1, 2. 1) ¿Ti diˈib jëjpˈam mbäät nduˈunëm niˈamukë Dios mëduumbë, ets tiko? 2) ¿Ti nˈixäˈänëm mä tyäˈädë artikulo?

TA DIˈIB jëjpˈam mbäät nduˈunëm niˈamukë Diosmëduumbë: tsojkëp nˈijxëm pën tëyˈäjtën o kyaj ja informasion diˈib të nyajtuknigajxëm ets taanëmë net nmëbëjkëm pën duˈunën tijaty yˈixëty (Prov. 3:21-23; 8:4, 5). Pën kyaj duˈun nduˈunëm, tsojk njotmaybyatëm, mët ko Satanás etsë jyaˈay yajmäˈädaampy ja jot winmäˈäny (Éfes. 5:6; Kol. 2:8). Per parë nnijäˈäwëm wiˈix tijaty tyëyˈäjtënëty, tsojkëp jawyiin nnijäˈäwëtyäˈäyëm wiˈix tijaty yˈixëty. Pääty mä Proverbios 18:13 jyënaˈany: “Ko pën tˈatsoowëmbity tuˈugë jotmay mä tkamëdoynyëm, tsuuˈat lokëˈat yëˈë ets tsoytyuˈun”.

² Mä tyäˈädë artikulo yëˈë nˈixäˈänëm tiko tsyiptaˈaky nnijäˈäwëtyaˈayëm wiˈix meerë tijaty yˈixëty parë nnijäˈäwëm pën tëyˈäjtën. Nan nˈixäˈänëm kanäk pëkyë käjpxwijën diˈib yajkypyë Biiblyë etsë ijxpajtën diˈib mbäät xypyudëjkëm parë nˈijxëm pën tëyˈäjtën o kyaj ja informasion diˈib të nyajtuknigajxëm.

3. ¿Tiko mbäät nguytyuˈunëm ja käjpxwijën diˈib miimp mä Proverbios 14:15? (Ixë dibujë).

³ Tyam, duˈunyë xytyukxëdujtpajtëm mayë informasion,  extëm mä Internet o mä telebisionk, jantsy kanäk pëky tijaty yajmaytyaˈaky. Nan may xynyijäjtëmë korree, mensaje ets nanduˈun xynyijäˈäyëmë nmëtnaymyaayëbëˈäjtëm o nwinˈixyˈäjtëm. Per oy ko nnaygyuentˈäjtëm, pesë jäˈäy diˈibë axëkwinmäˈäny myëdäjtypy, yajwaˈkxypyë informasion diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty ets tëgatsyaty tnimaytyaˈaky extëm tijaty tyuny jyatyëty. Pääty, tsojkëp mëk nnaygyuentˈäjtëm ets nbayoˈoyëm yajxon pën tëyˈäjtën tijaty muum ngäjpxëm ets nmëdoˈowëm. ¿Diˈibë kyäjpxwijën mbäät xypyudëjkëm? Proverbios 14:15 jyënaˈany: “Diˈib kyaj ti tnijawë myëbëjktaapy tukëˈëyë ayuk, per diˈib wijy wyinmaapy mä nyaswäˈägë”.

4. 1) ¿Wiˈix xypyudëjkëmë Filipʉs 4:8, 9 parë nwinˈijxëm ti ngäjpxäˈänëm? 2) ¿Tiko jyëjpˈamëty nmëdäjtëmë informasion diˈib tëyˈäjtën? (Ix nanduˈunë rekuäädrë “ ¿Mä mbäät nbatëmë informasion diˈib tëyˈäjtën?”).

⁴ Parë nnijäˈäwëm ti ndunäˈänëm mä jukyˈäjtën, tsojkëp ndukwäˈkpajtëm ja informasion diˈib xytyuknijäˈäwëm wiˈix meerë tijaty yˈixëty. Pääty nˈokwinˈijxëm yajxon tijaty ngäjpxëm (käjpxë Filipʉs 4:8, 9). Kyaj nëgoobë xëëw tiempë nyajtëgoˈoyëm mä Internet mäjaty myinyë notisyë diˈib kyaj nëgoo tyëyˈäjtënëty o ngäjpxëmë korree o mensaje diˈibë jäˈäy myaytyäägëdijttëp. Per diˈib mas kutsëˈëgë, yëˈë ko ndëjkëm mä sitio diˈib jyaˈäjttëbë apostatas. Pes yajxaamandëp ja mëbëjkën ets nan wyijtsmäˈttëp ja tëyˈäjtën. Tukëˈëyë tyäˈädë informasion kyaj mbäät xypyudëjkëm parë oy tijaty nduˈunëm. Ninäˈä mbäät ngawinmäˈäyëm ko kyaj tˈaxëktunäˈäny ja jot winmäˈäny ets ja jot korasoon (1 Tim. 6:20, 21).

5. ¿Ti yajtukˈawäˈänëdë ja israelitëty diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty, ets wiˈix wyimbëtsëëmy?

⁵ Ko nmëbëjkëmë notisyë diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty, mbäät mëjwiin kajaa nguˈayoˈonbatëm. Extëm nˈokpëjtakëm, ko Moisés tkejxy ja nimäjmajtskpë käjpn niˈˈijxpë mä ja Nax diˈib Yajtukwandaktë, nimäjk kyaj oy tnimaytyaktë (Núm. 13:25-33). Ets kom nëgooyë ojts tëgatsy tnimaytyaknëdë, ta ja israelitëty tsyëˈkëtyaaytyë (Núm. 14:1-4). Waˈan winmääytyë: “Pën nimäjk ja käjpn niˈˈijxpë duˈun jyënäˈändë, pesë tyäˈädë jantsy tëyˈäjtën yëˈë”. Pääty kyaj tnekymyëdowandë extëm jyaˈˈanmääyëdë Josué mëdë Caleb, diˈibë nety tëyˈäjtën maytyaktëp (Núm. 14:6-10). Ja israelitëty yëˈë myëbëjktë wiˈix yˈanmääyëdë ja nimäjkpë ets kyaj ojts jawyiin tpayoˈoytyë wiˈix meerë tijaty yˈixëty ets nan kyaj ttukˈijxpajttë Jyobaa.

6. ¿Tiko kyaj mbäät mëjˈixy mëjmëdoy njäˈäwëm ko Diosë kyäjpn axëëk yajnimaytyäˈägët?

⁶ Tsojkëp nnaygyuentˈäjtëm ko Diosë kyäjpn axëëk yajnimaytyäˈägët. Nˈokjamyajtsëm ko Satanás nyiwäämbejtypy pënaty Dios mëduundëp (Diˈibʉ Jat. 12:10). Jesus ojts xytyukˈawäˈänëm ko ja nmëtsipˈäjtëm wiˈixëm xyjantsy xynyiwäämbatäˈänëm (Mat. 5:11). Pën njaygyujkëm ti tyäˈädë yˈandijpy, ta kyaj mëjˈixy mëjmëdoy njäˈäwëm ko Diosë kyäjpn yajnimaytyäˈägët axëëk.

7. ¿Ti mbäät nnayajtëˈëwëm mä ngakajxëm tuˈugë mensaje o correo electrónico?

⁷ ¿Njantsy tyuknigajxëmë korree o mensaje pënaty mëët nnaymyaˈayëm o ja nwinˈixyˈäjtëm? Ko nˈoymyëdoˈowëm tuˈugë notisyë o tuˈugë eksperiensyë, ¿duˈun nˈadëtsëm extëmë notisyeerë diˈib jawyiin jayëjp tijaty jyantsy myaytyakojpy? Mä ngakajxëm tuˈugë mensaje o correo electrónico, oy ko nnayajtëˈëwëm: “¿Ijtpëts seguurë ko tëyˈäjtënë tyäˈädë? ¿Nnijäˈäwëtyaabyëts wiˈix meerë tijaty yˈixëty?”. Pën kyaj nˈijtëm seguurë, oy ko kyaj nˈagajxwäˈkxëmë informasion diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty mä nmëguˈukˈäjtëm. Mas oy ko nbaˈanëm mä jyënaˈany “borrar” ets kyaj mä jyënaˈany “enviar”.

8. 1) ¿Ti nmëtsipˈäjtëm të ttundë mä näägë lugäär? 2) ¿Ets wiˈix mbäät axtë nˈokpudëjkënë ets kyaj nbëjkëmë kuentë?

 ⁸ Ta jatuˈugë jotmay ko netyë nˈagajxwäˈkxëmë correo electrónico o mensaje. Mä näägë lugäär të kyubokyë Diosë tyuunk, ets mbäädë net ja nmëtsipˈäjtëm dyajwäˈkxtë maytyaˈaky diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty parë tˈatsëˈëgëdë nmëguˈukˈäjtëm o parë kyaj nyaytyukjotkujkˈatëdët. Tam nyëjkxkojnë tiempë ko duˈun tyuun jyäjttë mä Unión Soviética. Ja polisiyëty diˈibë nety yajtijtëp KGB, ojts dyajwäˈkxtë maytyaˈaky diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty, jyënandë ko niganääk diˈib yajnëjkxtëbë jëjpˈamˈäjtën të tkëyaktë ja myëguˈuktëjk. * Jotmaymyëët njënäˈänëm ko nimay tmëbëjktë ets ttukpëtsëëmduttë ja Diosë kyäjpn. Ets oy nimay ok jyajëmbijttë, tam diˈib ninäˈä kyanekyjyëmbijttë, pes tyim yajtëgooytyë ja myëbëjkën (1 Tim. 1:19). ¿Ti mbäät nduˈunëm parë kyaj duˈumbë jotmay nyajjaˈäjtëm? Ko ninäˈä ngaˈˈagajxwäˈkxëmë mensaje diˈib kyaj nnijäˈäwëm pën tëyˈäjtën o diˈib kyaj pyudëkë. Kyaj yˈoyëty tijaty ndimmëbëjktäˈäyëm o nwinmäˈäyëm ko ak tëyˈäjtën. Nˈokpayoˈoyëm jawyiin wiˈix meerë tijaty yˈixëty.

9. ¿Tiko ja tuk pëky tsyiptaˈaky nnijäˈäwëtyaˈayëm wiˈix meerë tijaty yˈixëty?

⁹ Ja tuk pëky tiko tsyiptaˈaky nnijäˈäwëtyaˈayëm wiˈix meerë tijaty yˈixëty, yëˈë ko näägë notisyë kyaj nëgoo tyëyˈäjtënëty o tap diˈib kyuyuˈtstëp. Ets pën yajmëdëjkëp waanë anëë, mbäät nyajwinˈëˈënëm. ¿Ti mbäät nduˈunëm parë kyaj duˈun njäjtëm? (Éfes. 4:14).

10. 1) ¿Tiko ja israelitëty jawaanë tkayajkutëgooytyë ja myëguˈuktëjk? 2) ¿Ti pudëjkëdë parë kyaj duˈun ttuundë?

¹⁰ Min nˈokˈijxëm ti tuun jäjtë jam Israel, ja tiempë mä jyukyˈajtyë Josué (Jos. 22:9-34). Ja israelitëty diˈib wiink triibu, myëdoyˈäjttë ko tyëëm yˈäätsë Rubén, Gad ets nigujkwaˈkxy ja tyëëm yˈäätsë Manasés të nety dyajpëdëˈëktë tuˈugë mëj altaar jam Jordán mëjnëëbëˈam. Tyäˈädë tëyˈäjtënë nety, per kyaj nety yajxon tnijäˈäwëdë tiko të dyajpëdëˈëktë. Ko duˈun ja myëguˈuktëjk tnijäˈäwëdë, ta wyinmääytyë ko të tmastuˈuttë Jyobaa, ets ta ttuknibëjtakëdë parë  nëjkx dyajkutëgoyäˈändë (käjpxë Josué 22:11, 12, TY). * Per jawyiin tkajxtë niganäägë yetyëjk diˈib tyukjotkujkˈäjttëp parë tpayoˈoytyët wiˈix tijaty yˈixëty. Tyäˈädë yetyëjkëty, ta yajtukmëtmaytyaktë ko kyaj ja altaar të tkojtë parë jam yoxäˈän nyogäˈändë. Yëˈë duˈun parë ja tyëëm yˈääts tjamyatstët ok, ko yëˈëjëty nan myëduundëbë netyë Jyobaa. Seguurë ko ja israelitëty agujk jotkujk nyayjyäˈäwëdë ko jawyiin ojts tpayoˈoytyë wiˈix meerë tijaty yˈixëty ets kyaj dyajkutëgooytyë ja tëgëëkpë triibu.

11. 1) ¿Wiˈixë Mefibóset tkuˈayoˈonbatë ko yajniwäämbejty? 2) ¿Tixyëbë David jawyiin ojts ttuny?

¹¹ Mbäät oypyënëty axëëk nyayjyawëty ko tëgatsy yajnimaytyäˈägët, oy dyuˈunëty o kyaduˈunëty. Duˈun jyajty ja Mefibóset, ja rey David oyjyaˈaytyak mët yëˈë ets myooyëmbijt tukëˈëyë ja nax diˈibë nety jyaˈäjtypy ja tyatwelë Saúl (2 Sam. 9:6, 7). Per tëgok, ta David nyimiinë tuˈugë jäˈäy diˈib nyiwäämbajtë Mefibóset. Ets kyaj jawyiin ojts tpayoˈoy pën tëyˈäjtën nëgooko ojts tpëjkëtyaˈay ja nyax kyam (2 Sam. 16:1-4). Koonëm mëët nyaybyatë Mefibóset, taanëm tpëjkyë kuentë ko kyajtëmë nety yˈoyëty diˈib të ttuny ets ta tˈanmääy parë kujkwaˈkxy tmëwëˈëmët ja nyax (2 Sam. 19:24-29). David ojtsxyëp tijaty ttuny tëyˈäjtën myëët, koxyëbë jawyiin ojts tpayoˈoy wiˈix meerë tijaty yˈixëty ets kyajxyëp alokë tijaty ttuuny.

12, 13. 1) ¿Ti Jesus tyuun ko yajniwäämbejty? 2) ¿Ti mbäät nduˈunëm pën yajniwäämbajtëm?

¹² ¿Ti mbäät nduˈunëm pën yajtukniwäämbajtëm diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty? Wenë, Jesus mëdë Juan Yajnëbajtpë nanduˈun jyäjttë (käjpxë Mateo 11:18, 19, TY). * ¿Ti tyuunë Jesus? Kyaj jam ja xyëëw tiempë dyajtuuny ets ja jyot myëjääw parë nyaynyikäjpxtutë, niˈigyë tˈanmääy ja jäˈäyëty ets tˈixtët wiˈix yëˈë jyukyˈaty, tijaty tyuumpy ets tijaty tukniˈˈijxëp. Pesë Jesus jyënany: “Jää nyikëxëˈëky ja [Dios] ja wyijyˈajtën kyejyajtën ma winë yajtunyën”.

¹³ ¿Ti tyäˈädë xytyukniˈˈijxëm? Ko mbäät näˈätyë jäˈäy xyˈëbat xykyäjpxpatëm o xynyimaytyakëm extëm axëëk xyyajwëˈëmëm. ¿Ti mbäät nduˈunëm? Njukyˈäjtëm tsuj yajxon extëm kyaj pën tmëbëkët wiˈix nyajnimaytyakëm. Nˈokpanëjkxëmë yˈijxpajtënë Jesus, ko njukyˈäjtëm tëyˈäjtën myëët extëm nyigëxëˈëgët ko kyaj tyëyˈäjtënëty wiˈix nyajniwäämbajtëm o nyajnimaytyakëm.

14, 15. ¿Tiko kyaj mbäädë këˈëm winmäˈäny nyajtuˈunëm?

¹⁴ Të nˈijxëm ko tsiptakp nnijäˈäwëm wiˈix meerë tijaty yˈixëty. Ets ja tuk pëky tiko tsyiptaˈaky, yëˈë ko pokyjyaˈay nyajpatëm. Extëm nˈokpëjtakëm, waˈan jeky kujk nDiosmëduˈunënë ets niˈigyë nmëdäjtënë ja jot winmäˈäny ets ja wijyˈäjtën parë njaygyujkëm wiˈix tijaty yˈixyëty, ets waˈanë nmëguˈukˈäjtëm mëj xyyaˈijtëm. Perë tyäˈädë mbäät tyuny extëm tuˈugë trampë.

¹⁵ ¿Wiˈix? Ko ogäˈän nwinmäˈäyëm ko njäjt nnijäˈäwëm tijaty ets ja këˈëm winmäˈäny nyajtuˈunënë. Axtë mbäädë net njënäˈänëm ko njaygyujkëm tuˈugë jotmay oy nganijäˈäwëtyaˈayëm wiˈix tijaty yˈixëty. Per ko duˈun  nwinmäˈäyëm jantsy kujotmay, pesë Biiblyë yajxon xyˈanmäˈäyëm: “Këdii mgëˈëm winmäˈäny xyyajtuny” (Prov. 3:5, 6; 28:26).

16. Mä ja ijxpajtën, ¿ti diˈib tuun jäjtë mä tuˈugë komedoor, ets wiˈixë ojts wyinmääygyojy ja Tomás?

¹⁶ Per ¿wiˈix mbäät duˈun njäjtëm? Min nˈokpëjtakëm tuˈugë ijxpajtën. Nˈokwinmäˈäyëm ko Tomás diˈib jeky kujk tyuunë mëjjäˈäy, kyay mä tuˈugë komedoor. Ets ta ajotkumonë tˈijxpääty ko tam kyayë Juan mëdë wiink toxytyëjk, jyantsy kyäjpx jyantsy myaytyäˈäktë, xyiˈik xyondë ets axtë nyaymyënanëdë. Tomás ta wyinmay tiko duˈunë Juan tˈoktimwinˈëˈënë ja kyudëjk ets ta jyënaˈany: “¿Ti waˈanë net yaˈˈajääywyäˈkxët? ¿Ets wiˈixë net yˈokˈittët ja yˈuˈunk yˈënäˈk?”. Tomás ta niˈigyë jyantsy jyotmaytyuktëkë, pes të duˈumbë jotmay tˈokˈijxpë. Seguurë ko ëtsäjtëm nan jotmaytyuktëjkëmxyëp.

17. 1) ¿Ti diˈibë Tomás nyijäˈäwë? 2) ¿Ti tyäˈädë ijxpajtën xytyukniˈˈijxëm?

¹⁷ Per min waanë nˈokwinmäˈäyëm. ¿Nyijäˈäwëtyaabyë netyë Tomás wiˈix meerë tijaty yˈixëty parë duˈun wyinmääygyojët? Mä tadë koots, ta ojts tmëgajpxyë Juan. Ta yˈanmääyë ko ja toxytyëjk diˈib mëët ojts të kyay, yëˈë myëgaˈax diˈib tëëyëp mëët yˈaknaybyaatyëty. Ets kom jeˈeyë nety tyuˈunaxy tuk oorë majtsk oorë, pääty ojts nyëjkxtë kaabyë, jeˈeyë ko ja kyudëjkë Juan kyaj ojts myadaˈaky. Ko Tomás duˈun tmëdooy, tim kujkë ja yˈääw jyot. Yˈoyëty ko kyaj nety pën të ttukmëtmaytyaˈaky. Tyäˈädë yëˈë xytyukniˈˈijxëm ko oy jantsy jeky kujk nDiosmëduˈunënë, jëjpˈam ets jawyiin nbayoˈoyëm wiˈix meerë tijaty yˈixëty, mä kyajnëm njënäˈänëm ko jantsy duˈunë duˈun.

18. ¿Ti diˈib mbäät axëëk xyyajwinmäˈäyëm mä ja nmëguˈukˈäjtëm?

¹⁸ Pën kyaj oy mëët nnaymyënëjkxëm tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm, mbäät tsyiptaˈaky nnijäˈäwëm wiˈix meerë tijaty yˈixëty mä ja jotmay diˈib myëdäjtypy. Pën kyaj nyajtëgäjtsëm ja winmäˈäny, mbäädë net nëgoo tii nbawinmäˈäytyëˈëwëm, ets njantsy myëbëjkojëm ko pën wiˈix nyimaytyäˈägëdët. ¿Ti tyäˈädë xytyukniˈˈijxëm? Ko pën ndukˈakˈäjtëm tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm, mbäädë net nbëjtakëm tëy tudaˈaky diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty (1 Tim. 6:4, 5). Parë kyaj duˈun njäjtëm, ninuˈun mbäät nganasˈijxëm ets mä jot korasoon tsyënääytyaknbëkëdë nayˈaxëkˈixë ets ko ti nnaywyinaxëjäˈäwëm. Nˈokjamyajtsëm ko jëjpˈam ntsojkëm ja nmëguˈukˈäjtëm ets nmaˈkxëm amumduˈukjot (käjpxë Éfesʉ 4:2, 32).

19, 20. 1) ¿Diˈibatyë Biiblyë kyäjpxwijën mbäät xypyudëjkëm parë nnijäˈäwëm wiˈix meerë tijaty yˈixëty? 2) ¿Ti nˈixäˈänëm mä jatuˈukpë artikulo?

¹⁹ Tyam, tsiptakp ets nnijäˈäwëm wiˈix meerë tuˈugë jotmay yˈixëty, o pën tëyˈäjtën o kyaj. ¿Tiko? Yëˈko tukëˈëyë informasion diˈib xynyijäjtëm kyaj kyaˈpxyëty, kyaj tëyˈäjtën myaytyaˈaky ets nan pokyjyaˈay nyajpatëm. ¿Ti mbäät xypyudëjkëm? Ko nbanëjkxëmë Biiblyë kyäjpxwijën. Proverbios 18:13 jyënaˈany ko pën nˈatsoˈowëmbijtëm tuˈugë jotmay mä kyajnëm nmëdoˈowëm wiˈix tijaty yˈixëty, tsuuˈat lokëˈat yëˈë ets tsoytyuˈun. Proverbios 14:15 nan xytyukjamyajtsëm ko kyaj yˈoyëty nmëbëjkojëm tijaty nmëdoˈowëm pën kyaj jawyiin nbayoˈoyëm pën tëyˈäjtën. Ets mä Proverbios 3:5, 6 xyˈanmäˈäyëm ko kyaj mbäädë këˈëm winmäˈäny nyajtuˈunëm, oy jeky kujk njaDiosmëduˈunëm. Biiblyë kyäjpxwijën xypyudëkëyäˈänëm, per net pën nbayoˈoyëm mä myinyë informasion diˈib tëyˈäjtën parë nnijäˈäwëm wiˈix meerë tijaty yˈixëty ets nduˈunëm diˈib oybyëtsëmëp.

²⁰ Per ta jatuˈugë jotmay diˈib tsojkëp nimaytyakëm. ¿Diˈibë? Ko tëgatsy nwinmäˈäygyojëm mä nmëguˈukˈäjtëm mët ko jeˈeyë nˈijxëm nikëjxy këbajky. Mä jatuˈukpë artikulo nˈixäˈänëm tëgëk pëky ti mbäät duˈun xyyajwinmäˈäyëm ets wiˈix mbäät njëjpkudijëm.