Tuʼn qxiʼ toj xnaqʼtzbʼil

Tuʼn qikʼx atz jatumel ta tajlal xnaqʼtzbʼil

¿Atpe tkyaqil tqanil qukʼil?

¿Atpe tkyaqil tqanil qukʼil?

«Aju xjal in xi ttzaqʼweʼn naj jun yol naʼnxtoq tbʼinte, mintiʼ tnabʼl ex in tzaj tchʼixwi tuʼn» (PROV. 18:13).

BʼITZ: 126 EX 95

1, 2. a) ¿Tiʼ nim toklen tuʼn tbʼant-xix quʼn ex tiquʼn? b) ¿Tiʼ kʼelel qnikʼ tiʼj toj xnaqʼtzbʼil lu?

AQOʼ axix tok okslal, nim toklen tuʼn tel qnikʼ tiʼj tqanil in tzaj samaʼn qe ex tuʼn tten qximbʼetz toj tumel (Prov. 3:21-23; 8:4, 5). Qa mintiʼ ma tzʼel qnikʼ tiʼj, jaku chʼexpaj qximbʼetz tuʼn Satanás ex tuʼn tkyaqilju tokx tjaqʼ tkawbʼil (Efes. 5:6; Col. 2:8). Tuʼn tel qnikʼ tiʼjju mas bʼaʼn, il tiʼj tuʼn tok qbʼiʼn tkyaqil tqanil. Tuʼntzunju, in tzaj tqʼamaʼn Proverbios 18:13 jlu: «Aju xjal mintiʼ tnabʼl in xi tniman tkyaqil aju in tzaj qʼmaʼn te; atzunju xjal at tnabʼl tok tkwent tiʼj jatum in bʼet».

2 Toj xnaqʼtzbʼil lu, kʼelel qnikʼ tiʼj tiquʼn kwest tuʼn tok qbʼiʼn tkyaqil tqanil ex kʼelel qnikʼ tiʼj tzeʼn jaku ten qximbʼetz toj tumel. Qo xnaqʼtzal tiʼj junjun nabʼil toj Tyol Dios ex junjun techel jaku che onin qiʼj tuʼn telxix qnikʼ tiʼjju tqanil in tzaj samaʼn qe.

MIʼN TXI QNIMAN TKYAQIL YOL

3. ¿Tiquʼn nim toklen tuʼn tkubʼ qqʼoʼn toj xnaqʼtzbʼil aju nabʼil tkuʼx toj Proverbios 14:15? (Qʼonka twitza tiʼj tnejel tilbʼilal).

3 Toj ambʼil jaʼlo, at nim tqanil in nok qbʼiʼn. In tzaj qʼamaʼn nim tiʼchaq kyoj tembʼil te Internet, toj televisión, ex junjuntl qʼol tqanil. Ateʼ nim xjal in pon samaʼn junjun correo electrónico kyukʼil, qe mensaje, tqanil tiʼj kyamiw ex junjuntl ojtzqiʼn kywitz kyuʼn. Ax ikx ateʼ junjun xjal nya bʼaʼn kyximbʼetz, aʼyeju in xi kysamaʼn tqanil tuʼn kysbʼun ex in bʼaj kychʼixpuʼn aju in nikʼ. Tuʼntzunju, il tiʼj tuʼn tten qnabʼil tiʼjju in jaw quʼjin ex tiʼjju in nok qbʼiʼn. ¿Alkye nabʼil toj Tyol Dios jaku tzʼonin qiʼj? In tzaj tqʼamaʼn Proverbios 14:15 jlu: «Aju xjal mintiʼ tnabʼl in xi tniman tkyaqil aju in tzaj qʼmaʼn te; atzunju xjal at tnabʼl tok tkwent tiʼj jatum in bʼet».

4. a) ¿Tzeʼn in nonin Filipenses 4:8, 9 qiʼj tuʼn tten qnabʼil tiʼjju kjawil quʼjin? b) ¿Tiquʼn nim toklen tuʼn tok qbʼiʼn ax tok tqanil? (Ax ikx qʼonka twitza tiʼj recuadro, « Qeju onbʼil jatumel jaku che kanet tkyaqil tqanil quʼn»).

4 Tuʼn tjaw qjyoʼn aju mas bʼaʼn toj qanqʼibʼil, il tiʼj tuʼn qok lepeʼ tiʼj tqanil jaku tzʼok qe qkʼuʼj tiʼj. Tuʼntzunju, tenx qnabʼil aj tjaw qjyoʼn tiʼ kjawil quʼjin (kjawil uʼjit Filipenses 4:8, 9). Miʼn txi qnajsaʼn ambʼil tuʼn qjyon tqanil kyoj tembʼil te Internet aju mlay tzʼok qeʼ qkʼuʼj tiʼj, ex miʼn jaw quʼjin qe correo nix qe mensaje qa mintiʼ ojtzqiʼn quʼn qa ax tok qe moqa nya ax tok qe. Ax ikx nim toklen tuʼn miʼn qokx toj kytembʼil qeju o tzʼel kypan kyibʼ tiʼj axix tok, tuʼnju kyaj tuʼn tchewix jun tmajen Jehová toj tokslabʼil ex tuʼn tbʼaj kychʼixpuʼn axix tok. Jaku kubʼ qbʼinchaʼn jun nya bʼaʼn kyuʼn nya ax tok tqanil lu. Ax ikx jaku tzaj nya bʼaʼn tiʼj qximbʼetz ex tiʼj qanmi kyuʼn (1 Tim. 6:20, 21).

5. ¿Alkye nya bʼaʼn tqanil xi kybʼiʼn aj Israel ex tiʼ tzaj kyiʼj?

5 Jaku tzaj nim nya bʼaʼn qiʼj kyuʼn nya ax tok tqanil. Jun techel, qo ximen tiʼj tiʼ bʼaj te kyxi tsamaʼn Moisés qeju 12 xjal keʼyil Txʼotxʼ Tziyen maj. Lajaj xjal e meltzʼaj tukʼil nya bʼaʼn tqanil (Núm. 13:25-33). Junxitl tqanil xi kyqʼoʼn, tuʼntzunju tzaj bʼaj kykʼuʼj aj Israel (Núm. 14:1-4). ¿Tiquʼn? Bʼalo tuʼnju kubʼ kyximen: «Qa chʼixme kykyaqil in tzaj kyqʼamaʼn jlu, axlo tok». Tuʼn jlu mintiʼ xi kybʼiʼn aj Israel aju tbʼanel tqanil qʼiʼntoq tuʼn Josué ex Caleb (Núm. 14:6-10). Twitzju tuʼn tel kynikʼ tiʼj qa ax tok aju tqanil ex tuʼn tok qeʼ kykʼuʼj tiʼj Jehová, mintiʼ ten kynabʼil ex xi kybʼiʼn aju nya bʼaʼn tqanil.

6. ¿Tiquʼn mintiʼ tuʼn qjaw labʼin aj kyok qbʼiʼn nya bʼaʼn tqanil tiʼj ttnam Jehová?

6 Nim toklen tuʼn tok qxqʼuqin qibʼ aj tok qbʼiʼn nya bʼaʼn tqanil in tzaj qʼamaʼn tiʼj ttnam Jehová. Bʼaʼn tuʼn ttzaj qnaʼn qa kukx in tzaj tqʼamaʼn Satanás nya ax tok yol kyiʼj tmajen Jehová kukx in che ajbʼen te (Apoc. 12:10). Tuʼntzunju, tqʼama Jesús qa che okel ten aj qʼoj qʼamalte alkyexku nya ax tok yol qiʼj (Mat. 5:11). Qa ma tzʼok qqʼoʼn qwiʼ tiʼjju tqʼama Jesús, mintiʼ tuʼn qjaw labʼin aj kyok qbʼiʼn nya bʼaʼn tqanil tiʼj ttnam Jehová.

7. ¿Tiʼ il tiʼj tuʼn tkubʼ qxjelin tnejil naʼmxtoq t-xi qsamaʼn jun correo electrónico ex qa jun mensaje?

7 ¿Qganpe tuʼn t-xi qsamaʼn qe correo ex qe mensaje kye qamiw moqa kye xjal ojtzqiʼn kywitz quʼn? Aj in nok qkeʼyin jun tbʼanel tqanil moqa aj in nok qbʼin jun tbʼanel tiʼ in nikʼ toj kyanqʼibʼil junjuntl, ¿in xipe qsamaʼn naj kye txqantl ik tzeʼn jun xjal qʼol tqanil taj tuʼn tok te tnejel? Naʼmxtoq t-xi qsamaʼn jun mensaje moqa jun correo electrónico, bʼaʼn tuʼn tkubʼ qxjelin jlu: «¿Qʼuqlipe nkʼuʼje tiʼj qa ax tok aju tqanil? ¿Bʼiʼnpe tkyaqil tqanil wuʼne?». Qa nya qʼuqli qkʼuʼj tiʼj, jakulo txi qqʼoʼn nya bʼaʼn tqanil kyxol erman. Tuʼntzunju, mas bʼaʼn tuʼn miʼn t-xi qsamaʼn ex tuʼn tkubʼ qnajsaʼn.

8. a) ¿Tiʼ o bʼant kyuʼn aj qʼoj qiʼj kyoj junjun lugar? b) Maske mintiʼ ximen quʼn, ¿alkye tten jaku qo onin kyiʼj aj qʼoj?

8 At juntl nya bʼaʼn jaku tzaj qa ma txi qsamaʼn naj qe correo electrónico ex qe mensaje. Mintiʼ qʼoʼn ambʼil tuʼn ley tuʼn qpakbʼan kyoj junjun lugar. Jakulo che ok ten aj qʼoj tiʼj ttnam Jehová siʼmil yol kyoj lugar lu tuʼntzun tjawjeʼ qkʼuʼj qxolx. Qo ximen tiʼjju bʼaj toj Unión Soviética kyoj abʼqʼi o che kyaj. Aʼyeju polisiy te kawbʼil, moqa KGB, e ok ten qʼamalte qa otoq che kubʼ sbʼuʼn qe tmajen Dios kyuʼn junjun erman ojtzqiʼnxix kywitz kyuʼn txqantl. * Ateʼ nim erman xi kybʼiʼn jlu ex kyaj kykolin ttnam Jehová. Pero nim kye e meltzʼaj juntl maj, atzun junjuntl mintiʼ e meltzʼaj tuʼnju chewix kyokslabʼil (1 Tim. 1:19). ¿Tiʼ jaku bʼant quʼn tuʼn miʼn tbʼaj jlu qiʼj? Miʼn t-xi qsamaʼn nya bʼaʼn tqanil ex mas qa mintiʼ ojtzqiʼn quʼn jatumel tzajni. Miʼn qo ok ik tzeʼn qeju mintiʼ kynabʼil ex miʼn txi qnimen tkyaqilju in nok qbʼiʼn. Tnejel bʼaʼn tuʼn tel qnikʼ tiʼj qa bʼiʼn tkyaqil tqanil quʼn.

NYA TZʼAQLI AJU TQANIL

9. ¿Alkye juntl tiquʼn kwest tuʼn tel qnikʼ tiʼjju tqanil mas bʼaʼn?

9 At juntl tiquʼn kwest tuʼn tel qnikʼ tiʼjju tqanil mas bʼaʼn. At junjun tqanil nya ax tok moqa in kubʼ kyewin junjun tqanil. Bʼaʼn tuʼn ttzaj qnaʼn qa jaku qo kubʼ sbʼun qa mintiʼ ma tzaj qʼamaʼn aju axix tok. ¿Tiʼ jaku bʼant quʼn tuʼn miʼn tbʼaj jlu qiʼj? (Efes. 4:14).

10. a) ¿Tiquʼn chʼixme xi tzyet jun qʼoj kyuʼn aj Israel kyxolx? b) ¿Tiquʼn mintiʼ ok qʼoj?

10 Qo xnaqʼtzan tiʼjju bʼaj tiʼj tnam Israel, toj ambʼil tej tten Josué (Jos. 22:9-34). Ok kybʼiʼn aj Israel in che anqʼintoq toj telex Qʼij te nim aʼ Jordán qa aju kʼloj tyajil Rubén, Gad ex mij kʼloj tyajil Manasés, otoq jaw kybʼinchaʼn jun matij altar nqayin tiʼj nim aʼ. Ax tok aju tqanil, pero nya tzʼaqli. Tej tok kybʼiʼn qeju in che anqʼintoq toj telex Qʼij te nim aʼ qa otoq che jaw meltzʼaj qe kʼloj aj Israel lu tiʼj Jehová, kubʼ kyximen tuʼn kyxiʼ qʼojil kyiʼj (kjawil uʼjit Josué 22:9-12). Tej naʼmxtoq kyok tzoqpaj, tnejel xi kysamaʼn junjun xjal qʼuqli kykʼuʼj kyiʼj tuʼn tok kybʼiʼn tkyaqil tqanil. Ok kybʼiʼn xjal lu qa mintiʼ otoq jaw kybʼinchaʼn kyerman altar tuʼn t-xi kyqʼoʼn chojbʼil. Sino jaw kybʼinchaʼn tuʼn ttzaj kynaʼn qeju kyyajil che ul te tibʼajxi qa ax ikx kye e ajbʼen te Jehová. Aʼyeju aj Israel in che anqʼintoq toj telex Qʼij te nim aʼ xi kyqʼoʼn chjonte, tuʼnju ok kybʼiʼn tkyaqil tqanil ex tuʼnju mintiʼ kubʼ kybʼyoʼn kyerman.

11. a) ¿Tiquʼn ok bʼinchaʼn nya bʼaʼn tiʼj Mefibóset? b) ¿Tiʼwtlo bʼant tuʼn David tnejel?

11 Ax ikx jaku tzaj nya bʼaʼn tiʼj teyele junjun qe tuʼn jun nya ax tok yol moqa jun nya bʼaʼn tqanil in tzaj qʼamaʼn qiʼj. Qqʼonk qwiʼ tiʼjju bʼaj tiʼj aj kawil David tukʼil Mefibóset, aju tal tchman Saúl. Kubʼ tyekʼin David t-xtalbʼil tukʼil ex xi tqʼoʼn tkyaqil ttxʼotxʼ Saúl te (2 Sam. 9:6, 7). Pero tej tikʼ chʼin ambʼil ok tbʼiʼn David jun nya bʼaʼn tqanil tiʼj Mefibóset. Noqtzun tuʼnj, mintiʼ jyon tqanil qa ax tok jlu, tuʼntzunju kubʼ t-ximen tuʼn tel tiʼn tkyaqil ttxʼotxʼ (2 Sam. 16:1-4). Tejtzun tyolin David tukʼil, el tnikʼ tiʼj qa nya toj tumel aju otoq bʼant tuʼn ex aj tqʼoʼn chʼixme tkyaqil ttxʼotxʼ attoq tnejel (2 Sam. 19:24-29). Noqwit el tpaʼn David ambʼil tuʼn tok tbʼiʼn tkyaqil tqanil, mintiʼwtlo bʼant nya bʼaʼn lu tuʼn.

12, 13. a) ¿Tiʼ bʼant tuʼn Jesús tej kyyolin xjal nya ax tok yol tiʼj? b) ¿Tiʼ jaku bʼant quʼn qa at jun xjal ma tzʼok ten qʼamalte nya ax tok yol qiʼj?

12 Yajtzun qa ma tzaj qʼamaʼn jun nya ax tok yol qiʼj, ¿tiʼ jaku bʼant quʼn? Atzun jlu bʼaj tiʼj Jesús ex tiʼj Juan el Bautista (kjawil uʼjit Mateo 11:18, 19). ¿Tiʼ bʼant tuʼn Jesús? Mintiʼ xi tnajsaʼn ambʼil tuʼn tok ten klol tibʼ, sino xi tqʼamaʼn kye xjal tuʼn tel kynikʼ tiʼj tbʼinchbʼen ex tiʼj t-xnaqʼtzbʼil. Ax Jesús qʼamante, «kʼelel qnikʼ tiʼj jun xjal qa at tnabʼl, tuʼn tbʼinchbʼen».

13 Jaku tzʼel qiʼn jun tbʼanel xnaqʼtzbʼil tiʼj jlu. Atlo maj jaku che yolin xjal nya bʼaʼn qiʼj ex tuʼn jlu jaku ten nya bʼaʼn kyximbʼetz txqantl qiʼj. ¿Atpe jun tiʼ jaku bʼant quʼn? Qa at jun xjal in yolin nya bʼaʼn qiʼj, mas bʼaʼn tuʼn tkubʼ qyekʼin tukʼil qbʼinchbʼen qa nya ax tok jlu tuʼntzun miʼn t-xi kynimen txqantl. Ik tzeʼn in tzaj tyekʼin techel kyaj tqʼoʼn Jesús, qa toj tumel in qo anqʼin kbʼel qyekʼin qa nya ax tok aju kyyol xjal.

¿TIʼ QXIM AT QIʼJX?

14, 15. ¿Tiquʼn mintiʼ tuʼn tok qeʼ qkʼuʼj qiʼjx?

14 Ma tzʼel qnikʼ tiʼj qa at maj kwest tuʼn tok qbʼiʼn tkyaqil tqanil. Juntl tiquʼn kwest tuʼn tten qximbʼetz toj tumel, tuʼnju aj il qoʼ. Qo ximen tiʼj qa ma tzʼel nim ambʼil in qo ajbʼen te Jehová ex o ten qnabʼil tuʼn tel qnikʼ tiʼj alkyeju mas bʼaʼn. Bʼalo in nok qʼoʼn qoklen kyuʼn txqantl tuʼn jlu. Noqtzun tuʼnj, ¿jakupe tzʼok jlu te jun nya bʼaʼn?

15 Jaku, qa ma tzʼok qeʼxix qkʼuʼj qiʼjx. Ex jaku kubʼ tiʼj qnabʼil tuʼnju in kubʼ qnaʼn ex tuʼn qximbʼetz. Jaku kubʼ qximen qa jaku tzʼel qnikʼ tiʼj junjun tiʼchaq maske mintiʼ tkyaqil tqanil qukʼil. Pero jaku tzaj nim nya bʼaʼn tuʼn jlu. Tuʼntzunju in tzaj tnaʼn Tyol Dios jlu qe: «Mya tuʼn tok qeʼ tkʼuʼja tiʼj texa tnabʼla» (Prov. 3:5, 6; 28:26).

16. Tiʼjju techel ma kubʼ qʼoʼn, ¿tiʼ xbʼaj toj jun restaurante ex tiʼ naj xkubʼ t-ximen Tomás?

16 ¿Tzeʼn jaku bʼaj jlu qiʼj? Qo ximen tiʼj jlu. Jun erman Tomás tbʼi, o tzikʼ nim ambʼil in najbʼen te ansyan ex at toj jun restaurante. In jaw labʼin Tomás tiʼj juntl ansyan Juan tbʼi aj in nok tkeʼyin in waʼn tukʼil juntl xuʼj ex nya t-xuʼjil. Kykabʼil in che tzalaj, in che tzeʼn ex in nok kychlen kyibʼ. In kubʼ t-ximen Tomás qa kyjel tkolin Juan t-xuʼjil ex in kubʼ t-xjelin jlu: «¿Okpe kʼelel kypan kyibʼ? ¿Tiʼ kbʼajel tiʼj kykʼwaʼl?». In tzaj bʼajxix tkʼuʼj Tomás tuʼn jlu, tuʼnju nya tzma tnejel maj in nok weʼ twitz jun nya bʼaʼn ik tzeʼn jlu. Bʼalo nim qe ax jlu jaku kubʼ tnaʼn.

17. a) ¿Tiʼ el tnikʼ Tomás tiʼj? b) ¿Tiʼ xnaqʼtzbʼil in nel qiʼn tiʼjju techel ma kubʼ qʼoʼn?

17 Pero tzʼayona nej. ¿Mape tzʼok tbʼiʼn Tomás tkyaqil tqanil tuʼntzun tkubʼ t-ximen jlu? Tojx qonikʼan aju xi llamarin tiʼj Juan. El tnikʼ Tomás tiʼj qa aju xuʼj attoq tukʼil Juan jun tanabʼ, aju ma tzikʼ nim ambʼil naʼmxtoq tok tkeʼyin twitz. Tuʼnju ikʼ jun rat toj tnam, kyaj bʼant tiʼj tuʼn kywaʼn junx ex mintiʼ bʼant tuʼn tten t-xuʼjil Juan kyukʼil. Chewix tkʼuʼj Tomás tej tok tbʼiʼn jlu. Ex tbʼanel tuʼnju naʼmxtoq t-xi tqʼamaʼn kye txqantl aju otoq tzʼok tkeʼyin. ¿Tiʼ xnaqʼtzbʼil in nel qiʼn tiʼj jlu? Qa noq jteʼxku abʼqʼi in qo ajbʼen te Jehová, nim toklen tuʼn tok qbʼiʼn tkyaqil tqanil naʼmxtoq tkubʼ qximen jun tiʼ.

18. Qa at nya bʼaʼn qxol tukʼil jun erman, ¿tiʼ jaku tzaj tuʼn jlu?

18 Qa at jun nya bʼaʼn qxol tukʼil jun erman, mas kwest tuʼn tel qnikʼ tiʼj jun nya bʼaʼn jaku tzaj. Qa ma tzʼok qqʼoʼn qwiʼ tiʼjju nya bʼaʼn at qxol tukʼil erman jakulo kubʼ qximen qa ax tok ma bʼant jun nya bʼaʼn tuʼn. Ex tuʼn jlu jaku bʼant tuʼn t-xi qbʼiʼn naj alkyexku nya bʼaʼn tqanil jaku tzaj qʼamaʼn tiʼj. A jlu in tzaj tyekʼin qa jaku kubʼ qximen jun nya bʼaʼn kyiʼj erman qa at qqʼoj kyiʼj (1 Tim. 6:4, 5). Tuʼn miʼn tbʼaj jlu, miʼn txi qqʼoʼn ambʼil tuʼn tten qʼoj toj qanmi, moqa tuʼn ttzaj tloʼch qkʼuʼj kyiʼj txqantl. Bʼaʼn tuʼn ttzaj qnaʼn qa il tiʼj tuʼn kyok qkʼujlaʼn qe erman ex tuʼn tkubʼ qnajsaʼn kyil tuʼn tkyaqil qanmi (kjawil uʼjit Efesios 4:2, 32).

IN CHE XQʼUQIN NABʼIL TOJ TYOL DIOS QIʼJ

19, 20. a) ¿Alkyeqe nabʼil toj Tyol Dios jaku che onin qiʼj tuʼn telxix qnikʼ kyiʼj tqanil? b) ¿Tiʼ qo xnaqʼtzal tiʼj toj juntl xnaqʼtzbʼil?

19 Toj xnaqʼtzbʼil lu, ma tzʼel qnikʼ tiʼj qa at oxe tiquʼn kwest tuʼn tok qbʼiʼn tkyaqil tqanil toj ambʼil jaʼlo ex tuʼn jlu mintiʼxix in nel qnikʼ tiʼj: chʼixme tkyaqil tqanil in nul qukʼil nya tzʼaqli, nya ax tok ex in bʼaj jlu tuʼnju aj il qoʼ. ¿Tiʼ jaku tzʼonin qiʼj? Ma qo xnaqʼtzan tiʼj qa nim toklen tuʼn t-xi qbʼiʼn junjun nabʼil toj Tyol Dios. Jun kyxol qe jlu in tzaj tqʼamaʼn qa mintiʼ tnabʼil jun xjal aj t-xi ttzaqʼweʼn naj jun yol naʼmxtoq tok tbʼiʼn tkyaqil tqanil ex qa tuʼn jlu jaku kubʼ tchʼixwi (Prov. 18:13). Ax ikx in tzaj tnaʼn juntl nabʼil qe qa mintiʼ tuʼn t-xi qbʼiʼn tkyaqil yol qa naʼmxtoq tok qbʼiʼn qa ax tok (Prov. 14:15). Ex te mankbʼil, noq jteʼxku abʼqʼi in qo ajbʼen te Jehová mintiʼ tuʼn tok qeʼ qkʼuʼj tiʼj qnabʼil (Prov. 3:5, 6). In che xqʼuqin nabʼil toj Tyol Dios qiʼj aj qtzaj kyonin tuʼn kyajbʼen tqanil toj tumel quʼn, tuʼn qjyoʼn tiʼj tqanil axix tok tuʼn tel qnikʼ tiʼj jun tiʼ ex tuʼn tjaw qjyoʼn aju mas bʼaʼn.

20 Noqtzun tuʼnj, atx juntl nya bʼaʼn tuʼn tel qnikʼ tiʼj. ¿Alkye? Aju tuʼn qok ten yolil nya bʼaʼn tiʼjju in nok qkeʼyin. Toj juntl xnaqʼtzbʼil kʼelel qnikʼ tiʼj oxe tiʼchaq jaku qox tiʼn tuʼn qyolin kyiʼj txqantl ex tiʼ jaku bʼant quʼn tuʼn miʼn tkubʼ qbʼinchaʼn jlu.

^ taqik' 8 Qʼonka twitza tiʼj Anuario 2004, t-xaq 110 ex 111, ex tiʼj Anuario 2008, t-xaq 133 a 135.