1, 2. Mɛni Yehowa nɛ wa maa hyɛ ɔ biɔ nɛ waa pee?

WA NGƐ ‘behi nɛ a mi wa nɛ a nya dami yee’ ɔ mi. (2 Tim. 3:1) Se loko Yehowa ma kpata je yaya nɛ ɔ hɛ mi nɛ e maa ngɔ je ehe nɛ tue mi jɔmi ngɛ mi ɔ kɛ ba a, si himi ɔ mi ma ba wa po pe bɔ nɛ e ngɛ amlɔ nɛ ɔ. Enɛ ɔ he ɔ, e sa nɛ wa bi wa he ke, ‘Ke i ngɛ yemi kɛ buami kɛ blɔ tsɔɔmi hlae ɔ, jije i yaa aloo jije i ngɔɔ ye hɛ kɛ tsɔɔ?’ Eko ɔ, wa ma ha heto ke, “Yehowa ngɔ.” Niinɛ, o heto ɔ da.

² Mɛni nɛ wa yi nɔ nɛ wa ma wo kɛ hyɛ Yehowa a tsɔɔ? Ke waa kɛ nyagbahi ngɛ kpee ɔ, mɛni wa maa pee konɛ wa ko je wa hɛ ngmɛ kɛ je Yehowa nɔ? Jeha babauu ji nɛ ɔ nɛ la polɔ ko tsɔɔ bɔ nɛ e he hia ha kaa wa ma wo wa yi nɔ kɛ hyɛ Yehowa ke waa kɛ nyagbahi ngɛ kpee. (Kane La 123:1-4.) La polɔ ɔ ngɔ Yehowa nɛ wa maa hyɛ ɔ kɛ to bɔ nɛ tsɔlɔ ko hyɛɛ e nyɔmtsɛ ɔ he. Mɛni la polɔ ɔ ngɛ hlae maa tsɔɔ? Tsɔlɔ ɔ hyɛɔ e nyɔmtsɛ ɔ blɔ kaa e ma ha lɛ niye ní, nɛ e maa po e he piɛ. Se tsa pi lɔ ɔ pɛ. Tsɔlɔ ɔ je we e hɛ ngmɛ ngɛ e nyɔmtsɛ ɔ he ejakaa e suɔ nɛ e yɔse níhi nɛ e nyɔmtsɛ ɔ maa suɔ nɛ e pee, nɛ ke e yɔse jamɛ a ní ɔmɛ ɔ, e peeɔ.  Jã kɛ̃ nɛ e sa nɛ wɔ hu waa kase Mawu Munyu ɔ daa ligbi nɛ wa yɔse Yehowa suɔmi nya ní konɛ waa pee nɔ́ nɛ e ngɛ hlae ɔ. Ja jã loko wa ma nyɛ ma ná nɔ mi mami kaa Yehowa maa ye bua wɔ ngɛ wa haomi behi a mi.​—Efe. 5:17.

3. Mɛni ma nyɛ ma je wa hɛ ngmɛ kɛ je Yehowa nɔ?

³ Wa le kaa se nami ngɛ he kaa wa maa hyɛ Yehowa be fɛɛ be. Se be komɛ ɔ, ní komɛ ma nyɛ ma je wa juɛmi kɛ je Yehowa nɔ. Nɔ́ ko kaa jã ba Yesu huɛ Maata nɛ e suɔ e sane wawɛɛ ɔ nɔ. “Níhi fuu nɛ [Maata] ngɛ pee ɔ he e juɛmi.” (Luka 10:40-42) Ke níhi je Maata juɛmi kɛ je Yehowa nɔ benɛ Yesu ngɛ e kasa nya a, lɛɛ e sɛ nɛ e pee wɔ nyakpɛ kaa wɔ hu e ma nyɛ maa ba jã ngɛ wa blɔ fa mi. Mɛni ma nyɛ ma je wa juɛmi kɛ je Yehowa nɛ wa ngɛ lɛ hyɛe ɔ nɔ? Ngɛ munyu nɛ ɔ mi ɔ, wa maa na bɔ nɛ ni kpahi a ní peepee ma nyɛ ma je wa hɛ ngmɛ kɛ je Yehowa nɔ ha. Jehanɛ hu ɔ, wa maa na níhi nɛ maa ye bua wɔ konɛ wa ko je wa hɛ ngmɛ kɛ je Yehowa nɔ.

4. Mɛni he je nɛ e ngɛ nyakpɛ kaa Mose nyɛ we nɛ e ya su Si Womi Zugba a nɔ ɔ?

⁴ Atsinyɛ jemi ko be he kaa Mose hyɛ Yehowa, nɛ e hla blɔ tsɔɔmi kɛ je e ngɔ. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, “e ya nɔ nɛ e fĩ si kaa nɔ́ nɛ e ngɛ Nɔ nɛ a nɛ lɛ kɛ hɛ ngmɛ ɔ hyɛe.” (Kane Hebri Bi 11:24-27.) Baiblo ɔ de wɔ ke, “gbalɔ ko ti si ngɛ Israel kaa Mose, nɛ́ e kɛ Mawu tu munyu hɛ mi kɛ hɛ mi.” (5 Mose 34:10) Ngɛ huɛ bɔmi kpakpa nɛ Mose kɛ Yehowa ná a tsuo se ɔ, e nyɛ we nɛ e ya su Si Womi Zugba a nɔ. (4 Mose 20:12) Mɛni he je?

5-7. Benɛ Israel bi ɔmɛ je Ijipt bɔɔ pɛ ɔ, mɛni nyagba lɛ ba, nɛ kɛ Mose tsu he ní ha kɛɛ?

⁵ Benɛ Israel bi ɔmɛ je Ijipt ɔ, e sui nyɔhiɔ enyɔ po nɛ nyagba ko ba. Jamɛ a be ɔ mi ɔ, a sui Sinai Yoku ɔ he lolo. Akɛnɛ Israel bi ɔmɛ nɛ́ nyu nɛ a nu he je ɔ, a tu munyu kɛ si Mose. Sane ɔ mi ba wa hluu kaa Mose tsɛ Yehowa, nɛ e de lɛ ke: “Kɛ ma pee ma nɛ ɔ kɛɛ? A miɔ nɛ a maa fia mi tɛ.” (2 Mose 17:4) Yehowa tsɔɔ Mose nɔ́ nɛ e sa nɛ e pee. Yehowa de lɛ ke e wo e tso ɔ nɛ e kɛ fia tɛ sa a ngɛ Horeb, nɛ nyu maa je tɛ sa a mi kɛ ba babaaba. Ngmami ɔ de ke: “Mose pee ja ngɛ Israel ma nimeli ɔmɛ a hɛ mi.” Israel bi ɔmɛ ná nyu babauu nɛ a nu, nɛ nyagba a se po.​—2 Mose 17:5, 6.

⁶ Mawu Munyu ɔ tsɔɔ hu kaa Mose ‘wo lejɛ ɔ biɛ ke Masa kɛ Meriba . . . ejakaa lejɛ ɔ nɛ Israel bi ɔmɛ pia Yehowa ngɛ, nɛ lejɛ ɔ nɔuu a ka lɛ ngɛ benɛ a bi ke, “Anɛ Yehowa ngɛ wa kpɛti, aloo e be?” ɔ.’ (2 Mose 17:7) Jamɛ a biɛ ɔmɛ sa ejakaa Masa sisi ji “Kami,” nɛ Meriba sisi ji “Pɛmi.”

⁷ Kɛ Yehowa na nɔ́ nɛ ya nɔ ngɛ Meriba a ha kɛɛ? E ngɛ mi kaa Israel bi ɔmɛ te si kɛ wo Mose mohu lɛɛ, se Yehowa na a ní peepee ɔ kaa lɛ nɛ a te si kɛ wo. (Kane La 95:8, 9.) Nɔ́ nɛ Israel bi ɔmɛ pee ɔ hí. Se Mose lɛɛ e pee nɔ́ nɛ da. E hyɛ Yehowa, nɛ e nyɛɛ e blɔ tsɔɔmi ɔ se pɛpɛɛpɛ.

8. Benɛ e piɛ bɔɔ nɛ Israel bi ɔmɛ maa su Si Womi Zugba a nɔ ɔ, mɛni nyagba lɛ ba?

⁸ Jeha 40 se benɛ e piɛ bɔɔ nɛ Israel bi ɔmɛ maa su Si Womi Zugba a nɔ ɔ, jamɛ a nyagba a kpale te si ekohu. Se jehanɛ lɛɛ, kɛ níhi ya nɔ ha kɛɛ? Israel bi ɔmɛ ya su he ko nɛ pee se ɔ, a wo lejɛ ɔ hu biɛ ke Meriba. Meriba nɛ ɔ ngɛ  ekpa ngɛ kekle nɔ́ ɔ he. Meriba nɛ ɔ ngɛ Kadesh kasa nya, nɛ lejɛ ɔ kɛ Si Womi Zugba a hu he kɛ we. * Israel bi ɔmɛ kpale tu munyu nyanyaanya ngɛ nyu nɛ a nɛ a maa nu ɔ he. (4 Mose 20:1-5) Se ngɛ si fɔfɔɛ nɛ ɔ mi ɔ, Mose ya tɔ̃ Yehowa nɔ.

9. Mɛni blɔ tsɔɔmi Yehowa kɛ ha Mose, se mɛni mohu e pee? (Moo hyɛ foni nɛ ngɛ ní kasemi ɔ sisije ɔ.)

⁹ Kɛ Mose pee e ní ngɛ atuã tsɔmi nɛ ɔ he ha kɛɛ? E hyɛ Yehowa ekohu konɛ e tsɔɔ lɛ nɔ́ nɛ e pee. Se ngɛ si fɔfɔɛ nɛ ɔ mi ɔ, Yehowa de we Mose ke e ngɔ tso ɔ kɛ fia tɛ sa a. Yehowa de Mose ke e wo e tso ɔ nɛ e bua ni ɔmɛ a nya ngɛ tɛ sa a he, konɛ lɔ ɔ se ɔ, e tu munyu kɛ tsɔɔ tɛ sa a. (4 Mose 20:6-8) Se Mose tui munyu kɛ tsɔɔ tɛ sa a. Mohu ɔ, e kɛ abofu tu munyu kɛ tsɔɔ nihi nɛ a bua a he nya ngɛ lejɛ ɔ ke: “Nyɛ atuã tsɔli, nyɛɛ bu mi tue! Anɛ e he hia kaa wa je nyu ngɛ tɛ sa nɛ ɔ mi kɛ ha nyɛ lo?” Kɛkɛ nɛ e ngɔ e tso ɔ kɛ fia tɛ sa a, pi si kake, se si enyɔ.​—4 Mose 20:10, 11.

10. Kɛ Yehowa pee e ní ngɛ Mose tɔmi ɔ he ha kɛɛ?

¹⁰ Yehowa mi mi fu Mose wawɛɛ. (5 Mose 1:37; 3:26) Mɛni he je nɛ Yehowa mi mi fu ɔ? Eko ɔ, nɔ́ kake he je nɛ Yehowa mi mi fu Mose ji kaa e kɛ blɔ tsɔɔmi ehe nɛ e kɛ ha lɛ ɔ tsu we ní.

11. Mɛni he je nɛ eko ɔ, tso nɛ Mose kɛ fia tɛ sa a ha nɛ nyakpɛ nɔ́ nɛ Yehowa pee ɔ tɔ fã a?

¹¹ Eko ɔ, nɔ́ kpa ko hu he je nɛ Yehowa mi mi fu ɔ nɛ. Tɛ sahi nɛ a ngɛ kekle Meriba a ji tɛ sahi nɛ a he wa saminya. Enɛ ɔ he ɔ, ke a ngɔ nɔ́ ko kɛ fia tɛ sa nɛ ɔmɛ wawɛɛ kaa mɛni po ɔ, nihi be blɔ hyɛe kaa nyu maa je mi kɛ ba. Se tɛ sahi nɛ a ngɛ Meriba enyɔne ɔ lɛɛ a he wɛ tsɔ. Ke hiɔmi nɛ ɔ, nyu sɛɔ tɛ nɛ ɔmɛ a mi, nɛ nyu ɔ nya ya buaa ngɛ tɛ sa a sisi. Kɛkɛ ɔ, nihi ma nyɛ maa tsua vu ngɛ lejɛ ɔ konɛ a ná nyu. Anɛ e ma nyɛ maa ba kaa benɛ Mose ngɔ tso ɔ kɛ fia tɛ sa nɛ he wɛ ɔ si enyɔ mohu pe nɛ e maa tu munyu kɛ tsɔɔ tɛ sa a, Israel bi ɔmɛ susu kaa nyu ɔ nitsɛ lɛ ba se pi Yehowa nɛ e pee nyakpɛ nɔ́ ko lo? Anɛ tso nɛ Mose kɛ fia tɛ sa a ha nɛ nyakpɛ ní nɛ Yehowa pee ɔ tɔ fã lo? * Wa be nyɛe maa ma nɔ mi.

12. Mɛni ji nɔ́ kpa ko hu he je nɛ eko ɔ, Yehowa mi mi fu Mose kɛ Aaron?

¹² Eko ɔ, nɔ́ kpa ko hu he je nɛ Yehowa mi mi fu Mose kɛ Aaron ɔ nɛ. Mo kadi nɔ́ nɛ Mose de Israel bi ɔmɛ. E de mɛ ke: “Anɛ e he hia kaa wa je nyu ngɛ tɛ sa nɛ ɔ mi kɛ ha nyɛ lo?” Munyungu nɛ ji, “wa” nɛ Mose kɛ tsu ní ɔ ma nyɛ maa tsɔɔ e kɛ Aaron. Munyu nɛ ɔ nɛ Mose tu ɔ tsɔɔ kaa e bui Yehowa, nɔ nɛ e pee jamɛ a nyakpɛ ní ɔ. E ngɛ kaa nɔ́ nɛ munyu nɛ ngɛ La 106:32, 33 ɔ maa oti nɛ ɔ nɔ mi. E deɔ ke: ‘Ma a wo Yehowa mi mi la ngɛ Meriba nyu ɔ he. A kɛ Mose wo haomi mi ngɛ nɔ́ nɛ a pee ɔ he. Mose mi mi fu ma a wawɛɛ nitsɛ, nɛ e tu munyu basabasa.’ * (4 Mose 27:14) Nɔ́  nɛ Mose pee ɔ wui Yehowa hɛ mi nyami. Yehowa de Mose kɛ Aaron ke: “Nyɛ ni enyɔ ɔmɛ nyɛ tsɔ atuã ngɔ wo mi.” (4 Mose 20:24) Hɛdɔ ngɛ yayami nɛ a pee ɔ he wawɛɛ!

13. Mɛni he je nɛ bɔ nɛ Yehowa gbla Mose tue ha a da a?

¹³ Akɛnɛ Mose kɛ Aaron ji hɛ mi nyɛɛli ngɛ Israel bi ɔmɛ a kpɛti he je ɔ, Yehowa hyɛ blɔ kaa a maa bu lɛ tue pe ni kpa amɛ. (Luka 12:48) Be ko ɔ, Israel bi ɔmɛ a kpɛti ni komɛ tsɔ atuã, nɛ Yehowa gbla a tue. E ha we nɛ a ya Kanaan zugba a nɔ. (4 Mose 14:26-30, 34) Enɛ ɔ he ɔ, e da blɔ kaa Yehowa gbla Mose tue kaa bɔ nɛ e gbla atuã tsɔli ɔmɛ a tue ɔ. Yehowa ngmɛ́ Mose hu blɔ nɛ e ya Si Womi Zugba a nɔ.

14, 15. Mɛni lɛ ha nɛ Mose tsɔ atuã?

¹⁴ Mɛni lɛ ha nɛ Mose tsɔ Yehowa hɛ mi atuã a? Mo kadi nɔ́ nɛ La 106:32, 33 ɔ de ɔ ekohu. E de ke: ‘Ma a wo Yehowa mi mi la ngɛ Meriba nyu ɔ he. A kɛ Mose wo haomi mi ngɛ nɔ́ nɛ a pee ɔ he. Mose mi mi fu ma a wawɛɛ nitsɛ, nɛ e tu munyu basabasa.’ Yehowa mi mi la nɛ Israel bi ɔmɛ wo, se Mose mohu nɛ e mi mi fu. Akɛnɛ e nyɛ we nɛ e ye e he nɔ he je ɔ, e tu munyu basabasa, nɛ e susuu we nɔ́ nɛ maa je e ní peepee ɔ mi kɛ ba a he.

¹⁵ Mose ha nɛ ni kpahi a ní peepee je e hɛ ngmɛ kɛ je Yehowa nɔ. Mose tsu kekleekle si fɔfɔɛ ɔ he ní ngɛ blɔ nɛ da nɔ. (2 Mose 7:6) Se eko ɔ, Israel bi atuã tsɔli nɛ e kɛ mɛ nyɛɛ jeha babauu ɔ a ní peepee ba gbe e nya. E ma nyɛ maa ba kaa Mose ngɛ bɔ nɛ Israel bi ɔmɛ a ní peepee ha nɛ e hao ha a he susue, nɛ lɔ ɔ he je ɔ, e susuu we Yehowa hɛ mi nyami nɛ e sa nɛ e wo ɔ he.

16. Mɛni he je nɛ e sa nɛ wa susu nɔ́ nɛ Mose pee ɔ he ɔ?

¹⁶ Ke nihi a ní peepee je anɔkualetsɛ Mose hɛ ngmɛ kɛ je Yehowa nɔ nɛ e tɔ̃ ɔ, lɛɛ e ma nyɛ maa ba jã ngɛ wɔ hu wa blɔ fa mi. Wa si fɔfɔɛ ngɛ kaa Mose nɔ́ ɔ, ejakaa e piɛ bɔɔ nɛ wɔ hu wa maa sɛ je ehe nɛ Yehowa wo si ɔ mi. (2 Pet. 3:13) Wa ti nɔ ko nɔ ko be suɔe nɛ jɔɔmi nɛ ɔ nɛ bɔ lɛ. Se loko wa nine ma nyɛ maa su jɔɔmi nɛ ɔ nɔ ɔ, ja wa hyɛ Yehowa nɛ́ wa pee e suɔmi nya ní be fɛɛ be. (1 Yoh. 2:17) Mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ Mose tɔmi ɔ mi?

17. Ke nihi wo wa mi mi la a, mɛni ma nyɛ maa ye bua wɔ konɛ waa ye wa he nɔ?

¹⁷ Ke nihi a ní peepee ngɛ mo haoe ɔ, bɔɔ mɔde nɛ o ye o he nɔ. Ke waa kɛ nyagba pɔtɛɛ ko ngɛ kpee kpamisaa po ɔ, e sa nɛ wa “kɔni mi nɛ jɔ̃ ngɛ nɔ́ kpakpa peemi he, ejakaa ke pɔ tɔɛ wa he ɔ, wa ma kpa ní ngɛ be nɛ sa mi.” (Gal. 6:9; 2 Tɛs. 3:13) Ke nihi wo wa mi mi la, aloo wa bua jɔɛ a ní peepee komɛ a he ɔ, e sa nɛ waa hyɛ wa lilɛ saminya, nɛ waa ye wa he nɔ. (Abɛ 10:19; 17:27; Mat. 5:22) Ke nihi wo wa mi mi la a, e sa nɛ waa bɔ mɔde nɛ waa “ngmɛ [Mawu] mi mi fumi ɔ blɔ.” (Kane Roma Bi 12:17-21.) Ke wa hyɛɔ Yehowa be fɛɛ be ɔ, wa maa ngmɛ e mi mi fumi ɔ blɔ kɛ tsɔɔ kaa wa buɔ lɛ. Wa maa to wa tsui si kɛ hyɛ lɛ blɔ konɛ e tsu sane ɔ he ní ngɛ be nɛ lɛɛ e susu kaa e sa a mi. Ke wa ye wɔ nitsɛmɛ wa he lue ɔ, lɔ ɔ maa tsɔɔ kaa wa bui Yehowa.

18. Ke wa nine su blɔ tsɔɔmi ehe ko nɔ ɔ, mɛni e sa nɛ waa pee?

 ¹⁸ Moo nyɛɛ blɔ tsɔɔmi ehehi a se pɛpɛɛpɛ. Ke Yehowa ha wɔ blɔ tsɔɔmi ehe ko ɔ, anɛ o bɔɔ mɔde kaa o kɛ ma tsu ní pɛpɛɛpɛ lo? Ke blɔ tsɔɔmi ehe ko ba a, e sɛ nɛ waa ngɔ blɔ tsɔɔmi momo ɔ nɛ wa le ɔ kɛ hi ní tsue. Mohu ɔ, e sa nɛ waa bɔ mɔde nɛ waa ngɔ blɔ tsɔɔmi ehehi nɛ Yehowa haa wɔ kɛ guɔ e we asafo ɔ nɔ ɔ kɛ tsu ní nɔuu. (Heb. 13:17) Se jamɛ a be ɔ mi nɔuu ɔ, e sa nɛ waa hyɛ nɛ hi konɛ wa “ko be níhi nɛ a ngma a he.” (1 Kor. 4:6) Ke wa pee jã a, lɔ ɔ tsɔɔ kaa wa ngɛ Yehowa hyɛe.

19. Mɛni wa maa pee konɛ nihi a tɔmi nɛ ko puɛ waa kɛ Yehowa wa kpɛti?

¹⁹ Ko ha nɛ nihi a tɔmi nɛ puɛ o kɛ Yehowa nyɛ kpɛti. Ke wa ngɛ Yehowa hyɛe ɔ, lɔ ɔ be hae nɛ nihi a ní peepee nɛ wo wa mi mi la nɛ e puɛ waa kɛ Yehowa wa kpɛti. Enɛ ɔ he hia wawɛɛ titli ke wa ngɛ sɔmɔmi he blɔ ko ngɛ Yehowa asafo ɔ mi. E ji anɔkuale kaa e sa nɛ wa ti nɔ fɛɛ nɔ ‘kɛ gbeye yemi kɛ he domi blibliibli nɛ hi lɛ nitsɛmɛ e yi wami hemi ɔ he ní tsue,’ se e sa nɛ wa kai kaa Yehowa be kpɛii ngɛ bɔ nɛ e kojoɔ wɔ ha a he. (Filip. 2:12) Mohu ɔ, ke Yehowa tu ní tsumi babauu kɛ wo wa dɛ ɔ, e ma bi babauu si ngɛ wa dɛ. (Luka 12:48) Ke wa suɔ Yehowa a, nɔ́ ko be wa nane tɔ̃tɔ̃e, nɛ nɔ́ ko be nyɛe ma gba wɔ kɛ je e suɔmi ɔ he.​—La 119:165; Rom. 8:37-39.

20. Mɛni e sa nɛ waa fia wa pɛɛ si kaa wa maa pee?

²⁰ Ngɛ behi nɛ a mi wa nɛ ɔmɛ a mi ɔ, nyɛ ha wa wo wa yi nɔ nɛ waa hyɛ Nɔ nɛ e ‘hii si ngɛ e matsɛ sɛ ɔ nɔ ngɛ hiɔwe ɔ’ be fɛɛ be konɛ wa yɔse e suɔmi nya ní. E sɛ nɛ wa ha nɛ nihi a ní peepee nɛ puɛ waa kɛ Yehowa wa kpɛti. Nɔ́ nɛ ba Mose nɔ ɔ nɛ kai wɔ oti nɛ ɔ be fɛɛ be. E sɛ nɛ nihi a tɔmihi nɛ gba wa nya tsɔ, mohu ɔ, nyɛ ha nɛ waa fia wa pɛɛ si kaa wa maa ‘hyɛ Yehowa wa Mawu ɔ kɛ ya su be nɛ e maa na wɔ mɔbɔ.’​—La 123:1, 2.