PA MULANDU wakuti swe wina Klistu wa cisinka, tuzipizile ukumanya ivya kuvwambilizya icete ivisinka pano tutani tuzumile ukuti ivintu vimwi avya cisinka. (Imilu. 3:21-23; 8:4, 5) Nga tutamanyile ivya kuvwambilizya icete ivisinka, e Satana na wantu wakwe wangatuwipa. (Efe 5:6; Kol 2:8) Fwandi tungasinincizya vye ukuti vinwu avya cisinka nga twamanya ivisinka. Pa Imilumbe, 18:13 pakati, “wazipila ukuteyelezya pano utani utololele. Ndi utanga uyivwichiaya ye watumpa swinya ukuyikwelengula.”

² Mwe coo icipande, twandi tusambilile pe vino vingalenga tupotwe ukumanya ivisinka swinya tuzumile ni vya wufi. Twandi tusambilile pa visinka vya masundo ya mu Baibolo na malyasi yano yangalenga twavwambilizya icete ivisinka.

3. Amulandu ci wuno tuzipizile ukukoncela icisinka ca mu Baibolo cino cawa pa Imilumbe 14:15? (Lolani icikope pa ntaliko yisambililo.)

³ Mwe yaa amanda awantu wakakwivwa nukuwazya amalyasi amavule pa Intaneti, pa TV, mu manyuzipepa na pa ma rediyo. Awantu awavule wakapocelela amakala pa Intaneti, amameseji pa foni swinya wakakwivwa amalyasi yanji ku viwuza vyawo na kwe wano wamanyana nawo. Swinya cazeka sana kwe wano wakasalanganya amalyasi ya wufi ku mufulonye nu kunyonganya ivisinka, tuzipizile ukucenjela nukuvwambilizya nga ca kuti yayo amalayasi aya cisinka. Acisinka ci icisundo cino cingatwavwa? Pa Imilumbe 14:15 pakati “Umutumpe akasuwila chisuwile suwile; umuntu muchenjele akayipechela.”

4. Uzye vino vyawa pa Awafilipi 4:8, 9 vingatwavwa wuli ukusola icete ivya kuwazya, swinya amulandu ci wuno cacindamila ukumanyila vyo-o ivisinka? (Lolani akambokosi kano kakuti “ Vimwi Vino Vingatwavwa Ukumanya Ivisinka.”)

⁴ Tuzipizile ukumanya ivisinka pa kuti twasola icete ivya kucita. Fwandi tuzipizile twasola icete ivya kuwazya. (Wazyani Wafilipi 4:8, 9.) Tutazipizile twasumba impindi mukutamba amalyasi ya wufi pa Intaneti nanti ukuwayza amalyasi yano yatakweti ni visinka yano wakatuma pa Intaneti. Tutazipizile twaya maka maka na pa mawebusayiti pano awasangu wakalemba ivyewo. vino awasangu wakalondesya akuvulunganya awantu wa kwe Leza nukulenga watalike ukuvwilika icisinka ca mu Baibolo. Nga tutamanyile ivisinka vimwi tutanga tusole icete ivyakucita. Fwandi tutalola ngati amalyasi ya wufi yatanga yatusovye.​—1 Tim. 6:20, 21.

5. Ali lyasi ci ilya wufi lino awina Israeli wivwile, swinya avyani vino wacisilepo?

⁵ Nga twazumila ilyasi lyawufi, ivintu vingatuwipila. Ku cakulolelako, yelenganyani pe vino vyacitisile mu mpindi ya kwe Musa pano watumile inengu 12 kukulengula Insi ya Wulayo, inengu 10 zyalesile ilyasi lya wufi. (Imp 13:25-33) Ilyasi lya wufi luino walanzile lyasakamisile awantu wa kwe Yehova. (Imp. 14:1-4) Cani calenzile awantu wasakamale? Ncepamwi welenginye ukuti pa mulandu wa kuti inengu zino zyalesile iliwipe zyavuzile, lifweile lyalinji alya cisinka. Wakanile ukuteyelezya kwi lyasi ilizima lino e Joshua nu Kalebu walanzile. (Imp. 14:6-10) Ukucila ukusuwila Yehova nukuvwambilizya ivisinka, wawa awantu wazumizile ilyasi lya wufi. Woo vino wa cisile waluvinye!

6. Amulandu ci wuno tutazipizile ukuzungucila nga twivwa awantu wakuwipizya Inte zya kwe Yehova?

⁶ Tuzipizile ukucenjela nga twivwa ilyasi limwi pa wantu wa kwe Yehova. Tutazipizile twakwiwilila ukuti e Satana akawipizya awawomvi wa kwe Leza awa cisinka. (Ukuw 12:10) E Yesu wavwanzile ukuti awantu wano watupata ‘waliwatuwipizya uwufi uwupusane pusane.’ (Mat. 5:11) Nga tukwelenganya pe vino e Yesu walanzile, tutanga tuzunguke nga twivwa awantu wakuwipizya awnatu wa kwe Yehova.

7. Avyani vino tuzipizile ukwelenganyapo pano tutani tutumile awantu vimwi pa Intanenti nanti pa foni?

⁷ Uzye mwakunda ukutumila iviwuza vinu na wano mwamanya ivyewo pa Intaneti nanti pa foni? Nga mwakunda ukucita woo, nga mwalola ilyasi ilipya pa TV, pa Intaneti, mu nyuzipepa nanit nga mwivwa vino vyaciticizile awantu wamwi, pamwi mungalaola ngati amwe wano muzipizile ukutalicilapo ukumanyisya awnatu ndi vino wakalemba wa malyasi wakacita. Nomba pano mutani mututmile wanji, muzipizile ukuyiwuzya ukuti: ‘Uzye nsinincizizye ukuti lyoo ilyasi alya cisinka? Uzye manyile ivisinka pe lyoo ilyasi?’ nga ca kuti mutasinincizizye, mungasalanganya ilyasi lya wufi ku wanawitu ukwasowa nukwiluka ukuti alya wufi. Nga cakuti mukuvwilika ilyasi limwi lyo muzipizile ukulifuuta ukucila ukulituuma.

8. Avyani vino wano watupata mu nsi zinji wakacita, swinya tungasalanganya wuli amalyasi ya wufi ukwasowa nu kumanya?

⁸ Kwawa umulandu na wunji wuno tutazipizile ukukalawucila ukutumila wumwi vimwi pa Intaneti nanti pa foni. Mu nsi zimwi, uwuteko wutazumilizya awanawitu ukucita vimwi pa mulandu wa kuti wawinda umulimo witu. Wano watupata mwe zyoo insi pamwi wangasalanganya ilyasi lino lingalenga tutiine nanti tuleke ukusuwilana. Katulande pe vino vyacitisile mu nsi yino witanga ukuti Soviet Union. Wakapokola wano witanga ukuti KGB, wasalanganyanga amalyasi yawufi aya kuti awanawitu wano watungululanga wapondocezile awantu wa kwe Yehova. a Awanawitu awavule wazumizile lyoo ilyasi lya wufi, coo calenzile wafume mwi wungwe lya kwe Yehova. Ala citazifile! Icizima aca kuti awavule wizile awanyoka mwi wungwe na swinya, nomba wamwi walazile wapitilila wowonye. Walesile ukuwa ni suwilo. (1 Tim. 1:19) Avyani vino tuzipizile ukucita pa kuti ivya musango woo vitiza vituciticile? Mutati muwasalanganya ilyasi lya wufi nanti lino lisi ni visinka. Mutazumila consinye cino mwivwa. Muwasinincizya ukuti avya cisinka.

9. Avyani vinji vino vingalenga tupotwe ukumanya nga cakuti ilyasi alya cisinka?

⁹ Amalyasi muno mukawa vye ivisinka vitici nayo yangalenga tuupotwe ukumanya nampo nga vimwi avisinka nanit awe. Nga cakuti mwi lyasi muli vye ivisinka vitici lingasovya awavule. Avyani vino tuzipizle ukucita pakuti amalyasi ya wufimuno mukawa ivisinka vye vitici yatatusovizye?​—Efe 4:14.

10. Acani cino calenzile awina Israeli wavwambe ukuya mukulwisya wa munyina, swinya acani cino calenzile watayako?

¹⁰ Katulande pe vino vyaciticizile awina Israeli wano wikalanga mbalama ya Luzi lwa Yordani mu manda ya kwe Joshua. (Josh. 22:9-34) Wivwile ilyasi lya kuti awina Israeli wano wikalanga kapela ka Luzi lya Yordani (umwiko wa kwe Rubeni nu wa kwe Gadi ne hafu wa mwiko wa kwe Manase) wazenzile icikomelo icikulu swinya icizima mupipi nu Yordani. Vyoo vino wivwile vyalinji avisinka. Nomba pamulandu wakuti wikalanga ku mbalama ya luzi lya Yordani wativwile ivisinka vyonsinye, welenginye ukuti awanyina wapondocezile Yehova, acino walongine pakuti waye walwe nawo. (Wazyani Joshua 22:9-12.) Nomba cino cazifile acakuti, pano watani waye mukulwa, watumile awonsi wano awasuwilwe ukuya mukuvwambilizya ivisinka. Avyani vino wazanile? Wazanile ukuti awina Israeli awa mu mwika wa kwe Rubeni nu wakwe Gadi ne hafu wa mwiko wa kwe Manase wazenzile icikomelo, nomba citalinji acakupelelapo inzuwi lelo calinji nukuwa we kalola. Umulandu wuno wacizenjezile apakuti kunkolelo wonsinye wize wamanye ukuti nawonye walinji awawomvi wa kwe Yehova awa cisinka. Awina Israeli wafwile wakunzile wowo vino watalicizile wavwambilizya iviisnka pano watani waye mukukoma awanyina pa mulandu ni lyasi lino wivwile lino lyalinji vye ni visinka vitici!

11. (a) Acani cino calenzile e Davidi afyenge Mefiboshete? (b) Acani cino Davidi wayine ukucita pakuti atamufyenga?

¹¹ Mwe yaa amanda wangatufyenga pa mulandu ni lyasi lino wamwi wasalanganya pe sweswe ukwasowa ukumanya ivisinka vyonsi. Katulande pa Mfumu Davidi ne Mefibosheti. E Davidi walinji nu mwezo wakupa swinya walinji ni cikuku kwe Mefibosheti, wamunyosezizye impanga yonsinye iya kwe Yisikulu e Shauli. (2 Sam. 9:6, 7) Nomba pa nsizi e Davidi wivwile ilyasi pe Mefibosheti lino atakunzile. Acino e Davidi waposile Mefibosheti vyonsinye vino wakweti ukwasowa nukuvwambilizya ivisinka. (2 Sam. 16:1-4) Pano Davidi wizile alanda ne Mefibosheti wizile ayiluka ukuti waluvinye pe vino wacisile swinya wamunyosezizye na vyonsinye vino wamuposile. (2 Sam. 19:24-29) E Davidi nga atafyenzile Mefibosheti atalicilapo ukuvwambilizya ivisinka pano atani acite vimwi.

12, 13. (a) Avyani vino e Yesu wacisile pano wamuwipizizye? (b) Avyani vino tuzipizile ukucita nga cakuti umuntu wasalanganya ilyasi lya wufi pe sweswe?

¹² Mungacita wuli nga cakuti wamiwipizya uwufi? E Yesu ne Yohani Kabatizya wamuwipizizye. (Wazyani Mateyu 11:18, 19.) Avyani vino e Yesu wacisile pano wamuwipizizye? E Yesu atasumbanga impindi na maka yakwe ukutalika ukuyipokolola. Lelo wawomelezizye awantu ukuwika amano kwe vino wacitanga na kwe vino wasambilizyanga pakuti wamanya ivisinka. Watili, “vino umuntu akacita avino vikalanjizya ukuti awa mano.”​—Mat. 11:19; NWT.

¹³ Cino tukusambililako kwe vino Yesu walanzile aca kuti, impindi zimwi awantu wangalanga iviwipe pe sweswe. Ncepamwi tungavwambisya nukuciata vimwi pakuti wamanye ivisinka na pakuti tuzifye izina litu. Lelo kwawa vino tungacita. Nga cakuti umuntu akusalanganya ilyasi lya wufi pe sweswe, tuzipizile ukuwacita vino vingalenga awantu walola ukuti akutuwipizya vye. Wulyanye vino calinji kwe Yesu, nasweswenye nga tukucita ivizima swinya tuli ni miwele imizima awantu wangamanya kuti vino awantu wamwi wakalanda pe sweswe avya wufi.

14, 15. Uzye ukusintilila pa mano yitu swe weneco kungawa wuli ngati aciteyo?

¹⁴ Ukukanapwililika nako kungalenga tupotwe ukumanya nga cakuti vimwi avya cisinka nanti awe. Nga nga cakuti twawombela Yehova pa myaka imivule? Pamwi tukalingulula swinya tukakwiluka. Ncepamwi awantu watucindika nkaninye pa mano yano twakwata. Naponye coco cingawa aciteyo!

¹⁵ Cingawa aciteyo nga tukusintilila pa mano yitu sweweneco. Tungatalika ukwelenganya ukulingana na vino tukwivwa ukutui avino twamanya. Tungatalika ukulola ngati tungamanya cino calenzile vimwi vicitike nanti aca kuti tutamanyile ivisinka vyonsinye. Citanga cizipe nga twatalika ukucita woo! Baibolo ikatusoka ukwasowa nukupita mumbali ukuti tutazipizile ukweyamila pa mano yitu swe weneco.​—Imilu. 3:5, 6; 28:26.

16. Mwe lyo-o ilyasi lya kwelenganya, avyani vino vyacitisile mu cikulwa muno awantu wakalila ivya kulya, swinya avyani vino wa Tom welengenye zuwa zuwa?

¹⁶ Kutulanjilile. Wanda wumwi mukazyelelema, e Tom wino wawomba wueluda pa myaka imivule walinji mu cikuulwa muno awantu wakaliila ivyakulya. Wangusile nkaninye pano waweni e John e eluda muwuye ali pi tebulo nu mwanaci wino ase wakwakwe. E Tom waweni e John nu mwanaci wakuseeka, wasansamusile swinya wakukutilana. Walile Tom walola woo wasakamile sana. Uzye coo cililenga itwala lyawo ukusila? Uzye e wakwakwe aliyivwa wuli? Ciliwa wuli ku wana wawo? E Tom walolapo umonsi wasya wakwakwe na wana. Uzye nga mwemwe amwe wano mwalolanga vyoo mungivwa wuli?

17. Mwe lyo-o ilyasi lya kwelenganya, avyani vino wa Tom wizile awamanya pa nsizi, swinya acani cino tukusambililako?

¹⁷ Nanti aca kuti e Tom welenginye ukuti e John atalinji ni cisinka kwe wakwakwe, uzye tungati wakweti ivisinka vyonsinye? Uwana wulyanye,e Tom watumizile e John foni. E Tom afwile wakunzile pano wamanyile ukuti weyo umwanaci jwalinji we nkazi ya kwe John wino wikalanga kwi tawuni linji. Papisile imyaka imivule ukufuma pano walolanizile. Pa mulandu wakuti wee umwanaci walinji pa wulendo, e John walinji nukulolana nawe mu cikuulwa muno awantu wakaliila ivya kulya. E muka Johni waposilwe ukuya ne wakwakwe pe wowo uwanda. Nomba cino cazifile aca kuti, e Tom atanenileko uwili wensinye vino waweni. Acani cino tukusambililako? Nanti acakuti twawombela Yehova pa myaka imivule, tuzipizile ukuvwambilizya ivisinka.

18. Acani cino cingacitika nga cakuti twapata umwanawitu?

¹⁸ Nga twapata umwanawitu mwi wungwe, tungapotwa ukuvwambilizya ivisinka. Nga cakuti twatwalilila vye ukupata umwanawitu tungatalika ukumutunganya. Acino nga twivwa ilyasi iliwipe pa mwanawitu pamwi tungazumila ukuti alya cisinka. Avyani vino tukusambililako? Nga ca kuti tukuvimbila umwanawitu tungatwalika ukumutunganya ukwasowa nukumanya ivisinka. (1 Tim. 6:4, 5) Nga tusi nu wuzuwa na kaso tutanga twatunganya awanawitu ukwasowa ukuwa ni visinka vyonsi. Pakuti tutawa na yoo imiwele imiwipe, tuzipizile ukukunda awanawitu nukuwatetela nga watuluvyanya.​—Wazyani Wakolose 3:12-14.

19, 20. (a) Avisinka ci ivya mu Baibolo vino vingalenga tuvwambilizye ivisinka pano tutani tuzumile cimwi? (b) Avyani vino tulisambilila mu cipande cino cikonsilepo?

¹⁹ Mwe yaa amanda tungapotwa ukumanya ivisinka amuno kwawa amalyasi ayawufi amavule, amalyasi yano yakawa ni visinka vye vitici, swinya tutapwililika. Avyani vino vingatwavwa ukumanya ivisinka? Akumanya ivisinka vya masundo ya mu Baibolo nukuvikonka. Icisinka conga icisundo lya mu Baibolo acakuti ukwasuka pano tutani tumanye ivisinka acansoni swinya akuyikwelengula. (Imilu. 18:13) Icisinka cinji cikatusambilizya ukuti tutazipizile twazumila consinye cino twivwa. (Imilu. 14:15) Icisinka cinji ici sundo acakuti, nanti twawombela e Yehova pa myaka imivule, tutazipizile ukweyamila pa mano yitu sweweneco. (Imilu. 3:5, 6) Ivisinka vya masundo ya mu Baibolo vingatucinjilila nga cakuti tukuvwambilizya ivisinka ku wantu wano twasuwila pa kuti tumanya nampo nga vimwi avya cisinka nanti awe pa kuti tuwasola icete ivya kucita.

²⁰ Lelo kwawa intazi na yinji. Yoo intazi, akupingula wawunji ukulingana na vino tukuwalola. Mu cipande cino cikonsilepo tulisambilila pe vimwi vino vikalenga twapingula wanji ukulingana na vino tukuwalola swinya tulisambilila na vino tungacita pakuti tutapingula awantu mwe yoo inzila.