1, 2. (a) Nĩ ũhoti ũrĩkũ wa bata twagĩrĩirũo gũkũria, na nĩkĩ? (b) Nĩ maũndũ marĩkũ tũkwarĩrĩria gĩcunjĩ-inĩ gĩkĩ?

TONDŨ tũrĩ Akristiano a ma, nĩ twagĩrĩirũo gũkũria ũhoti wa gũthuthuria ũhoro wega nĩguo tũkamenya kana nĩ wa ma kana ti wa ma. (Thim. 3:21-23; 8:4, 5) Tũngĩaga gũkũria ũhoti ũcio, mwĩcirĩrie witũ no ũthũkio na njĩra hũthũ nĩ Shaitani na thĩ yake. (Ef. 5:6; Kol. 2:8) Ma nĩ atĩ, tũngĩthuthuria ũhoro wega norĩo tu tũngĩmenya kana nĩ wa ma kana ti wa ma. O ta ũrĩa Thimo 18:13 yugaga, “mũndũ gũcokia ũhoro atanaigua [wothe, NW] nĩ ũrimũ, na nĩ ũndũ wa gũtũma one thoni.”

² Thĩinĩ wa gĩcunjĩ gĩkĩ tũkwarĩrĩria mĩhĩnga ĩigana ũna ĩgiĩ gũthuthuria ũhoro wega nĩguo mũndũ amenye kana nĩ wa ma. Makĩria ma ũguo, nĩ tũkwarĩrĩria motaaro ma Bibilia na ngerekano ingĩtũteithia kwagagĩria ũhoti witũ wa gũthuthuria ũhoro wega.

3. Twagĩrĩirũo kũhũthĩra ũtaaro wa Thimo 14:15 nĩkĩ? (Rora mbica kĩambĩrĩria-inĩ gĩa gĩcunjĩ gĩkĩ.)

³ Matukũ-inĩ maya andũ nĩ maraamũkĩra ũhoro mũingĩ mũno. Kũrĩ na website nyingĩ, TV, na indo ingĩ cia gũkinyanĩria ũhoro iraheana ũhoro ũtarathira wĩgiĩ maũndũ matiganĩte. Ningĩ andũ aingĩ nĩ maraamũkĩra e-mail, ndũmĩrĩri nguhĩ, na riboti nyingĩ  kuuma kũrĩ arata kana andũ angĩ matarĩ na muoroto mũũru. Tondũ kaingĩ andũ nĩ mathũkagia ũhoro na magatheremia ũrĩa ũtarĩ wa ma makĩendaga, nĩ twagĩrĩirũo kwĩmenyerera na gũthuthuragia ũhoro ũrĩa twaigua. Nĩ ũtaaro ũrĩkũ wa Bibilia ũngĩtũteithia? Thimo 14:15 yugaga: “Mũndũ ũtarĩ mũũgĩ etĩkagia ũndũ o wothe, ĩndĩ mũndũ mũbarĩrĩri nĩamenyagĩrĩra harĩa egũthiĩra.”

4. Afilipi 4:8, 9 ĩngĩtũteithia atĩa gũthuura kĩrĩa tũgũthoma? Na nĩkĩ nĩ harĩ bata gũtigĩrĩra atĩ ũhoro ũrĩa tũrathoma nĩ wa ma? (Ningĩ rora gathandũkũ karĩ na kĩongo “ Indo Tũheetwo cia Gũtũteithia Kũmenya Ũhoro.”)

⁴ Nĩguo tũhote gũtua matua mega nĩ tũrabatara kũmenya maũndũ wega. Ũndũ ũcio ũronania atĩ nĩ twagĩrĩirũo gũthuura wega ũhoro ũrĩa tũgũthoma. (Thoma Afilipi 4:8, 9.) Tũtiagĩrĩirũo gũte mahinda maitũ tũkĩĩrorera mohoro thĩinĩ wa website tũtoĩ ũhoro wacio wega, kana tũgĩthoma ndeto iratheremio kũgerera e-mail na tũtiũĩ kana nĩ cia ma. Na makĩria, harĩ bata mũno gwĩthema website cia aregenyũki. Muoroto wao nĩ kweheria andũ harĩ Jehova na kuogomia ũhoro ũrĩa wa ma. Ũhoro ũrĩ na mahĩtia ũtũmaga mũndũ atue matua moru. Ndũkanecirie atĩ ũhoro ũtarĩ wa ma ndũngĩgũthũkia ngoro na meciria.—1 Tim. 6:20, 21.

5. Aisiraeli maaheirũo ũhoro ũrĩkũ ũtarĩ mwega? Na moimĩrĩro maarĩ marĩkũ?

⁵ Gwĩtĩkia ũhoro ũtarĩ wa ma no gũkorũo kũrĩ ũgwati. Kwa ngerekano, ta wĩcirie ũrĩa gwathire hĩndĩ ya Musa rĩrĩa athigani 10 harĩ arĩa 12 maatũmĩtwo gũthigana Bũrũri wa Kĩĩranĩro maareheire andũ ũhoro ũtarĩ wa ma. (Ndar. 13:25-33) Ũhoro ũrĩa maaheanire wa kũmakania na muongerere cumbĩ nĩ watũmire andũ a Jehova makue ngoro. (Ndar. 14:1-4) Maakuire ngoro nĩkĩ? No gũkorũo meeciragia atĩ tondũ athigani arĩa aingĩ maaheanire ũhoro ũtarĩ mwega, no mũhaka akorũo nĩo maaragia ma. Nĩ maaregire gũthikĩrĩria ũhoro mwega ũrĩa warehirũo nĩ Joshua na Kalebu. (Ndar. 14:6-10) Handũ ha gũthuthuria ũma wa ndeto na kwĩhoka Jehova, maathuurire gwĩtĩkia ũhoro ũtarĩ mwega. Na githĩ kũu ti kũrigwo!

6. Nĩkĩ tũtiagĩrĩirũo kũmaka twaigua ndeto cia kũmakania ciĩgiĩ andũ a Jehova?

⁶ Nĩ twagĩrĩirũo kwĩmenyerera mũno makĩria hĩndĩ ĩrĩa twaigua ũhoro wĩgiĩ andũ a Jehova. Ndũkanariganĩrũo atĩ Shaitani nĩwe ũthitangaga ndungata njĩhokeku cia Jehova. (Kũg. 12:10) Ũndũ ũcio nĩguo watũmire Jesu oige atĩ arĩa matũkararagia nĩ ‘mangĩgatũigĩrĩra igenyo cia mĩthemba yothe.’ (Mat. 5:11) Tũngĩoya ciugo icio cia Jesu na ũritũ, tũtirĩmakaga twaigua ndeto cia kũmakania ciĩgiĩ andũ a Jehova.

7. Twagĩrĩirũo gwĩciria maũndũ marĩkũ mbere ya gũtũma ũhoro kũgerera e-mail kana ndũmĩrĩri nguhĩ?

⁷ Hihi nĩ wendete gũtũmĩra arata aku kana andũ angĩ e-mail na ndũmĩrĩri nguhĩ? Angĩkorũo nĩguo, no gũkorũo rĩrĩa wathoma ũhoro mwerũ ngathĩti-inĩ kana website-inĩ kana waigua kaũndũ, ũiguaga ũkĩhĩahĩa ta mwandĩki wa mohoro ũrĩa wendaga gũkorũo arĩ wa mbere kũmenyithania ũhoro. No mbere ya gũtũmĩra mũndũ ũngĩ ũhoro ũcio kũgerera e-mail kana ndũmĩrĩri nguhĩ, wĩyũrie ũũ: ‘Ndĩ na ma biũ atĩ ũhoro ũyũ ndĩrenda gũtheremia nĩ wa ma? Hihi nĩ ndĩũmenyete wega?’ Angĩkorũo ndũĩ ũhoro ũcio wega, no wĩkore ũgĩtheremia ũhoro ũtarĩ wa ma kũrĩ aarĩ na ariũ a Ithe witũ ũtekũmenya. Angĩkorũo ũrĩ na nganja naguo, ũtharie handũ ha kũũtũma.

8. Nĩ maũndũ marĩkũ manekwo nĩ andũ arĩa matũkararagia thĩinĩ wa mabũrũri mamwe? Na tũngĩnyitanĩra nao atĩa tũtekũmenya?

⁸ Harĩ o na ũgwati ũngĩ wa kũhiũha gũtũma e-mail na ndũmĩrĩri nguhĩ. Thĩinĩ wa mabũrũri mamwe, wĩra witũ wa kũhunjia nĩ wĩkĩrĩirũo mĩkaana kana ũkagirio biũ. Andũ arĩa matũkararagia thĩinĩ wa mabũrũri ta  macio no matheremie ũhoro ũtarĩ mwega makĩendaga wa gũtũma twĩtigĩre kana twage kwĩhokana. Ta wĩcirie ũrĩa gwathire hĩndĩ ya Soviet Union. Thigari cietagwo KGB nĩ ciatheremagia mũhuhu atĩ ariũ a Ithe witũ moĩkaine wega nĩ maatiganĩte na ithondeka rĩa Jehova. * Andũ aingĩ nĩ meetĩkirie mũhuhu ũcio na ũndũ ũcio ũgĩtũma moime ithondeka-inĩ rĩa Jehova. Na githĩ ũcio ti ũndũ wa kĩeha! Wega nĩ atĩ thutha ũcio aingĩ nĩ maacokire, no angĩ matiacokire tondũ wĩtĩkio wao wathũkire biũ o ta meri yanangĩkĩte. (1 Tim. 1:19) Tũngĩĩthema ũgwati ta ũcio atĩa? Ndũgetĩkĩre gũtheremia ndeto njũru na iria ũtoĩ kana nĩ cia ma. Ndũgatuĩke mũndũ wa kũheneka na ihenya kana wa gwĩtĩkia ũndũ o wothe. Ambaga gũtuĩria ũndũ nĩguo ũmenye kana nĩ wa ma.

9. Nĩ mũhĩnga ũrĩkũ ũngĩ ũngĩtũma mũndũ age kũmenya ũhoro wa ma?

⁹ Mũhĩnga ũngĩ ũngĩtũma mũndũ age kũmenya ũhoro wa ma nĩ kwamũkĩra ũhoro ũtukanĩte ma na maheeni kana kwaga kwamũkĩra ũhoro wothe. Ũhoro wa maheeni o na ũngĩkorũo na kaũma kanini nĩ wa kũhĩtithia mũndũ biũ. Tũngĩĩthema atĩa kũhĩtithio na ũhoro ũtarĩ wa ma ũtukanĩte na tũmaũndũ tũmwe twa ma?—Ef. 4:14.

10. Aisiraeli maarĩ hakuhĩ kũũraga ariũ a ithe wao nĩ ũndũ wa kĩĩ? Na nĩ kĩĩ gĩatũmire mage kũmoraga?

¹⁰ Ta wĩcirie ũrĩa gwathire harĩ Aisiraeli arĩa maaikaraga mwena wa ithũĩro wa Rũũĩ rwa Jorodani matukũ-inĩ ma Joshua. (Josh. 22:9-34) Meerirũo atĩ Aisiraeli arĩa maaikaraga mwena wa irathĩro wa Rũũĩ rwa Jorodani (mũhĩrĩga wa Reubeni, wa Gadi, na nuthu ya mũhĩrĩga wa Manase) nĩ maakĩte kĩgongona kĩnene hakuhĩ na Jorodani. Ũhoro ũcio warĩ wa ma, no ndwarĩ wothe. Acio a mwena wa ithũĩro matiamenyire ũhoro wothe, na kwoguo maacokanĩrĩire hamwe nĩguo makahũrane na Aisiraeli acio angĩ tondũ maatuire atĩ nĩ gũtiga maatigĩte Jehova. (Thoma Joshua 22:9-12.) Wega nĩ atĩ mbere ya gũthiĩ kũmatharĩkĩra, nĩ maatũmire athuri ehokeku nĩguo magathuthurie ũhoro ũcio wothe. Nĩ maũndũ marĩkũ athuri acio maamenyire? Nĩ maamenyire atĩ Aisiraeli a mũhĩrĩga wa Reubeni, wa Gadi, na nuthu ya mũhĩrĩga wa Manase maakĩte  kĩgongona kĩu kĩrĩ gĩa kĩririkano, no ti gĩa kũrutĩra magongona. Gĩakĩtwo nĩguo matukũ marĩa magooka andũ othe makaamenya atĩ Aisiraeli acio o nao maarĩ ndungata njĩhokeku cia Jehova. Na githĩ to mũhaka akorũo Aisiraeli acio a mwena wa ithũĩro nĩ maakenire nĩ ũndũ wa kuoya ihinda gũthuthuria ũhoro wothe na kwoguo makĩaga kũũraga ariũ a ithe wao!

11. (a) Gwathire atĩa Mefiboshethu agĩkwo ũndũ ũtarĩ wa kĩhooto? (b) Daudi angĩekĩte atĩa nĩguo etheme gwĩka ũndũ ũcio ũtarĩ wa kĩhooto?

¹¹ O na ithuĩ tũrĩ mũndũ ũmwe ũmwe no twĩkwo ũndũ ũtarĩ wa kĩhooto nĩ ũndũ wa andũ gũtheremia ũhoro ũtwĩgiĩ ũtukanĩte ma na maheeni kana ũtarĩ wothe. Ta wĩcirie ngerekano ya Mũthamaki Daudi na Mefiboshethu. Daudi nĩ aaiguĩrĩire Mefiboshethu tha na akĩmũtuga na njĩra ya kũmũcokeria mũgũnda wothe ũrĩa warĩ wa gukawe Saulu. (2 Sam. 9:6, 7) O na kũrĩ ũguo, thutha ũcio Daudi nĩ aaheirũo ũhoro ũtarĩ mwega wĩgiĩ Mefiboshethu. Handũ ha kwamba gũthuthuria ũhoro ũcio, Daudi aatuire itua rĩa gũtunya Mefiboshethu indo ciake ciothe. (2 Sam. 16:1-4) Rĩrĩa Daudi aacokire kwaranĩria na Mefiboshethu nĩ aamenyire atĩ nĩ aahĩtĩtie na kwoguo agĩcokeria Mefiboshethu indo imwe. (2 Sam. 19:24-29) No korũo Daudi nĩ oire ihinda gũthuthuria ũhoro ũcio handũ ha kũhiũha gũtua matua atamenyete ũhoro wothe, nĩ angĩethemire gwĩka ũndũ ũcio eekire ũtarĩ wa kĩhooto.

12, 13. (a) Jesu eekaga atĩa rĩrĩa kwario ũhoro wa maheeni ũmwĩgiĩ? (b) Tũngĩka atĩa angĩkorũo harĩ mũndũ ũtheremetie ũhoro wa maheeni ũtwĩgiĩ?

¹² No rĩrĩ, ĩ angĩkorũo harĩ ũhoro waku ũheanĩtwo na ti wa ma? Jesu na Johana Mũbatithania nĩ maacemanirie na ũndũ ta ũcio. (Thoma Mathayo 11:18, 19.) Jesu eekaga atĩa rĩrĩa kwario ũhoro wa maheeni ũmwĩgiĩ? Ndaahũthagĩra hinya na mahinda make mothe gũtinda agĩĩtetera. Handũ ha ũguo, eekagĩra andũ ngoro marore maũndũ marĩa eekaga na marĩa aarutanaga. O ta ũrĩa oigire, “ũũgĩ ũmenyekaga ũrĩa ũtariĩ kũgerera ciĩko ciaguo.”—Mat. 11:19.

¹³ Haha harĩ na ũndũ wa bata tũngĩĩruta. Rĩmwe na rĩmwe, andũ no matũmenererie kana moige maũndũ matarĩ mega matwĩgiĩ. No tũigue tũkĩenda mũno kĩhooto kĩoneke kana twĩrirĩrie hagĩe ũndũ tũngĩka nĩguo tũhumbĩre ũrĩa tũcaambĩtio. O na kũrĩ ũguo, harĩ ũndũ tũngĩka. Angĩkorũo harĩ mũndũ ũtheremetie ũhoro wa maheeni ũtwĩgiĩ, reke mĩtugo itũ yonie andũ othe atĩ ũhoro ũcio nĩ wa maheeni. Hatarĩ nganja, o ta ũrĩa kĩonereria kĩa Jesu kĩronania, gũkoragwo na mĩtugo mĩega ya Gĩkristiano no kwagithie kĩene ũhoro ũtarĩ wa ma kana ũrĩa ũtukanĩtio ma na maheeni.

14, 15. Nĩ na njĩra ĩrĩkũ kwĩhoka ũũgĩ witũ kũngĩtuĩka mũtego?

¹⁴ Kwaga kũmenya ũhoro wega nĩ mũhĩnga ũmwe ũtũmaga mũndũ atue matua matagĩrĩire. Kwaga gũkinyanĩra nakuo nĩ mũhĩnga ũngĩ. Ĩ angĩkorũo nĩ tũtungatĩire Jehova kwa ihinda iraihu tũrĩ ehokeku? Ũndũ ũcio no ũkorũo ũtũteithĩtie gũkũria ũhoti mwega wa gwĩciria na kũgĩa na ũtaũku. Ningĩ no gũkorũo nĩ tũheetwo gĩtĩo mũno nĩ ũndũ wa gũtuaga matua mega. O na kũrĩ ũguo-rĩ, hihi ũndũ ũcio ningĩ no ũkorũo ũrĩ mũtego?

¹⁵ Ĩĩ, kwĩhoka mũno ũũgĩ ũrĩa tũgĩte naguo no gũkorũo kũrĩ mũtego. Mwĩcirĩrie witũ no wambĩrĩrie gũtongorio nĩ mawoni maitũ, na ũrĩa tũraigua. No twambĩrĩrie gwĩciria atĩ no tũrore ũndũ mũna na tũtaũkĩrũo nĩguo o na angĩkorũo tũtimenyete ũhoro wothe wĩgiĩ ũndũ ũcio. Ũcio nĩ ũgwati! Bibilia nĩ ĩtũkanĩtie kwĩhokaga ũũgĩ witũ.—Thim. 3:5, 6; 28:26.

16. Ũndũ-inĩ ũyũ wa gwĩcirĩria-rĩ, nĩ atĩa gwathire mũkawa-inĩ? Na Tom aahiũhire gwĩciria atĩa?

¹⁶ Ta wĩcirie ũndũ ũyũ wa gwĩcirĩria. Hwaĩ-inĩ  ũmwe, mũthuri ũmwe wa kĩũngano ũrĩ na ũmenyeru wĩtagwo Tom nĩ aathire mũkawa-inĩ. Nĩ aamakire mũno ona mũthuri ũngĩ wa kĩũngano wĩtagwo John maikarĩte metha ĩmwe na mũtumia ũtarĩ wake. Tom nĩ aameroreire magĩtheka, magĩkenera gũkorũo hamwe, na makĩhĩmbanĩria. Nĩ aaiguire atangĩka mũno na akĩambĩrĩria kwĩyũria ciũria. Hihi ũndũ ũyũ nĩ ũgũtũma John matigane na mũtumia wake? Gũgũthiĩ atĩa harĩ mũtumia wake? Ĩ nacio ciana ciao? Tom aneyonera maũndũ ta macio ma kũũraga ngoro magĩkĩka. Ũngĩaiguire atĩa korũo nĩwe wonire John?

17. Ũndũ-inĩ ũyũ wa gwĩcirĩria-rĩ, nĩ ũndũ ũrĩkũ Tom aacokire kũmenya? Na ũndũ ũcio ũratũruta atĩa?

¹⁷ No tamba ũtige hanini. O na gũtuĩka Tom nĩ aahiũhire gũtua atĩ John ti mwĩhokeku harĩ mũtumia wake-rĩ, hihi nĩ aamenyete ũhoro wothe? Tom nĩ aacokire akĩhũrĩra John thimũ hwaĩ-inĩ o ũcio. Ta hũũra mbica ũrĩa aaiguire acokwo nĩ thayũ rĩrĩa aamenyire atĩ mũtumia ũcio aarĩ mwarĩ wa nyina na John na nĩ gũceera aaceerete. Mationanĩte na John kwa ihinda rĩa mĩaka mĩingĩ, na tondũ no kũhĩtũka aahĩtũkaga, maahotire gũcemania o ihinda nini mũkawa-inĩ ũcio. Mũtumia wa John ndaahotire gũthiĩ kũrĩ o. Ũndũ ũrĩa mwega nĩ atĩ Tom ndaatheremetie maũndũ matarĩ ma ma marĩa eecirĩtie. Ũndũ ũyũ ũratũruta atĩa? O na angĩkorũo tũrĩ na ũmenyeru ũigana atĩa maũndũ-inĩ ma kĩĩroho, kĩu ti gĩtũmi kĩiganu gĩa kwĩihũragĩria maũndũ handũ ha gũthuthuria ũrĩa kũrĩ.

18. Nĩ na njĩra ĩrĩkũ kwaga kũiguithania kũngĩtũma tũtuĩre mũndũ ũrĩa gũtagĩrĩire?

¹⁸ Mũhĩnga ũngĩ ũngĩtũma twage kũmenya ũhoro wega nĩ rĩrĩa twaga kũiguithania na Mũkristiano ũngĩ. Tũngĩikara tũkĩroraga maũndũ marĩa tũtaraiguithanĩria, no twambĩrĩrie gwĩkĩrĩra Mũkristiano ũcio nganja. Ũndũ ũcio no ũtũme tũhiũhe gwĩtĩkia ũndũ ũtarĩ mwega ũrĩa tũngĩigua ũmwĩgiĩ. Tũreruta ũndũ ũrĩkũ? Kũigĩra aarĩ na ariũ a Ithe witũ muku no gũtũme tũtue ũndũ o na tũtamenyete ũhoro wothe. (1 Tim. 6:4, 5) No twĩtheme gũtuagĩra arĩa angĩ ũrĩa gũtagĩrĩire tũngĩniina ũiru ngoro-inĩ citũ. Handũ ha kũrekereria maũndũ ta macio moru makũre ngoro-inĩ citũ, rekei tũririkanage atĩ nĩ twagĩrĩirũo kwendaga aarĩ na ariũ a Ithe witũ na kũmohagĩra kuuma ngoro.—Thoma Akolosai 3:12-14.

19, 20. (a) Nĩ motaaro marĩkũ ma Bibilia marĩtũteithagia gũthuthuria ũhoro wega? (b) Gĩcunjĩ kĩrĩa kĩrũmĩrĩire kĩarĩrĩirie maũndũ marĩkũ?

¹⁹ Matukũ-inĩ maya ti ũndũ mũhũthũ kũmenya ũhoro wothe kana kũũthuthuria ũrĩa kwagĩrĩire nĩ ũndũ wa gũkorũo na indo nyingĩ iraheana ũhoro ũtarĩ mũkinyanĩru, kũheo ũhoro ũtukanĩte ma na maheeni, na kwaga gũkinyanĩra gwitũ. Nĩ ũndũ ũrĩkũ ũgũtũteithia? No mũhaka tũmenye motaaro ma Bibilia na tũmahũthagĩre. Ũtaaro ũmwe nĩ atĩ mũndũ gũcokia ũndũ atamenyete ũhoro wothe nĩ ũrimũ na no aigue aconokete. (Thim. 18:13) Ũtaaro ũngĩ wa Bibilia nĩ atĩ tũtigetĩkagie ũndũ o wothe tũtambĩte kwĩyũria ciũria. (Thim. 14:15) Ningĩ gũtekũmakania tũrĩ na ũmenyeru ũigana atĩa maũndũ-inĩ ma kĩĩroho, no mũhaka twĩmenyerere tũtikehokage ũũgĩ witũ. (Thim. 3:5, 6) Motaaro ma Bibilia nĩ marĩtũgitagĩra angĩkorũo nĩ tũrĩtigagĩrĩra atĩ nĩ twagĩa na ũhoro wothe, na atĩ ũhoro ũcio nĩ wa kwĩhokeka mbere ya gũtua matua.

²⁰ No harĩ na mũhĩnga ũngĩ ũtigarĩte. Nĩ mwerekera wa gũtuagĩra andũ kũringana na kĩrĩa tũrona na maitho. Gĩcunjĩ kĩrĩa kĩrũmĩrĩire kĩarĩrĩirie maũndũ mamwe mangĩtũhĩngĩca ũndũ-inĩ ũcio na gĩkonania nĩ kĩĩ kĩngĩtũteithia kũmethema.