1. Kʼaru naxkʼe xwankilebʼ li poyanam chiruhebʼ li xul?

LI JEHOBʼA kixkʼe rehebʼ li poyanam jun li maatan li naxkʼe xwankilebʼ chiruhebʼ li xul: li qachʼool ut li qakʼaʼuxl. Laj Adan ut xʼEva keʼkʼeheʼk ajwiʼ xchʼool ut xkʼaʼuxl. Kʼaʼut naqanaw aʼin? Naq ak xeʼxqʼet li xchaqʼrabʼ li Yos, keʼxmuq ribʼ. Aʼin naxkʼut naq chʼiʼchʼiʼ chik nekeʼrekʼa ribʼ.

2. Chanru naxjuntaqʼeeta ribʼ li qachʼool ut li qakʼaʼuxl rikʼin li chʼiichʼ li naʼekʼasink re li jukubʼ? (Taawil li jalam u saʼ xtiklajik).

² Li naqekʼa saʼ li qachʼool ut saʼ li qakʼaʼuxl naxye qe li us ut li inkʼaʼ us ut nakʼanjelak re xbʼeresinkil li qayuʼam. Naru naqajuntaqʼeeta rikʼin li chʼiichʼ li naʼekʼasink re jun li jukubʼ. Wi yiibʼanbʼil chiʼus li chʼiichʼ aʼin, naxtenqʼa laj chʼeʼol re li jukubʼ re naq wanq saʼ xbʼe. Abʼan, wi inkʼaʼ yiibʼanbʼil chiʼus? Li iqʼ ut li roq li palaw naru naxbʼaanu naq tixjal xbʼe saʼ junpaat. Joʼkan ajwiʼ tkʼulmanq qikʼin, wi li qachʼool ut li qakʼaʼuxl tzolbʼil rikʼin li Santil Hu, tooxkʼam saʼ li chaabʼil bʼe, abʼan, wi inkʼaʼ tzolbʼil rikʼin li Santil Hu, tooxkʼe saʼ chʼaʼajkilal.

3. Kʼaru tkʼulmanq wi li qachʼool ut li qakʼaʼuxl moko tzolbʼil ta chiʼus?

 ³ Naq li qachʼool ut li qakʼaʼuxl moko tzolbʼil ta chiʼus inkʼaʼ naxye qe naq inkʼaʼ us junaq li naʼlebʼ ut naq inkʼaʼ naru naq tqabʼaanu (1 Tim. 4:1, 2). Naru ajwiʼ tooxqʼunbʼesi naq «us [...] li inkʼaʼ us» (Is. 5:20). Li Jesus kixye rehebʼ li xtzolom: «Taawulaq ajwiʼ xhonal naq yalaq ani taakamsinq eere tixkʼoxla naq yo chi xloqʼoninkil ru li Yos» (Juan 16:2). Aʼin keʼxkʼoxla li keʼkamsink re laj Esteban li xtzolom li Jesus (Hech. 6:8, 12; 7:54-60). Naabʼalebʼ li nekeʼxik xchʼool chirix li xpaabʼal nekeʼxbʼaanu li nimla kamsink aʼin ut nekeʼxye naq nekeʼxloqʼoni li Yos, yookebʼ bʼan xqʼetbʼal li xchaqʼrabʼ li Yos (Ex. 20:13). Chʼolchʼo naq keʼbʼalaqʼiik xbʼaanebʼ li xchʼool ut ebʼ li xkʼaʼuxl.

4. Kʼaru tqabʼaanu re naq li qachʼool ut li qakʼaʼuxl inkʼaʼ tooxbʼalaqʼi?

⁴ Kʼaru tqabʼaanu re naq li qachʼool ut li qakʼaʼuxl inkʼaʼ tooxbʼalaqʼi? Ebʼ li chaqʼrabʼ ut ebʼ li naʼlebʼ li wank saʼ li Raatin li Yos nekeʼkʼanjelak «re kʼutuk, re qʼusuk, re kʼehok naʼlebʼ joʼwiʼ re xtzolbʼalebʼ li kristiyan saʼ li tiikilal» (2 Tim. 3:16). Joʼkan utan, re xtzolbʼal li qachʼool ut li qakʼaʼuxl re naq tixchap ribʼ rikʼin li xkʼaʼuxl li Yos ut tooxbʼeresi chiʼus, tento tqakʼe qachʼool chi xtzolbʼal li Santil Hu, tqakʼoxla li naxye ut tqayuʼami. Joʼkan bʼiʼ, qilaq chanru nokooʼeʼxtenqʼa ebʼ li chaqʼrabʼ ut ebʼ li naʼlebʼ li naxkʼe li Yos re xtzolbʼal li qachʼool ut li qakʼaʼuxl.

5, 6. Kʼaru rusilal naqataw naq naqapaabʼ ebʼ li xchaqʼrabʼ li Yos?

⁵ Re xtawbʼal rusilal ebʼ li xchaqʼrabʼ li Yos, moko tzʼaqal ta rikʼin rilbʼal malaj xnawbʼal chirix. Tento tqatzol xraabʼal ut roxloqʼinkil. Li Raatin li Yos naxye: «Tzʼeqtaanahomaq li inkʼaʼ us, rahomaq ru li us» (Amos 5:15). Jun li naʼlebʼ li tooxtenqʼa aʼan xtzolbʼal chanru naril li Jehobʼa ebʼ li naʼlebʼ. Qakʼoxlaq naq chiru naabʼal qʼoqyink inkʼaʼ sa yooko chi wark. Joʼkan naq, laj bʼanonel naxye qe kʼaru tqatzaka, naq tqakawresi li qajunxaqalil ut tqajal wiibʼ oxibʼ li qabʼaanuhom. Wi naqil naq naʼusaak li qayuʼam naq naqabʼaanu li naxye qe, peʼyaal naq tqoxloqʼi laj bʼanonel ut ebʼ li naʼlebʼ li xkʼe qe?

⁶ Joʼkan ajwiʼ, laj Yobʼtesihom qe kixkʼe qe ebʼ li chaqʼrabʼ li nokooxkol chiru li rahilal li naxkʼam chaq li maakobʼk ut naxchaabʼilobʼresi li qayuʼam. Jun eetalil, qakʼoxlaq joʼkʼihal li rusilal naqataw naq naqapaabʼ li naxye li Santil Hu chirix li tikʼtiʼik, li bʼalaqʼik, li elqʼak, li muxuk ibʼ, li raaxiikʼ ut li xbʼaanuhom ebʼ li maaʼus aj musiqʼej (taayaabʼasi Proverbios 6:16-19; Apoc. 21:8). Naq naqil li nimla rusilal li naxkʼam chaq abʼink chiru li Jehobʼa, nakʼiik li rahok ut li oxloqʼink li naqekʼa chirix aʼan ut chirix li naʼlebʼ li naxkʼe qe.

7. Kʼaru rusilal naqataw rilbʼal li naxye li Santil Hu chirixebʼ li xeʼpaltoʼk ut xkʼoxlankil li xeʼxkʼul chaq?

⁷ Moko aajel ta ru naq tqakʼul li rahilal saʼ xkʼabʼaʼ naq xqaqʼet qibʼ chiru li Yos re naq tqataw qanaʼlebʼ. Naru naqataw qanaʼlebʼ rikʼin rilbʼal li naxye li Santil Hu chirixebʼ li xeʼpaltoʼk ut xkʼebʼal qachʼool chi xkʼoxlankil li xeʼxkʼul chaq. Proverbios 1:5 naxye: «Li wank xnaʼlebʼ ut [...] naxkʼe xchʼool chi rabʼinkil, [...] naxtaw xtzʼaqobʼ li xnaʼlebʼ». Li kʼutum malaj li naʼlebʼ aʼin nachalk rikʼin li Yos, ut maakʼaʼ junaq chik li naʼlebʼ li jwal oxloqʼ chiru aʼin. Jun eetalil, qakʼoxlaq kʼaru li rahilal kixkʼul laj David naq kixqʼet ribʼ chiru li Yos ut kixmux ribʼ rikʼin li xBatseba (2 Sam. 12:7-14). Naq yooqo rilbʼal ebʼ li raqal aʼin, tooruuq xkʼoxlankil ebʼ li patzʼom joʼebʼ aʼin: «Chanru kiruuk raj laj David xkolbʼal ribʼ chiruhebʼ li rahilal aʼin? Wi laaʼin  tinkʼul junaq li naʼlebʼ joʼ aʼin, kʼaru raj tinbʼaanu? Ma tinʼeleliq, joʼ laj Jose, malaj tintʼaneʼq saʼ li aaleek, joʼ laj David?» (Gen. 39:11-15). Wi naqakʼe qachʼool chi xkʼoxlankil chixjunil li rahilal li naxkʼam chaq li maakobʼk, jwal xikʼ tqil li maaʼusilal.

8, 9. a) Kʼaru aj e nakʼanjelak li qachʼool ut li qakʼaʼuxl? b) Chanru nakʼanjelak saʼ li qachʼool ut li qakʼaʼuxl li naʼlebʼ li naxkʼe li Yos?

⁸ Chʼolchʼo naq chiqajunilo naqatzʼeqtaana ebʼ li yiibʼru aj naʼlebʼ li xikʼ naril li Yos. Abʼan, kʼaru naqabʼaanu naq li Santil Hu inkʼaʼ naʼaatinak chi tzʼaqal re ru chirix junaq li naʼlebʼ? Chanru naqanaw kʼaru naraj li Jehobʼa naq tqabʼaanu? Wi li qachʼool ut li qakʼaʼuxl tzolbʼil chiʼus rikʼin li Santil Hu, tqakʼoxla chiʼus li naqaj xbʼaanunkil.

⁹ Li Jehobʼa nokooxra ut joʼkan naq naxkʼe qe li xnaʼlebʼ re xbʼeresinkil li qachʼool ut li qakʼaʼuxl. Li Yos naxye: «Laaʼin li Qaawaʼ, laaYos; laaʼin ninkʼut chawu li kʼaru us choʼq aawe ut nakatinbʼeres saʼ li bʼe tento taakʼam» (Is. 48:17, 18). Naq naqakʼe qachʼool chi xkʼoxlankil li naʼlebʼ li naxkʼe li Santil Hu ut naqakanabʼ naq twulaq saʼ li qachʼool, yooko xtijbʼal, xqʼusbʼal ut xtiikobʼresinkil li qachʼool ut li qakʼaʼuxl. Ut aʼin nokooxtenqʼa chi xkʼoxlankil chiʼus li tqabʼaanu.

10. a) Chanru nokooxtenqʼa li naʼlebʼ li naxkʼe li Yos? b) Chanru kiroksi li Jesus li naʼlebʼ li naxkʼe li Yos?

¹⁰ Li naʼlebʼ li naxkʼe li Yos jwal aajel ru choʼq qe ut naxkʼut chiqu chanru tookʼoxlaq malaj toonaʼlebʼaq. Xtawbʼal ru ebʼ li naʼlebʼ li naxkʼe li Yos nokooxtenqʼa chi xtawbʼal ru chanru nakʼoxlak li Jehobʼa ut kʼaʼut kixkʼe wiibʼ oxibʼ li chaqʼrabʼ. Naq kixbʼaanu chaq li xkʼanjel chiru li Yos, li Jesus kixkʼut chiruhebʼ li xtzolom ebʼ li naʼlebʼ li naxkʼe li Santil Hu re xtenqʼankilebʼ chi rilbʼal li rahilal li naxkʼam chaq li qanaʼlebʼ ut li qabʼaanuhom. Jun eetalil, kixye rehebʼ naq li xxokok josqʼil naxkʼam chaq li raaxiikʼ ut xkʼoxlankil li tzʼaj aj naʼlebʼ naxkʼam chaq li muxuk sumlaak (Mat. 5:21, 22, 27, 28). Wi naqakanabʼ naq li naʼlebʼ li naxkʼe li Yos tooxbʼeresi, yooqo xtzolbʼal chiʼus li qachʼool ut li qakʼaʼuxl ut li tqakʼoxla xbʼaanunkil tixkʼe xloqʼal li Yos (1 Cor. 10:31).

11. Kʼaru xjalanil li junjunq chi chʼoolej ut kʼaʼuxej?

¹¹ Ma juntaqʼeet nokoonaʼlebʼak chiqajunilo? Inkʼaʼ. Maare wiibʼ li qechpaabʼanel li tzolbʼilebʼ li xchʼool ut li xkʼaʼuxl rikʼin li Santil Hu moko juntaqʼeet ta teʼril junaq li naʼlebʼ. Qakʼehaq joʼ eetalil li haʼ li nakaltesink. Li Santil Hu naxye naq inkʼaʼ us li kalaak ut li numʼukʼaʼk, abʼan inkʼaʼ naxye naq maak rukʼbʼal bʼayaq li haʼ li nakaltesink (Prov. 20:1; 1 Tim. 3:8, TNM). Ma naraj xyeebʼal aʼin naq tzʼaqal rikʼin xkʼoxlankil naq inkʼaʼ tkʼemanq xbʼeen? Inkʼaʼ. Usta laachʼool tixkʼulubʼa ukʼaʼk, aajel ru naq taakʼoxla kʼaru nekeʼrekʼa li junchʼol.

12. Chanru tqayuʼami li naxye saʼ Romanos 14:21?

¹² Li Apostol Pablo kixkʼut chiruhebʼ laj paabʼanel naq tento teʼxkʼe chiʼubʼej li xchʼoolebʼ li junchʼol. Kixye: «Us [...] ink’a’ xtiwb’al li tib’, ink’a’ ruk’b’al li b’iin chi moko xb’aanunkil k’a’aq re ru taaluktaaq wi’ xch’ool laawas aawiitz’in» (Rom. 14:21). Wi jun li qechpaabʼanel inkʼaʼ naʼukʼaʼk xbʼaan naq inkʼaʼ chik sa naril, peʼyaal naq chi anchal qachʼool tqajal ru li qukʼaʼ re naq inkʼaʼ ttʼaneʼq saʼ li aaleek? Joʼkan tzʼaqal. Wankebʼ li qechpaabʼanel li jwal nekeʼukʼaʼk chaq naq toj maajiʼ nekeʼok choʼq aj Testiiw, abʼan anaqwan inkʼaʼ chik nekeʼraj xyalbʼal bʼayaq. Chʼolchʼo tzʼaqal naq inkʼaʼ naqaj naq saʼ qamaak teʼtʼaneʼq wiʼ chik ut ra teʼxkʼul (1 Cor. 6:9, 10). Joʼkan bʼiʼ, wi tqayeechiʼi rukʼaʼ junaq li qechpaabʼanel ut inkʼaʼ tixkʼul, inkʼaʼ  tqakʼutbʼesi naq naqara wi tqamin ru chi rukʼbʼal.

13. Kʼaru kixbʼaanu laj Timoteo re xtenqʼankilebʼ li junchʼol re naq teʼxkʼulubʼa li chaabʼil esil?

¹³ Qilaq li eetalil chirix laj Timoteo. Naq wank tana 20 chihabʼ re, kixkʼulubʼa naq tseteʼq ruʼuj xtzʼejwal, li choʼeʼk aʼin jwal ra, re naq inkʼaʼ tixkʼehebʼ chi tʼaneʼk ebʼ laj Judiiy li tixkʼe rehebʼ li esil. Chi joʼkan kixkʼam re rikʼin li Apostol Pablo (Hech. 16:3; 1 Cor. 9:19-23). Ut laaʼo? Ma naqakanabʼ xbʼaanunkil li nawulak chiqu saʼ xkʼabʼaʼebʼ li junchʼol?

14, 15. a) Kʼaru naraj xyeebʼal li kawil paabʼal? b) Chanru naxchap ribʼ li kawil paabʼal rikʼin xkʼutbʼesinkil li rahok?

¹⁴ Aajel ru naq chixjunilebʼ laj paabʼanel teʼraj xkanabʼankil chiʼixbʼej «li xbʼeen tzolok chirix li Kriist», ut teʼkʼiiq saʼebʼ li xpaabʼal (Heb. 6:1). Abʼan aʼin inkʼaʼ nachalk xjunes. Junelik bʼan yooqo xkʼebʼal qaqʼe. Re naq tkawuuq li qapaabʼal, tento naq li qanawom chirix li Yos ut xseebʼal qakʼaʼuxl yooq chi kʼiik. Joʼkan naq, junelik nayeemank qe naq tqil li Santil Hu wulaj wulaj (Sal. 1:1-3). Ma aʼan li naqaj xtawbʼal? Rilbʼal li Santil Hu wulaj wulaj nokooxtenqʼa chi xtawbʼal ru chiʼus li chaqʼrabʼ ut li naʼlebʼ li naxkʼe li Yos.

¹⁵ Li xchaqʼrabʼ laj paabʼanel li jwal wank xwankil aʼan li rahok. Li Jesus kixye rehebʼ li nekeʼtaqenk re: «Rikʼin aʼin chixjunilebʼ teʼnawoq re naq laaʼex intzolom: wi nekera eeribʼ cheribʼil eeribʼ» (Juan 13:35). Laj Santiago, xkabʼ riitzʼin li Jesus, kixkʼabʼaʼi aʼin «li Chaqʼrabʼ nim xwankil» (Sant. 2:8). Ut li Apostol Pablo kixye: «Li rahok aʼan li xtzʼaqlojik ru li Chaqʼrabʼ» (Rom. 13:10). Wank xyaalal naq li Santil Hu jwal naxkʼe xwankil li rahok, xbʼaan naq «li Yos aʼan rahok» (1 Juan 4:8). Li Jehobʼa moko kaʼaj tawiʼ narekʼa li rahok, naxkʼutbʼesi bʼan rikʼin li xbʼaanuhom. Laj Juan kixtzʼiibʼa: «Aʼin kikʼutunk wiʼ qikʼin li qaraabʼal xbʼaan li Yos: naq li Yos kixtaqla chaq li Ralal jun chiribʼil saʼ ruuchichʼochʼ re naq wanq qayuʼam saʼ xkʼabʼaʼ Aʼan» (1 Juan 4:9). Joʼkan bʼiʼ, naq naqakʼutbʼesi naq naqara li Jehobʼa ut li Jesus, ebʼ li qechpaabʼanel ut ebʼ li junchʼol, naqakʼutbʼesi naq kaw li qapaabʼal (Mat. 22:37-39).

16. Naq naʼok chi kʼiik li qapaabʼal, kʼaʼut nokooʼok rilbʼal naq wank xwankil li naʼlebʼ li naxkʼe li Yos?

¹⁶ Ebʼ li chaqʼrabʼ nekeʼxchap wiibʼ oxibʼ  ajwiʼ li naʼlebʼ bʼarwiʼ nekeʼxchʼolobʼ chi tzʼaqal re ru li tento xbʼaanunkil malaj li inkʼaʼ tento xbʼaanunkil, abʼan li naʼlebʼ li naxkʼe li Yos nakʼanjelak saʼ chixjunil li qabʼaanuhom. Joʼkan bʼiʼ, naq naʼok chi kʼiik li qapaabʼal, nokooʼok rilbʼal naq wank xwankil li naʼlebʼ li naxkʼe li Yos. Naru naqajuntaqʼeeta rikʼin li nekeʼxkʼul ebʼ li kʼuulaʼal. Naq kachʼinebʼ, inkʼaʼ nekeʼxtaw ru li chʼaʼajkilal li naxkʼam chaq rochbʼeninkilebʼ li maaʼusebʼ xnaʼlebʼ, ut tento teʼkʼeheʼq xnaʼlebʼ xbʼaanebʼ li xnaʼ xyuwaʼ re xkolbʼalebʼ (1 Cor. 15:33, TNM). Abʼan, naq yookebʼ chi kʼiik saʼebʼ li xpaabʼal, chi timil timil nekeʼok xtzolbʼal chanru teʼnaʼlebʼaq rikʼin li naʼlebʼ li naxkʼe li Santil Hu ut chi xsikʼbʼal chiʼus anihebʼ teʼwanq choʼq ramiiw (taayaabʼasi 1 Corintios 13:11; 14:20). Joʼkan ajwiʼ, naq naqakʼe qachʼool chi xkʼoxlankil li naʼlebʼ li naxkʼe li Yos, li qachʼool ut li qakʼaʼuxl naʼok xchapbʼal ribʼ rikʼin li xkʼaʼuxl li Yos ut chaabʼil chik naʼok qabʼeresinkil.

17. Kʼaʼut naru naqaye naq wank chiqu chixjunil li naʼajmank re naq tqakʼoxla chiʼus li tqabʼaanu?

¹⁷ Wank chiqu chixjunil li naʼajmank re xkʼoxlankil chiʼus junaq li naʼlebʼ li twulaq chiru li Jehobʼa. Kʼaʼut naqaye aʼin? Xbʼaan naq ebʼ li chaqʼrabʼ ut ebʼ li naʼlebʼ li naqataw saʼ li Santil Hu naxtenqʼa laj paabʼanel re naq «tzʼaqalaq re ru» ut «kawresinbʼilaq re xbʼaanunkil chixjunil li chaabʼil kʼanjel» (2 Tim. 3:16, 17). Abʼanan, wi naqaj xtawbʼal ru kʼaru «naraj li Qaawaʼ», tento tqakʼe qaqʼe (Efes. 5:17). Tento tqoksi chiʼus ebʼ li kʼanjelobʼaal li kʼebʼil qe, joʼ Li hu li natenqʼank rehebʼ laj Testiiw re li Jehobʼa, Watchtower Library, Watchtower RE TATRUUQ CHI TZOLOK ut JW Library. Chixjunil aʼin tooxtenqʼa naq tqatzol qibʼ qajunes ut joʼ junkabʼal.

18. Kʼaru rusilal tqataw wi nokoonaʼlebʼak rikʼinebʼ li chaqʼrabʼ ut li naʼlebʼ li naxkʼe li Yos?

¹⁸ Wi naqoxloqʼi ebʼ li chaqʼrabʼ ut ebʼ li naʼlebʼ li naxkʼe li Jehobʼa, tqataw naabʼal rusilal. Saʼ Salmo 119:97-100 naxye: «Kʼajoʼ naq ninra laachaqʼrabʼ! Junes aʼan ninkʼoxla rix rajlal kutan. Junelik wank saʼ inchʼool laawaatin: qʼaxal chik wank innaʼlebʼ chiruhebʼ li xikʼ nekeʼilok we. Qʼaxal chik nintaw innaʼlebʼ chiruhebʼ chixjunil laj tzolol we, xbʼaan naq junelik ninkʼoxla li nakawaj. Qʼaxal chik wank innaʼlebʼ chiruhebʼ li cheekel winq, xbʼaan naq ninpaabʼ laachaqʼrabʼ». Wi naqakʼe qahoonal chi xkʼoxlankil rix ebʼ li chaqʼrabʼ ut ebʼ li naʼlebʼ li naxkʼe li Yos aʼin tixbʼaanu naq tqataw qanaʼlebʼ, xseebʼal qakʼaʼuxl ut tqataw ru li naraj li Yos. Ut wi tqakʼe qaqʼe chi xtzolbʼal li qachʼool ut li qakʼaʼuxl rikʼin li chaqʼrabʼ ut li naʼlebʼ li naxkʼe li Yos, «tzʼaqalaq qe qu joʼ naq tzʼaqal re ru li Kriist» (Efes. 4:13).