1, 2. (a) Fikieme o rọ rrọ oware areghẹ re ma jọ abọ Jihova? (b) Eme ma ti wuhrẹ evaọ uzoẹme nana?

O RRỌ oware areghẹ re ohwo ọ talamu Jihova. Ohwo ọvo ọ rrọ họ nọ o wo ogaga, areghẹ, hayo uyoyou te Ọghẹnẹ mai! Kọ ono evaọ usu mai na ọ te gwọlọ jọ abọ riẹ hẹ? (Ol. 96:4-6) Ghele na, idibo Ọghẹnẹ jọ i kie no abọ riẹ nọ a rẹriẹ ovao ku oware nọ u fo nọ a rẹ jọ talamu Jihova.

² Evaọ uzoẹme nana, ma te ta kpahe ahwo jọ nọ a jẹ ta nọ a rrọ abọ Jihova, yọ evaọ oke ovona a bi ru eware nọ e rẹ dhae eva. Ma ti wuhrẹ emamọ eware jọ no iku nana ze nọ i ti fiobọhọ kẹ omai rọ eva mai kpobi daji abọ Jihova.

3. Fikieme Jihova ọ jẹ rọ gwọlọ fiobọhọ kẹ Keni, kọ eme Ọghẹnẹ ọ ta kẹe?

³ Roro kpahe oware nọ o via kẹ Keni. Ọ ta ẹdẹ ọvuọvo ho inọ ọ be gọ ọghẹnẹ ọfa jọ u te no Jihova no. Rekọ Ọghẹnẹ ọ jẹ egagọ Keni rehọ vievie he. Umuomu o jẹ rro evaọ udu riẹ. (1 Jọn 3:12) Jihova ọ jẹ gwọlọ fiobọhọ kẹ Keni, ọ ta kẹe nọ: “Orọnikọ whọ riẹ ru-oyo, a gbe he mi akpẹwẹ ra? Nọ  whọ gbẹ riẹ ru ha na, umuomu o kpahe ẹta be hẹrẹ owhẹ eva unu-ẹthẹ, o be gwọlọ owhẹ, rekọ dao re whọ va ae abọ.” (Emu. 4:6, 7) O wọhọ ẹsenọ Jihova ọ be ta kẹ Keni nọ, “Who te kurẹriẹ je dikihẹ ga evaọ abọ mẹ, mẹ omamẹ, mẹ te jọ abọ ra re.”

4. Dede nọ Keni o wo uvẹ nọ ọ hae rọ jọ abọ Jihova, eme o ru?

⁴ Jihova ọ hae te jẹ Keni rehọ o hae jọnọ ọ kpọ iroro riẹ vi. Rekọ Keni ọ gaviezọ kẹ ohrẹ hẹ. Ekpehre iroro gbe oriobọ i su rie nyai ru oware uyoma. (Jem. 1:14, 15) Nọ Keni ọ jọ uzoge, ẹsejọhọ o roro ẹdẹvo ho inọ o ti kie no abọ Jihova. Rekọ uwhremu na, o te ru oware nọ ohwo ọvo o rẹro riẹ hẹ, ọ wọso Ọghẹnẹ je kpe oniọvo obọriẹ.

5. Oghẹrẹ iroro vẹ e sae raha usu mai kugbe Jihova?

⁵ Wọhọ Keni, odibo Jihova jọ nẹnẹ ọ sai mu oware uyoma họ eru yọ o bi roro nọ ọ be gọ Jihova. (Jud 11) Wọhọ oriruo, ohwo ọ sai mu iroro ọfariẹ-ogbe họ eroro, hayo erọ uvou-uthei, hayo tube mukpahe ibe Oleleikristi riẹ dede. (1 Jọn 2:15-17; 3:15) Iroro itienana e sai su ohwo kpohọ uzioraha. Oke nana kpobi, yọ ohwo yena ọ be hai kpohọ usiuwoma ẹsikpobi je kpohọ iwuhrẹ. Ẹsejọhọ amọfa a rẹ sae riẹ iroro ohwo gbe eware nọ o bi ru hu, rekọ Jihova ọ be ruẹ oware kpobi, yọ ọ rẹ riẹ otẹrọnọ ma be rọ eva mai kpobi gọe he.​—Se Jerimaya 17:​9, 10.

6. Ẹvẹ Jihova o re ro fiobọhọ kẹ omai whaha ekpehre isiuru?

⁶ Ghele na, Jihova ọ rẹ nwane rọ ovovẹrẹ gbolo omai kufiẹ hẹ. Otẹrọnọ ohwo o ru oware nọ o raha usu riẹ kugbe Ọghẹnẹ, Jihova ọ be tuduhọ iẹe awọ nọ: ‘Kurẹriẹ bru omẹ ze, re me kurẹriẹ bru owhẹ ze.’ (Mal. 3:7) Maero nọ ma te wo uruemu jọ nọ o be jọ bẹbẹ kẹ omai re ma siobọno, Jihova ọ gwọlọ nọ ma siọ oware uyoma ba. (Aiz. 55:7) Ma te ru ere, o ti fiobọhọ kẹ omai kruga evaọ egagọ riẹ, ru udu te omai otọ jẹ kẹ omai ẹgba nọ ma sae rọ whaha ekpehre isiuru.​—Emu. 4:7.

7. Ẹvẹ Solomọn ọ rọ raha usu riẹ kugbe Jihova?

⁷ Ma sai wuhrẹ eware buobu no oware nọ o via kẹ Solomọn ovie na ze. Nọ ọ jọ uzoge, Solomọn o je ru lele ekpọvio nọ Jihova ọ jẹ kẹe. Ọghẹnẹ ọ kẹ riẹ areghẹ ologbo je mu iruo ebabọ etẹmpol obọ Jerusalẹm nọ ọ jọ ruaro na họ iẹe obọ. Rekọ Solomọn ọ tẹ raha usu riẹ kugbe Jihova. (1 Iv. 3:12; 11:1, 2) Uzi Ọghẹnẹ o ta gbiae nọ ovie Izrẹl o re “wo eyae buobu hu, ogbẹrọ ere he udu riẹ u re ti kurẹriẹ.” (Izie. 17:17) Solomọn o koko uzi yena ha, eyae riẹ i te ti bu te egba ihrẹ (700). Ọ tẹ jẹ rehọ ese nọ i bu te egba esa (300) ziọ uwou riẹ. (1 Iv. 11:3) Eyae riẹ buobu e jọ ahwo Izrẹl he, a jẹ gọ eghẹnẹ erue. Fikiere, Solomọn ọ thọ uzi Ọghẹnẹ ọfa nọ o ta nọ a rẹ rehọ eyae orẹwho ofa ha.​—Izie. 7:3, 4.

8. Ẹvẹ Solomọn o ru eva dha Jihova te?

⁸ Ẹmẹrera nọ Solomọn ọ jẹ rọ raha uzi Jihova na u te ti ru ei raha uzi ulogbo. Solomọn ọ bọ agbada-idhe kẹ ọghẹnẹ-aye nọ a re se Ashtorẹt jẹ bọ agbada-idhe ọfa kẹ ọghẹnẹ nọ a re se Kimọsh, yọ ẹsejọhọ ọ bọ efa. Ọ tẹ jọ etẹe kuomagbe eyae riẹ gọ edhọ. Mai tube yoma na, ugbehru nọ ọ bọ egbada-idhe eghẹnẹ yena fihọ o nwane rrọ aro Jerusalẹm nọ ọ bọ etẹmpol Jihova fihọ na. (1 Iv. 11:5-8; 2 Iv. 23:13) Ẹsejọhọ  Solomọn ọ jẹ viẹ omariẹ họ bi roro nọ Jihova ọ te kpairoro vrẹ aghẹmeeyo riẹ na fikinọ o gbe bi dhe idhe evaọ etẹmpol Jihova.

9. Eme o no rie ze fikinọ Solomọn o koko izi Ọghẹnẹ hẹ?

⁹ Rekọ Jihova o re gbolaro kẹ uzioraha vievie he. Ebaibol na ọ ta nọ: “Koyehọ eva e tẹ dha Ọghẹnẹ kpahe Solomọn fiki epanọ o si udu riẹ no ỌNOWO na . . . , ọnọ ọ rehọ oma via kẹe isiava, whaọ yọ ọ juzi kpahe oware onana kẹe vẹrino, inọ, ọ rẹ nya lele eghẹnẹ efa ha; rekọ o ru onọ ỌNOWO na ọ rọ jẹ uzi na ha.” Fiki oware nọ o ru na, Ọghẹnẹ ọ gbẹ jẹe rehọ họ yọ o gbe je fiobọhọ kẹe he. Emọ Solomọn a gbe wo uvẹ nọ a re ro su uvie Izrẹl soso ho, yọ ikpokpoma buobu i te rai evaọ ige buobu.​—1 Iv. 11:9-13.

10. Eme ọ rẹ sae raha emamọ usu nọ ma wo kugbe Jihova?

¹⁰ Wọhọ epanọ o via kẹ Solomọn na, oware jọ nọ ọ rẹ mae raha usu mai kugbe Ọghẹnẹ họ, nọ ma te bi mu usu kugbe ahwo nọ a wo otoriẹ izi Jihova ha yọ a wo adhẹẹ kẹ ae he. Otujọ a rrọ ukoko na rekọ a kruga ha. Amọfa kọ imoni mai, enọ ma gbẹ rrọ oria, ahwo iruo mai, hayo ibe emọ-isukulu mai nọ e be gọ Jihova ha. Oghẹrẹ kpobi nọ o rrọ kẹhẹ, otẹrọnọ ahwo nọ ma bi lele nyusu a wo adhẹẹ kẹ izi Jihova ha, nọ oke o be nyaharo na a sae raha emamọ usu nọ ma wo kugbe Ọghẹnẹ.

11. Eme o re fiobọhọ kẹ omai riẹ sọ ma rẹ fa usu jọ?

¹¹ Se 1 Ahwo Kọrint 15:33. Ahwo buobu a wo abọ nọ a jọ rrọ emamọ ahwo, yọ ibuobu enọ e rrọ ukoko Ọghẹnẹ hẹ a rẹ nwani keke aro fihọ ru eware nọ ahwo a re yo a vẹ wh’abọ họ uzou hu. Otẹrọnọ ere ahwo nọ who bi lele nyusu a rrọ, kọ whọ sae nwane rọ ere ta nọ emamọ egbẹnyusu a rrọ? Nọ omara nọ, ẹvẹ usu mẹ kugbe ahwo yena u ti ro kpomahọ usu mẹ kugbe Jihova? Kọ u ti ru ei ga ziezi? Eme ọ rrọ udu rai? Wọhọ oriruo, kọ ẹsikpobi a rẹ ta kpahe osẹ, igho, ekwakwa, omaweromẹ, hayo ilale efe? Kọ ẹme nọ o bi no ai unu ze ọ be hae jọ onọ a rẹ rọ raha amọfa hayo eme oworu? Jesu ọ kẹ unuovẹvẹ nọ: “Eme ibuobu nọ e vọ udu na, eye unu o rẹ ta via.” (Mat. 12:34) Who te muẹrohọ nọ ahwo nọ who bi lele nyusu a sae raha emamọ usu ra kugbe Jihova, j’owọ kpata kpata re who bru usu utioye na kpẹre, hayo tubẹ fa usu na.​—Itẹ 13:20.

12. (a) Eme Jihova o ru vẹ kẹ ahwo Izrẹl nọ a nwani no Ijipti? (b) Eme ahwo Izrẹl a ta okenọ Ọghẹnẹ ọ ta kẹ ae nọ ọye ọvo a rẹ gọ?

¹² Ma sai je wuhrẹ oware ofa jọ no oware nọ o via kẹ ahwo Izrẹl ze, nọ a nwani no igbo Ijipti. Ahwo na a kokohọ aro Ugbehru Saena. Oware nọ o via o wọhọ ẹsenọ a be ruẹ Jihova. Ẹgho ọlala ọ romavia evaọ edhere igbunu. Jihova o ru nọ a ro yo edo egbrara, ruẹ elo egbrara, iwiri, je yo edo ọgba nọ o bi do gaga ababọ eriosehọ. (Ọny. 19:​16-19) Evaọ etenẹ Jihova ọ jọ dhesẹ omariẹ kẹ ahwo Izrẹl, inọ ọ gwọlọ nọ ọye ọvo a rẹ gọ. Ọ kẹ rai imuẹro nọ ọ rẹ nyasiọ ohwo nọ o you rie ba vievie he, nọ o bi koko izi riẹ. (Se Ọnyano 20:​1-6.) O wọhọ ẹsenọ Jihova ọ be ta kẹ ahwo riẹ nọ, “Wha te dhesẹ nọ abọ mẹ wha rrọ, mẹ te nyasiọ owhai ba ha.” Jihova Ọghẹnẹ ọ tẹ ya eyaa itieye na kẹ owhẹ inọ ọ te nyasiọ owhẹ ba ha, eme who re ru? Ababọ avro, who ti ru oware nọ ahwo Izrẹl a ru. A “rehọ uru ovo yo nọ, ‘Eme nọ ỌNOWO na ọ ta kpobi, eye ma re ruẹ.’” (Ọny. 24:3) Rekọ u kri hi, oware jọ nọ a rẹro riẹ hẹ u te dhesẹ abọ nọ ahwo Izrẹl a ginẹ rrọ via.

13. Eme o ru rie jọ bẹbẹ kẹ ahwo Izrẹl re a jọ abọ Ọghẹnẹ?

¹³ Ẹgho ọlala, elo egbrara, gbe eware ọwhewhe efa nọ ahwo Izrẹl a ruẹ na i ru ozọ mu ai. A tẹ yare Mosis inọ ọ jọ ọtota rai, Mosis ọ tẹ rọwo nọ ọ te hae vuẹ ae ẹme kpobi nọ Jihova ọ ta evaọ Ugbehru Saena. (Ọny. 20:​18-21) Mosis ọ jọ obọ ehru ugbehru na edẹ buobu. Kọ onana o wha riẹ ze nọ ahwo na a ro reghe no evaọ udhude na fikinọ osu rai nọ a fievahọ ọ gbẹ riẹ hẹ? O wọhọ nọ ahwo na a jẹ rẹroso Mosis gahrọ fikinọ ọye a be ruẹ. A te mu awa họ ẹruọ, a tẹ ta kẹ Erọn nọ: “Ru edhọ kẹ omai, e nọ i re ti lele omai; keme Mosis ọnana, ọnọ ọ rehọ omai no otọ Ijipti ze ma riẹ o nọ o via kẹ ẹe he.”​—Ọny. 32:​1, 2.

14. Eme ahwo Izrẹl a viẹ omarai họ je roro, kọ ẹvẹ onana o jọ Jihova oma?

¹⁴ Ahwo na a riẹ nọ ẹdhọgọ ọ rẹ dha Jihova eva gaga. (Ọny. 20:​3-5) Rekọ u ri kri hi na, a te mu ọmọ-eruẹ igoru họ ẹgọ! Ghelọ aghẹmeeyo ologbo nana, ahwo Izrẹl a viẹ omarai họ je roro nọ a gbẹ rrọ abọ Jihova. Ma ta ere keme Erọn omariẹ dede o se egagọ ọmọ-eruẹ na ‘eha kẹ ỌNOWO na.’ Ẹvẹ onana o jọ Jihova oma? O kẹ riẹ uye gaga. Jihova ọ ta kẹ Mosis nọ ahwo na “a zue oma no; a kurẹriẹ no edhere nọ [o] je uzi kẹ ai” nọ a nya no. Jihova ọ tubẹ ta nọ ọ rẹ rọ “ofu” riẹ kpe orẹwho Izrẹl nọ ọ tohọ obọ na no.​—Ọny. 32:5-10.

15, 16. Ẹvẹ Mosis avọ Erọn a ro dhesẹ nọ a dikihẹ abọ Jihova kothi? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.)

¹⁵ Jihova ọ jiroro nọ o re kpe ahwo Izrẹl kpobi no ho. Ohrọ riẹ u ru nọ ọ rọ kẹ enọ e talamu ei uvẹ nọ a re ro dhesẹ nọ a rrọ abọ riẹ. (Ọny. 32:14) Nọ Mosis ọ ruẹ ugberuo ahwo na, enọ e be koyẹ, so ile, je gbile kẹ ẹmẹdhọ, ọ tẹ guọghọ ọmọ-eruẹ igoru na je wuhu iei whowhowho. O te woro nọ: “Ono ọ rọ abọ ỌNOWO na? Nya bru omẹ ze.” Kẹsena “emọ Livae a te koko oma rai họ nya bru” Mosis.​​—Ọny. 32:​17-20, 26.

¹⁶ Dede nọ Erọn ọ jọ usu enọ i ru ẹmẹdhọ na, o kurẹriẹ, o te kuomagbe ahwo Livae nọ a ta nọ a rẹ jọ abọ Jihova. Orọnikọ ahwo nana a salọ nọ a rẹ jọ  abọ Jihova ọvo ho rekọ a hẹriẹ oma rai no ahwo omuomu na. Onana o jọ oware areghẹ keme evaọ ẹdẹ yena idu ahwo buobu a whu fiki ẹdhọgọ. Rekọ a ya eyaa kẹ enọ e jọ abọ Jihova inọ oghale u ti te ai.​—Ọny. 32:​27-29.

17. Eme ẹme nọ Pọl ọ ta kpahe ọmọ-eruẹ igoru na o wuhrẹ omai?

¹⁷ Pọl ukọ na ọ ta ẹme te ọmọ-eruẹ igoru nọ a gọ na, ọ tẹ vẹvẹ omai unu nọ: “Eware nana e rrọ iriruo kẹ omai, re ma . . . gbẹ gọ edhọ họ, wọhọ epanọ ejọ rai a ru. [A kere iriruo na] fihọ otọ re e jọ unuovẹvẹ kẹ omai nọ e be rria evaọ ekuhọ uyero-akpọ na. Fikiere, jọ ohwo nọ o bi roro nọ o dikihẹ ọ yọroma re ọ seba ekie.” (1 Kọr. 10:6, 7, 11, 12) Wọhọ epanọ Pọl ọ ta na, makọ eg’Ọghẹnẹ uzẹme dede a rẹ sai kie ruọ iruemu iyoma. Ahwo nọ a kie kẹ odawọ a rẹ sai roro nọ a gbe wo emamọ usu kugbe Jihova. Rekọ orọnikọ nọ ohwo ọ tẹ gwọlọ jọ ogbẹnyusu Jihova hayo ọ tẹ be ta nọ ọ talamu ei oye u re dhesẹ nọ Jihova ọ jẹ riẹ rehọ họ.​—1 Kọr. 10:​1-5.

18. Eme o rẹ sai ru omai nyase Jihova ba, kọ eme o re noi ze?

¹⁸ Wọhọ epanọ ahwo Izrẹl a je brudu fikinọ Mosis ọ be kaki nwrotọ no Ugbehru Saena ze he na, Ileleikristi nẹnẹ a rẹ sai brudu fikinọ ẹdẹ ẹdhoguo Jihova gbe akpọ ọkpokpọ na ọ be kake tha ha evaọ ẹro rai. A rẹ sai roro nọ u ti gbe kri gaga re eyaa nana i te ti rugba hayo inọ i ti rugba dede he. Ma gbe si iroro itieye na no udu hu, e rẹ sai ru omai rehọ isiuru obọ mai karo kẹ oreva Jihova. Nọ oke o be nyaharo na ma vẹ te nyase Jihova ba jẹ rọ ẹmẹrera duomahọ iruemu nọ e jẹ dha omai eva okenọ ẹrọwọ mai ọ jọ gaga.

19. Uzẹme vẹ u fo nọ o rẹ thọrọ omai ẹro ho, kọ fikieme?

¹⁹ Jọ o thọrọ omai ẹro vievie he inọ Jihova ọ gwọlọ nọ ma rẹ rọ udu mai kpobi yoẹme kẹe ma vẹ jẹ gọ ọye ọvo. (Ọny. 20:5) Oke kpobi nọ ma te ghoro no egagọ Jihova yọ oreva Setan ma bi ru na, okpẹtu ọvo onana u re su kpohọ. Fikiere Pọl ọ tẹ kareghẹhọ omai no: “Wha rẹ sae jọ egho Jihova da jẹ jọ egho idhivẹri da ha; wha rẹ sae jọ ‘emẹjẹ Jihova’ re emu jẹ jọ emẹjẹ idhivẹri re emu hu.”​—1 Kọr. 10:21.

20. Ma tẹ maki ru oware jọ thọ, ẹvẹ Jihova o re ro fiobọhọ kẹ omai?

²⁰ Iku Keni, Solomọn, gbe ahwo Izrẹl evaọ Ugbehru Saena nọ e rrọ Ebaibol na i tho ohwohwo evaọ oware ovo jọ. Ahwo nana a wo uvẹ nọ a hai ro ‘kurẹriẹ je nwene idhere rai.’ (Iruẹru 3:19) O rrọ vevẹ inọ Jihova ọ rẹ nwane rọ ovovẹrẹ gbolo ohwo kufiẹ hẹ fikinọ o ruthọ. Jihova ọ rọvrẹ Erọn. Nẹnẹ, Jihova ọ rẹ rọ iku jọ evaọ Ebaibol, ebe gbe ividio ukoko na, hayo ohrẹ oniọvo jọ vẹvẹ omai unu. Ma tẹ gaviezọ kẹ unuovẹvẹ na, Jihova ọ rẹ re omai ohrọ.

21. Eme ma rẹ gbaemu nọ ma re ru nọ ma tẹ nyaku odawọ nọ u re si omai no abọ Jihova?

²¹ U wo ẹjiroro nọ Jihova o re ro dhesẹ uwowou ulogbo riẹ kẹ omai. (2 Kọr. 6:1) O rẹ kẹ omai uvẹ nọ ma rẹ rọ “siọ emuemu gbe isiuru akpọ.” (Se Taitọs 2:11-14.) Nọ ma gbẹ be rria “udevie uyero-akpọ nana,” ma te nyaku eware nọ e te dawo omai sọ ma rọwo nọ Jihova ọvo ma rẹ gọ. Jọ ma gbaemu nọ ma rẹ dadamu abọ riẹ, keme ‘Jihova Ọghẹnẹ mai u fo nọ ma rẹ dhozọ riẹ, ọye u fo nọ ma rẹ gọ, yọ ọye u fo nọ ma rẹ dhẹgbalọ.’​—Izie. 10:20.