1. ¿Achkë rubʼanik rukʼutun pä Jehová chë nspan?

TAQ Jehová xchäp rubʼanik ronojel, xa ruyon wä kʼo. Ye kʼa rma janina nspan xuyaʼ kikʼaslemal ri ángeles chqä ri winäq. Le Biblia nuʼij chë Jehová jun Dios ri kʼo kiʼkʼuxlal rkʼë y nqa chwäch nspan (1 Timoteo 1:11; Santiago 1:17). Y rma ryä nrajoʼ chë röj chqä nqanaʼ kiʼkʼuxlal, nqrtjoj rchë nqspan (Romanos 1:20).

2, 3. a) ¿Achkë rma nuyaʼ kiʼkʼuxlal ri ma napoqonaj ta nayaʼ ri kʼo awkʼë? b) ¿Achkë xtqatzʼët chpan re tzijonem reʼ?

² Taq Jehová xqr-än, achiʼel wä rubʼanik ryä xuʼän chqë. Ntel chë tzij, chë röj nqkowin nqakʼüt naʼoj ri ye kʼo rkʼë ryä (Génesis 1:27). Rma riʼ, we nqajoʼ nqanaʼ kiʼkʼuxlal, tqachʼobʼoʼ ri nkʼatzin chkë ri nikʼaj chik chqä ma tqapoqonaj ta keqatoʼ (Filipenses 2:3, 4; Santiago 1:5). Y riʼ kan nuyaʼ kiʼkʼuxlal chqë rma ke riʼ qabʼanik rubʼanon qa Jehová. Nqʼalajin kʼa chë tapeʼ xa yoj ajmakiʼ, nqkowin nqakʼüt naʼoj achiʼel kʼo rkʼë Dios.

³ Le Biblia nukʼüt chqawäch chë janina ruqʼij ri nqayaʼ ri kʼo  qkʼë. Chpan re tzijonem reʼ xtqatzʼët ri nuʼij Ruchʼaʼäl Dios chrij ri jun naʼoj riʼ, chqä chë, we nqspan, Jehová ütz xtqrtzʼët. Ri naʼoj riʼ chqä xtqrtoʼ rchë xtqaʼän ri samaj ruyaʼon qa Dios pa qawiʼ. Xtqatzʼët chqä achkë rma ri nayaʼ ri kʼo awkʼë nuyaʼ kiʼkʼuxlal, y achkë rma ütz chë ronojel mul nqakʼüt ri jun naʼoj riʼ.

4, 5. ¿Achkë tzʼetbʼäl kiyaʼon pä Jehová chqä Jesús chrij ri rubʼanik yespan rkʼë ronojel kan?

⁴ Jehová nrajoʼ nqakʼän qanaʼoj chrij, y rma riʼ janina kiʼ rukʼuʼx taq nutzʼët chë röj nqspan rkʼë ronojel qan (Efesios 5:1). Nqatzʼët kʼa chë Jehová nrajoʼ chë röj chqä nqanaʼ kiʼkʼuxlal. Nqʼalajin riʼ rma qabʼanik rubʼanon qa chqä ri rubʼanik rubʼanon qa ronojel (Salmo 104:24; 139:13-16). Rma riʼ, nqayaʼ ruqʼij taq nqaʼän chë ri nikʼaj chik nkinaʼ kiʼkʼuxlal chqä.

⁵ Röj, ri kantzij taq cristianos, nqakʼän qanaʼoj chrij Jesús. Rma ryä chöj xukʼüt qa rkʼë rukʼaslemal achkë rubʼanik yaspan rkʼë ronojel awan. Taq ryä xpë chwäch le Ruwachʼulew xuʼij chë xpë ma rma ta chë nilïx, xa xpë rchë yerilij ri nikʼaj chik chqä chë nuyaʼ rukʼaslemal pa kiwiʼ ri winäq (Mateo 20:28). Rma riʼ, ri apóstol Pablo xuʼij qa chkë ri cristianos chë tkikʼamaʼ kinaʼoj chrij Jesús, rma ryä ma xupoqonaj ta xuyaʼ qa ronojel xa rma xpë chwäch le Ruwachʼulew (Filipenses 2:5, 7). Rma riʼ ütz nqakʼutuj qa chqawäch: «¿Yikowin komä nsmajij más ütz ri naʼoj ri xeruyaʼ qa Jesús?» * (taskʼij ruwäch 1 Pedro 2:21 chpan ri nota).

6. ¿Achkë naʼoj xuyaʼ qa Jesús rkʼë ri tzʼetbʼäl chrij ri samaritano? (Tatzʼetaʼ ri achbʼäl kʼo pä pa naʼäy che rä re tzijonem reʼ).

⁶ Jehová ütz xtqrtzʼët we xtqakʼän qanaʼoj chrij ryä chqä chrij Jesús. Rchë nqaʼän riʼ kʼo chë nqatzʼët achkë nkʼatzin chkë ri nikʼaj chik chqä nqakanuj rubʼanik rchë yeqatoʼ. Chpan ri tzʼetbʼäl chrij ri samaritano ri ütz runaʼoj, Jesús xuʼij qa chë xa bʼa achkë kijatzul o kitinamit ri winäq, kʼo chë nqaʼän jontir ri kʼo pa qaqʼaʼ rchë yeqatoʼ (taskʼij ruwäch Lucas 10:29-37). Tnatäj chqë chë Jesús xutzjoj ri tzʼetbʼäl riʼ rma jun judío xukʼutuj reʼ che rä: «¿Achkë kʼa riʼ ri winäq ri kʼo chë nwajoʼ?». Ri ruqʼalajsaxik xuyaʼ Jesús nukʼüt chqawäch chë, we nqajoʼ chë Jehová ütz xtqrtzʼët, kʼo chë yeqatoʼ ri winäq achiʼel xuʼän ri samaritano.

7. ¿Achkë rubʼanik nqakʼüt röj chë ri naʼän ri nqa chwäch Jehová ya riʼ ri más ütz?

⁷ Röj, ri rutzeqelbʼëy Jesús, kʼo kʼïy rma ri kʼo chë nqspan. Jun rma, ya riʼ ri xuʼij Satanás chkij ri winäq pa jardín de Edén. Ryä xuʼij chkë Adán y Eva chë más ütz xkebʼä pa kikʼaslemal we xa xuʼ ryeʼ xtkichʼöbʼ qa kiʼ chqä we xtkiyaʼ más ruqʼij ri nkajoʼ ryeʼ chwäch Jehová. Adán y Eva xa xkinmaj rutzij Satanás. Eva xrajoʼ xok achiʼel Dios, y Adán xuyaʼ más ruqʼij rixjayil chwäch Dios (Génesis 3:4-6). Ri xkiʼän xa jun mamaʼ kʼayewal xukʼän pä chkij. Nqʼalajin kʼa chë ma xtuyaʼ ta kiʼkʼuxlal chqë we xa xuʼ röj xtqachʼöbʼ qa qiʼ. Chqä xtqakʼüt chë ri pixaʼ yeruyaʼon qa Jehová ya riʼ ri más ütz we yeqatoʼ ri nikʼaj chik.

8. ¿Achkë rma Adán y Eva kʼo ta chë xechʼobʼon chkij ri kalkʼwal?

⁸ Tapeʼ Adán y Eva xa kiyon wä ye  kʼo pa jardín de Edén, ryeʼ kʼo ta chë xkichʼöbʼ kij ri kalkʼwal. ¿Achkë rma? Rma Dios xuyaʼ utzil pa kiwiʼ chqä xuʼij chkë chë kekʼiyär chwäch le Ruwachʼulew, tkinujsaj chqä tkichojmirsaj ruwäch (Génesis 1:28). Jehová janina yerajoʼ ri yerbʼanon qa, ke riʼ chqä kʼo ta chë xkiʼän Adán y Eva kikʼë ri kïy kimam. Rchë chë jontir le Ruwachʼulew xok ta jun kotzʼijaläj ulew, ryeʼ chqä ri kalkʼwal, kʼo ta chë junan xesamäj rchë xkiʼän riʼ.

9. ¿Achkë rma xuyaʼ ta kiʼkʼuxlal chkë ri winäq ri xkiʼän ta jun kotzʼijaläj ulew chë le Ruwachʼulew?

⁹ Xa ta xbʼan che rä le Ruwachʼulew jun kotzʼijaläj ulew, xel ta chë tzij chë ri winäq junan ta xesamäj rkʼë Jehová rchë xbʼanatäj ta ruraybʼal. Ri winäq kan kiʼ ta kikʼuʼx rma najin ta nkiʼän rusamaj Jehová. Chqä ryä ruyaʼon ta kʼïy utzil pa kiwiʼ rma jontir ta nkajoʼ kiʼ chqä nkitolaʼ kiʼ.

10, 11. ¿Achkë kʼo chë nqaʼän rchë nqkowin nqaʼän ri samaj ruyaʼon qa Jehová pa qaqʼaʼ?

¹⁰ Komä chqä, Jehová ruyaʼon qa jun nimaläj samaj pa qaqʼaʼ. Ri samaj riʼ ya riʼ nqatzjoj le Biblia chkë ri winäq rchë yeʼok rusamajelaʼ. Ye kʼa rchë chë nqkowin nqaʼän riʼ, kʼo chë pa qan naläx wä yeqatoʼ ri winäq. Ma xtqkos ta chubʼanik ri samaj riʼ we rkʼë ronojel qan nqajoʼ Jehová chqä ri winäq.

¹¹ Pa naʼäy siglo, ri apóstol Pablo xuʼij chë ryä chqä ri nikʼaj chik cristianos ye toʼonel rkʼë Dios, rma yetoʼon wä chrij rutzjoxik Ruchʼaʼäl Dios (1 Corintios 3:6, 9). Röj chqä nqkowin nqtoʼon rkʼë Dios komä. ¿Achkë rubʼanik riʼ? Taq rkʼë ronojel qan nqayaʼ ri kʼo qkʼë, chqä taq nqaksaj ri qa-tiempo y ri qachqʼaʼ rchë nqaʼän ri samaj ruyaʼon qa Jehová pa qaqʼaʼ. ¡Riʼ jun nimaläj spanïk!

12, 13. ¿Achkë komä utzil nqïl naʼij rït rma yeqatjoj ri winäq chrij le Biblia?

¹² Kan jaʼäl nqanaʼ taq rkʼë ronojel qan nqaksaj ri qa-tiempo chqä qachqʼaʼ rchë nqatzjoj le Biblia chkë ri winäq. Kʼïy chkë ri qachʼalal ri kiyaʼon pä tjonïk chrij le Biblia nkiʼij chë ri samaj riʼ janina kiʼkʼuxlal ruyaʼon chkë. Kan ntel qakʼuʼx taq nqatzʼët chë jun winäq nqʼax chwäch ri nukʼüt le Biblia, nkʼiyär rukʼuqbʼäl kʼuʼx, nujäl rubʼanik rukʼaslemal y nuchäp rutzjoxik ri najin ntamaj. Jesús janina wä xel rukʼuʼx taq ri 70 rutzeqelbʼëy xetzolin pä chutzjoxik Ruchʼaʼäl Dios y janina kiʼ kikʼuʼx rma kan ütz xuʼän ri samaj chkiwäch (Lucas 10:17-21).

¹³ Jontir ri qachʼalal chwäch le Ruwachʼulew kan ntel kikʼuʼx taq nkitzʼët chë ri naʼoj ye kʼo chpan le Biblia kʼo ütz  nukʼän pä pa kikʼaslemal ri winäq. Jun tzʼetbʼäl. Jun qʼopoj rubʼiniʼan Anna xbʼä Europa pa jun tinamït akuchï yekʼatzin más publicadores * (tatzʼetaʼ ri nota). Ryä nuʼij: «Janina kiʼ nkʼuʼx rma kan ye kʼïy winäq nkajoʼ nkitjoj kiʼ chrij le Biblia. Janina kiʼkʼuxlal nnaʼ taq ntzjoj Ruchʼaʼäl Dios. Y rma chë kan nyaʼon wan chrij kitoʼik ri winäq, nmestaj ri kʼayewal yenwilon rïn. Nkanuj rubʼanik rchë yentoʼ chqä nkʼuqbʼaʼ kikʼuʼx ri winäq riʼ. Ntzʼeton pä chë kantzij ‹nuyaʼ más kiʼkʼuxlal ri yaspan chwäch ri nakʼül jun spanïk›» (Hechos 20:35).

14. Tapeʼ xa jubʼaʼ ok winäq nkajoʼ yojkikʼoxaj, ¿achkë rubʼanik nqanaʼ kiʼkʼuxlal taq nqatzjoj Ruchʼaʼäl Dios?

¹⁴ Tapeʼ ri winäq ma nkajoʼ ta yojkikʼoxaj, röj jaʼäl nqanaʼ rma najin nqaʼän ri samaj chlaʼen qa chqë. Ri qasamaj achiʼel bʼaʼ ri xyaʼöx qa che rä ri profeta Ezequiel. Jehová xuʼij che rä: «Xkatkikʼoxaj ri winäq o manä, rït kʼo chë naʼij chkë ri xtinbʼij chawä» (Ezequiel 2:7; Isaías 43:10). Jehová janina nuloqʼoqʼej ri qasamaj tapeʼ ri winäq ma nkiyaʼ ta kixkïn chqë (taskʼij ruwäch Hebreos 6:10). Jun qachʼalal xuʼij: «Qatkon ri ijaʼtz rchë Ruchʼaʼäl Dios pa kan ri winäq, qayiʼan chqä qakʼutun che rä Jehová chë tubʼanaʼ chkë chë nkajoʼ nkitamaj más» (1 Corintios 3:6).

15. ¿Achkë kinaʼoj nkiʼän ye kʼïy winäq rma nqajoʼ yeqatoʼ, y achkë chë naʼoj kʼo chë nqakʼüt röj?

¹⁵ Jesús nrajoʼ chë röj nqanaʼ kiʼkʼuxlal. Rma riʼ xuʼij chë we ma nqapoqonaj ta nqayaʼ ri kʼo qkʼë, pa rukʼiyal chqä xtyaʼöx chqë röj. Rma kan achiʼel xtqaʼän kikʼë ri winäq, ke riʼ chqä xtbʼan qkʼë röj (Lucas 6:38). Taq röj rkʼë ronojel qan yeqatoʼ ri winäq, ye kʼïy xtkiloqʼoqʼej ri xtqaʼän kikʼë chqä xkerutoʼ rchë xtkismajij ri naʼoj riʼ kikʼë ri nikʼaj chik.  Kantzij na wä chë ma jontir ta winäq xkematyoxin. Tapeʼ ke riʼ, röj tqatjaʼ qaqʼij rchë yeqatoʼ ri winäq. Ma qataman ta we xa rma ütz qanaʼoj nqaʼän ye kʼo winäq xtkijäl chqä kinaʼoj.

16. ¿Achkë ri kʼo chë yeqatoʼ, y achkë rma?

¹⁶ Ri winäq ri rkʼë ronojel ran nuyaʼ ri kʼo rkʼë, ma xtyoʼej ta chë xttzolïx che rä ri xuyaʼ. Jesús kʼo riʼ pa rujolon taq xuʼij chë taq nqaʼän jun nimaqʼij, keqaskʼij ri winäq ri ma yekowin ta nkitzolij rukʼexel chqë. Rma we xtqaʼän riʼ xtqanaʼ kiʼkʼuxlal (Lucas 14:13, 14). Le Biblia nuʼij chë ri winäq ri ma npoqonaj ta nuyaʼ ri kʼo rkʼë, xtyaʼöx utzil pa ruwiʼ. Chqä we xtutoʼ ri kʼo pa mebʼaʼïl xtunaʼ kiʼkʼuxlal (Proverbios 22:9; Salmo 41:1). Kantzij na wä, kan jaʼäl nqanaʼ taq yeqatoʼ ri winäq.

17. ¿Achkë ütz nqayaʼ chkë ri winäq ri nuyaʼ kiʼkʼuxlal chqë?

¹⁷ Taq Pablo xnataj ri xuʼij qa Jesús chë «nuyaʼ más kiʼkʼuxlal ri yaspan chwäch ri nakʼül jun spanïk», ma xa xuʼ ta xtzjon chrij ri kʼo jun naspaj chkë ri winäq. Ri xuʼij qa Jesús ntel chqä chë tzij ri nakʼuqbʼaʼ rukʼuʼx jun winäq chqä natoʼ kikʼë ri naʼoj ye kʼo chpan le Biblia (Hechos 20:31-35). Pablo xukʼüt qa rkʼë rubʼanobʼal chë nkʼatzin nqaksaj qa-tiempo, qachqʼaʼ chqä nqakʼüt ajowabʼäl chkiwäch ri winäq.

18. ¿Achkë kibʼin ye kʼïy etamanelaʼ?

¹⁸ Ye kʼo etamanelaʼ nkiʼij chë taq nqspan nuyaʼ kiʼkʼuxlal pa qan. Kʼo wä jun tzijonem nuʼij chë ri winäq más kiʼ kikʼuʼx taq yekitoʼ ri nikʼaj chik. Ye kʼo chqä etamanelaʼ nkiʼij chë ri yeʼatoʼ ri winäq nuʼän chawä chë nanaʼ chë kʼo rma yït kʼäs. Nkiʼij chqä chë taq jun winäq nuyaʼ ru-tiempo rchë yerutoʼ ri nikʼaj chik, ma kan ta npë ruyabʼil y más kiʼ rukʼuʼx. Ye kʼa ri nkiʼij ri etamanelaʼ riʼ ma kʼakʼakʼ ta chqawäch röj, rma kan ojer chik riʼ rubʼin pä Jehová chpan ri Ruchʼaʼäl (2 Timoteo 3:16, 17).

19, 20. ¿Achkë utzil xtqïl we rkʼë ronojel qan xtqspan?

¹⁹ Rma yoj kʼo chkikojöl winäq ri xa xuʼ ryeʼ nkajoʼ qa kiʼ, rkʼë jubʼaʼ kʼayewal nuʼän chqawäch nqspan o yeqatoʼ ri winäq. Ye kʼa Jesús xuʼij qa chë ri kaʼiʼ pixaʼ ri más kejqalen ya riʼ: Tqajoʼ Jehová rkʼë ronojel qan, qakʼaslemal, qachʼobʼonïk chqä qachqʼaʼ, chqä keqajoʼ ri winäq achiʼel nqajoʼ qa qiʼ röj (Marcos 12:28-31). Achiʼel xqatzʼët chpan re tzijonem reʼ, ri winäq ri nkajoʼ Jehová rkʼë ronojel kan nkitäj kiqʼij rchë nkikʼän kinaʼoj chrij. Jehová chqä Jesús janina yespan, y nkiʼij chqë chë we röj xtqaʼän riʼ xtqanaʼ ri kantzij kiʼkʼuxlal. We röj xtqatäj qaqʼij rchë xtqayaʼ che rä Dios ri kʼo qkʼë chqä chkë ri winäq, xtqanimirsaj ruqʼij Jehová. Riʼ xtuyaʼ kʼïy utzil pa qawiʼ röj chqä xtukʼän pä utzil pa kiwiʼ ri nikʼaj chik winäq.

²⁰ Kantzij na wä chë röj najin chik nqatäj qaqʼij rchë yeqatoʼ ri winäq, y más taq ye qachʼalal pa congregación (Gálatas 6:10). We ma xtqkos ta, rkʼë jubʼaʼ ye kʼo xkematyoxin chqë chqä xkojkajoʼ rma ri qanaʼoj. Riʼ xtuʼän chë kiʼ qakʼuʼx xtqanaʼ. Proverbios 11:25 nuʼij: «Ri winäq ri janina nspan kʼïy utzil xtrïl. Y ri winäq ri nukʼuqbʼaʼ kikʼuʼx ri nikʼaj chik, xtkʼuqbʼäx rukʼuʼx ryä chqä». Chpan ri jun chik tzijonem xtqatzʼët nikʼaj chik rubʼanik rchë xkeqatoʼ ri winäq chqä rchë ütz qanaʼoj xtqaʼän kikʼë.