1. Ngɛ mɛni blɔ nɔ nɛ níhi nɛ Yehowa bɔ ɔ tsɔɔ kaa e haa nɔ nɔ́ faa?

BENƐ Yehowa bɔɛ nɔ́ ko lolo nɛ lɛ pɛ nɛ e ngɛ ɔ, e susuu we lɛ nɔ kake too e he. E bɔ bɔfohi kɛ adesahi, nɛ e ke mɛ nɔ́ ko nɛ he jua wa wawɛɛ nɛ ji wami. Yehowa nɛ ji “bua jɔmi Mawu ɔ” suɔ kaa e ma ha e nibɔ níhi ní kpakpahi. (1 Tim. 1:11; Yak. 1:17) Akɛnɛ e suɔ nɛ wɔ hu wa bua nɛ jɔ he je ɔ, e tsɔɔ wɔ kaa e sa nɛ wa ha nɔ nɔ́ faa.​—Rom. 1:20.

2, 3. (a) Mɛni he je nɛ nɔ́ hami haa nɔ bua jɔmi ɔ? (b) Mɛni he wa ma susu ngɛ munyu nɛ ɔ mi?

² Mawu bɔ adesahi ngɛ e subai nɔ. (1 Mose 1:27) Enɛ ɔ tsɔɔ kaa Mawu bɔ wɔ konɛ wa je e su ɔmɛ kpo. Ja wa susuɔ ni kpahi a he nɛ́ wa haa mɛ nɔ́ faa kaa bɔ nɛ Yehowa peeɔ ɔ, loko wa ma ná bua jɔmi ngɛ si himi mi. (Filip. 2:3, 4; Yak. 1:5) Mɛni he je? Ejakaa jã nɛ Yehowa bɔ adesahi kaa a pee. E ngɛ mi kaa wa yi mluku mohu lɛɛ, se wa ma nyɛ ma ha nɔ nɔ́ faa kaa bɔ nɛ Yehowa peeɔ ɔ.

³ Baiblo ɔ tsɔɔ wɔ bɔ nɛ wa maa pee ha konɛ waa pee nihi nɛ a haa nɔ nɔ́. Amlɔ nɛ ɔ, nyɛ ha nɛ wa susu ní komɛ nɛ Ngmami ɔ de ngɛ nɔ́ hami he ɔ he. Wa maa na bɔ nɛ nɔ́ hami  haa nɛ Mawu bua jɔɔ wa he ha, kɛ bɔ nɛ su nɛ ɔ yeɔ bua wɔ nɛ wa nyɛɔ tsuɔ ní tsumi nɛ Mawu kɛ wo wa dɛ ɔ saminya ha. Jehanɛ hu ɔ, wa maa na bɔ nɛ nɔ́ hami kɛ bua jɔmi ngɛ tsakpa ha, kɛ nɔ́ he je nɛ e sa nɛ waa ya nɔ nɛ wa je su nɛ ɔ kpo.

4, 5. Mɛni nɔ hyɛmi níhi nɛ Yehowa kɛ Yesu pee ha wɔ ngɛ nɔ́ hami blɔ fa mi?

⁴ Yehowa suɔ nɛ adesahi nɛ a kase lɛ, enɛ ɔ he ɔ, ke wa ha nɔ nɔ́ ɔ, e bua jɔɔ. (Efe. 5:1) Atsinyɛ jemi ko be he kaa bɔ nɛ Mawu bɔ wɔ ha, kɛ bɔ nɛ e dla zugba a nɔ saminya nɛ e ngɛ fɛu ɔ tsɔɔ kaa e suɔ nɛ adesahi a bua nɛ jɔ a he. (La 104:24; 139:13-16) Enɛ ɔ he ɔ, ke wa bɔ mɔde nɛ wa ha nɛ nihi a bua jɔ ɔ, e woɔ e hɛ mi nyami.

⁵ Anɔkuale Kristofohi kaseɔ Kristo, ejakaa Kristo pee nɔ hyɛmi nɔ́ ko nɛ e hi kɛ pi si ngɛ nɔ́ hami blɔ fa mi. Yesu nitsɛ de ke: “Kaa bɔ nɛ e ji ngɛ nɔmlɔ Bi ɔ blɔ fa mi ɔ, e ba, pi kaa a ba sɔmɔ lɛ, se mohu konɛ e ba sɔmɔ nɛ e ngɔ e wami kɛ ha kaa kpɔmi nɔ́ nɛ e kɛ kpɔ̃ nihi babauu.” (Mat. 20:28) Enɛ ɔ he ɔ, bɔfo Paulo wo Kristofohi he wami ke: “Nyɛ ha nɛ juɛmi nɛ ɔ nɛ ngɛ Kristo Yesu mi ɔ nɛ ya nɔ nɛ e hi nyɛ hu nyɛ mi . . . E ngmɛɛ níhi tsuo a he nɛ e ngɔ nyɔguɛ su kɛ fɔ e nɔ.” (Filip. 2:5, 7) E sa nɛ wa ti nɔ fɛɛ nɔ nɛ bi e he ke: ‘Anɛ ma nyɛ ma kase Yesu nɛ ma ha nɔ nɔ́ pe bɔ nɛ i ngɛ pee amlɔ nɛ ɔ lo?’​—Kane 1 Petro 2:21.

6. Mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ Yesu nɔ́ he tomi nɔ́ nɛ kɔɔ Samaria no mɔbɔ nalɔ ɔ he ɔ mi? (Moo hyɛ foni nɛ ngɛ ní kasemi ɔ sisije ɔ.)

⁶ E sa nɛ wa susu ni kpahi a he nɛ́ wa hla blɔhi nɛ wa maa gu nɔ kɛ ye bua mɛ. Ke wa pee jã a, lɔ ɔ tsɔɔ kaa wa ngɛ Yehowa kɛ Kristo kasee, nɛ Yehowa bua maa jɔ wa he saminya. Be ko ɔ, Yesu ngɔ nɔ́ he tomi nɔ́ ko nɛ kɔɔ Samaria no mɔbɔ nalɔ ko he ɔ kɛ tsɔɔ e se nyɛɛli ɔmɛ kaa e sa nɛ a bɔ mɔde wawɛɛ nɛ a ye bua ni kpahi, nɛ e sɛ nɛ a hyɛ he nɛ nihi je aloo bɔ nɛ a ngɛ ha. (Kane Luka 10:29-37.) Anɛ o kai sane bimi nɛ ha nɛ Yesu ngɔ jamɛ a nɔ́ he tomi nɔ́ ɔ kɛ tsu ní ɔ lo? Yuda no ko bi Yesu ke: “Mɛnɔ tutuutu ji ye nyɛmi?” Heto nɛ Yesu ha lɛ ɔ tsɔɔ kaa e sa nɛ waa je wa tsui mi nɛ wa ha nɔ nɔ́ aloo waa ye bua ni kpahi kaa bɔ nɛ Samaria no ɔ pee ɔ loko Mawu bua maa jɔ wa he.

7. Ngɛ mɛni blɔ nɔ nɛ nɔ́ hami kɛ sane nɛ Satan ngɔ kɛ ba ngɛ Eden abɔɔ ɔ mi ɔ ngɛ tsakpa?

⁷ Yi mi tomi kpahi fuu ngɛ nɛ lɔ ɔ he je ɔ, e sa nɛ Kristofohi nɛ a ha nɔ nɔ́ faa. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, nɔ́ hami kɛ sane nɛ Satan ngɔ kɛ ba ngɛ Eden abɔɔ ɔ mi ɔ ngɛ tsakpa. Ngɛ mɛni blɔ nɔ? Nɔ́ nɛ Satan ngɛ hlae maa tsɔɔ ji kaa ke Adam kɛ Hawa gbo Mawu tue, nɛ a kɛ a bimɛ nɛ a ma fɔ ɔ tsuo pee nɔ́ nɛ mɛ nitsɛmɛ a suɔ ɔ, a ma ná si himi kpakpa pe nɔ́ nɛ Mawu ha mɛ ɔ. Hawa gbo Mawu tue ejakaa e suɔ nɛ e pee kaa Mawu, nɛ Adam hu gbo Mawu tue ejakaa e suɔ nɛ e sa Hawa hɛ mi. (1 Mose 3:4-6) Wɔ tsuo wa na nɔ́ nɛ je yi mi kpɔ nɛ a mwɔ ɔ mi kɛ ba. Ke nɔ ko foɔ lɛ pɛ e nɔ́ mi, nɛ e susuu we ni kpahi a he ɔ, e be nyɛe ma ná bua jɔmi. Se ke wa pee we kpɛle, nɛ wa haa nɔ nɔ́ ɔ, wa ngɛ tsɔɔe kaa Mawu blɔ tsɔɔmi lɛ hi.

8. Mɛni he je nɛ e sa nɛ Adam kɛ Hawa ko susu ni kpahi a he ɔ?

⁸ E ngɛ mi kaa sisije ɔ, Adam kɛ Hawa pɛ nɛ a ngɛ Eden abɔɔ ɔ mi mohu lɛɛ, se  e sa nɛ a ko susu ni kpahi a he. Mɛni he je? Yehowa jɔɔ mɛ, nɛ e de mɛ ke a fɔ bimɛ babauu nɛ a hyi zugba a nɔ, nɛ́ a pee zugba a paradeiso. (1 Mose 1:28) Wa Bɔlɔ ɔ suɔ kaa e nibɔ níhi nɛ a ná bua jɔmi. Enɛ ɔ he ɔ, jinɛ e sa nɛ Adam kɛ Hawa ko susu bimɛ nɛ a ma fɔ ɔmɛ a hwɔɔ se he kaa bɔ nɛ wa Bɔlɔ ɔ peeɔ ɔ. Jinɛ Mawu yi mi tomi ji kaa a bli abɔɔ ɔ mi konɛ zugba a tsuo nɛ pee paradeiso nɛ́ Adam kɛ e bimɛ ɔmɛ tsuo nɛ a ná he se. Enɛ ɔ ko pee ní tsumi ngua ko nɛ e ma bi nɛ Adam kɛ e bimɛ ɔmɛ tsuo nɛ a pee kake kɛ tsu.

9. Mɛni he je nɛ Paradeiso ɔ mi blimi ɔ ko ha adesahi bua jɔmi ɔ?

⁹ Jinɛ nyumuhi kɛ yihi nɛ a ye mluku kɛ Yehowa maa pee kake kɛ pee zugba a tsuo paradeiso, nɛ nyagbe kulaa a, Yehowa yi mi tomi ɔ maa ba mi, nɛ adesahi maa sɛ Mawu he jɔɔmi ɔ mi. (Heb. 4:11) Hyɛ bɔ nɛ jamɛ a ní tsumi ɔ ko pee bua jɔmi ha! Adesahi ko ngɔ a he kɛ ha faa kɛ ye bua a sibi, nɛ lɔ ɔ ko ha mɛ bua jɔmi kɛ jɔɔmihi babauu.

10, 11. Mɛni maa ye bua wɔ konɛ wa nyɛ nɛ wa tsu fiɛɛmi kɛ kaselɔ peemi ní tsumi ɔ kɛ pi si?

¹⁰ Mwɔnɛ ɔ, Yehowa ha e we bi ní tsumi kaa a fiɛɛ nɛ a pee nihi kaseli. Ja wa susuɔ ni kpahi a he nitsɛnitsɛ, loko wa ma nyɛ ma tsu ní tsumi nɛ ɔ. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, ja wa suɔ Mawu kɛ nimli loko wa ma nyɛ ma tsu ní tsumi nɛ ɔ kɛ pi si.

¹¹ Ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi ɔ, Paulo tsɔɔ kaa e kɛ e huɛmɛ ɔmɛ “piɛɛ Mawu he kɛ ngɛ ní tsue,” ejakaa a duɔ anɔkuale ɔ ngɛ nihi a tsui mi, nɛ a pueɔ nɔ nyu. (1 Kor. 3:6, 9) Mwɔnɛ ɔ, ke wa ngɔɔ wa be, wa he wami kɛ níhi nɛ wa ngɛ ɔ kɛ tsuɔ fiɛɛmi ní tsumi ɔ nɛ Mawu kɛ wo wa dɛ ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa wa “piɛɛ Mawu he kɛ ngɛ ní tsue.” Enɛ ɔ ji he blɔ ngua nitsɛnitsɛ nɛ wa ná!

12, 13. Mɛni jɔɔmihi nɛ wa náa kɛ jeɔ kaselɔ peemi ní tsumi ɔ mi?

¹² Wa be kɛ wa he wami nɛ waa kɛ fiɛɛɔ, kɛ nihi kaseli nɛ wa peeɔ ɔ haa nɛ wa bua jɔɔ. Nihi babauu nɛ a náa he blɔ kɛ peeɔ Baiblo mi ní kasemi nɛ nuɔ tso ɔ ma de mo ke, nɔ́ ko be nɛ e haa nɔ bua jɔmi kaa jã. Ke Baiblo kaselɔ ko nu anɔkuale ɔ sisi, e hemi kɛ yemi ɔ mi ngɛ wae, e ngɛ tsakemihi pee, nɛ e bɔni ni kpahi anɔkuale ɔ tsɔɔmi ɔ, wa bua jɔɔ wawɛɛ. Benɛ Yesu tsɔ fiɛɛli 70 nɛ níhi ya nɔ saminya ha mɛ nɛ a “kpale a se kɛ ba kɛ bua jɔmi” ɔ, Yesu hu bua jɔ wawɛɛ nitsɛ.​—Luka 10:17-21.

¹³ Ke wa nyɛmimɛ nɛ a ngɛ je kɛ wɛ ɔ na bɔ nɛ sane kpakpa a ngɛ nihi tsakee ha a, a bua jɔɔ wawɛɛ. Nyɛ ha nɛ wa susu nyɛmiyo wayoo ko nɛ e sɛ we gba si himi mi nɛ a tsɛɛ lɛ ke Anna a he nɛ waa hyɛ. Anna hia kɛ ya Yuropa Puje he blɔ konɛ  e ya ye bua ngɛ he ko nɛ fiɛɛli a he hia ngɛ wawɛɛ. * Anna de ke: “Nihi fuu ngɛ hiɛ ɔ nɛ a suɔ nɛ waa kɛ mɛ nɛ kase Baiblo ɔ, nɛ jã nɛ i ngɛ hlae ɔ nɛ. Ní tsumi nɛ ɔ haa mi bua jɔmi nitsɛ. Ke i su we mi ɔ, i susuɔ nyagbahi nɛ nihi nɛ i kɛ mɛ kaseɔ ní ɔ kɛ kpeɔ ɔ he, enɛ ɔ he ɔ, deka be nɛ ma kɛ susu ye nyagbahi a he. I susuɔ blɔ nɛ ma gu nɔ kɛ wo ye Baiblo kaseli ɔmɛ he wami nɛ ma ye bua mɛ ɔ he. I ba ná nɔ mi mami kaa ‘bua jɔmi babauu ngɛ nɔ́ hami mi pe nɔ́ ngɔmi.’”​—Níts. 20:35.

14. Ke nihi bui sane kpakpa a tue ngɛ o zugba kpɔ ɔ mi po ɔ, anɛ o ma nyɛ ma ná bua jɔmi lo? Moo tsɔɔ nya.

¹⁴ Ke o ha nihi he blɔ konɛ a tsɔɔ kaa a maa bu sane kpakpa a tue loo a be tue bue ɔ, lɔ ɔ ma nyɛ ma ha mo bua jɔmi. Mwɔnɛ ɔ, wa ní tsumi ɔ ngɛ kaa gbalɔ Ezekiel nɔ́ ɔ. Yehowa de Ezekiel ke: “A bu mo tue jio, a bui mo tue jio, moo lɛɛ de mɛ nɔ́ tsuaa nɔ́ nɛ ma de mo ke o de mɛ ɔ.” (Eze. 2:7; Yes. 43:10) Lɔ ɔ he ɔ, ke nihi bui wɔ tue po ɔ, Yehowa bua jɔɔ ní tsumi nɛ wa ngɛ tsue ɔ he. (Kane Hebri Bi 6:10.) Nyɛminyumu ko nɛ e kɔni mi jɔ̃ we ɔ de ke: “Wa ya du ní ɔ, wa ya pue nɔ nyu, nɛ wa ngɛ sɔlee kaa Yehowa nɛ ha nɛ sɛ gbi ɔ he bua jɔmi nɛ e wa ngɛ a tsui mi.”​—1 Kor. 3:6.

15. Ke wa ke nihi ní ɔ, kɛ a kpɛti nihi fuu peeɔ a ní ha kɛɛ, nɛ anɛ e sa kaa a ní peepee nɛ ha nɛ wa kpa jã peemi lo?

¹⁵ Yesu suɔ nɛ wa ha nɔ nɔ́ konɛ wa bua nɛ jɔ. Nihi babauu a bua jɔɔ kpakpa nɛ nihi peeɔ mɛ ɔ he. Yesu de wɔ ke: “Nyɛɛ ya nɔ nɛ nyɛ ha, nɛ nihi ma ha nyɛ. A maa ngɔ nɔ́ nɛ a susu saminya, nɛ́ a nyɛ nɔ, nɛ a mimiɛɛ lɛ, nɛ e hyi kɛ be nɔ ɔ kɛ pue nyɛ tɛ nɔ. Ejakaa susumi nɔ́ nɛ nyɛɛ kɛ ngɛ susue ɔ, lɔ ɔ nɔuu nɛ a kɛ ma susu ha nyɛ kɛ to nane mi.” (Luka 6:38) E ngɛ mi kaa tsa pi nɔ fɛɛ nɔ nɛ ke wa ke lɛ nɔ́ ko ɔ, e jeɔ hɛsa kpo. Se ke ni komɛ a bua jɔ wa su ɔ he ɔ, mɛ hu a maa suɔ nɛ a ke ni kpahi ní. Enɛ ɔ he ɔ, nihi je hɛsa kpo jio, a je we hɛsa kpo jio, moo ya nɔ nɛ o ke nihi ní. O li yiblii nɛ kpakpa kake nɛ o maa pee ɔ maa wo.

16. Mɛnɔmɛ nɛ e sa kaa waa ke mɛ ní, nɛ mɛni he je?

 ¹⁶ Nihi nɛ a jeɔ a tsui mi kɛ keɔ nɔ nɔ́ ɔ hyɛ we blɔ kaa nihi nɛ a ke mɛ nɔ́ ko kɛ to nane mi. Jã nɛ Yesu suɔ nɛ waa pee. E de ke: “Ke o ngmɛ okplɔɔ ɔ, fɔ ohiatsɛmɛ, libɔɔhi, glɔtsɛmɛ, kɛ hɛ yuyuili nine; nɛ o bua maa jɔ, ejakaa a be nɔ́ ko nɛ a kɛ maa to mo nane mi.” (Luka 14:13, 14) Abɛ womi ɔ de ke: “Nɔ nɛ mi mi jɔ ɔ, a gbaa lɛ.” La polɔ ɔ hu de ke: “A gbaa nɔ nɛ susuɔ nihi nɛ a ní ngɛ mɔbɔ a he.” (Abɛ 22:9; La 41:1) Enɛ ɔ he ɔ, e sa nɛ waa ke nihi ní, ejakaa jã peemi haa nɛ wa bua jɔɔ wawɛɛ.

17. Mɛni ji blɔ komɛ nɛ wa ma nyɛ maa gu nɔ kɛ ke nihi ní nɛ ma ha nɛ wa bua maa jɔ?

¹⁷ Benɛ Paulo tsɛ Yesu munyu nɛ ji “bua jɔmi babauu ngɛ nɔ́ hami mi pe nɔ́ ngɔmi” ɔ se ɔ, tsa pi he lo nya níhi nɛ ngɛ wa dɛ nɛ wa ma ha níhi eko ɔ pɛ he munyu nɛ Paulo ngɛ tue. Paulo ngɛ tsɔɔe hu kaa e sa nɛ waa wo nihi he wami nɛ waa je Baiblo ɔ mi kɛ wo mɛ ga. (Níts. 20:31-35) Paulo ngɔ e munyu tumi kɛ e ní peepee kɛ tsɔɔ wɔ kaa e sa nɛ waa ngɔ wa be kɛ wa he wami kɛ ye bua nihi, wa susu a he nɛ́ wa suɔ mɛ hulɔ.

18. Mɛni nɛ níhi a mi hlali fuu deɔ ngɛ nɔ́ hami he?

¹⁸ Níhi a mi hlali nɛ a kaseɔ adesahi a ní peepee he ní ɔ hu tsɔɔ kaa nɔ́ hami haa nɔ bua jɔmi. Womi ko tsɔɔ kaa “nihi ye odase kaa benɛ a ye bua ni kpahi se ɔ, mɛ nitsɛmɛ a bua jɔ wawɛɛ.” Níhi a mi hlali tsɔɔ kaa yemi kɛ buami nɛ waa kɛ haa nihi he hia wawɛɛ ejakaa e haa nɛ wa nuɔ he kaa “se nami ngɛ wa he.” Enɛ ɔ he ɔ, níhi a mi hlali woɔ nihi he wami kaa a ngɔ a he kɛ ha kɛ ye bua ngɛ he nɛ a ngɛ ɔ konɛ a ná bua jɔmi kɛ nɔmlɔ tso mi he wami kpakpa. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, níhi a mi hlami nɛ a pee nɛ ɔ pee we wɔ nyakpɛ ejakaa wa le kaa Yehowa de kɛ to momoomo ngɛ e Munyu ɔ mi kaa nɔ́ hami haa nɔ bua jɔmi.​—2 Tim. 3:16, 17.

19, 20. Mɛni he je nɛ o suɔ nɛ o ha nɔ nɔ́ faa a?

¹⁹ Akɛnɛ je nɛ wa ngɛ mi ɔ, nihi foɔ mɛ pɛ a nɔ́ mi he je ɔ, e he ma nyɛ maa wa ha wɔ kaa wa maa ya nɔ ma ha nɔ nɔ́. Se Yesu tsɔɔ kita enyɔ komɛ nɛ a he hia pe kulaa. E de ke waa suɔ Yehowa wa Mawu ɔ kɛ wa tsui tsuo kɛ wa susuma tsuo kɛ wa juɛmi tsuo kɛ wa he wami tsuo, nɛ́ wa suɔ wa nyɛmi kaa bɔ nɛ wa suɔ wa he ɔ. (Maak. 12:28-31) Kaa bɔ nɛ wa na ngɛ munyu nɛ ɔ mi ɔ, nihi nɛ a suɔ Yehowa a kaseɔ lɛ. Yehowa kɛ Yesu haa nɔ nɔ́, nɛ a woɔ wɔ he wami kaa wɔ hu wa ha nɔ nɔ́, ejakaa jã nɛ wa maa pee ɔ ma ha nɛ wa ná bua jɔmi nitsɛnitsɛ. Ke wa je wa tsui mi nɛ wa tsu ní tsumi nɛ Mawu kɛ wo wa dɛ ɔ, nɛ wa yeɔ bua wa nyɛmimɛ ɔ, Yehowa bua maa jɔ wa he, nɛ wɔ nitsɛmɛ kɛ ni kpahi tsuo ma ná he se.

²⁰ Atsinyɛ jemi ko be he kaa o jeɔ o tsui mi kɛ yeɔ bua ni kpahi, titli ɔ, o nyɛmimɛ Kristofohi. (Gal. 6:10) Ke o ya nɔ nɛ o pee jã a, ni kpahi maa suɔ o sane, nɛ mo hu o bua maa jɔ. Abɛ 11:25 ɔ de ke: “Nɔ nɛ haa nɔ nɔ́ ɔ, e bɔɔ; nɔ nɛ haa nɛ nihi tɔɔ ɔ, lɛ nitsɛ hu e tɔɔ.” Niinɛ, he kɛ afɔle sami, mi mi himi kɛ nɔ́ hami ji su komɛ nɛ se nami ngɛ a he nɛ́ Kristofohi ma nyɛ ma je kpo ngɛ a si himi kɛ a sɔmɔmi ní tsumi ɔ mi ngɛ blɔhi fuu a nɔ. Munyu nɛ nyɛɛ se ɔ maa tsɔɔ blɔ komɛ nɛ wa ma nyɛ maa gu nɔ kɛ je su nɛ ɔmɛ kpo.