1, 2. a) Ndimanya dia mushindu kayi ditudi ne bua kuikala nadi? Bua tshinyi? b) Netukonkonone tshinyi mu tshiena-bualu etshi?

BU MUTUDI bena Kristo balelela, tudi ne bua kuikala ne dimanya dia mua kukonkonona malu bua kuangata mapangadika mimpe. (Nsu. 3:21-23; 8:4, 5) Tshianana Satana ne bulongolodi buende nebanyange ngelelu wetu wa meji bipepele. (Ef. 5:6; Kolos. 2:8) Bushuwa, bua kuangata mapangadika mimpe, anu tuetu ne bijadiki. Nsumuinu 18:13 udi wamba ne: “Padi muntu wandamuna bualu kumpala kua kumvua mudi malu, nditshimbakana ne dipuekeshibua dia milongo.”

² Mu tshiena-bualu etshi netukonkonone amue malu adi mua kutupangisha bua kupeta bijadiki ne kuangata mapangadika mimpe. Netumone kabidi mêyi manene a mu Bible ne bilejilu bidi bitulongesha mua kukonkonona malu bimpe bimpe.

3. Bua tshinyi tudi ne bua kutumikila dîyi dinene didi mu Nsumuinu 14:15? (Tangila tshimfuanyi tshia ntuadijilu tshia tshiena-bualu.)

³ Lelu, bantu badi bapeta ngumu mipite bungi. Badi bayipetela ku Enternete, ku televizion, ku bisanji ne ku biamu bikuabu. Batu kabidi batumina bantu ba bungi mesaje mu biamu ne babapesha ngumu  kudi balunda ne bamanyangana nabu. Bu mudi bantu batangalaja ngumu ya mafi ne malu a dishima bu mudibu basue, tudi ne bua kutapa ntala kudimuka ne kukonkonona bimpe bimpe malu atudi tumvua. Ndîyi dinene kayi dia mu Bible didi mua kutuambuluisha? Didi mu Nsumuinu 14:15 udi wamba ne: “Tshitaba mvinyingu udi witaba dîyi dionso, kadi muntu mudimuke udi welangana meji a tshidia tshionso tshidiye wela.”

4. Mmunyi mudi Filipoyi 4:8, 9 utuambuluisha bua kusungula malu atudi ne bua kubala? Kupeta malu malelela kudi ne mushinga bua tshinyi? (Tangila kabidi kazubu ka “ Bintu bikese bidi mua kutuambuluisha bua kumanya malu mudiwu.”)

⁴ Bua tuetu kuangata mapangadika mimpe, tudi ne bua kuikala ne bijadiki bilelela. Nunku tudi ne bua kusungula ne meji onso malu atudi ne bua kubala. (Bala Filipoyi 4:8, 9.) Katuena ne bua kupitshisha dîba dietu tuenda tulonda ngumu mu site ya Enternete idi kayiyi ya kueyemena anyi tubala malu adi kaayi ne bijadiki adi bantu batuminangana mu biamu to. Mbia mushinga nangananga bua kuepuka site ya Enternete ya batontolodi. Tshipatshila tshiabu tshinene ntshia kunyanga bantu ba Nzambi ne kukonyangaja bulelela. Ngumu ya mafi itu ifikisha muntu ku diangata mapangadika mabi. Katupepeji tshidi ngumu ya dishima mua kuenzela muoyo wetu ne lungenyi luetu to.​—1 Tim. 6:20, 21.

5. Nduapolo kayi lua mafi luvuabu bapeshe bena Isalele? Luvua lubenzele tshinyi?

⁵ Kuitaba ngumu ya mafi kudi mua kukebela muntu njiwu. Tshilejilu, tukonkonone tshivua tshienzeke mu matuku a Mose pavuabu batume batentekedi 12 bua kutentekela buloba bulaya. Batentekedi 10 bakalua ne luapolo lubi. (Nom. 13:25-33) Malu avuabu bambe bele ne kalele akakuatshisha bantu ba Nzambi buôwa, kubatekeshawu mu mikolo. (Nom. 14:1-4) Bua tshinyi bavua batekete mu mikolo? Pamuapa bavua bele meji ne: malu avuabu babambile au avua malelela bualu avua mamba kudi batentekedi ba bungi. Bakabenga kuteleja luapolo lulelela luvua Kaleba ne Yoshua babapeshe. (Nom. 14:6-10) Pamutu pa kukebabu bijadiki ne kueyemena Yehowa, bakitaba luapolo lua dishima alu. Si nditshimbakana dia dikema!

6. Bua tshinyi kabiena ne bua kutunyingalaja padibu bendeshila bantu ba Yehowa ngumu ya mafi?

⁶ Tudi ne bua kuikala ne budimu nangananga patudi tupeta ngumu ya mafi idibu bendeshila bantu ba Yehowa. Katupu muoyo ne: Satana mmubandi wa batendeledi ba Nzambi ba lulamatu to. (Buak. 12:10) Ke bualu kayi Yezu wakatudimuija ne: baluishi betu bavua ne bua ‘kutushiminyina malu mabi a mishindu yonso.’ (Mat. 5:11) Tuetu bateye ntema ku didimuija edi ne muoyo mujima, kabiakutunyingalaja padi bantu bashiminyina bantu ba Yehowa malu to.

7. Nnkonko kayi itudi ne bua kudiela kumpala kua kutuminangana mesaje mu biamu?

⁷ Utu musue kutumina balunda bebe ne bamanyangana nabu mesaje mu biamu anyi? Pautu umvua bualu kampanda anyi ubala bualu kansanga, utuku bu kamona kamba, musue kubumanyishangana ne lukasa anyi? Kumpala kua wewe kutuminangana mesaje au mu biamu, diebeja ne: ‘Ndiku mutuishibue ne: malu aa mmalelela anyi? Ndi ne bijadiki anyi?’ Wewe kuyi nabi, udi mua kudimona ukadi mumuangalaje ngumu ya mafi munkatshi mua bana betu. Biwikala ne dielakana, kutuminyanganyi mesaje au to, akupule.

8. Baluishi betu mbenze tshinyi mu amue matunga? Mmunyi mutudi mua kueleshangana nabu diboko katuyi bamanye?

⁸ Kutuminangana ne lukasa mesaje audi mupete mu biamu anu mudiwu amu kudi ne njiwu mikuabu. Mu amue matunga mbatuelele mikenji anyi mbakandike midimu yetu. Baluishi betu ba mu matunga a nunku badi mua kutuendeshila ngumu mibi ku bukole bua kutukuatshisha buôwa anyi bua kutusaka ku dibenga kueyemenangana.  Tshilejilu, mu ditunga dia kale dia Union Soviétique, bampulushi ba kansokomansokoma (ba KGB) bakamuangalaja ngumu ya mafi ne: bana betu ba bungi bavua bamanyike bavua basonguela bantu ba Yehowa. * Bana betu ba bungi bakitaba ngumu ya mafi ayi, kulekelabu bulongolodi bua Yehowa. Bia dibungama be! Diakalenga, ba bungi bakalua kupingana mu bulongolodi, kadi bakuabu bakayilamu luonso. Ditabuja diabu divua dinyanguke. (1 Tim. 1:19) Ntshinyi tshiudi mua kuenza bua bualu bua nunku kabutufikidi? Kumuangalaji ngumu mibi anyi ngumu iudi kuyi ne bijadiki to. Kuikadi tshitaba mvinyingu to. Kadi ikala mutuishibue ne: udi ne bijadiki.

9. Mbualu kayi bukuabu budi mua kutupangisha bua kumanya malu onso mudiwu?

⁹ Ngumu idi ne ndambu wa bulelela anyi idi ne malu kaayi malelela onso mbualu bukuabu budi mua kutupangisha bua kumanya malu onso mudiwu. Ki mbimpe kuitaba ngumu idi ne ndambu wa bulelela to! Ntshinyi tshitudi mua kuenza bua ngumu ya nunku kayitupambuishi?​—Ef. 4:14.

10. Bua tshinyi bena Isalele bakavua pabuipi ne kuela bana babu mvita? Tshiakalua kubakanda ntshinyi?

¹⁰ Tumonayi tshiakenzekela bena Isalele bavua basombele ku ouest kua musulu wa Yadene mu matuku a Yoshua. (Yosh. 22:9-34) Bakabamanyisha ne: bena Isalele bavua ku est kua Yadene (mmumue ne: tshisa tshia Lubena ne tshia Gada ne tshitupa tshia tshisa tshia Manashe) bavua bibake tshioshelu tshinene pabuipi ne Yadene. Lumu alu luvua ne ndambu wa bulelela. Bena Isalele bavua ku ouest bakitaba lumu alu luvua ne malu kaayi malelela onso, bobu kuamba ne: bana babu bavua batombokele Yehowa, ke kudisangishabu bua kuela bena Isalele bavua ku est mvita. (Bala Yoshua 22:9-12.) Diakalenga, kumpala kua bobu kubela mvita, bakatuma bantu ba kueyemena bua bapete bijadiki bionso. Ntshinyi tshiakabambilabu? Bena Isalele ba mu tshisa tshia Lubena ne tshia Gada ne tshitupa tshia tshisa tshia Manashe kabavua bibake tshioshelu atshi bua kulambula nzambi ya dishima milambu to. Bavua batshibake bua tshikale  tshivulukilu, bua kumanyisha muntu yonso ne: bavua batendelela Yehowa. Bena Isalele bavua ku ouest bakangata dîba dia kukeba bijadiki bua lumu luvuabu bapete alu. Bavua ne bua kuikala basanke bikole bua muvuabu kabayi baye kushipa bana babu!

11. Mmunyi muvuabu benzele Mefibosheta tshienzedi tshia dipanga buakane? Ntshinyi tshivua Davidi mua kuikala muenze bua kuepuka bualu ebu?

¹¹ Badi mua kutuendeshila petu ngumu idi ne ndambu wa bulelela anyi idi ne malu kaayi malelela onso. Tuangate tshilejilu tshia mukalenge Davidi ne Mefibosheta. Davidi uvua mumuenzele malu ne bulenga, mumupingajile maloba onso a kakuende Shaula ne tshianza tshilekelela. (2 Sam. 9:6, 7) Kadi bakalua kushiminyina Mefibosheta malu kudi Davidi. Davidi kanji nansha kukeba bijadiki, kunyengaye Mefibosheta maloba ende onso. (2 Sam. 16:1-4) Pakalua Davidi kuyukila nende, Davidi wakitaba tshilema tshiende, kupingajilaye Mefibosheta tshitupa tshia maloba ende. (2 Sam. 19:24-29) Bu Davidi muanji kukeba bijadiki, kayi muye ne malu lukasa anu bua bivuabu bamuambile, kavua mua kuikala muenze tshienzedi tshia dipanga buakane atshi to.

12, 13. a) Ntshinyi tshivua Yezu muenze pavuabu bamuendeshile ngumu ya mafi? b) Ntshinyi tshitudi mua kuenza muntu yeye mutuendeshile ngumu ya mafi?

¹² Kadi netuenze tshinyi bobu batuendeshile ngumu ya mafi? Bavua bendeshile Yezu ne Yone mubatiji ngumu ya mafi. (Bala Matayi 11:18, 19.) Ntshinyi tshiakenza Yezu? Kakajimija dîba diende dionso ne makanda ende onso wenda udibingisha to. Kadi wakalomba bantu bua bakebe bijadiki mu malu avuaye muenze ne mulongeshe. Yezu wakamba ne: “meji adi adibingisha ku bienzedi biawu.”​—Mat. 11:19; dim.

¹³ Tudi mua kupeta dilongesha dia mushinga mukole muaba eu. Kudi misangu idi bantu mua kutushiminyina malu anyi kutubipisha ku bantu, banyanga lumu luetu. Tudi pamuapa mua kujinga bua kudibingisha anyi kuenza bualu kampanda bua lumu ludibu batunyangile alu. Bushuwa, kudi anu tshitudi mua kuenza. Muntu yeye mutuendeshile ngumu ya mafi, mbimpe tuikale ne nsombelu udi uleja bakuabu ne: ngumu ayi nya mafi bushuwa. Anu mudi tshilejilu tshia Yezu tshileja, bienzedi bietu bimpe bia buena Kristo bidi mua kujadikila bantu ne: ngumu idibu batuendeshila ki mmilelela to.

14, 15. Mmunyi mudi kueyemena dijingulula dietu dia malu mua kulua buteyi kutudi?

¹⁴ Tudi bamone ne: patudi katuyi ne bijadiki bia kueyemena, katuena mua kuangata mapangadika mimpe to. Bualu bukuabu budi mua kutupangisha bua kuangata mapangadika mimpe ndipanga bupuangane dietu. Netuambe tshinyi bituikala tuenzela Yehowa mudimu ne lulamatu kukadi bidimu bia bungi? Bantu badi mua kuikala batunemeka bikole pamuapa bua dijingulula dietu dia malu ne ngelelu wetu wa meji muimpe. Kadi bualu ebu budi mua kulua buteyi kutudi anyi?

¹⁵ Eyowa, kutamba kueyemena dijingulula dietu dia malu kudi mua kulua buteyi kutudi. Meji ne ngenyi yetu bidi mua kutuadija kutulombola. Tudi mua kutuadija kumona ne: tudi mua kujingulula bualu kampanda bimpe nansha tuetu katuyi ne bijadiki bionso to. Bibi be! Bible udi utudimuija patoke bua kubenga kueyemena dijingulula dietu dia malu.​—Nsu. 3:5, 6; 28:26.

16. Mu bualu bufuanyikija ebu, tshivua tshienzeke mu restoran ntshinyi? Tshivua tshifikishe Tom ku diela meji kayi?

¹⁶ Tuangatabi tshilejilu tshia bualu bufuanyikija ebu: Mukulu kampanda ukadi mumonamone malu, diende Tom, udi mu restoran dilolo. Udi umona mukulu nende mukuabu diende John musombe ku mêsa makuabu ne muntu mukaji  udi kayi mukajende to, bidi bimutonda bikole. Tom udi ubamona baseka, bayukila bimpe ne bupukilangana. Bilua kumutonda kabidi bikole, udiebeja ne: dibaka dia John ne mukajende si didi mua kufua’s? Tshidi bualu ebu mua kuenzela mukajende ntshinyi? Kadi bana bende? Tom ukavua mumone nsombelu mibi ya nunku mienzenkanzeke kumpala. Bu wewe muikale Tom, uvua mua kudiumvua bishi pauvua umona bualu ebu?

17. Mu bualu bufuanyikija ebu, ntshinyi tshiakalua Tom kumanya? Bualu ebu budi butulongesha tshinyi?

¹⁷ Kadi mona, nansha mudi Tom muele meji ne lukasa ne: John kena ne lulamatu kudi mukajende, udiku ne bijadiki anyi? Anu dilolo adi, Tom udi ubikila John ku telefone. Elabi meji mudi Tom ulua kudiumvua bimpe padiye umanya ne: muntu mukaji au mmuanabu ne John wa tatu wa mamu, uvua mulue kubatangila ufumina mu tshimenga tshikuabu. Kukavua bidimu bia bungi bivuabu kabayi bamonangane bubidi buabu. Bu muvuaye anu ne mêba makese uya mutungunuke ne luendu luende, John uvua mua kusomba nende bimpe anu mu restoran bua kuela tshianza mukana. Mukajende kavua ne mushindu wa kubalondamu to. Diakalenga, Tom kavua muambile bantu bakuabu bivuaye mudiambile abi to. Dilongesha didi ne: nansha tuetu benzele Yehowa mudimu kukadi bidimu bia bungi ne bikale ne dimonamona dia malu, tudi anu ne bua kukeba bijadiki kumpala kua kufika ku nkomenu kampanda.

18. Tshidi mua kutusaka bua kuitaba lumu lubi ludibu bendeshila muena Kristo netu ntshinyi?

¹⁸ Bualu bukuabu budi mua kutupangisha bua kukonkonona malu bimpe bimpe mpatudi ne tshilumbu ne muena Kristo netu. Tuetu bashale bimanyine pa tulumbulumbu tutudi nende, tudi mua kutuadija kumuelela meji mabi. Dîba adi bobu bamuendeshile lumu lubi, tudi mua kuluitaba bipepele nansha kakuyi bijadiki. Tudi tupeta dilongesha kayi? Kulamina bana betu munda kudi mua kutusaka bua kubamona mu mushindu mubi nansha katuyi ne bijadiki. (1 Tim. 6:4, 5) Tuetu katuyi balekele mukawu wela miji mu muoyo wetu, katuakumona bana betu mu mushindu mubi to. Pamutu pa tuetu kuikala ne meji mabi a nunku, mbimpe tumanye ne: Yehowa mmutuelele mukenji wa kunanga bana betu ne kubafuila luse ne muoyo mujima.​—Bala Kolosayi 3:12-14.

19, 20. a) Mmêyi manene kayi a mu Bible adi mua kutuambuluisha bua kukonkonona malu bimpe bimpe? b) Ntshinyi tshituakonkonona mu tshiena-bualu tshialonda?

¹⁹ Lelu ki mbipepele bua tuetu kupeta bijadiki ne kubikonkonona bimpe bimpe to. Bua tshinyi? Bualu ngumu ya bungi idiku nya mafi anyi idi anu ne ndambu wa bulelela, ne bualu tudi bapange bupuangane. Ntshinyi tshidi mua kutuambuluisha bua kupita bimpe ne lutatu elu? Tudi ne bua kumanya mêyi manene a mu Bible ne kuatumikila. Dimue dîyi dinene didi ne: kuandamuna bualu kumpala kua kumvua mudi malu, nditshimbakana ne dipuekeshibua dia milongo. (Nsu. 18:13) Dîyi dikuabu didi dituvuluija bua kubenga kuikala batshitaba mvinyingu. (Nsu. 14:15) Ndekelu wa bionso, nansha tuetu benzele Nzambi mudimu bidimu bia bungi, tudi ne bua kutapa ntala kudimuka bua kubenga kueyemena dijingulula dietu dia malu. (Nsu. 3:5, 6) Bua mêyi manene a mu Bible kutukuba, anu tuetu badienzeje bua kuikala ne bijadiki bidi bifumina miaba ya kueyemena kumpala kua tuetu kuangata mapangadika mimpe.

²⁰ Kutshidi bualu bukuabu budi mua kutupangisha bua kuangata mapangadika mimpe. Ndijinga dia kuangata mapandika mimanyine anu pa malu adi amueneka ku mêsu. Mu tshiena-bualu tshialonda, netukonkonone imue nsombelu idi mua kutufikisha ku dienza tshilema atshi, ne mutudi mua kutshiepuka.