1, 2. (a) Cinshi tulingile ukucita, kabili mulandu nshi? (b) Finshi twalasambilila muli cino cipande?

APO tuli Bena Kristu ba cine, tufwile ukwishiba ifya kufwailisha bwino ifishinka ilyo tushilasumina ukuti ifintu fimo fya cine. (Amapi. 3:21-23; 8:4, 5) Nga tatwishibe ifya kufwailisha bwino ifishinka, Satana na bantu bakwe bakalatubepa. (Efes. 5:6; Kol. 2:8) Kanshi kuti twashininkisha fye ukuti fimo fya cine nga twaishiba ifishinka. Pa Amapinda 18:13 patila, “uwasuka ilyo talati omfwikishe umulandu, buwelewele kuli ena kabili ni nsoni.”

² Muli cino cipande, twalasambilila pa fingalenga twafilwa ukwishiba ifishinka kabili twasumina ifya bufi. Twalasambilila na pa mashinte ya mafunde aya mu Baibolo e lyo na malyashi ayengalenga twalafwailisha bwino ifishinka.

3. Mulandu nshi tulingile ukulakonkela ifyo ishinte lye funde ilyaba pa Amapinda 14:15 lilanda? (Moneni icikope pa muulu.)

³ Muno nshiku, abantu balomfwa no kubelenga amalyashi ayengi pa Intaneti, pa TV, mu manyunshipepala e lyo na pa filimba. Abantu abengi balapokelela amakalata pa Intaneti, amameseji pa foni kabili balomfwa amalyashi yambi ku fibusa fyabo na ku bo  baishibana nabo. Apo caliseeka sana ukusabankanya amalyashi ya bufi ku mufulo fye no kunyonganya ifishinka, tufwile ukucenjela no kufwailisha nga ca kuti ayo malyashi ya cine. Lishinte nshi ilye funde ilingatwafwa? Pa Amapinda 14:15 patila: “Uushaishiba atetekela fye fyonse ifyo aumfwa, lelo uwacenjela alalolekesha apo alenyanta.”

4. Bushe ifyaba pa Abena Filipi 4:8, 9 kuti fyatwafwa shani ukulasala bwino ifya kubelenga, kabili mulandu nshi cawamina ukwishibila ifishinka? (Moneni na kabokoshi akaleti, “ Fimo Ifingatwafwa Ukwishiba Ifishinka.”)

⁴ Tufwile ukwishiba ifishinka pa kuti twingasala bwino ifya kucita. Kanshi tulingile ukulasala bwino ifya kubelenga. (Belengeni Abena Filipi 4:8, 9.) Tatufwile ukulapoosa inshita ku kutamba amalyashi ya bufi pa Intaneti nelyo ukulabelenga amalyashi ayashikwete ifishinka ayo batuma pa Intaneti. Tatulingile ukulaya maka maka pa mawebusaiti apo abasangu balemba ifyebo. Ifyo abasangu bafwaisha kupumbula abantu ba kwa Lesa no kubalenga balatwishika icine. Nga tatwishibe ifishinka pali fimo te kuti tusale bwino ifya kucita. Kanshi twilamona kwati amalyashi ya bufi te kuti yatulufye.—1 Tim. 6:20, 21.

5. Lyashi nshi ilya bufi ilyo abena Israele baumfwile, kabili finshi bacitilepo?

⁵ Nga twasumina ilyashi lya bufi, ifintu kuti fyatubipila. Ku ca kumwenako, tontonkanyeni pa fyacitike mu nshita ya kwa Mose ilyo batumine inengu 12 ku kulengula Icalo ca Bulayo, inengu 10 shaletele ilyashi lya bufi. (Impe. 13:25-33) Ilyashi lya bufi ilyo balandile lyalisakamike abantu ba kwa Yehova. (Impe. 14:1-4) Mulandu nshi abantu basakamanine? Nalimo batontonkenye ukuti apo inengu ishingi e shalandile ilyashi ilibi, ifyo shalandile fifwile e fyali ifya cine. Balikeene ukukutika ilyashi ilisuma ilyo Yoshua na Kalebu abali aba cishinka balandile. (Impe. 14:6-10) Mu cifulo ca kufwailisha ifishinka no kucetekela Yehova, aba bantu basumine ilyashi lya bufi. Ala balilufyenye!

6. Mulandu nshi tushilingile ukupapila nga twaumfwa abantu balebepesha abantu ba kwa Yehova?

⁶ Tulingile ukuba abacenjela nga twaumfwa ilyashi limo pa bantu ba kwa Yehova. Tatufwile ukulaba ukuti Satana alabepesha ababomfi ba kwa Lesa aba cishinka. (Ukus. 12:10) E co Yesu alandiile ati abantu abatupata ‘bakalatubepesha ubufi bwalekanalekana.’ (Mat. 5:11) Nga ca kuti tuletontonkanya pa fyo Yesu alandile, te kuti tupape nga twaumfwa abantu balebepesha abantu ba kwa Yehova.

7. Finshi tulingile ukutontonkanyapo ilyo tushilatumina abantu fimo pa Intaneti nelyo pa foni?

⁷ Bushe mwalitemwa ukutumina ifibusa fyenu na bo mwaishiba ifyebo pa Intaneti nelyo pa foni? Nga mwalitemwa ukucita ifi, nga mwamona ilyashi ilipya pa TV, pa Intaneti, mu nyunshipepala nelyo nga mwaumfwa ifyacitikile abantu bamo, nalimo kuti mwamona kwati ni mwe mulingile ukubalilapo ukwishibisha abantu nga filya bakalemba be lyashi bacita. Lelo ilyo mushilabatumina, mulingile ukuyipusha amuti: ‘Bushe ninshininkisha ukuti ili lyashi lya cine? Bushe ninjishiba ifishinka pali ili lyashi?’ Nga ca kuti tamushininkishe, kuti mwalasalanganya ilyashi lya bufi ku ba bwananyina ukwabula no kwiluka ukuti lya bufi. Nga ca kuti muletwishika ilyashi, mufwile ukulifuuta ukucila ukulituma.

8. Finshi abatupata mu fyalo fimo bacita, kabili kuti twasalanganya shani amalyashi ya bufi ukwabula no kwiluka ukuti tuleyasalanganya?

⁸ Kwaliba umulandu na umbi uo tushilingile ukwangufyanishisha ukutumina bamo fimo pa Intaneti nelyo pa foni. Mu fyalo fimo, ubuteko tabwasuminisha aba bwananyina ukucita fimo nelyo balibinda umulimo  wesu. Abatupata muli ifi fyalo nalimo kuti balasabankanya ilyashi ilingalenga twalatiina nelyo twaleka ukucetekelana. Natulande pa fyacitike mu calo ico baleita kale abati Soviet Union. Bakapokola abo baleita ati ba KGB, balesabankanya ilyashi lya bufi ilya kuti bamunyinefwe abaletungulula balipondokele abantu ba kwa Yehova. * Aba bwananyina abengi balisumine ili lyashi ilya bufi, ne ci calengele bafume mu cilonganino ca kwa Yehova. Ala calibipile! Icaweme ca kuti abengi pa numa balibwelele mu cilonganino, lelo bamo tababwelele. Balilekele ukuba ne citetekelo. (1 Tim. 1:19) Finshi tulingile ukucita pa kuti ifya musango uyu fikatucitikila? Mwilasalanganya ilyashi lya bufi nelyo ilishikwete ifishinka. Mwilasumina fye fyonse ifyo mwaumfwa. Muleshininkisha ukuti fya cine.

9. Finshi fimbi fingalenga twafilwa ukwishiba nga ca kuti ilyashi lya cine?

⁹ Amalyashi umuba fye ifishinka ifinono nayo kuti yalenga twafilwa ukwishiba nampo nga fimo fya cine nelyo iyo. Nga ca kuti mu lyashi muli fye ifishinka ifinono kuti lyalufya abantu abengi. Finshi tufwile ukucita pa kuti amalyashi ya bufi umuba fye ifishinka ifinono tayatulufishe?—Efes. 4:14.

10. Cinshi calengele ukuti abena Israele bafwaye ukuya mu kulwisha bamunyinabo, kabili cinshi calengele ukuti beya?

¹⁰ Natulande pa fyacitikile abena Israele abaleikala ku masamba ya Mumana wa Yordani mu nshiku sha kwa Yoshua. (Yosh. 22:9-34) Balyumfwile ilyashi lya kuti abena Israele abaleikala ku kabanga ka Yordani (umukowa wa kwa Rubene no wa kwa Gadi na hafu wa mukowa wa kwa Manase) balikuulile iciipailo icikalamba kabili icisuma mupepi na Yordani. Ifi baumfwile fyali fishinka. Nomba apo abaleikala ku masamba ya Yordani tabaumfwile ifishinka fyonse, batontonkenye ukuti bamunyinabo balipondokele Yehova, e ico balilongene pa kuti bayelwa nabo. (Belengeni Yoshua 22:9-12.) Lelo icaweme ca kuti ilyo bashilaya, balitumine abaume abo bacetekele ukuyafwailisha ifishinka.  Finshi basangile? Basangile ukuti abena Israele aba mu mukowa wa kwa Rubene no wa kwa Gadi na hafu wa mukowa wa kwa Manase balikuulile iciipailo, nomba tacali ca kutuulapo amalambo lelo cali no kuba inte. Ico bacikuulile ni pa kuti ku ntanshi bonse bakeshibe ukuti nabo bene bali babomfi ba kwa Yehova aba cishinka. Abena Israele bafwile balitemenwe filya babalile bafwailisha ifishinka ilyo bashilaya mu kwipaya bamunyinabo pa mulandu ne lyashi baumfwile ilyakwete fye ifishinka ifinono!

11. (a) Cinshi calengele Davidi afyenge Mefiboshete? (b) Cinshi Davidi alingile ukucita pa kuti e mufyenga?

¹¹ Muno nshiku nalimo kuti batufyenga pa mulandu ne lyashi abantu basalanganya pali ifwe ukwabula ukwishiba ifishinka fyonse. Natulande pa Mfumu Davidi na Mefiboshete. Davidi ali kapekape kabili ali ne cikuuku kuli Mefiboshete, alimubweseshe impanga yonse iya kwa Shauli wishikulu. (2 Sam. 9:6, 7) Lelo pa numa Davidi alyumfwile ilyashi pali Mefiboshete ilyo ashatemenwe. E ico Davidi alipokele Mefiboshete fyonse ifyo akwete ukwabula no kufwailisha ifishinka. (2 Sam. 16:1-4) Ilyo Davidi alandile na Mefiboshete aishileiluka ukuti alilufyenye pa fyo acitile kabili alimubweseshe ifyo amupokele. (2 Sam. 19:24-29) Davidi nga tafyengele Mefiboshete abalilapo ukufwailisha ifishinka ilyo ashilacita nangu cimo.

12, 13. (a) Finshi Yesu acitile ilyo bamubepeshe? (b) Finshi tulingile ukucita nga ca kuti umuntu aletandanya ubufi pali ifwe?

¹² Kuti mwacita shani nga ca kuti bamubepesha? Yesu na Yohane Kabatisha balibabepeshe. (Belengeni Mateo 11:18, 19.) Finshi Yesu acitile ilyo bamubepeshe? Yesu talepoosa inshita na maka yakwe ku kuipokolola. Lelo akoseleshe abantu ukubika amano ku fyo alecita na ku fyo alesambilisha pa kuti beshibe ifishinka. Atile: “Ifyo umuntu acita e filanga ukuti wa mano.”—Mat. 11:19.

¹³ Finshi tulesambilila ku fyo Yesu alandile? Limo abantu kuti balanda ifibi pali ifwe. Nalimo kuti twalafwaisha ukucita fimo pa kuti beshibe ifishinka kabili tuwamye ne shina lyesu. Lelo kwaliba ifyo twingacita. Nga ca kuti umuntu aletandanya ilyashi lya bufi pali ifwe, tulingile ukulacita ifingalenga abantu bamona ukuti aletubepesha fye. Nga filya cali kuli Yesu, na ifwe nga tulecita ifisuma kabili tuli ne mibele iisuma abantu kuti baishiba ukuti ifyo abantu bamo balanda pali ifwe fya bufi.

14, 15. Bushe ukushintilila pa mano yesu kuti kwaba shani citeyo?

¹⁴ Ukukanapwililika nako kuti kwalenga twafilwa ukwishiba ukuti fimo fya cine. Inga ca kuti twalibombela Yehova ne cishinka pa myaka iingi? Nalimo tulalingulula kabili tuleluka. Nalimo abantu balitucindika sana pa mano twakwata. Na lyo line ifi kuti fyaba citeyo!

¹⁵ Kuti caba citeyo nga ca kuti tuleshintilila sana pa mano yesu. Kuti twatendeka ukutontonkanya ukulingana ne fyo tuleumfwa e lyo ne fyo twaishiba. Kuti twatendeka ukumona kwati kuti twaishiba icilengele fimo ficitike nangu ca kuti tatwishibe ifishinka fyonse. Te kuti ciwame twatendeka ukucita ifi! Baibolo itusoka ukwabula no kupita mu mbali ukuti tatufwile ukushintilila pa mano yesu.—Amapi. 3:5, 6; 28:26.

16. Muli ili lyashi lya kwelenganya, finshi fyacitike mu cikuulwa abantu baliila ifya kulya, kabili finshi ba Tom bwangu bwangu batontonkenye?

¹⁶ Natulangilile. Bushiku bumo icungulo bushiku, ba Tom ababomba bueluda pa myaka  iingi bali mu cikuulwa umo abantu baliila ifya kulya. Balipapile sana ilyo bamwene ba John baeluda banabo bali pe tebulo no mwanakashi uushili mwina mwabo. Ba Tom bamwene ba John no mwanakashi baleseka, nabasansamuka kabili balekumbatana. Ilyo ba Tom bamwene ifi balisakamene sana. Bushe ifi fikalenga icupo cabo cikapwe? Bushe ba muka ba John bakomfwa shani? Cikaba shani ku bana babo? Ba Tom balimonapo umwaume asha umwina mwakwe na bana. Bushe nga ni mwe mwamwene ifi nga mwaumfwile shani?

17. Muli ili lyashi lya kwelenganya, finshi ba Tom baishileishiba pa numa, kabili finshi tulesambililako?

¹⁷ Nangu ca kuti ba Tom batontonkenye ukuti ba John tabali aba cishinka ku bena mwabo, bushe balikwete ifishinka? Bulya bwine bushiku, ba Tom balitumine ba John foni. Ba Tom bafwile balitemenwe ilyo baishibe ukuti ulya mwanakashi ali ni nkashi ya ba John uwaleikala kwi tauni limbi. Palipitile imyaka iingi ukutula apo bamonanine. Apo uyu mwanakashi ali fye mu lupita, ba John balingile ukuyamonana nankwe mu cikuulwa abantu baliila ifya kulya. Ba muka ba John balifililwe ukuya na bena mwabo. Nomba icaweme ca kuti ba Tom tabaebeleko nangu umo ifyo bamwene. Cinshi tulesambililako? Nangu ca kuti twalibombela Yehova pa myaka iingi, tulingile ukulafwailisha ifishinka.

18. Finshi fingacitika nga twalipata uwa bwananyina?

¹⁸ Na kabili nga twalipata uwa bwananyina mu cilonganino kuti twafilwa ukufwailisha ifishinka. Nga ca kuti twatwalilila fye ukupata uwa bwananyina kuti twatendeka ukumutunganya. E ico nga twaumfwa ilyashi ilibi pali uyu uwa bwananyina nalimo kuti twasumina ukuti lya cine. Finshi tulesambililako? Nga ca kuti tulefimbila aba bwananyina kuti twalabatunganya ukwabula no kwishiba ifishinka. (1 Tim. 6:4, 5) Nga tatuli no mufimbila na kalumwa te kuti tuletunganya aba bwananyina ukwabula ukwishiba ifishinka. Pa kuti twiba ne yi mibele yabipa, tulingile ukutemwa aba bwananyina no kulababelela uluse.—Belengeni Abena Kolose 3:12-14.

19, 20. (a) Mashinte nshi aya mafunde ya mu Baibolo ayengalenga twalafwailisha ifishinka ilyo tushilasumina ifintu fimo? (b) Finshi tukasambilila mu cipande cikonkelepo?

¹⁹ Muno nshiku kuti twafilwa ukwishiba ifishinka pantu kwaliba amalyashi ya bufi ayengi, amalyashi ayakwata fye ifishinka ifinono, e lyo kabili tatwapwililika. Finshi fingatwafwa ukwishiba ifishinka? Tufwile ukwishiba amashinte ya mafunde ya mu Baibolo no kulayakonka. Ishinte limo ilye funde lya kuti buwelewele kabili ni nsoni ukwasuka ilyo tushilati twishibe ifishinka. (Amapi. 18:13) Ishinte limbi ilye funde litusambilisha ukukanasumina fye fyonse ukwabula ukufwailisha ifishinka. (Amapi. 14:15) Ishinte na limbi lya kuti nangu ca kuti twalibombela Yehova pa myaka iingi, tatufwile ukushintilila pa mano yesu. (Amapi. 3:5, 6) Amashinte ya mafunde ya mu Baibolo kuti yatucingilila nga ca kuti tulefwailisha ifishinka ku bantu abo twacetekela pa kuti twishibe nampo nga fimo fya cine nelyo iyo na pa kuti tulesala bwino ifya kucita.

²⁰ Lelo kwaliba ubwafya na bumbi. No bu bwafya, kupingula abanensu ukulingana ne fyo tulebamona. Mu cipande cikonkelepo tukasambilila pali fimo ifilenga sana tulepingula abantu ukulingana ne fyo tulebamona kabili tukasambilila ne fyo twingacita pa kuti twilapingula abantu muli iyi nshila.