1. Chanru naxkʼut li yobʼtesihom naq li Jehobʼa nakʼehok chi anchal xchʼool?

XJUNES chaq li Jehobʼa naq kixtikibʼ chaq li yobʼtesink. Kiruuk raj xkʼoxlankil ribʼ xjunes, abʼan moko kixbʼaanu ta, kixmaatanihebʼ bʼan rikʼin yuʼam ebʼ li anjel joʼ ajwiʼ ebʼ li qas qiitzʼin. Aʼan li «Yos li sa saʼ xchʼool», ut nawulak chiru xkʼebʼal li chaabʼil echej (1 Tim. 1:11, TNM; Sant. 1:17). Ut, saʼ xkʼabʼaʼ naq naraj naq sahaq saʼ qachʼool, naxkʼut chiqu naq tookʼehoq chi anchal qachʼool (Rom. 1:20).

2, 3. a) Kʼaʼut naqataw li sahil chʼoolejil naq nokookʼehok chi anchal qachʼool? b) Kʼaru tqatzʼil rix saʼ li tzolom aʼin?

² Li Yos kixyobʼtesi ebʼ li qas qiitzʼin joʼ xjalam u (Gen. 1:27). Aʼin naraj xyeebʼal, naq xooxyobʼtesi re naq tqakʼutbʼesi li xnaʼlebʼ. Joʼkan bʼiʼ, wi naqaj naq sahaq saʼ qachʼool ut wanq xyaalal li qayuʼam, tento tqakʼam qe rikʼin li Jehobʼa naq tqakʼe qachʼool chirixebʼ li qas qiitzʼin ut tookʼehoq chi anchal qachʼool (Filip. 2:3, 4; Sant. 1:5). Kʼaʼut? Xbʼaan naq li Yos joʼkan xooxyobʼtesi. Usta laaʼo aj maak, tooruuq chi kʼehok chi anchal qachʼool joʼ aʼan.

 ³ Li Santil Hu naxkʼut chiqu naq tookʼehoq chi anchal qachʼool. Saʼ li tzolom aʼin, tqajultika wiibʼ oxibʼ li naʼlebʼ li naxkʼe qe li Raatin li Yos chirix li kʼehok. Tqil naq li kʼehok chi anchal qachʼool nokooxtenqʼa chi xtawbʼal li rusilal li Jehobʼa, joʼ ajwiʼ xbʼaanunkil li kʼanjel li kixtenebʼ saʼ qabʼeen. Joʼkan ajwiʼ, tqatzʼil chanru naxchap ribʼ li kʼehok rikʼin li sahil chʼoolejil, ut kʼaʼut inkʼaʼ toolubʼq chi kʼehok chi anchal qachʼool.

4, 5. Kʼaru li eetalil chirix li kʼehok naxkʼe li Jehobʼa ut li Jesus?

⁴ Li Jehobʼa naraj naq tqakʼam qe rikʼin, joʼkan naq nasahoʼk xchʼool naq nokookʼehok chi anchal qachʼool (Efes. 5:1). Nakʼutunk tzaqal naq li Yos naraj naq sahaq saʼ qachʼool. Ut naʼilmank aʼin rikʼin chanru xooxyobʼtesi ut li jar paay ru li xyobʼtesihom (Sal. 104:24; 139:13-16). Joʼkan bʼiʼ, naqakʼe xloqʼal naq naqayal qaqʼe re naq sahaqebʼ saʼ xchʼool ebʼ li qas qiitzʼin.

⁵ Joʼ tzʼaqal aj paabʼanel naqakʼam qe rikʼin li Jesus, li kixkʼut chiqu chi tzʼaqal re ru toj bʼar naru nakʼehok junaq li qas qiitzʼin. Li Jesus kixye: «Kamaʼ naq li Kʼajolbʼej moko xchalk ta chi kʼanjelaak ru, re bʼan kʼanjelak ut re xkʼeebʼal li xyuʼam re xkolbʼalebʼ rix chixjunilebʼ» (Mat. 20:28). Joʼkan naq, li Apostol Pablo kixye rehebʼ laj paabʼanel: «Li naʼlebʼ kiwank rikʼin li Kriisto Jesus aʼan ajwiʼ chiwanq eerikʼin», li «kixmaakʼaʼi [...] ribʼ saʼ xyuʼam, kixkʼam ribʼ kamaʼ junaq moosej» (Filip. 2:5, 7). Joʼkan naq, us raj naq tqakʼoxla aʼin: «Ma naru tinkʼam we chiʼus rikʼin li Jesus chiru li ak yookin xbʼaanunkil?» (taayaabʼasi 1 Pedro 2:21).

6. Kʼaru li naʼlebʼ kixkʼut chiqu li Jesus rikʼin li jaljookil aatin chirix li chaabʼil winq aj Samaria? (Taawil li jalam u saʼ xtiklajik).

⁶ Naru tqataw li rusilal li Jehobʼa wi naqakʼam qe rikʼin li chaabʼil eetalil li kixkanabʼ qe aʼan ut li Ralal. Re xbʼaanunkil, tento tqasikʼ li us choʼq rehebʼ li junchʼol ut tqatenqʼahebʼ bʼarwiʼ naʼajmank. Saʼ li jaljookil aatin chirix li chaabʼil winq aj Samaria, li Jesus kixkanabʼ chi chʼolchʼo naq aʼan naraj naq ebʼ li xtzolom tqabʼaanu chixjunil li wank saʼ quqʼ re xtenqʼankilebʼ li junchʼol, ut maakʼaʼ naxye chanruhebʼ (taayaabʼasi Lucas 10:29-37). Qajultikaq naq li Jesus kixkʼe li eetalil aʼin xbʼaan naq jun aj Judiiy kixpatzʼ re: «Ani li was wiitzʼin?». Li xsumenkil naxkʼut naq tento t-alaaq saʼ li qachʼool li kʼehok joʼ kixbʼaanu li chaabʼil winq aj Samaria re xtawbʼal li rusilal li Yos.

7. Chanru naxchap ribʼ li kʼehok rikʼin li chʼaʼajkilal li kixyoobʼ laj Tza saʼ li naʼaj Eden?

⁷ Joʼ aj paabʼanel wank chiqu naabʼal xyaalal re naq tookʼehoq chi anchal qachʼool. Jun rehebʼ xyaalal naq li kʼehok naxchap ribʼ rikʼin li chʼaʼajkilal li kixyoobʼ laj Tza saʼ li naʼaj Eden. Kʼaʼut naqaye aʼin? Laj Tza kixye naq laj Adan ut li xʼEva, joʼ ajwiʼ chixjunilebʼ li qas qiitzʼin, us raj teʼelq wi nekeʼxbʼaanu li nekeʼraj ut nekeʼxkʼe chi ubʼej li nekeʼrataw chiru xpaabʼankil li Yos. Laj Adan ut li xʼEva xeʼxsikʼ li us kaʼajwiʼ choʼq rehebʼ. Li xʼEva kiraj xtawbʼal xwankil li Yos, ut laj Adan kiraj xsahobʼresinkil xchʼool li rixaqil chiru xsahobʼresinkil xchʼool li Jehobʼa (Gen. 3:4-6). Ut kutan saqenk li rahilal xeʼxkʼul. Li naxsikʼ li us kaʼajwiʼ choʼq re inkʼaʼ naxtaw xtzʼaqobʼ xsahil xchʼool, naxtaw bʼan li rahilal. Wi nokookʼehok chi anchal qachʼool, tqakʼutbʼesi naq chʼolchʼo chiqu naq qʼaxal chaabʼil xbʼaanunkil junaq li naʼlebʼ joʼ naxkʼut chiqu li Jehobʼa.

8. Kʼaʼut keʼxkʼoxla raj ebʼ li junchʼol laj Adan ut li xʼEva?

⁸ Usta laj Adan ut li xʼEva wankebʼ xjunes saʼ li naʼaj Eden, li chaqʼrabʼ li kixkʼe li Jehobʼa rehebʼ kixkʼehebʼ raj chi xkʼoxlankil li us choʼq rehebʼ li junchʼol. Li Yos kirosobʼtesihebʼ ut kixye rehebʼ naq teʼkʼihanq, teʼxnujobʼresi li Ruuchichʼochʼ ut teʼtaqlanq saʼ xbʼeen (Gen. 1:28). Joʼ chanru naq laj Yobʼtesinel naxkʼe xchʼool chirix li xyobʼtesihom, ebʼ aʼan xeʼxsikʼ raj li sahil chʼoolejil choʼq rehebʼ li xkokʼal. Re naq chixjunilebʼ teʼruuq chi wank saʼ li sahil naʼajej arin saʼ Ruuchichʼochʼ, tento raj teʼxnimtresi ru chixjunil. Kiʼajmank naq chixjunil li junkabʼal teʼtzʼaqonq saʼ li nimla kʼanjel aʼin.

9. Kʼaʼut xeʼsahoʼk raj xchʼool li qas qiitzʼin chi xnimtresinkil li sahil naʼajej arin saʼ Ruuchichʼochʼ?

⁹ Re xnimtresinkil li sahil naʼajej arin saʼ Ruuchichʼochʼ, kiʼajmank raj naq ebʼ li qas qiitzʼin teʼtzʼaqonq saʼ li rajom li Jehobʼa, ut chi joʼkan teʼoq saʼ li xhilobʼaal (Heb. 4:11). Yal qakʼoxlaq li sahil chʼoolejil li xeʼruuk raj xtawbʼal. Joʼkan ajwiʼ, li Jehobʼa kirosobʼtesihebʼ raj xbʼaan naq keʼkʼehok chi anchal xchʼool ut keʼxkʼoxla li us choʼq rehebʼ li junchʼol.

10, 11. Kʼaʼut tooruuq chi puktesink ut xkʼebʼalebʼ li qas qiitzʼin choʼq xtzolom li Kriist?

¹⁰ Saʼebʼ li qakutan, li Jehobʼa kixtenebʼ saʼ xbʼeenebʼ li xmoos jun li kʼanjel: puktesink ut xkʼebʼalebʼ li qas qiitzʼin choʼq xtzolom li Kriist. Re naq tooruuq xbʼaanunkil, tento t-alaaq saʼ qachʼool xsikʼbʼal li us choʼq rehebʼ li junchʼol. Wi naqara li Yos ut ebʼ li qas qiitzʼin, inkʼaʼ toolubʼq xbʼaanunkil aʼin.

¹¹ Saʼ xkutankilebʼ li Apostol, laj Pablo kixye naq aʼan ut ebʼ li junchʼol chi aj paabʼanel wankebʼ joʼ «aj tenqʼ chiru li Yos» xbʼaan naq nekeʼraw ut nekeʼxtʼaqresi li riyajil li yaal chirix li Xʼawabʼejilal li Yos (1 Cor. 3:6, 9). Anaqwan laaʼo ajwiʼ naru nokooʼok joʼ «aj tenqʼ chiru li Yos». Chanru? Wi naqoksi chi anchal qachʼool li qahoonal, li qatumin ut li qametzʼew re xbʼaanunkil li kʼanjel li tenebʼanbʼil saʼ qabʼeen. Kʼajoʼ rusilal li maatan aʼin!

12, 13. Naq nekeʼkʼeheʼk li qas qiitzʼin choʼq xtzolom li Jesus, kʼaru ebʼ li qʼajkamunk natawmank?

¹² Kʼajoʼ nasahoʼk qachʼool chi xkʼebʼal li qahoonal ut li qametzʼew saʼ li puktesink. Naabʼalebʼ li qechpaabʼanel li nekeʼkʼehok tzolom chirix li Santil Hu nekeʼxye naq aʼin jun rehebʼ li kʼanjel li naxkʼe chi tzʼaqal li sahil chʼoolejil. Qʼaxal nasahoʼk qachʼool rilbʼal chanru nakutanoʼk li xnaqʼru junaq li qas qiitzʼin naq naxtaw ru li yaal li wank saʼ li Santil Hu, chanru nakʼiik li xpaabʼal, chanru naxjal li xyuʼam ut chanru naʼok chi aatinak chirix li yook xtzolbʼal. Li Jesus kʼajoʼ kisahoʼk saʼ xchʼool chi rilbʼal naq ebʼ li 70 chi tzolom li kixtaqlahebʼ chi puktesink «keʼsutqʼiik chaq [...] chi sahebʼ saʼ xchʼool»  xbʼaan naq chaabʼil xʼelk li xkʼanjelebʼ (Luc. 10:17-21).

¹³ Saʼ chixjunil li Ruuchichʼochʼ, ebʼ laj puktesinel nekeʼsahoʼk chi rilbʼal chanru yook chi kʼanjelak li resil li Xʼawabʼejilal li Yos saʼebʼ li xyuʼam li qas qiitzʼin. Qakʼoxlaq li xʼAnna, li maajiʼ nasumlaak, li xqʼaxonk saʼ jun li teep re Europa bʼarwiʼ naʼelk li saqʼe ut aran naʼajmank aj puktesinel. * Aʼan naxye: «Kʼajoʼ nawulak chiwu naq naabʼalebʼ nekeʼraj xtzolbʼal li Santil Hu. Li puktesink kʼajoʼ naxkʼe xsahil linchʼool. Naq ninwulak saʼ wochoch, maakʼaʼ chik inhoonal re xkʼoxlankil wibʼ. Ninkʼe linchʼool chirixebʼ lintzolom, ut chirixebʼ li xchʼaʼajkilal ut li xkʼaʼuxebʼ wiʼ xchʼool. Ninsikʼ chanru xkawresinkilebʼ ut xtenqʼankilebʼ. Chʼolchʼo chiwu naq “Qʼaxal nim li sahil chʼoolejil wank saʼ li kʼehok chiru li wank saʼ li kʼuluk”» (Hech. 20:35).

14. Usta moko kʼihebʼ ta nekeʼxkʼulubʼa li yaal, chanru tooruuq xtawbʼal xsahil qachʼool saʼ li puktesink?

¹⁴ Usta ebʼ li qas qiitzʼin inkʼaʼ tooʼeʼrabʼi, naxkʼe xsahil qachʼool xkʼambʼal rehebʼ li chaabʼil esilal re naq teʼxkʼulubʼa. Joʼ naqakʼe reetal, li qakʼanjel chanchan li kixkʼul li Propeet Ezequiel. Li Jehobʼa kixye re: «Taaye rehebʼ li waatin, aʼ yaal chik rehebʼ ma teʼxpaabʼ malaj inkʼaʼ» (Ezeq. 2:7; Is. 43:10). Usta wanqebʼ inkʼaʼ teʼroxloqʼi li esil li naqakʼam rehebʼ, li Yos naroxloqʼi li naqabʼaanu (taayaabʼasi Hebreos 6:10). Jun laj puktesinel kixye: «Ak xqaw, ak xqatʼaqresi ut ak xootijok re naq li Jehobʼa tixkʼe chi kʼiik li yaal saʼ xchʼoolebʼ li qas qiitzʼin» (1 Cor. 3:6).

15. Chanru nekeʼnaʼlebʼak ebʼ li qas qiitzʼin naq nokookʼehok chi anchal qachʼool, ut chanru nakʼanjelak aʼin rikʼin li naqabʼaanu?

¹⁵ Li Jesus naraj naq tqataw li sahil chʼoolejil ut joʼkan naq kixye qe: «Chexkʼehoq, ut taakʼeemanq eere: jun chaabʼil bʼisok, tzʼajtzʼotq, chiqʼbʼilaq, bʼuybʼutq taakʼeheʼq eere. Xbʼaan naq rikʼin li bʼislebʼ nekexbʼisok wiʼ, texbʼiseʼq ajwiʼ laaʼex» (Luc. 6:38). Naabʼalebʼ li qas qiitzʼin nekeʼxkʼulubʼa chiʼus naq nokookʼehok chi sa qachʼool. Yaal, moko chixjunilebʼ ta nekeʼxkʼulubʼa li naqayeechiʼi chi anchal qachʼool, abʼan ebʼ li nekeʼkʼulubʼank re chi anchalebʼ xchʼool  naru nekeʼekʼasiik chi kʼehok ut chi joʼkan ebʼ li junchʼol teʼraj ajwiʼ xbʼaanunkil. Joʼkan bʼiʼ, maajunwa tqakanabʼ kʼehok usta wanq sut ebʼ li qas qiitzʼin inkʼaʼ teʼroxloqʼi. Usta maakʼaʼ xwankil li tqakʼe inkʼaʼ naqanaw kʼaru rusilal tixkʼam chaq.

16. Re anihebʼ tento tookʼehoq chi anchal qachʼool, ut kʼaʼut?

¹⁶ Li nakʼehok chi anchal xchʼool inkʼaʼ naroybʼeni reqaj li naxsihi. Li Jesus wank saʼ xchʼool aʼin naq kixye: «Naq laaʼat taabʼaanu junaq xnimal waʼak, bʼoqebʼ chaq li nebʼaʼ, li toqol, li yeq, li mutzʼ, ut taataw xsahil aachʼool rikʼin naq inkʼaʼ teʼruuq xkʼeebʼal reeqaj aawe» (Luc. 14:13, 14). Li Santil Hu naxye naq li nakʼehok chi anchal xchʼool t-osobʼtesiiq ut li «natenqʼank re li nebʼaʼ» sa saʼ xchʼool (Prov. 22:9; Sal. 41:2). Joʼkan bʼiʼ, nokookʼehok rehebʼ li junchʼol xbʼaan naq nawulak chiqu xbʼaanunkil.

17. Kʼaru tooruuq xkʼebʼal re naq sahaq saʼ qachʼool?

¹⁷ Naq li Apostol Pablo kixjultika li raatin li Jesus naq «qʼaxal nim li sahil chʼoolejil wank saʼ li kʼehok chiru li wank saʼ li kʼuluk», moko kaʼaj tawiʼ yook chi aatinak chirix xkʼebʼal li junkabʼlal, tento bʼan waklesink chʼool, kʼehok naʼlebʼ ut xtenqʼankil li wank saʼ rajbʼal ru (Hech. 20:31-35). Li Apostol kixkʼut chiqu rikʼin aatin ut rikʼin bʼaanuhom naq tooruuq chi kʼehok rikʼin hoonal, metzʼew, ilok ut rahok.

18. Kʼaru xeʼxtaw ru li wankebʼ xtzolom?

¹⁸ Li kawresinbʼilebʼ chirix li komonil xeʼxkʼe ajwiʼ reetal naq li kʼehok nasahobʼresink chʼool. Joʼ kixye jun li hu naq ebʼ li qas qiitzʼin nekeʼxye naq nekeʼxtaw xsahilebʼ xchʼool naq nekeʼxbʼaanu li us rehebʼ li junchʼol. Joʼ nekeʼxye ebʼ laj tzʼilol naʼlebʼ, li naxtenqʼa li ras riitzʼin naxtaw rusilal xbʼaan naq nakʼojlaak xchʼool ut aʼan li aajel ru. Joʼkan naq, wankebʼ laj bʼanonel nekeʼxye rehebʼ li qas qiitzʼin naq teʼkʼanjelaq chi sibʼil re naq t-usaaq li xjunxaqalilebʼ ut re naq sa teʼrekʼa xsahilebʼ xchʼool. Li naʼlebʼ aʼin moko akʼ ta choʼq qe, li naqakʼoxla naq li Santil Hu, Raatin li Jehobʼa laj Yobʼtesinel li kʼajoʼ nokooxra (2 Tim. 3:16, 17).

19, 20. Bʼar wank ebʼ li xyaalal re naq tookʼehoq chi anchal qachʼool?

¹⁹ Maare chʼaʼajkaq chiqu li kʼehok wi li wankebʼ saʼ li qasutam nekeʼxsikʼ li us kaʼajwiʼ choʼq rehebʼ. Abʼanan, li Jesus kixye naq li wiibʼ xnimal ru taqlahom aʼan xraabʼal li Jehobʼa chi anchal qachʼool, chi anchal li qaanm, chi anchal qakʼaʼuxl ut chi anchal qametzʼew, ut xraabʼalebʼ li qas qiitzʼin joʼ naq naqara qibʼ (Mar. 12:28-31). Joʼ xqil saʼ li tzolom aʼin, li nekeʼxra li Yos nekeʼxkʼe xqʼe chi xkʼambʼal rehebʼ rikʼin. Li Jehobʼa ut li Jesus nekeʼkʼehok chi anchalebʼ xchʼool, joʼkan naq, nekeʼraj naq tqakʼam qe rikʼinebʼ xbʼaan naq aʼin tixkʼe tzʼaqal xsahil qachʼool. Wi naqakʼe chi anchal qachʼool re li Yos ut rehebʼ li qas qiitzʼin, aʼin tixkʼe xloqʼal li Jehobʼa ut tixkʼam chaq li osobʼtesink choʼq qe ut choʼq rehebʼ li junchʼol.

²⁰ Chʼolchʼo naq ak yooko xyalbʼal qaqʼe re xtenqʼankilebʼ li qas qiitzʼin, abʼan xbʼeen xbʼeen li qechpaabʼanel (Gal. 6:10). Wi inkʼaʼ nokoolubʼk, maare ebʼ li junchʼol teʼxbʼanyoxi qe ut tooʼeʼxra saʼ xkʼabʼaʼ aʼin, ut laaʼo sahaq li qachʼool. Saʼ Proverbios 11:25 naxye: «Li natenqʼank chi anchal xchʼool, nabʼihomoʼk; li ani nasihink, kʼuluk ajwiʼ naxbʼaanu». Joʼ naqanaw, wank naabʼal li naʼlebʼ, naabʼal li hoonal saʼ li qayuʼam ut saʼ li qakʼanjel chiru li Yos re naq tookʼehoq, re naq tuulanaqo ut re naq inkʼaʼ tqoybʼeni reqaj li naqakʼe. Saʼ li jun chik tzolom, tqil wiibʼ oxibʼ rehebʼ aʼin.