Juan 4:8). Jehová ma xa xuʼ ta nnaʼ ajowabʼäl, ryä kan nukʼüt chë najowan wä. Rma riʼ Juan xtzʼibʼaj reʼ: ‹Y ri Dios xukʼüt chqawäch chë kan yojrajoʼ wä, rma xutäq pä ri Rukʼajol chwäch re Ruwachʼulew [...] rchë chë xuyaʼ ri kʼakʼakʼ kʼaslen chqë› (1 Juan 4:9). Rma riʼ, taq nqakʼüt chë nqajoʼ Jehová, Jesús, ri qachʼalal pa congregación chqä ri nikʼaj chik winäq, najin nqakʼüt chë kʼuqül chik qakʼuʼx pa ruchʼaʼäl Dios (Mateo 22:37-39).

16. Taq nkʼuqeʼ pä qakʼuʼx pa ruchʼaʼäl Dios, ¿achkë rma más nqayaʼ kejqalen ri naʼoj yeruyaʼ Jehová?

 ¹⁶ Ri pixaʼ ye kʼo chpan le Biblia xa xuʼ nkiʼij chqë achkë ütz chqä ri ma ütz ta nqaʼän. Ye kʼa ri naʼoj ri akuchï xeʼel pä ri pixaʼ riʼ, yojkitoʼ chkiwäch xa bʼa achkë kʼayewal. Rma riʼ taq nkʼuqeʼ pä qakʼuʼx pa ruchʼaʼäl Dios, más xtqayaʼ kejqalen ri naʼoj yeruyaʼ Jehová. Jun tzʼetbʼäl. Ri akʼalaʼ, rma ma nqʼax ta chkiwäch ri kʼayewal nukʼän pä ri itzel taq achbʼilanïk, ri kiteʼ kitataʼ kʼo chë yekiyaʼ pixaʼ pa kiwiʼ rchë yekichajij (1 Corintios 15:33). Ye kʼa taq nkʼuqeʼ pä kikʼuʼx pa ruchʼaʼäl Dios, eqal eqal nkitamaj nkismajij ri naʼoj yeruyaʼ Jehová, ke riʼ yekikanuj utziläj taq kachiʼil (taskʼij ruwäch 1 Corintios 13:11; 14:20). Ke riʼ chqä nbʼanatäj qkʼë röj, taq yojchʼobʼon chkij ri naʼoj ye kʼo chpan le Biblia, ri qa-conciencia ütz xtsamäj chqä xtjunumatäj qachʼobʼonïk rkʼë Dios. Ke riʼ ri qa-conciencia xkojrukʼwaj chpan ri bʼey ri más ütz.

17. ¿Achkë rma nqaʼij chë kʼo kʼïy qatoʼik rchë nqaʼän ri nqa chwäch Jehová?

¹⁷ Ri nkʼatzin chqë rchë nqaʼän achiʼel nrajoʼ Jehová nqïl chpan le Biblia. Rma chë ri pixaʼ chqä ri naʼoj ye kʼo chpan, yojkitoʼ rchë nqakʼwaj ‹jun kʼaslen choj chwäch ri Dios› chqä rchë che yojkowin nqaʼän ‹ronojel ruwäch utzil› (2 Timoteo 3:16, 17). Ye kʼa kʼo chë nqatäj qaqʼij we nqajoʼ nqatamaj ‹achkë ri ruraybʼäl ri Ajaw› (Efesios 5:17). Rma riʼ nkʼatzin ütz ruksaxik nqaʼän chkë ri qatoʼik yaʼon pä, achiʼel ri Toʼïk richin yeʼakanoj tzijonem, ri YAKBʼÄL WUJ PA INTERNET Watchtower chqä ri aplicación JW Library. Jontir reʼ yojkitoʼ rchë chë ri qatjonïk chrij le Biblia, pa qayonïl o rkʼë qa-familia, ütz ütz xtqʼax chqawäch.

18. ¿Achkë utzil xkeqïl we xkeqasmajij ri pixaʼ chqä ri naʼoj ye kʼo chpan le Biblia?

¹⁸ We yeqasmajij ri pixaʼ chqä ri naʼoj yeruyaʼ Jehová, kʼïy utzil xkeqïl. Salmo 119:97 kʼa 100 nuʼij: «¡Janina nwajoʼ ri apixaʼ! Chë jun qʼij yichʼobʼon chrij. Ri apixaʼ nuʼän chë más nunaʼoj chkiwäch ri nukʼulel rma kan pa qʼij chë chaqʼaʼ kʼo wkʼë. Rubʼanon chwä chë más nunaʼoj chkiwäch ri nutijonelaʼ rma yichʼobʼon chrij ri apixaʼ. Kʼo más nunaʼoj chkiwäch ri achiʼaʼ ri kʼo chik kijunaʼ rma yensmajij ri apixaʼ». Taq nqajäm qawäch rchë yojchʼobʼon chkij ri pixaʼ chqä ri naʼoj ye kʼo chpan le Biblia, xkojkitoʼ rchë xtkʼojeʼ más qatamabʼal rchë ütz xtqakʼwaj qakʼaslemal. We xtqatäj qaqʼij rchë xtqatjoj ri qa-conciencia rkʼë le Biblia, xkojkowin ‹xtbʼeqilaʼ jun kʼaslen ri kan tzʼaqät; kan achiʼel ri rukʼaslen ri Cristo› (Efesios 4:13).