1. Ne̱ni ewekedi e mabonde̱no̱ sanga la mulema la Yehova e?

TO̱NÁ Yehova a tano̱ nde mo̱me̱ne̱ mō̱ oboso ná a mabotea weka, jo̱nge̱le̱ lao di si ta ná a be̱ muso̱lo̱ki. Ońola nika nde a bolino̱ bewekedi ba dibie̱ ba mudī na b’eyobo jabea la longe̱. “Loba la bonam,” Yehova, a to̱ndi jabea bewekedi bao mambo ma bwam. (1 Tim. 1:11; Yak. 1:17) Kana a mapulano̱ pe̱ ná di be̱ bonam, a mokwe̱le̱ biso̱ o lee̱le̱ sanga la mulema.​—Rom. 1:20.

2, 3. (a) Ońola nje jeno̱ bonam ke̱ di sangi mulema e? (b) Nje di me̱nde̱no̱ jombwea o din jokwa e?

² Loba a weki moto o bowan bao. (Bbot. 1:27) Nika ná di wekabe̱ ńai jeno̱ ná di lee̱le̱ bede̱mo ba Loba. Ná di be̱ bonam na kusane̱ pe̱ Yehova minam, jangame̱n bupe̱ eyembilan a Yehova. Jangame̱n jombwea bane̱ na lee̱le̱ pe̱ babo̱ sanga la mulema. (Fil. 2:3, 4; Yak. 1:5) Ońola nje e? Ońolana nika nde Yehova a wekino̱ biso̱. To̱na si be̱ lasu la ke̱nge̱nge̱, je ná jembilane̱ sanga la mulema la Yehova.

³ Bibe̱l e malangwea biso̱ ne̱ni lee̱le̱ sanga la mulema. Jombweye belēdi bō̱ Betiledi be mokwe̱le̱no̱ biso̱ jombwea  din to̱ti. Di me̱nde̱ jombwea ne̱ni sanga la mulema di maleneano̱ biso̱ do̱lisane̱ la Yehova na ne̱ni sa la yen ede̱mo di mongwane̱no̱ biso̱ o bola ebolo Loba a bake̱no̱ biso̱. Di me̱nde̱ pe̱ o jombwea ne̱ni sanga lasu la mulema leno̱ mulatako na bonam basu, na ońola nje jangame̱nno̱ benga sa sanga la mulema.

4, 5. Njika byembilan ba sanga la mulema Yehova na Yesu ba bolino̱ biso̱ e?

⁴ Yehova a mapula ná bewekedi bao b’eyobo bembilane̱ mo̱, e so̱ muńe̱nge̱ ke̱ di sangi mulema. (Efe. 5:1) Mbadi di wekabe̱no̱, name̱ne̱ pe̱ na mpesa na m’bwaṅ ma wum’asu ya boja ba malee̱le̱ ná Loba a mapula ná bato ba benama ba be̱ bonam. (Mye. 104:24; 139:13-16) Di mabola so̱ mo̱ edube ke̱ di makeka bola ná bape̱pe̱ ba be̱ bonam.

⁵ Kriste̱n a mbale̱ i membilane̱ Kristo, ńena nu boli biso̱ eyembilan a ke̱nge̱nge̱ ya ne̱ni mot’a benama eno̱ ná a sanga mulema. Yesu mo̱me̱ne̱ a kwali ná: ‘Mun’a moto a si po̱i o boleabe̱, nde o bolea, na o bola pe̱ longe̱ lao ka diko̱ti ońola jita.’ (Mat. 20:28) Ńamuloloma Paulo pe̱ ome̱le̱ Kriste̱n ná: “Be̱ne̱ din jo̱nge̱le̱ oteten ańu, lena di ta na Kristo Yesu . . . A timbise̱ nde mo̱me̱ne̱ ewolo, a no̱ngo̱ bowan ba mukom.” (Fil. 2:5, 7) Mō̱ ńasu te̱ a baise̱ na mo̱me̱ne̱ ná, ‘Mo̱ ne ná na bata bupe̱ eyembilan a Yesu ná batabata buka nje neno̱ o bola tatan e?’​—Langa 1 Petro 2:21.

6. Njika belēdi Yesu okwe̱le̱no̱ biso̱ o munia ma mot’a Samaria ńa ndedi e? (Ombwa duta la bebotedi ba jokwa.)

⁶ Yehova a mabwane̱ biso̱ muńe̱nge̱ ke̱ di mabupe̱ eyembilan a ke̱nge̱nge̱ yena bā na Mun’ao Yesu ba bolino̱ biso̱. Di mabola nde nika tongwea na jombwea bwam ba bane̱, na jombwea pe̱ ne̱ni jeno̱ ná jongwane̱ babo̱. Yesu a tele̱ye̱ o munia ma mot’a Samaria ńa ndedi ná a mengane̱ bokwedi bao ná ba po̱nge miwe̱n o jongwane̱ bane̱, esibe̱ jombwea nga be bonasango abu to̱ ke̱m, to̱ we̱ni ba wuno̱. (Langa Lukas 10:29-37.) Mo̱ o dia o mo̱nge̱le̱ myuedi mi tute̱le̱ Yesu o langwa munia ma mot’a Samaria ńa ndedi e? Mot’a Bonayuda a ta a baise̱ mo̱ ná: “Nde nja e munasango am e?” nika ná ‘nu ńena nangame̱nno̱ lee̱le̱ sanga la mulema e?’ Jalabe̱ la Yesu di lee̱ ná jangame̱n sanga mulema ka mot’a Samaria yete̱na di mapula do̱lisane̱ Loba.

7. Ne̱ni di malee̱le̱no̱ ná je mbaki ná nje Yehova a mabaise̱no̱ biso̱ ná di bole nde e peti bwam e?

⁷ Nje e tombi o mōnda ma Ede̱n pe̱ e mabola Kriste̱n njo̱m nipe̱pe̱ ńa lee̱le̱ sanga la mulema. Ne̱ni e? Satan a kwali ná Adam na Eva, name̱ne̱ pe̱ na mbel’a moto ńe̱se̱, ba me̱nde̱ bata be̱ bonam yete̱na ba kwe̱m Yehova, ba se̱le̱ pe̱ pulise̱ bwam ba babo̱me̱ne̱ o mulopo ma sengane̱ Loba. Wasa la bwam ba mo̱me̱ne̱ nde di tute̱le̱ Eva o pula be̱ ka Loba. Adam pe̱ ombwedi nde bwam ba mo̱me̱ne̱ o pula do̱lisane̱ Eva. (Bbot. 3:4-6) Bedomsedi babu be wanedi nde babo̱ mbeu a ńolo. To̱ moto a titi ná a be̱ bonam yete̱na a mawasa nde bwam ba mo̱me̱ne̱. Nde di mawasa te̱ bwam ba bane̱ na lee̱le̱ pe̱ sanga la mulema, ke̱ je nde o lee̱le̱ ná je mbaki ná mbad’a Yehova ná bola mambo nde e peti bwam.

8. Ońola nje Adam na Eva ba tano̱ bangame̱n jombwea bwam ba bane̱ e?

⁸ Loba a boli mom’a boso na mut’a boso bediedi be wusa jongwane̱ babo̱  ná bombweye bwam ba bane̱, to̱ná ba tano̱ nde babo̱ baba o mōnda ma Ede̱n. Yehova a namse̱ Adam na Eva, anea babo̱ ná ba to̱nde, ba londise̱ wase, ba sibise̱ pe̱ mo̱ owas’abu. (Bbot. 1:28) Ka nje te̱ Muwekedi ombwedino̱ bwam ba bewekedi bao, babaedi baboso pe̱ ba ta bangame̱n jombwea bwam ba bana babu ba tano̱ bangame̱n ya. Wase ńe̱se̱ e ta ńangame̱n timba paradisi ońola bwam ba mbot’a Adam. Mbia mwe̱se̱ mu wusa so̱ no̱ngo̱ dongo o y’ebolo ende̱ne̱.

9. Ne̱ni lańse̱ la paradisi di wusano̱ wanea bato ba benama bonam e?

⁹ Adam na Eva ba sengane̱ te̱ Yehova, wase e wusa londa na bato ba benama be ke̱nge̱nge̱. Ba bato ba ke̱nge̱nge̱ ba wusa bola ebolo mwemba na Yehova o timbise̱ wase paradisi na londise̱ pe̱ mwano mao. Na nika nde ba wusano̱ jingea o wumse̱ lao. (Bon. 4:11) Dutea te̱ njika muńe̱nge̱ na mutam yen ebolo e wusano̱ wanea babo̱! Yehova a wusa namse̱ babo̱ njoasoa ná ba s’ombwedi bwam ba babo̱me̱ne̱, nde ba bane̱.

10, 11. Ne̱ni jeno̱ ná di londe̱ ebol’asu ya dikalo na timbise̱ pe̱ bato bokwedi e?

¹⁰ O nin we̱nge̱, Yehova a bake̱ baboledi bao ebol’a dikalo na ya timbise̱ bato bokwedi. Ná di bole yen ebolo, e mapula ná jombweye bwam ba bane̱ na mbale̱. Di me̱nde̱ nde benga bola yen ebolo yete̱na ndol’a Loba na ńa bonasango nde e matute̱le̱ biso̱.

¹¹ O ńo̱ṅo̱n a boso P.A., ńamuloloma Paulo a to̱pedi ońola mo̱me̱ne̱ na bane̱ bonasango ka bō̱ bena be nde “baboledi mwemba na Loba,” ońola ebol’abu ya de̱ na koma pe̱ madiba o mbolako a Janea. (1 Kor. 3:6, 9) Nin we̱nge̱, biso̱ pe̱ je ná di be̱ “baboledi mwemba na Loba,” tongwea na lee̱le̱ sanga la mulema o bolane̱ pond’asu, mabe̱ne̱ masu, na ngud’asu o ebol’a dikalo Loba a bake̱no̱ biso̱. A se̱ edube ende̱ne̱ nika ńeno̱ e!

12, 13. Njika bowe̱n bwe o timbise̱ bato bokwedi e?

¹² Lee̱le̱ la sanga la mulema o bolane̱ pond’asu na ngud’asu ońola ebol’a dikalo na timbise̱ pe̱ bato bokwedi di mawanea biso̱ muńe̱nge̱ munde̱ne̱. Jita bena ba mátombise̱ mokwa ma Bibe̱l bena ba bola mboṅ a nika. Di mabwa muńe̱nge̱ munde̱ne̱ ke̱ di me̱ne̱ ba bena di matombise̱no̱ mokwa ma Bibe̱l be muńe̱nge̱ o so̱ṅtane̱ mbal’a Bibe̱l, dube̱ labu di ńaka, ba wana mawengisan o malonge̱ mabu, babo̱ pe̱ ba botea langwea bape̱pe̱ nje ba mokwano̱. Yesu pe̱ a bo mulemlem ma muńe̱nge̱ munde̱ne̱, ponda mu 70 ma bokwedi a lomno̱ ‘ba wuno̱ na muńe̱nge̱’ ońolana ba tongwe̱le̱.​—Lukas 10:17-21.

¹³ O mundi ma wase mwe̱se̱ bate̱ dikalo be muńe̱nge̱ o je̱ne̱ ne̱ni myango  ma bwam mi matukwano̱ malonge̱ ma bato o mbad’a bwam. K’eyembilan, jombweye nje e po̱yedi Anna, eso̱mb’a munańango yena e si babe̱, e lańse̱ ebol’ao ya dikalo o wala bolea o Europa ńa Jedu we̱ni ńo̱ng’a bate̱ dikalo e tano̱ bonde̱ne̱. * Mo̱ ná: “We ná o tombise̱ jita la mokwa ma Bibe̱l owan, na to̱ndi nika jita. Ebol’am ya Loba e mabwese̱ mba muńe̱nge̱ jita. Na si be̱n ponda o jombwea bwam ba mbame̱ne̱ ke̱ na wu. Na mo̱nge̱le̱ nde ba bena na matombise̱no̱ mokwa, mitakisan mabu, na ndut’abu. Na mawasa ne̱ni jembe̱ babo̱ na wanea pe̱ babo̱ jongwane̱. Na bukedi o mo̱nge̱le̱ ná ‘bola le bonam buka kusa.’”​—Bebolo 20:35.

14. Ne̱ni weno̱ ná o bwane̱ dikalo muńe̱nge̱ to̱ e be̱ nde ná ngus’a bato nde i malambe̱ toi e?

¹⁴ Di me̱nde̱ be̱ bonam yete̱na di boli bato epolo o senga myango ma bwam to̱ e be̱ nde ná ba bangi sengane̱ biso̱. Omo̱ń a me̱se̱, ebol’asu nin we̱nge̱ ye nde ka ya muto̱ped’a mudī Hesekiel, Yehova anedino̱ ná: “Bīse̱ so̱ babo̱ byala bam, to̱ ba senga, to̱ ba si sengi.” (Hes. 2:7; Yes. 43:10) To̱ e be̱ nde ná bato bō̱ ba si do̱lisane̱ mwe̱ndi masu, Yehova mo̱ a do̱lisane̱ miwe̱n masu. (Langa Bonahebe̱r 6:10.) Mute̱ dikalo mō̱ a boli mboṅ a bwam jombwea nika. A tili jombwea ebol’ao ya dikalo ná, “Di de̱, di koma madiba, di kane̱ pe̱ na dipita ná Yehova a me̱nde̱ bola bońaki.”​—1 Kor. 3:6.

15. Nje jita la bato di yo̱kino̱ bola ke̱ di lee̱le̱ babo̱ sanga la mulema e, kasa labu to̱ si kasa labu langame̱n jeka biso̱ o lee̱le̱ sanga la mulema e?

¹⁵ Yesu a mapula ná di lee̱le̱ sanga la mulema ná di be̱ bonam. Bato jita be muńe̱nge̱ ke̱ ba lee̱le̱ babo̱ sanga la mulema. Ońola nika nde ome̱le̱no̱ biso̱ ná: “Bola, nde e me̱nde̱ bolabe̱ bińo̱; ba me̱nde̱ me̱ne̱ye̱ bińo̱ dime̱ne̱ la bwam o bwanga bańu, lena di so̱ngo̱be̱, di sousabe̱, di makome̱ye̱; ebanja lo me̱nde̱ nde me̱ne̱be̱ na dime̱ne̱ lo mame̱ne̱ne̱no̱.” (Lukas 6:38) Ye mbale̱ ná, seto̱ bato be̱se̱ nde ba makase̱ sanga lasu la mulema. Nde ba bena ba makase̱  mo̱ pe̱ ba malee̱le̱ bape̱pe̱ sanga la mulema. Ońola nika, di sange mulema, e be̱ ná bato ba kasi to̱ ba si kasi. Di si bi njika bwam sanga lasu la mulema leno̱ ná di wana.

16. Nje yangame̱n tute̱le̱ biso̱ o sanga mulema e?

¹⁶ Bato bena ba sangi mulema na mbale̱ ba si mabolea bane̱ bwam ońolana ba mengane̱ babo̱ lambo. Di jo̱nge̱le̱ nde Yesu a tano̱ a be̱ne̱ ponda okwe̱le̱no̱ ná: “Nde o boṅsan te̱ ndema, bele̱ batuedi na babeboki na bam’boko na bandima, nde o me̱nde̱ be̱ bonam; ebanja ba titi ná ba we̱le̱ timbise̱le̱ wa.” (Lukas 14:13, 14) Bibe̱l mo̱ ná: “Mudo̱le̱ mulema a me̱nde̱ namsabe̱.” E bati pe̱ ná: “Bonam na nu nu mombweye̱ mutuedi.” (Min. 22:9; Mye. 41:2) Di sange mulema, ebanja jongwane̱ la bane̱ di mabwesane̱ muńe̱nge̱.

17. O njika mbadi jeno̱ ná di lee̱le̱ sanga la mulema ná di be̱ bonam e?

¹⁷ Niponda Paulo a timbise̱le̱no̱ byala ba Yesu ná, “bola le bonam buka kusa,” Paulo a si ta a pula kwala buka te̱ jabane̱ la sango. Je pe̱ ná jembe̱ bato, di bola babo̱ malea na mome̱le̱ ma se̱medi o Bibe̱l, na wanea pe̱ babo̱ jongwane̱ di mapule̱ babo̱. (Bebolo 20:31-35) Ńamuloloma Paulo okwe̱le̱ biso̱ o byala na o bebolo ne̱ni lee̱le̱ sanga la mulema tongwea na pond’asu, ngud’asu, jombwea la bane̱, na ndol’asu.

18. Nje jita la bamuwaso ba kwalino̱ jombwea sanga la mulema e?

¹⁸ Bamuwaso bena ba mokwe̱ bede̱mo n’ebe̱yed’a bato pe̱ ba so̱i ná bola di mawanea bato bonam. Bupisane̱ kalati po̱, “bato ba lango ná ba bati be̱ bonam ombusa babo̱ bolea bape̱pe̱ bwam.” Bamuwaso bā ná jongwane̱ la bane̱ le mweńa ebanja di mabola ná “longe̱ lasu di bate be̱ne̱ janda.” Ońola nika nde bamabie̱ ba mome̱le̱no̱ bato ná ba te̱ mpuli o bolea bape̱pe̱ ná ba bate be̱ne̱ ja la bwam na bonam. Nde nje yena ba so̱ino̱ e titi biso̱ bena di kasi Eyal’a Loba mwe̱n, ebanja Muweked’asu ńandolo, Yehova, a langwedi biso̱ ná bola le bonam.​—2 Tim. 3:16, 17.

19, 20. Ońola nje wangame̱nno̱ sanga mulema e?

¹⁹ Ye ná e be̱ ndutu o benga lee̱le̱ sanga la mulema yete̱na di dingabe̱le̱ na bato bena ba mombweye̱ nde bwam ba babo̱me̱ne̱. Nde Yesu a kwali ná byanedi beba be kolo buka be̱se̱ be nde ná di to̱nde Yehova na mulema masu mwe̱se̱, na mudī masu mwe̱se̱, na jo̱nge̱le̱ lasu le̱se̱, na ngiń’asu ńe̱se̱; di to̱nde pe̱ munasango asu ka biso̱me̱ne̱. (Marko 12:28-31) Ka nje te̱ je̱nno̱ o din jokwa, ba bena ba to̱ndi Yehova ba membilane̱ mo̱. Yehova na Yesu ba sangi mulema. Ba mome̱le̱ pe̱ biso̱ ná di bole mulemlem, ná di be̱ bonam na mbale̱. Di we̱ te̱ ná di lee̱le̱ sanga la mulema o mulatako masu na Loba na bonasango asu, nika e mabola Yehova edube, e wanea pe̱ biso̱me̱ne̱ na bane̱ tombwane̱.

²⁰ Ye mbale̱ ná we o po̱ngo̱ miwe̱n o lee̱le̱ bane̱ sanga la mulema, sepo̱n bonasango na bonańango. (Gal. 6:10) O bengi te̱ bola nika, ye̱ke̱i te̱ bane̱ ba me̱nde̱ timbise̱le̱ wa masoma na to̱ndo̱ pe̱ wa, o me̱nde̱ pe̱ be̱ bonam. Minia 11:25 mo̱ ná: “Musange̱ mulema a mulisabe̱, muńo̱se̱ bape̱pe̱ a malo̱ko̱be̱ ńo̱ngi.” O longe̱ lasu na o ebol’asu ya dikalo, di be̱n mbadi jita jeno̱ ná di bolea bane̱ bwam esibe̱ jenge̱le̱ to̱ lambo, di lee̱le̱ pe̱ babo̱ muyao na sanga la mulema. Jokwa di mabupe̱ di mala kwalea ońola yi mbadi.