1, 2. (a) Tera te konabwai ae kakawaki ae ti riai ni karikirakea, ao bukin tera? (b) Tera ae ti na rinanona n te kaongora aei?

NGKAI Kristian ni koaua ngaira, ti riai ni karikirakea ara konabwai n nenera raoi te rongorongo ao ni karaoi babaire aika eti. (TaeRab. 3:21-23; 8:4, 5) Ngkana ti aki karikirakea te konabwai aei, ti na kai ruanikai riki n ana mwakuri Tatan ao ana aonnaba ni kani kabwaouai ara iango. (IEbe. 5:6; IKoro. 2:8) Ni koauana, ngkana e tabwanin raoi te rongorongo iroura, ti a kona ni karaoi ara babaire aika eti. E taku Taeka N Rabakau 18:13: “Ngkana iai ae e kaeka nakon te bwai teuana imwain ae e ongo raoi te koaua, ao bon te aro n nanobaba anne ma ni kabwainrang.”

² N te kaongora aei, ti na rinanoi kangaanga tabeua aika irekereke ma karekean te rongorongo ae tabwanin ao karaoani babaire aika riai. Irarikin anne, ti na rinanoi naba ana boto n reirei te Baibara aika manena ao katoto aika kona ni buokira ni kanakoraoi arora n nenera raoi etin te rongorongo.

3. E aera ngkai ti riai ni maiuakina ana boto n reirei te Baibara ae n Taeka N Rabakau 14:15? (Nora te taamnei ni moan te kaongora aei.)

³ Ni boong aikai, a rangi ni bati rongorongo aika ti ongongo. A roko man te intanete, terewitin, ao waaki ni kanakorongorongo riki tabeua, ao e taraa n ae akea tokia. A bati aomata ake a rangi  ni bati aia meeri man te intanete, te tareboon, ao rongorongo mairouia raoraoia ao naake a kinaia. Kioina ngkai e a taabangaki kanakoan rongorongo aika kairua ao aika aki koaua, ti riai n tarataraira ao n neneri raoi baika ti ongo. Tera ana boto n reirei te Baibara ae kona ni buokira? E taku Taeka N Rabakau 14:15: “E kakoauai taeka nako te aomata ae nanoroo, ma e iaiangoa raoi nakonakona te aomata ae ataibwai.”

4. Ti na kangaa ni buokaki n I-Biribi 4:8, 9 n rinea te rongorongo ae ti na warekia, ao e aera bwa e kakawaki karekean te rongorongo ae eti? (Nora te bwaoki ae “Baika Katauraoaki Ibukini Katabwaninan te Rongorongo.”)

⁴ Ti kainnanoi rongorongo aika kona n onimakinaki ibukini karaoan ara motinnano aika raraoi. Ngaia are ti riai ni beberinoi ao n rinei raoi rongorongo ake ti na wareki. (Wareka I-Biribi 4:8, 9.) Ti aki riai ni kabanebuakai ara tai ni matakuakin taabo ni kanakorongorongo n te intanete aika ti aki koaua raoi iai, ke ni wareki ribooti aika karioaki aika kabutakinako n te intanete. Ma ae kakawaki riki, ti riai n rarawa ni kawara aia atureti n te intanete taan tannako man te koaua. Oin raoi aia kantaninga bwa a na urui aia onimaki ana aomata te Atua ao ni kabwaoua te koaua. E na karekei iango aika kairua te rongorongo ae aki eti. Tai kakeaa bongan ae e kona n rotakibuaka am iango ao nanom n te rongorongo ae kewe.—1Tim. 6:20, 21.

5. Tera te rongorongo ae kewe are a ongo tibun Iteraera, ao tera aron rotakia iai?

⁵ E kona ni karuanikai kakoauaan te rongorongo ae kairua. N te katoto, iangoa te baere riki n ana tai Mote ngke a uota rikaaki te rongorongo ae aki raoiroi taani karaba n tutuo ake 10 mai buakoia naake 12, ake a kanakoaki bwa a na tuoa te Aba ni Berita. (WarIte. 13:25-33) A boni bwara nanoia ana aomata Iehova n aia rongorongo naakai ae betanaki ao n riao. (WarIte. 14:1-4) E aera bwa a bwara nanoia? Tao a iangoia bwa kioina ngkai a uota te rongorongo anne angia taani karaba n tutuo, e bae ni koaua aia rongorongo. A rawa n ongora te rongorongo ae raoiroi mairouia mwaane aika kona n onimakinaki ake Iotua ma Kareba. (WarIte. 14:6-10) N oneani mwin are a na katabwanina te rongorongo ao n onimakina Iehova, a rineia bwa a na kakoauaa te rongorongo ae aki raoiroi. Ai bon nanobabara!

6. E aera bwa ti aki riai ni mimi ngkana ti ongo rongorongo aika buakaka ibukia ana aomata Iehova?

⁶ Ti riai n taratara raoi ngkana ti ongo rongorongoia ana aomata Iehova. Tai mwaninga ae Tatan bon te tia bukinia ana toro te Atua aika kakaonimaki. (TeKao. 12:10) E anga te kauring Iesu bwa a na ‘uaraoira’ taani kakaaitara. (Mat. 5:11) Ngkana ti mutiakina raoi te kauring anne, ti na bon aki mimi ngkana ti ongo rongorongo aika buakaka ibukia ana aomata Iehova.

7. Imwaini kanakoan ara rongorongo n te intanete ke n te tareboon, tera ae ti riai n iangoia?

⁷ Ko kani kakanakoi rongorongo n te intanete ao te tareboon nakoia raoraom ao naake ko kinaia? Ngkana ngaia anne, ao ko nora te rongorongo ae boou man te tabo ni kanakorongorongo ke ko ongo te bwai teuana, e na bae n titeboo am namakin ma te tia kanakorongorongo are e tangiria bwa e na moani kaota te rongorongo ane kakaongora anne. Ma imwaini kanakoana, titirakiniko ni kangai, ‘I koaua raoi bwa e eti te rongorongo ae N nang kabutianako? E tabwanin raoi te rongorongo irou?’ Ngkana ko aki koaua raoi iai, ko a kona ngkanne ni kabutaanako te rongorongo ae kewe i buakoia taari. Ngkana ko raraoma iai, tai kanakoa ma kamauna.

8. Tera ae a karaoia taani kakaaitara n aaba tabeua, ao ti na kangaa n rawa n irekereke ma ngaiia?

⁸ Iai riki te kangaanga ngkana ti waekoa ni kanakoa te rongorongo. N aaba tabeua, e tiatianaki ara mwakuri ke e boni katabuakaki.  A kona taani kakaaitaraira n aaba akanne ni kabutiinako rongorongo bwa a aonga ni kakamaakuira ao ni kauekea aki onimakinara i bon iroura. Iangoa te baere riki n te Soviet Union rimoa. A kabutiinako rongorongo aika kewe bureitiman ni karaba ke te KGB, bwa aongkoa a bati taari aika taani kairiri aika kamwaneia ana aomata Iehova. * A bati ake a kakoauai rongorongo aikai, ao a a kitana ana botaki Iehova. Ai boni kananokawakira! Ma a bati ake a a manga oki imwina riki, ma tabeman a a bon aki oki. E a uruaki aia onimaki n aron te kaibuke ae urubekebeke. (1Tim. 1:19) Ti na kangaa n totokoa te aeka ni kabuanibwai aei? Ti aki riai ni kabutiinako rongorongo aika bure ke aika tuai n ataaki koauaia. Tai kakoauai bwaai ni kabane ke ni kai mwamwanaaki. Taraia bwa e na tabwanin raoi te rongorongo iroum.

9. Tera riki te bwai ae tuka reken te rongorongo ae eti?

⁹ A kona naba rongorongo aika koaua teutana ke a aki tabwanin raoi n aki karekea te babaire ae eti. Te rongorongo ae tii 10 te katebubua koauana bon 100 te katebubua kairuana. Ti na kangaa n totokoa mwamwanaakira n rongorongo aika kewe aika tao a koaua teutana?—IEbe. 4:14.

10. A kangaa tibun Iteraera ni kuri ni buaka ma tariia, ao e kangaa n totokoaki?

¹⁰ Iangoa te baere riki nakoia tibun Iteraera ake a maeka i maeaon te Karaanga ae Ioretan n ana bong Iotua. (Iot. 22:9-34) A kaongoaki naakai bwa tibun Iteraera ake i mainikun te Ioretan (te baronga ae Reuben ao Kata ao iteran te baronga ae Manate) a katea te baonikarea ae rangi ni buburakaei i rarikin te Ioretan. E boni koaua iteran te rongorongo aei ma e aki tabwanin raoi. Ibukin anne, a a iangoia naake a mena mai maeao bwa a karitei tariia nakon Iehova, ngaia are a a botaki bwa a na buakania tariia ake mai mainiku. (Wareka Iotua 22:9-12.) Ma e kakukurei bwa imwain ae a buakania, a kanakoia taan tei aika mwaane aika kona n onimakinaki bwa a na katabwanina te rongorongo. Tera are a ataia imwina mwaane aikai? A katea te baonikarea tibun Iteraera  man te baronga ae Reuben ao Kata ao iteran te baronga ae Manate tiaki ibukin te angakarea ma bon te bwai ni kauring. Bukini kateana bwa n taai aika imwaia, a na bane n ataia aomata ae boni ngaiia naba ana toro Iehova aika kakaonimaki. Ai kukureira tibun Iteraera akanne ngke a aki tiringia tariia man te rongorongo ae aki tabwanin raoi, ma a karekea aia tai ni kabwanina raoi te koaua!

11. (a) Bukin tera bwa e karaoaki ae ribuaka nakoni Mebiboteta? (b) E na kangaa Tawita n totokoa rikin aei?

¹¹ Ti kona naba ngaira n tatabemanira nako n aitara ma te ribuaka ibukin te rongorongo ae koaua teutana ke ae aki tabwanin raoi, ae kabutakinako bwa taekara. Iangoa ana katoto te Uea ae Tawita ao Mebiboteta. E tituaraoi Tawita ao e akoa Mebiboteta ngke e a kaoki aban tibuna ae Tauro nakoina. (2Tam. 9:6, 7) Ma imwina riki, e a roko te rongorongo ae kairua iroun Tawita ibukini Mebiboteta. E aki kakaaea bwaninin te rongorongo Tawita ao e a baireia naba bwa e na kakeai ana bwai nako Mebiboteta. (2Tam. 16:1-4) Ma ngke e a taetae Tawita ma Mebiboteta, e a ataia Tawita ae e bure ao e a manga kaoki ana bwai tabeua. (2Tam. 19:24-29) Ma e kona n totokoaki te ribuaka aei ngke arona bwa e karekea ana tai Tawita ni kabwanina raoi te rongorongo, nakon are e a waekoa naba ni karaoa te bwai teuana.

12, 13. (a) Tera aron Iesu ni kaineti ma te rongorongo ae kewe? (b) Tera ae ti kona ni karaoia ngkana iai ae e kabutiinako rongorongora aika kewe?

¹² Ma tera ae ko na karaoia ngkana ai ngkoe ae ko uaraoaki? E riki naba anne nakon Iesu ao Ioane te tia Bwabetito. (Wareka Mataio 11:18, 19.) Tera are e karaoia Iesu ni kaineti ma te rongorongo ae kewe? E aki kabanea ana tai ao korakorana ni kataia ni kamaiua mani bukinana. Ma e kaungaia aomata bwa a na nori bwaai ni kakoaua ni baike e karaoi ao n angareirei iai. E taku Iesu: “E kakoauaaki wanawanan te aomata man ana mwakuri aika raraoi ake e karaoi.”—Mat. 11:19.

¹³ Iai reireiara ae rangi ni kakawaki n aei. N tabetai, a kona aomata n taekini baika aki raraoi ibukira ke n tiribureira. Tao ti kantaningaa te kaetitaeka ae riai ao ti kani karaoa te bwai teuana ni kaitiaka iai taekara. Ma e ngae n anne, iai te bwai ae ti kona ni karaoia. Ngkana iai ae e kabutaanako taekara ae kewe, ti kona ni kaotia n aroni maiura bwa a na ataia tabemwaang ae e kewe taekara anne. Ni koauana, n aron ae kaotaki n ana katoto Iesu, a kona aroarora ni Kristian aika raraoi n rabuninako rongorongo aika koaua teutana ke bukibuki ni kewe.

14, 15. E na kangaa onimakinan oin ara ataibwai n riki bwa te bwai n kamwane?

¹⁴ Ti a tia n noria bwa e kona ni kangaanga karekean rongorongo aika kona n onimakinaki. Ma te kangaanga riki teuana bon aki kororaoira. Tera arora ngkana ti a tia n toro iroun Iehova i nanon ririki aika bati? Tao ti a tia ni karikirakea ara konabwai n iango ao te ataibwai. Ti bae n rangi ni karineaki ibukin arora n iaiango raoi. Ma e kona n riki aei bwa te bwai ni kamwane?

¹⁵ Eng, e kona n riki onimakinan oin ara ataibwai bwa te bwai ni kamwane. A kona ara namakin ao ara koaua n taua taekan ara iango. Tao ti a moanna n namakina ae ti kona n iangoa te kangaanga teuana ao n ota iai, e ngae naba ngkana e tuai n tabwanin raoi te rongorongo iroura. Ai karuanikaira anne! E anga te kauring ae mataata te Baibara bwa ti na aki onimakina oin ara ataibwai.—TaeRab. 3:5, 6; 28:26.

16. Ni kaineti ma te katoto aei, tera ae riki n te tabo n amwarake, ao baikara baike a waekoa n rio n ana iango Tom?

¹⁶ Iangoa te katoto aei. N te tairiki teuana  n te tabo n amwarake, ao e rangi ni mimi Tom ae e a maan n unimwaane ngke e nora raona n unimwaane ae John n tekateka n te taibora teuana ma te aine ae tiaki buuna. E noriia naaka uoman aikai Tom bwa a ngarengare ni kukurei, ao a irabwati naba. E a rikirake riki tabeaiangan Tom. E na karekea te buuraure aroia aei? Tera ae e na riki nakoni buun John? Tera aroia natiia? E nonori aeka ni kangaanga aika kauruakinano aikai Tom mai imwaina. Tera ngkoe am namakin ngkana ko nora aei?

17. Ni kaineti ma te katoto aei, tera are e a ataia imwina Tom, ao tera reireiara iai?

¹⁷ Ma taninga moa. E ngae ngke e waekoa n iangoia Tom bwa e a aki kakaonimaki John nakoni buuna, ma e tabwanin raoi te rongorongo irouna? Imwina riki n te tairiki anne, e a tareboon Tom nakon John. Iangoa okin nanon Tom ngke e a ataia ae te aine arei boni mwaanen John ae roko man te tabo ae raroanako. A tuai mani kaitiboo naakai i nanon ririki aika bati. Ao ibukina bwa e na tiku ikanne tii tabeua te aoa, e a tii kona n reke ana tai John ni kaitiboo ma ngaia n te tabo n amwarake. E aki reke rokoni buun John n raonia. E kukurei Tom bwa e tuai n tuanga temanna te baere e iangoia are kairua. Tera reireiara iai? N aki ongeia bwa ai maanra ngaira ni beku ibukin Iehova ma ti riai ni kabwanina raoi te rongorongo n taai nako.

18. E na kangaa n taonakinako ara iango ae raoiroi n te itabarara?

¹⁸ Te kangaanga riki teuana n neneran raoi etin te rongorongo e kona n irekereke ma ara itabarara ma tarira n te ekaretia. Ngkana ti teimatoa n iangoi baika ti aki boraoi n iango iai ma tarira, ti a kona n aki onimakinna. Ao ngkana ti ongo te rongorongo ae kairua ibukin tarira anne, ti bae ni kani kakoauaa e ngae naba ngkana akea te bwai ni kakoaua iai. Tera te reirei n aei? Ngkana ti kaikoi ara namakin aika buakaka ibukia tarira e a kona ni kairira nakon iango aika kairua ake a aki boto i aon rongorongo aika koaua. (1Tim. 6:4, 5) Ti kona n totokoi reken ara iango aika aki raraoi ngkana ti aki kariaia bwa e na nene wakaan te bakantang i nanora. N oneani mwin are ti na kariaia rikiraken namakin aikai, ti bia ururingnga ae ti riai n tangiriia tarira ao n tatauraoi ni kabwarai aia bure mai nanora.—Wareka I-Korote 3:12-14.

19, 20. (a) Taekin ana boto n reirei te Baibara ake a na buokira n nenera raoi etin te rongorongo. (b) Tera ae ti na rinanona n te kaongora are imwina?

¹⁹ Ni boong aikai, e a rangi ni kangaanga karekean rongorongo aika kona n onimakinaki ao neneraia raoi. Bukin tera? Ibukina bwa a bati rongorongo aika aki tabwanin raoi ke a koaua teutana, ao ibukin naba aki kororaoira. Tera ae e na buokira n aei? Ti riai n atai ao ni maiuakin ana boto n reirei te Baibara. N te katoto, ti tuangaki n te boto n reirei teuana bwa bon te aro n nanobaba ao ni kabwainrang ngkana ti kaeka imwain ae ti ongo raoi te koaua. (TaeRab. 18:13) Are teuana riki, ti kauringaki iai bwa ti na aki kakoauai taeka nako ngkana ti tuai n atai koauaia. (TaeRab. 14:15) Ao te kabanea, e ngae ngkana ti a rangi ni maan ni beku ibukin Iehova, ma ti aki riai n onimakina oin ara ataibwai. (TaeRab. 3:5, 6) Ti na kamanoaki n ana boto n reirei te Baibara ngkana ti kamanenai rongorongo aika kona n onimakinaki ibukini karaoan ara babaire ae eti ao karaoan ara motinnano ma te wanawana.

²⁰ Ma iai riki te kangaanga teuana. Ngkai aomata ngaira ti bae ni waekoa ni karaoi ara babaire man te baere ti noria ni matara. N te kaongora ae imwina, ti na neneri tabeua bwaai ni kamwane n te itera aei ake a aki toki ni mwane iai aomata, ao arora ni kona n totokoi.