1, 2. (a) Nso akpan n̄kpọ ke ikpekpep ndinam, ntak emi ikpekpepde? (b) Nso ke idineme ke ibuotikọ emi?

SIA nnyịn idide ikọt Jehovah, ana ikpep ndisidụn̄ọde mfiọk m̀mê n̄kpọ ekededi oro ikotde inyụn̄ ikopde edi akpanikọ man ifiọk nnennen se ikpebierede. (N̄ke 3:​21-23; 8:​4, 5) Mîdịghe ntre, idisọn̄ke Satan ye ererimbot esie ndibiat nnyịn ibuot. (Eph. 5:6; Col. 2:8) Se idude edi ke nnyịn idibiereke se ifọnde edieke nnyịn mîfiọkke ofụri akpanikọ. Mme N̄ke 18:13 ọdọhọ ke ‘owo ekededi eke ọbọrọde ikọ ke ini enye mîkopke ofụri akpanikọ kan̄a, ke oro edi ndisịme ye esuene ọnọ enye.’

² Ke ibuotikọ emi, iyeneme ndusụk se isinamde ọsọn̄ ndifiọk ofụri akpanikọ ye se isinamde ọsọn̄ ndifiọk nnennen se ẹkpebierede. Iyese n̄ko mme item emi N̄wed Abasi ọnọde nnyịn ye mme uwụtn̄kpọ emi ẹkemede ndin̄wam nnyịn itetịm ifiọk nte ikpodụn̄ọrede se ededi oro ikopde m̀mê ikotde man ifiọk m̀mê edi ofụri akpanikọ.

3. Ntak emi ọfọnde inam se Mme N̄ke 14:15 etịn̄de? (Se akpa ndise ibuotikọ emi.)

³ Mme n̄kpọ oro isikopde kpukpru usen ẹbiet ntan. Mme  owo ẹsida Intanet, TV, ye mme n̄kpọ usuanetop eken ẹtịn̄ se mmọ ẹkerede. Mme ufan nnyịn ẹsinyụn̄ ẹnọ nnyịn etop ke fon, ẹnyụn̄ ẹnọ nnyịn e-mail. Ana isinen̄ede idụn̄ọde se ikopde sia ediwak owo ẹsikokoi ẹsuan etop emi mîdịghe akpanikọ, ẹnyụn̄ ẹsiak mmọn̄ ke ndusụk etop. Ewe item Bible ikeme ndin̄wam nnyịn? Mme N̄ke 14:15 ọdọhọ ke “ọkọi ọbuọt idem ke kpukpru ikọ, edi owo mbufiọk ekere ikpatisan̄ esie.”

4. Didie ke Philippi 4:​8, 9 ekeme ndin̄wam nnyịn ifiọk se ikpokotde, ndien ntak emi ọfọnde ifiọk ofụri akpanikọ? (Se n̄ko ekebe oro “ Mme Itie Emi Ikemede Ndikụt Etop Emi Edide Akpanikọ.”)

⁴ Ana ifiọk se idide ofụri akpanikọ man ikeme ndibiere nnennen n̄kpọ. Ntak edi oro ikpasatde-sat se ikotde. (Kot Philippi 4:​8, 9.) Ikpanaha ibiat ini nnyịn ika ikpehe Intanet emi mme owo ẹsiwakde ndidọn̄ se mmọ mîtịmke ifiọk m̀mê edi akpanikọ, ikponyụn̄ inaha ibiat ini ikot e-mail emi owo mîfiọkke m̀mê edi akpanikọ. Enen̄ede ọfọn isọn ikpehe Intanet emi mbon mfiakedem ẹsidade ẹtịn̄ se mmọ ẹkerede. Mmọ ẹsiyom ndibuak mmọn̄ ke Ikọ Abasi, nnyụn̄ nnam ikọt Jehovah ẹkûnen̄ede ubuọt idem ye enye. Ikọ emi mîdịghe ofụri akpanikọ idiyakke inam nnennen n̄kpọ. Kûdedei ukere ke utọ etop emi ikemeke ndinam fi n̄kpọ.​—1 Tim. 6:​20, 21.

5. Nso nsu ke nditọ Israel ẹkekop, ndien nso ke mmọ ẹkenam?

⁵ Ndinịm n̄kpọ emi mîdịghe akpanikọ ekeme ndisịn owo ke fehesan̄. N̄kọ emeti se iketịbede ini Moses ọkọdọn̄de mbon uyep 12 ẹka ẹkese nte Isọn̄ Un̄wọn̄ọ etiede? Owo 10 ke otu mmọ ẹma ẹnyọn̄ ẹdibụk ata idiọk mbụk. (Num. 13:​25-33) Mmọ ẹma ẹbụk mbụk oro ẹsịn usịn, oro ama anam nsia eyemede ikọt Jehovah. (Num. 14:​1-4) Nso ikanam nditọ Israel ẹnịm nsu oro? Ekeme ndidi mmọ ẹkekere ke sia edide ofụri owo 10 ẹketịn̄ ikọ uyo kiet, ke se mmọ ẹtịn̄de edi akpanikọ. Kpa ye oro Joshua ye Caleb ẹkedide mbon akpanikọ, mmọ ikamaha-ma ndikpan̄ utọn̄ n̄kop eti etop emi nditọ mbon ẹkedade ẹnyọn̄ ẹdi. (Num. 14:​6-10) Mmọ ikakpaha-kpa ndidụn̄ọde mfiọk se idide akpanikọ nnyụn̄ mbuọt idem ye Jehovah, edi ẹma ẹnịm nsu oro nnan nnan. Mmọ ikọdiọn̄ọke n̄kpọ!

6. Ntak emi idem mîkpakpaha nnyịn ke ini ikopde ndiọi n̄kpọ iban̄a ikọt Jehovah?

⁶ Ana inen̄ede ikpeme ke ini ikopde n̄kpọ iban̄a nditọete nnyịn. Kûfre ke Satan edi andidori nti ikọt Abasi ikọ. (Edi. 12:10) Jesus ama ọdọdọhọ ke mme asua ẹyetịn̄ “kpukpru orụk idiọkn̄kpọ ke nsu ẹdian” nnyịn. (Matt. 5:11) Edieke inịmde se Jesus eketịn̄de oro, idem idikpaha nnyịn ke ini ikopde mme owo ẹtịn̄de idiọkn̄kpọ ẹban̄a ikọt Jehovah.

7. Nso ke ikpekere kan̄a mbemiso inọde mme owo etop m̀mê e-mail?

⁷ Ndi esinem fi ndinọ mme ufan fo ye mbon oro ọdiọn̄ọde e-mail ye etop ke fon? Ekpedi ntre, ke ini okopde obufa n̄kpọ ke TV, ekebe ukopikọ, mîdịghe okotde ke n̄wedmbụk n̄kpọn̄tịbe, emekeme ndiyom ndinam n̄kpọ nte mme ọkọmbụk n̄kpọntịbe. Mmọ ẹsiyom ndidi akpa owo emi anamde mme owo ẹkop obufa n̄kpọ emi etịbede. Edi mbemiso ọnọde etop oro m̀mê e-mail oro ẹsọk mbon en̄wen, bụp idemfo ete: ‘Ndi mmenen̄ede mfiọk ke se nyomde ndinọ mme owo emi edi akpanikọ?’ Edieke mûkpemeke, emekeme ndidue nsuan nsu ke otu nditọete. Ekikere akpasiaha fi iba, sọhi etop oro, kûnọ owo ndomokiet.

8. Nso ke mbon oro ẹkọbọde nnyịn ẹnam ke ndusụk idụt, ndien didie ke ikeme ndidue n̄n̄wam mmọ?

⁸ Enyene n̄kpọ en̄wen emi anamde  ọdiọk ndisisọsọp nnọ mbon en̄wen etop emi ibọde. Enyene ndusụk idụt emi owo mîyakke inam n̄kpọ Abasi nte ikpanamde, mîdịghe ẹdọhọ nnyịn ikûnanam. Mbon oro ẹkọbọde nnyịn ke utọ idụt oro ẹkeme ndikokoi nsuan etop emi edinamde idem enyek nnyịn, mîdịghe anam ikere ke nditọete nnyịn idịghe se ẹberide edem. Se ẹkenamde edi oro ke akani Soviet Union. Mme ndedịbe bodisi emi ẹkekotde KGB ẹma ẹsan̄a ẹsu nsu ẹte ke ndusụk nditọete emi ẹkedade usụn̄ ke esop ẹwọn̄ọde ẹda ẹtap nditọete ẹnọ ukara. * Ediwak owo ẹma ẹnịm nsu oro ẹnyụn̄ ẹkpọn̄ esop Abasi. Ama ọdiọk etieti! Ndusụk mmọ ẹma ẹfiak ẹdụk esop nte ini akakade. Edi mbon eken ikafiakke idi. Mmọ ẹma “ẹyak mbuọtidem mmọ owụre nte nsụn̄ikan̄.” (1 Tim. 1:19) Nso ke ikpanam mbak utọ n̄kpọ oro idiwọrọ nnyịn? Ama okop idiọk mbụk m̀mê mbụk emi mûfiọkke m̀mê edi akpanikọ, kûsan̄a usuan. Kûnịm kpukpru se okopde, kûnyụn̄ uyak ẹsọp ẹbian̄a fi. Kụt ete ke ọmọfiọk ofụri akpanikọ.

9. Siak n̄kpọ en̄wen emi esinamde ọsọn̄ ndifiọk se idide ata akpanikọ.

⁹ Nsu emi ẹtopde ekpri akpanikọ ẹsịn edi n̄kpọ en̄wen emi esinamde ọsọn̄ ndibiere n̄kpọ ọfọn. Etop emi edide ndusụk nsu, ndusụk akpanikọ, ikemeke-keme ndinam owo ebiere se inende. Nso ke ikpanam mbak owo idida nsu emi ebietde akpanikọ ibian̄a nnyịn?​—Eph. 4:14.

10. Nso ikpakanam nditọ Israel ẹka ekọn̄ ye nditọete mmọ, edi nso ikan̄wam mmọ ẹkûka?

¹⁰ Ke eyo Joshua, nsu oro ẹbuakde ekpri akpanikọ ekpekesịn nditọ Israel oro ẹkedụn̄de ke edem usoputịn Akpa Jordan ke mfịna. (Josh. 22:​9-34) Mmọ ẹma ẹkop ke nditọ Israel emi ẹkedụn̄de ke edem usiahautịn̄ Akpa Jordan (oro edi, nditọ Reuben ye nditọ Gad ye ubak esien Manasseh) ẹbọp ata akamba itieuwa ẹkpere Jordan. Ekedi akpanikọ ke mmọ ẹbọp itieuwa, edi idịghe ofụri akpanikọ ekedi oro. Oro ama anam nditọ Israel oro ẹkedụn̄de ke edem usoputịn Akpa Jordan ẹdọhọ ke nditọete mmimọ ẹkpọn̄ Jehovah. Ntre mmọ ẹma ẹtịm idem ẹyom ndikan̄wana ye mmọ.  (Kot Joshua 22:​9-12.) Edi mbemiso mmọ ẹdahade en̄wan, mmọ ẹma ẹsio iren ifan̄ emi ẹdide mbon emi ẹkemede ndiberi edem ẹdọn̄ ẹkekop ofụri akpanikọ kan̄a. Nso ke mmọ ẹkekekop? Nditọ Reuben ye nditọ Gad ye ubak esien Manasseh ikọbọpke itieuwa oro man mmọ ẹda ẹwa uwa. Mmọ ẹkebọp enye nte n̄kpọ editi. Mmọ ẹkebọp enye man ke ini iso, kpukpru owo ẹkpeda oro ẹfiọk ke mmọ n̄ko ẹkesụk ẹdi nti ikọt Jehovah. Ama enem nditọ Israel eken etieti nte mmọ mîkayakke nsu oro ẹkebuakde ekpri akpanikọ do anam mmọ ẹkesobo nditọete mmọ!

11. (a) Nso ikanam David ọbọ Mephibosheth inyene esie ọnọ owo en̄wen? (b) Nso ikpakan̄wam David okûnam utọ ndudue oro?

¹¹ Ẹkeme ndifịk nnyịn ke ntak emi mme owo ẹtịn̄de se mîdịghe ofụri akpanikọ ẹdian nnyịn. Se ikọwọrọde Mephibosheth edi oro. David ama ọfọn uwem ata etieti ye enye, onyụn̄ ọkpọn̄ kpukpru in̄wan̄ Saul ete ete esie ọnọ enye. (2 Sam. 9:​6, 7) Nte ini akakade, ẹma ẹdibiat Mephibosheth ẹnọ David. David ama ọdọhọ ẹkebọ enye kpukpru inyene esie, ikpaha-kpa ndibụp m̀mê se ikopde oro edi akpanikọ m̀mê idịghe. (2 Sam. 16:​1-4) Ke ini David ekedinemede n̄kpọ oro ye Mephibosheth, enye ama edikụt ke ima inam ndudue. Enye ama afiak ayak ndusụk inyene Mephibosheth ọnọ enye. (2 Sam. 19:​24-29) David ikpakanamke eyen mbon utọ n̄kpọ oro ekpedi enye ama oyom usụn̄ kan̄a ọfiọk m̀mê se imọ ikopde oro edi ofụri akpanikọ utu ke ndibụmede mbiere se enye ekebierede oro.

12, 13. (a) Nso ke Jesus akanam ini ẹkebiatde enye enyịn̄? (b) Nso ke ikeme ndinam edieke owo osude nsu odori nnyịn?

¹² Nso ke afo akpanam edieke ẹsan̄ade ẹbiat fi enyịn̄? Ẹma ẹbiat Jesus ye John Andinịm Owo Baptism enyịn̄ n̄ko. (Kot Matthew 11:​18, 19.) Nso ke Jesus akanam? Enye ikabiatke ini ye odudu esie idomo ndinam ẹkụt ke se ẹtịn̄de ẹdian imọ edi nsu. Utu ke oro, enye ama ọdọhọ mme owo ẹda se imọ inamde inyụn̄ ikpepde ẹfiọk m̀mê se mme owo ẹtịn̄de ẹdian imọ edi akpanikọ. Enye ọkọdọhọ ke “mme utom ọniọn̄ ẹwụt ke ọniọn̄ enen.”

¹³ Se Jesus akanamde emi ekpep nnyịn ata akpan n̄kpọ. Ndusụk ini mme owo ẹkeme nditịn̄ ata idiọk ikọ ndian nnyịn. Ekeme ndidọn̄ nnyịn nte ikpanamde mme owo ẹfiọk ke se ẹtịn̄de ẹdian nnyịn oro idịghe akpanikọ. Edi, enyene se ikpakam inamde. Edieke owo osude nsu adian nnyịn, imekeme ndidu uwem ke usụn̄ emi edinamde owo ndomokiet okûnịm nsu oro. Ukem nte Jesus, edieke idude uwem nte ata asan̄autom Abasi, mme owo ẹyekụt ke se ẹtịn̄de ẹdian nnyịn idịghe akpanikọ.

14, 15. Didie ke ndiberi edem ke se idiọn̄ọde ekeme ndikọk afia nnọ nnyịn?

¹⁴ Idịghe nditre ndifiọk ofụri akpanikọ kpọt esinam ọsọn̄ owo ndifiọk nnennen se ekpebierede. N̄kpọ en̄wen emi esinamde ọsọn̄ edi ke nnyịn ifọnke ima. Yak idọhọ ke imodu ke esop Abasi ibịghi. Ekeme ndidi imenyene mbufiọk isinyụn̄ inọ nti ekikere ke n̄kpọ. Emi ekeme ndinam nditọete ẹnen̄ede ẹkpono nnyịn. Ndi oro ekeme ndidi afia nnọ nnyịn?

¹⁵ Ih, ekeme edieke iberide edem ke ifiọk nnyịn ikaha. Edieke nnyịn mîkpemeke, imekeme ndiyak se ima ikọdọdiọn̄ọ ye se ikerede anam ibiere n̄kpọ nte mîfọnke. Emi ekeme ndinam edi ima ikokop n̄kpọ nnyịn idọhọ ke imọdiọn̄ọ nnennen se ẹkpenamde, idem ke ini nnyịn mîdiọn̄ọke ofụri akpanikọ. Utọ n̄kpọ emi esisịn owo ke mfịna! Bible enen̄ede odụri nnyịn utọn̄ ete ikûberi edem ke se idiọn̄ọde.​—N̄ke 3:​5, 6; 28:26.

16. Nso iketịbe ke itie unyamudia usen kiet, ndien nso ke Tom ekekere?

 ¹⁶ Yak idọhọ ke Tom edi ebiowo emi esinen̄erede ọfiọk se ẹkpenamde ke ini n̄kpọ etịbede. Ke ini enye adiade udia ke itie unyamudia mbubreyo usen kiet, idem akpa enye ndikụt ebiowo en̄wen emi ekerede John etiede ye eyenan̄wan emi mîdịghe n̄wan esie. Tom okụt ke mmọ ke ẹbre ke ẹsak, ke ẹfat idemmọ. N̄kpọ oro obom enye ibuot. Enye ekere ke n̄kpọ oro ekeme ndinam John ye n̄wan esie ẹdian̄ade ndọ, onyụn̄ ekere m̀mê n̄wan John edinam didie utọ n̄kpọ oro, m̀mê nditọ mmọ ẹdinyụn̄ ẹnam didie? Tom ọfiọk ke utọ n̄kpọ ntem esinam mme owo ẹdian̄ade ndọ. Ekpedi afo edi Tom, nso ke akpakanam?

17. Nso ke Tom ekedifiọk, nso ke oro ekpep nnyịn?

¹⁷ Tom ama ọsọsọp ekere ke John esịn efịbe, edi ndi enye ama ọfiọk ofụri akpanikọ? Ke mmọ ẹma ẹkenyọn̄, Tom ama okot John ke fon kpa mbubreyo oro. Tom ama en̄wek ọduọk ke ini enye ekedide edifiọk ke eyenan̄wan oro edi nsia kiet eyeneka John. Enye okoto ata anyan usụn̄ edise John eyeneka esie. Ebịghi mmọ ẹkekụt. Sia enye okoyomde ndinyọn̄ kpa usen oro, oro akanam John ọdọhọ isụk ikadia udia ye enye ekpri ke itie unyamudia. N̄wan esie ikekemeke nditiene mmọ n̄ka. Ama ọfọn nte Tom mîkakam itịn̄ke n̄kpọ oro inọ owo en̄wen. Nso ke emi ekpep nnyịn? Ekpep nnyịn ke inamke n̄kpọ m̀mê idiọn̄ọ n̄kpọ adan̄a didie, osụk ọfọn isiyom usụn̄ ifiọk ofụri akpanikọ mbemiso ibierede n̄kpọ.

18. Nso ikeme nditịbe edieke isịnde eyenete nnyịn ke esịt?

¹⁸ N̄kpọ en̄wen emi ekemede ndinam ọsọn̄ nnyịn ndidụn̄ọde mfiọk ofụri akpanikọ edi ekpedi imenyene mfịna ye eyenete. Edieke isitakde ke ndikere se eyenete anamde nnyịn, imekeme nditọn̄ọ ndise enye ke idiọk enyịn. Ke ini ikopde ẹtịn̄de n̄kpọ ẹdian enye, imekeme ndisọsọp nnịm. Nso ke emi ekpep nnyịn? Ndisịn nditọete nnyịn ke esịt ekeme ndinam inịm se ededi iban̄a mmọ idem ke ini nnyịn mîfiọkke ofụri akpanikọ. (1 Tim. 6:​4, 5) Utọ n̄kpọ oro iditịbeke edieke nnyịn mîsịnke nditọete nnyịn enyịn, mînyụn̄ ifịbeke mmọ. Yak ikam iti ke Jehovah ọdọhọ nnyịn ima nditọete nnyịn isinyụn̄ ifen mmọ ke ofụri esịt.​—Kot Colossae 3:​12-14.

19, 20. (a) Siak mme item Bible emi ẹkemede ndin̄wam nnyịn idụn̄ọde ifiọk ofụri akpanikọ. (b) Nso ke idineme ke ibuotikọ oro etienede?

¹⁹ Ọsọsọn̄ ndifiọk ofụri akpanikọ idahaemi sia ediwak mbụk ẹsidi anafai nsu, ndusụk ẹdi nsu emi ẹbuakde ekpri akpanikọ. N̄kpọ en̄wen edi ke nnyịn ifọnke ima. Nso ikeme ndin̄wam nnyịn ifiọk se ikpanamde? Ana ifiọk mme item emi N̄wed Abasi ọnọde nnyịn, isinyụn̄ inam mmọ. Item kiet ọdọhọ ke edieke owo ọbọrọde ikọ ke ini enye mîkopke ofụri akpanikọ kan̄a, ke “oro edi ndisịme ye esuene ọnọ enye.” (N̄ke 18:13) Item en̄wen ọdọhọ yak nnyịn ikûdi ima ikokop ikọ nnyịn inịm, ibụpke mbụme. (N̄ke 14:15) En̄wen ekpep nnyịn ke ana inen̄ede ikpeme mbak nnyịn idiberi edem ke se ifiọkde, inamke n̄kpọ m̀mê ebịghi didie ikọtọn̄ọ ndikpono Jehovah. (N̄ke 3:​5, 6) Mme item Bible emi idiyakke ẹbian̄a nnyịn edieke isidụn̄ọrede ifiọk se idide akpanikọ man ikeme ndibiere se ifọnde.

²⁰ N̄kpọ en̄wen emi ekemede ndinam ikûbiere nnennen n̄kpọ edi ndida se ikụtde ke enyịn mbiere n̄kpọ. Ke ibuotikọ oro etienede, iyeneme ndusụk se ikemede ndinam idue inam emi, inyụn̄ ineme se ikemede ndin̄wam nnyịn.