Ir al contenido

Ir al índice

Kúsi̱íní-iniyó tá táxiyó ña̱ʼa ndaʼa̱ inkana

Kúsi̱íní-iniyó tá táxiyó ña̱ʼa ndaʼa̱ inkana

“Tá táxiyó ña̱ʼa ndaʼa̱ inkana ndeéka kúsi̱í-iniyó” (HECH. 20:35).

YAA: 76, 110

1. ¿Nda̱saa náʼa̱ ña̱ i̱xava̱ʼa Jehová ña̱ va̱ʼaní-inira?

TÁ KI̱XAʼÁ Jehová i̱xava̱ʼara ñuyǐví yóʼo, iinlá miíra ni̱xi̱yo. Soo kǒo níndakanixi̱níra xa̱ʼa iinlá miíra chi ta̱xira iin ña̱ va̱ʼaní ndaʼa̱yó, ña̱ tákuyó ta ta̱xituraña ndaʼa̱ na̱ ángel. Jehová kúúra iin Ndióxi̱ ta si̱íní-ini ta kúni̱níra taxira ña̱ va̱ʼa ndaʼa̱yó (1 Tim. 1:11; Sant. 1:17) Xa̱ʼa ña̱ kúni̱ra kusi̱í-iniyó sánáʼa̱ra miíyó ña̱ va̱ʼa koo iniyó (Rom. 1:20).

2, 3. a) ¿Nda̱chun kúsi̱í-iniyó tá táxiyó ña̱ kúúmiíyó ndaʼa̱ inkana? b) ¿Ndáaña sakuaʼayó nu̱ú artículo yóʼo?

2 Jehová i̱xava̱ʼara miíyó táki̱ʼva káa miíra (Gén. 1:27). Ña̱yóʼo kúni̱ káchiña ña̱ kúúmiíyó ña̱ va̱ʼa ña̱ kúúmiíra. Ña̱kán tá kúni̱yó kusi̱í-iniyó, xíniñúʼu kundiku̱nyó yichi̱ra ta ndi̱ʼi-iniyó xa̱ʼa na̱ yiví ta saátu taxiyó ña̱ kúúmiíyó ndaʼa̱na (Filip. 2:3, 4; Sant. 1:5). ¿Nda̱chun? Saáchi xa̱a̱ saá i̱xava̱ʼa Ndióxi̱ miíyó. Ni kúúyó na̱ yiví ku̱a̱chi, kiviva taxiyó ña̱ kúúmiíyó ndaʼa̱ inkana nda̱a̱ táki̱ʼva kéʼé miíra.

3 Ña̱ Biblia sánáʼa̱ña miíyó ña̱ va̱ʼa koo iniyó xíʼin inkana. Nu̱ú artículo yóʼo sakuaʼayó ndáaña káʼa̱n Biblia xa̱ʼa ña̱yóʼo. Sakuaʼatuyó ña̱ taxiyó ña̱ kúúmiíyó ndaʼa̱ inkana, kusi̱í-ini Jehová xíʼin ña̱ kéʼéyó, tasaá va̱ʼa keʼéyó ndiʼi ña̱ káʼa̱nra xíʼinyó. Saátu sakuaʼayó nda̱saa kítáʼan ña̱ taxiyó ña̱ʼa ndaʼa̱ inkana xíʼin ña̱ kusi̱í-iniyó, ta nda̱chun va̱ása xíniñúʼu sandákooyó ña̱ taxiyó ña̱ kúúmiíyó ndaʼa̱ inkana.

¿NDÁAÑA KEʼÉYÓ ÑA̱ VA̱ʼA SAKÚSI̱ÍYÓ INI NDIÓXI̱?

4, 5. ¿Ndáa yichi̱ sa̱ndákoo Jehová xíʼin ta̱ Jesús nu̱úyó ña̱ va̱ʼa koo iniyó xíʼin inkana?

4 Jehová kúni̱ra ná kundiku̱nyó yichi̱ra ta kúsi̱íní-inira tá va̱ʼa íyo iniyó xíʼin inkana (Efes. 5:1). Ña̱ ndixava kúú ña̱ kúni̱ra ña̱ kusi̱í-iniyó. Náʼa̱ra ña̱yóʼo xa̱ʼa ña̱ va̱ʼaní i̱xava̱ʼara miíyó xíʼin ndiʼika ña̱ i̱xava̱ʼara (Sal. 104:24; 139:13-16). Ña̱kán ndásakáʼnuyóra, tá chíka̱a̱yó ndeé ña̱ sakusi̱íyó ini inkana.

5 Na̱ ndixa ndásakáʼnu Ndióxi̱ ndíku̱nna yichi̱ ta̱ Jesús, chi sa̱náʼa̱ra miíyó nda̱saa keʼéyó ña̱ va̱ʼa na̱ʼa̱yó ña̱ kúni̱yó taxiyó ña̱ kúúmiíyó ndaʼa̱ inkana. Miíra ni̱ka̱ʼa̱n ña̱yóʼo: “Yi̱ʼi̱ ta̱ nda̱ka̱xin Ndióxi̱, va̱xii̱ xa̱ʼa ña̱ chindeíi̱ na̱ yiví ta su̱ví xa̱ʼa ña̱ chindeéna yi̱ʼi̱ va̱xii̱, ta taxii̱ miíi̱ ña̱ kuvii̱ ta xíʼin ña̱yóʼo chaʼvii̱ ña̱ va̱ʼa ka̱ku ku̱a̱ʼání na̱ yiví” (Mat. 20:28). Xa̱ʼa ña̱yóʼo ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ apóstol Pablo xíʼin na̱ hermano: “Ndakanixi̱níndó táki̱ʼva ndákanixi̱ní ta̱ Jesús” chi ta̱yóʼo “sa̱ndákoora keʼéra ña̱ kúni̱ miíra ta ndu̱ura iin ta̱ káchíñu ndáʼvi” (Filip. 2:5, 7). Ña̱kán xíniñúʼu nda̱ka̱tu̱ʼun xíʼin miíyó ña̱yóʼo: “¿Á kivi va̱ʼaka kundiku̱i̱n yichi̱ ta̱ Jesús?” (kaʼvi 1 Pedro 2:21). *

6. ¿Ndáaña sa̱náʼa̱ ta̱ Jesús miíyó xíʼin parábola ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa ta̱a ta̱ ñuu Samaria? (Koto na̱ʼná ña̱ va̱xi chí xa̱ʼa).

6 Kivi sakusi̱íyó ini Jehová tá ndíku̱nyó yichi̱ miíra xíʼin yichi̱ se̱ʼera ta̱ Jesús. Ña̱kán xíniñúʼu kundi̱ʼi̱-iniyó xa̱ʼa inkana ta kotoyó nda̱saa kivi chindeétáʼanyó xíʼinna. Nu̱ú parábola ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús xa̱ʼa iin ta̱a ta̱ ñuu Samaria, sa̱náʼa̱ra miíyó ña̱ kivi chindeétáʼanyó xíʼin inkana (kaʼvi Lucas 10:29-37). * Ná ndakaʼányó chi ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa parábola yóʼo chi iin ta̱a ta̱ kúú judío ni̱nda̱ka̱tu̱ʼunrara: “¿Ndáana ndixa xíniñúʼu chindeétáʼi̱n xíʼin?”. Ña̱ nda̱kuiin ta̱yóʼo náʼa̱ña nu̱úyó ña̱ xíniñúʼu chindeétáʼanyó xíʼin inkana táki̱ʼva ke̱ʼé ta̱ samaritano tasaá sákusi̱íyó ini Ndióxi̱ xíʼin ña̱ kéʼéyó.

7. ¿Nda̱saa kítáʼan ña̱ va̱ʼa koo iniyó xíʼin ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Ndi̱va̱ʼa nu̱ú ñuʼú livi ña̱ Edén?

7 Íyo ku̱a̱ʼání xa̱ʼa kúú ña̱ xíniñúʼu va̱ʼa koo iniyó xíʼin inkana. Tá ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Ndi̱va̱ʼa nu̱ú ñuʼú livi ña̱ Edén, kunda̱a̱-iniyó nda̱chun kúú ña̱ ndáyáʼviní va̱ʼa koo iniyó, ta taxiyó ña̱ kúúmiíyó ndaʼa̱ inkana. ¿Nda̱chun káʼa̱nyó ña̱yóʼo? Saáchi ta̱yóʼo ni̱ka̱ʼa̱nra, va̱ʼaníka kundoo ta̱ Adán xíʼin ñá Eva ta saátu na̱ se̱ʼena tá ná ndakanixi̱nína xa̱ʼa miína, saátu tá ná keʼéna ña̱ kúni̱ miína su̱ví ña̱ kúni̱ Ndióxi̱. Ta̱ Adán xíʼin ñá Eva nda̱kanixi̱nína xa̱ʼa mií kuitína. Ñá Eva xi̱kuni̱ñá kooña táki̱ʼva íyo Ndióxi̱, ta̱ Adán xi̱niso̱ʼora ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ñá síʼíra nu̱úka ña̱ kuniso̱ʼora ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n Jehová (Gén. 3:4-6). Xa̱a̱ xíni̱vayó ndáaña ndo̱ʼona. Va̱ása kúsi̱í-iniyó tá ndákanixi̱níyó xa̱ʼa mií kuitíyó. Tá chíndeétáʼanyó xíʼin inkana ta táxiyó ña̱ kúúmiíyó ndaʼa̱na, náʼa̱yó ña̱ kándíxayó ña̱ káʼa̱n Jehová chi va̱ʼaníva sánáʼa̱ra miíyó.

NDA̱SAA KIVI KEʼÉYÓ NDIʼI ÑA̱ KÁʼA̱N NDIÓXI̱ XÍʼINYÓ

8. ¿Nda̱chun xi̱niñúʼu ndakanixi̱ní ta̱ Adán xíʼin ñá Eva xa̱ʼa inkana?

8 Ni ni̱xi̱yo mií ta̱ Adán xíʼin ñá Eva nu̱ú ñuʼú livi ña̱ Edén, Jehová ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna ndáaña xíniñúʼu keʼéna ña̱ va̱ʼa ndakanixi̱nína xa̱ʼa inkana. Ndióxi̱ ta̱xira bendición ndaʼa̱na, ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna ná koo ku̱a̱ʼá se̱ʼena, ta ná sakutúna ñuʼú yóʼo ta kundaanaña (Gén. 1:28). Ndíʼiníva-ini Jehová xa̱ʼa ña̱ ke̱ʼéra, ta saátu xi̱niñúʼu kundi̱ʼi-ini na̱kán xa̱ʼa se̱ʼena na̱ kaku so̱ndíʼi. Ña̱ va̱ʼa si̱í kundoona nu̱ú ñuʼú livi kán xi̱niñúʼu sákutúna iníísaá nu̱ú ñuʼú. Ña̱ va̱ʼa koo ña̱yóʼo ndiʼina xi̱niñúʼu keʼéña.

9. ¿Nda̱chun si̱íní kundoo na̱ yiví tá níxi̱yona nu̱ú ñuʼú livi?

9 Ña̱ va̱ʼa kundoo ndiʼi na̱ yiví nu̱ú ñuʼú xi̱niñúʼu inkáchi kachíñu ndiʼina xíʼin Jehová, tasaá ki̱ʼvina nu̱ú ndákiʼin ndéera (Heb. 4:11). Ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼana ña̱ si̱íkaví kundoona. Saátu taxiníva Jehová ña̱ va̱ʼa ndaʼa̱na, tá va̱ʼa níxi̱yo inina ta saátu tá níndi̱ʼi-inina xa̱ʼa inkana.

10, 11. ¿Ndáaña kivi keʼéyó ña̱ va̱ʼa sanáʼa̱kayó na̱ yiví xa̱ʼa Ndióxi̱?

10 Tiempo vitin Jehová táxira iin chiñu ndaʼa̱ na̱ yiví: ña̱ ku̱ʼu̱nna sanáʼa̱na na̱ yiví tasaá xa̱a̱na koona discípulo. Ña̱ va̱ʼa keʼéyó ña̱yóʼo xíniñúʼu ndi̱ʼi-iniyó xa̱ʼa inkana. Va̱ʼatu keʼéyó ña̱yóʼo tá ndixa kúʼvi̱-iniyó xíniyó Jehová xíʼin na̱ yiví.

11 Tá siglo nu̱ú ta̱ apóstol Pablo ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ miíra xíʼin inka na̱ cristiano inkáchi ka̱chíñuna xíʼin Ndióxi̱, saáchi táki̱ʼva íyo na̱ chíʼi ta kóso̱na si̱ʼva̱ ña̱ Reino Ndióxi̱ saá ni̱xi̱yona (1 Cor. 3:6, 9). Saátu miíyó kivi kachíñuyó xíʼin Ndióxi̱. ¿Nda̱saa kivi keʼéyóña? Kivi keʼéyóña tá ná taxiyó tiempoyó, ña̱ʼa ña̱ kúúmiíyó xíʼin ndéeyó ña̱ sáxi̱nuyó chiñu ña̱ ta̱xi Ndióxi̱ ndaʼa̱yó. Iin ña̱ ndáyáʼviní kúú ña̱yóʼo.

Loʼova kúú ña̱ táxi ña̱ kúsi̱í-iniyó, iinña kúú ña̱ sanáʼa̱yó na̱ yiví ña̱ kunda̱a̱-inina xíʼin Biblia. (Koto párrafo 12).

12, 13. ¿Ndáaña va̱ʼa ndakiʼinyó tá sánáʼa̱yó inka na̱ yiví xa̱ʼa Ndióxi̱?

12 Kúsi̱íní-iniyó tá táxiyó tiempoyó xíʼin ndéeyó ña̱ ku̱a̱ʼa̱nyó nátúʼunyó xíʼin na̱ yiví xa̱ʼa Ndióxi̱. Ku̱a̱ʼání na̱ hermano káʼa̱nna, tá sánáʼa̱na inka na̱ yiví xa̱ʼa Ndióxi̱, kúsi̱íní-inina. Kúsi̱íní-iniyó tá xítoyó nu̱ú na̱ yiví ña̱ kúsi̱íní-inina xa̱ʼa ña̱ kúnda̱a̱-inina xa̱ʼa ña̱ káʼa̱n Biblia, ña̱ ku̱a̱ʼa̱n xáʼnuka ña̱ kándíxana Ndióxi̱, ña̱ násamana miína, ta saátu, ña̱ nátúʼunna xíʼin inkana xa̱ʼa ña̱ sákuaʼana. Ta̱ Jesús ku̱si̱íní-inira tá xi̱nira nda̱ndikó na̱ 70 discípulo xíʼin ña̱ si̱í-ini xa̱ʼa ña̱ va̱ʼaní ke̱ʼéna chiñu ña̱ xa̱ʼndara nu̱úna (Luc. 10:17-21).

13 Iníísaá ñuyǐví, ku̱a̱ʼání na̱ xíka nátúʼun xa̱ʼa Ndióxi̱ xítona ña̱ va̱ʼaníva ndóo na̱ yiví na̱ sákuaʼa xa̱ʼa Ndióxi̱. Ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa ñá Anna, iin ñá loʼo ñá ta̱ʼán tindaʼa̱ kúú ñáyóʼo, ta ku̱a̱ʼa̱nñá chí ñuu Europa nu̱ú kúma̱níka na̱ sanáʼa̱ xa̱ʼa Ndióxi̱. * Ñáyóʼo káchiñá: “Kúsi̱íní-inii̱ ña̱ xítoi̱ ku̱a̱ʼání na̱ yiví kúni̱na sakuaʼana xa̱ʼa Biblia. Kúsi̱íní-inii̱ ña̱ nátúʼi̱n xíʼinna. Tá kíxai̱ veʼi̱, kǒo táxikaña tiempo ña̱ ndakanixi̱níi̱ xa̱ʼa miíi̱. Na̱ ndákanikaxi̱níi̱ xa̱ʼa kúú na̱ káʼvii̱ xíʼin, ndákanixi̱níi̱ xa̱ʼa tu̱ndóʼo ña̱ ndóʼona á xa̱ʼa ña̱ sándi̱ʼi̱-inina. Ta nándukúi̱ ña̱ kivi chindeétáʼan xíʼinna. Vitin kúnda̱a̱-inii̱ ‘tá táxiyó ña̱ʼa ndaʼa̱ inkana ndeéka kúsi̱í-iniyó ta su̱víka ña̱ ndákiʼinyóñaʼ” (Hech. 20:35).

Tá ku̱a̱ʼa̱nyó veʼe tá veʼe chíndeétáʼanyó xíʼin na̱ yiví ña̱ xa̱a̱na sakuaʼana xa̱ʼa Reino Ndióxi̱. (Koto párrafo 14).

14. Ni loʼo kúú na̱ yiví na̱ xíniso̱ʼo tá ku̱a̱ʼa̱nyó sanáʼa̱yóna xa̱ʼa Ndióxi̱, ¿ndáaña kivi sakúsi̱í-iniyó?

14 Ni tá kǒo xíniso̱ʼo na̱ yiví ña̱ sánáʼa̱yó, kúsi̱íva-iniyó chi xíniyó ña̱ kiviva sakuaʼa na̱yóʼo xa̱ʼa Ndióxi̱. Chiñu ña̱ kéʼéyó íyoña táki̱ʼva íyo ña̱ ke̱ʼé ta̱ profeta Ezequiel. Jehová ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin ta̱yóʼo: “Ta xíniñúʼu ka̱ʼún xíʼinna tu̱ʼun ña̱ káʼi̱n xíʼún ni xíniso̱ʼo na̱yóʼo á ni va̱ása xíniso̱ʼona” (Ezeq. 2:7; Is. 43:10). Ni íyo na̱ yiví na̱ va̱ása kándíxa ña̱ sanáʼa̱yó, Ndióxi̱ chíndayáʼvínívara chiñu ña̱ kéʼéyó nu̱úra (kaʼvi Hebreos 6:10). * Iin ta̱ publicador ni̱ka̱ʼa̱nra: “Miíyó kúú na̱ chíʼi, ta kóso̱yó soo káʼa̱nyó xíʼin Jehová ña̱ ná sakuaʼnura ña̱ kandíxa na̱ yiví miíra” (1 Cor. 3:6).

¿NDÁAÑA KIVI SAKÚSI̱Í-INIYÓ?

15. ¿Nda̱saa ndákuin sava na̱ yiví tá va̱ʼa íyo iniyó xíʼinna, ta ndáaka ña̱ kivi keʼéyó?

15 Ta̱ Jesús kúni̱ra ná kusi̱í-iniyó. Ña̱kán ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱yóʼo: “Taxindó ña̱ʼa ndaʼa̱ na̱ yiví, ta Ndióxi̱ taxira ña̱ va̱ʼa ndaʼa̱ndó. Nda̱a̱ kui̱ta ndaa mií ña̱ va̱ʼa nu̱ú ti̱ko̱to̱ndó, ku̱a̱ʼání kooña. Chi nda̱a̱ táki̱ʼva kéʼéndó saá keʼéna xíʼinndó” (Luc. 6:38). Ku̱a̱ʼání na̱ yiví va̱ʼa ndákuiinna tá va̱ʼa íyo iniyó xíʼinna. Ndixava su̱ví ndiʼina kúsi̱í-inina tá taxiyó ña̱ kúúmiíyó ndaʼa̱na, soo tá xítona ña̱ kándíxa inkana ña̱yóʼo kivi chindeétáʼanña xíʼinna ña̱ kixáʼana keʼéna ña̱yóʼo. Ña̱kán xíniñúʼu chindeétáʼanyó xíʼin inkana ni tá túviyó ña̱ kǒo chindáyáʼvina ña̱yóʼo. Va̱ása xíni̱yó nda̱saa kivi kundoʼo na̱yóʼo xa̱ʼa ña̱ va̱ʼa kéʼéyó xíʼinna.

16. ¿Ndáana xíniñúʼu va̱ʼa koo iniyó xíʼin, ta nda̱chun?

16 Na̱ ndixa táxi ña̱ʼa ndaʼa̱ inkana xíʼin ndinuʼu níma̱na va̱ása ndátuna ña̱ taxi inkana ña̱ʼa ndaʼa̱na. Ta̱ Jesús xi̱xini̱ va̱ʼara xa̱ʼa ña̱yóʼo ña̱kán ni̱ka̱ʼa̱nra: “Soo tá kúni̱ún taxiún kuxuna, taxi ná kuxu na̱ ndáʼvi, á na̱ ndeé ndóʼo, á na̱ ki̱ví kaka, á na̱ va̱ása túvi nu̱ú; ta si̱íní koún, saáchi na̱kán kǒo ña̱ chaʼvina ndaʼún” (Luc. 14:13, 14). Biblia káʼa̱nña ña̱yóʼo xa̱ʼa na̱ táxi ña̱ kúúmiína ndaʼa̱ inkana, “kúsi̱íní-ini na̱ chíndeétáʼan xíʼin na̱ ndáʼvi” (Prov. 22:9; Sal. 41:1). Va̱ʼa íyo iniyó saáchi ña̱yóʼo sákusi̱íña iniyó.

17. ¿Ndáaña kivi taxiyó ndaʼa̱ inkana tasaá kusi̱í-iniyó?

17 Tá ni̱ka̱ʼa̱n tuku ta̱ Pablo xa̱ʼa tu̱ʼun ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús “tá táxiyó ña̱ʼa ndaʼa̱ inkana ndeéka kúsi̱í-iniyó” su̱ví nda̱saa xa̱ʼa ña̱ʼa ña̱ kúúmiíyó níka̱ʼa̱nra, chi ni̱ka̱ʼa̱ntura xa̱ʼa ña̱ ndasandeéyó ini inkana tá xíniñúʼunaña (Hech. 20:31-35). Va̱ʼaní yichi̱ sa̱ndákoo ta̱ apóstol Pablo nu̱úyó xíʼin ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra ta saátu xíʼin ña̱ ke̱ʼéra, ña̱ va̱ʼa taxiyó tiempoyó, ndéeyó, ña̱ kundi̱ʼi̱-iniyó xa̱ʼa na̱ yiví ta kuʼvi̱ iniyó kuniyóna.

18. ¿Ndáaña káʼa̱n sava na̱ xíni̱ va̱ʼa xa̱ʼa ña̱ kéʼé na̱ yiví?

18 Na̱ sociólogo á na̱ káʼvi va̱ʼa xa̱ʼa ña̱ kéʼé na̱ yiví káchina, kúsi̱íníka iniyó tá taxiyó ña̱ʼa ndaʼa̱ inkana. Iin artículo káchiña, na̱ yiví káchina va̱ʼaníka kúnina tá chíndeétáʼanna xíʼin inkana. Ña̱ káchi na̱ investigador kúú ña̱ tá chíndeétáʼanyó xíʼin inkana, va̱ʼaníka kúniyó, ta iin ña̱ xíniñúʼuníyó kúú ña̱yóʼo. Nda̱a̱ inka na̱ káʼvi va̱ʼa xa̱ʼa ña̱yóʼo káchina, tá kúúmiíyó iin kue̱ʼe̱ ña̱ kivi chindeétáʼan xíʼinyó kúú ña̱ keʼéyó ña̱ va̱ʼa xíʼin inkana, tasaá kusi̱í-iniyó. Soo miíyó va̱ása ndákanda̱-iniyó xíʼin ña̱yóʼo chi kúnda̱a̱-iniyó tu̱ʼun mií Jehová kúú ña̱ va̱xi nu̱ú Biblia (2 Tim. 3:16, 17).

NÁ KǑO SANDÁKOOYÓ ÑA̱ VA̱ʼA KOO INIYÓ XÍʼIN INKANA

19, 20. ¿Nda̱chun xíniñúʼu taxiyó ña̱ kúúmiíyó ndaʼa̱ inkana?

19 Íyo ku̱a̱ʼání na̱ yiví nina xa̱ʼa miína ndiʼi-inina, ña̱kán sava íxayo̱ʼvi̱ña xíʼinyó ña̱ va̱ʼa kǒo iniyó xíʼin inkana á ña̱ taxiyó ña̱ kúúmiíyó ndaʼa̱na. Ta̱ Jesús ta̱xira u̱vi̱ ley ña̱ ndáyáʼviní, ña̱ kuʼvi̱-iniyó kuniyó Jehová xíʼin ndiʼi níma̱yó, xíʼin ndiʼi ña̱ tákuyó, xíʼin ndiʼi xi̱níyó, ta saátu xíʼin ndiʼi ndéeyó, ta saátu xíniñúʼu kuʼvi̱-iniyó kuniyó na̱ yiví táki̱ʼva kúʼvi̱-iniyó xíniyó miíyó (Mar. 12:28-31). Nda̱a̱ táki̱ʼva sa̱kuaʼayó nu̱ú artículo yóʼo, na̱ kúʼvi̱-ini xíni Ndióxi̱, ndíku̱nna yichi̱ra. Mií Jehová xíʼin se̱ʼera va̱ʼaníva inina chi táxina ña̱ kúúmiína ndaʼa̱ inkana, ta u̱vi̱ saána xíniñúʼu kundiku̱nyó yichi̱, ña̱ va̱ʼa kusi̱í-iniyó. Tá táxiyó ña̱ kúúmiíyó ndaʼa̱ Ndióxi̱ ta saátu ndaʼa̱ na̱ yiví, náʼa̱yó ña̱ ndásakáʼnuyó Jehová ta ku̱a̱ʼání ña̱ va̱ʼa taxira ndaʼa̱ ndiʼiyó xa̱ʼa ña̱yóʼo.

20 Sana xa̱a̱ chíka̱a̱yó ndée ña̱ chíndeétáʼanyó xíʼin na̱ yiví saátu xíʼin na̱ hermanoyó (Gál. 6:10). Tá va̱ása sándakooyó kéʼéyó ña̱yóʼo sana taxi inkana tixaʼvi ndaʼa̱yó xa̱ʼa ña̱yóʼo, ta sana nda̱a̱ xa̱a̱na kuʼvi̱-inina kunina miíyó, ta saátu miíyó kusi̱íní-iniyó. Proverbios 11:25 káchiña: “Na̱ táxi ña̱ʼa ndaʼa̱ inkana kǒo kuma̱ní ña̱ʼa nu̱úna; ta na̱ chíndeétáʼan xíʼin inkana saátu miína ku̱a̱ʼání ña̱ʼa ndakiʼinna”. Íyo ku̱a̱ʼání ña̱ kivi keʼéyó ña̱ va̱ʼa taxiyó ña̱ kúúmiíyó ndaʼa̱ inkana, ña̱ va̱ʼa koo iniyó xíʼinna ta va̱ása kundatuyó ña̱ ndakiʼinyó iin ña̱ʼa xa̱ʼa ña̱ kéʼéyó. Nu̱ú inka artículo sakuaʼayó xa̱ʼa ña̱yóʼo.

^ párr. 5 1 Pedro 2:21: “Xa̱ʼa ña̱yóʼo, ka̱nana ndóʼó, chi nda̱a̱ ta̱ Jesús ndo̱ʼora xa̱ʼandó, ta sa̱ndákoora iin yichi̱ nu̱úndó ña̱ viíní kundiku̱nndó yichi̱ra”.

^ párr. 6 Lucas 10:29-37: “Ta xa̱ʼa ña̱ kúni̱ra kindo̱o va̱ʼara, ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin ta̱ Jesús: ‘¿Ndáana ndixa xíniñúʼu chindeétáʼi̱n xíʼin?ʼ. Tasaá nda̱kuiin ta̱ Jesús yuʼúna ta ka̱chira: “Iin ta̱a ki̱tara ñuu Jerusalén ta ku̱a̱ʼa̱nra chí Jericó, ta kán ke̱e na̱ kui̱ʼná nu̱úra, ta ki̱ʼinna xu̱ʼúnra ta ka̱ninara, ta tu̱kue̱ʼe̱ ndiʼira i̱xaana. Ta vitin, iin ta̱ su̱tu̱ va̱xi chí yichi̱ kán, soo, tá xi̱nira ta̱yóʼo, ni̱ya̱ʼa xiyora. Saátu ni̱ya̱ʼa iin ta̱ levita, tá ni̱ya̱ʼara xi̱nira kánduʼú ta̱yóʼo, ni̱ya̱ʼa xiyora. Soo iin ta̱ samaritano ta̱ xíka ku̱a̱ʼa̱n yichi̱ yóʼo, nixa̱a̱ra nda̱a̱ nu̱ú kánduʼúra, tá xi̱nira ta̱yóʼo ku̱ndáʼviní-inira xi̱nirara. Tasaá ku̱yatinra nu̱úra ta su̱kúndáara ti̱ko̱to̱ nu̱ú tu̱kue̱ʼe̱ra, ta chi̱ka̱a̱ra aceite xíʼin vino nu̱ú tu̱kue̱ʼe̱ra. Tasaá chi̱núurara sa̱tá kití sa̱na̱ra ta ku̱a̱ʼa̱nra xíʼinra iin veʼe ta kán xi̱ndaarara. Tá inka ki̱vi̱ ta̱vára u̱vi̱ xu̱ʼúnra ña̱ denario, ta ta̱xiraña ndaʼa̱ ta̱ káchíñu kán, ta ka̱chira: ‘Kundaara, ta ndiʼi xu̱ʼún ña̱ kuniñúʼún xíʼinra, ndataxii̱nña ndaʼún tá ná ndikói̱ʼ. Ti̱xin u̱ni̱ saá ta̱ ni̱ya̱ʼa yóʼo, ¿yukú na̱ ni̱na̱ʼa̱ ña̱ ni̱ku̱ʼvi̱ka-ini xi̱ni ta̱ ta̱a yóʼo?. Ta̱kán ni̱ka̱ʼa̱nra: “Ta̱ chi̱ndeétáʼan xíʼinra”. Tasaá ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús xíʼinra: ‘Kúaʼan ta saá keʼúnʼ”.

^ párr. 13 Na̱sama ki̱vi̱ñá.

^ párr. 14 Hebreos 6:10: “Saáchi Ndióxi̱ su̱ví ta̱ ndi̱va̱ʼa-ini kúúra ña̱ nandósóra xa̱ʼa chiñu ña̱ kéʼéndó nu̱úra xíʼin xa̱ʼa ña̱ náʼa̱ndó ña̱ kúʼvi̱-inindó xínindó ki̱vi̱ra, ta saátu ña̱ chíndeétáʼanndó xíʼin na̱ ñuura ta kǒo sandákoondóna”.