1, 2. (a) Importante ba ita atu hatene saida, no tanbasá? (b) Ita sei koʼalia kona-ba saida iha lisaun neʼe?

ITA hotu presiza hatene oinsá atu hili didiʼak informasaun no uza informasaun sira-neʼe hodi halo konkluzaun neʼebé loos. (Provérbios [Amsal] 3:21-23; 8:4, 5) Se lae, fasil ba Satanás no ninia mundu atu halo kleʼuk ita-nia hanoin. (Éfeso 5:6; Koloso 2:8) Tan neʼe, atu halo konkluzaun neʼebé loos, ita presiza iha faktu oioin. Eskritura iha Provérbios 18:13 hatete: “Kuandu ema ida hatán kedas antes nia rona buat hotu, neʼe mak hahalok beik no sei hamoe nia an rasik.”

² Iha lisaun neʼe, ita sei haree saida mak halo susar ba ita atu buka faktu oioin hodi halo konkluzaun neʼebé loos. Ita mós sei haree Bíblia nia prinsípiu no ezemplu balu neʼebé ajuda ita atu hili didiʼak informasaun.

3. Tanbasá mak ita presiza halo tuir prinsípiu husi Provérbios 14:15? (Haree dezeñu iha leten.)

³ Ohin loron ita bele asesu informasaun oioin liuhusi internét, televizaun, no média seluk. Ita mós simu e-mail, mensajen, no istória oioin husi kolega sira. Dala ruma ita sente informasaun sira-neʼe mai la hotu deʼit. Tan neʼe ita presiza kuidadu. Dala ruma ita-nia kolega sira la iha hanoin neʼebé aat, maibé iha ema seluk neʼebé halo ho neon hodi habelar informasaun laloos ka la tuir faktu. Bíblia nia prinsípiu saida mak  bele ajuda ita atu hili didiʼak informasaun sira? Eskritura iha Provérbios 14:15 dehan: “Ema neʼebé la iha esperiénsia tau fiar ba liafuan hotu, maibé ema neʼebé matenek hanoin didiʼak kona-ba ninia hakat ida-idak.”

4. Oinsá mak Filipe 4:8, 9 bele ajuda ita atu hili didiʼak buat neʼebé ita lee, no tanbasá mak importante atu buka informasaun neʼebé loos? (Haree kaixa “ Ajuda balu atu buka informasaun neʼebé loos”.)

⁴ Ita presiza iha faktu neʼebé loos atu halo desizaun neʼebé diʼak. Tan neʼe ita presiza kuidadu tebes atu hili buat neʼebé ita hakarak lee. (Lee Filipe 4:8, 9.) Ita lakohi estraga tempu hodi lee notísias husi sítiu neʼebé ita la bele fiar, ka lee e-mail no mensajen sira neʼebé habelar deʼit lia-anin. Importante liu atu hasees an husi sítiu neʼebé ema soe-fiar sira uza hodi fó sai sira-nia ideia. Sira-nia hakarak mak atu halo fraku Maromak nia povu nia fiar no halo kleʼuk lia-loos. Informasaun neʼebé laloos halo ita foti desizaun neʼebé sala. Keta hanoin katak informasaun falsu sira la iha kbiit atu estraga Ita.​—1 Timóteo 6:20, 21.

5. Ema Izraél sira rona informasaun falsu saida, no neʼe fó impaktu saida ba sira?

⁵ Informasaun falsu bele lori rezultadu neʼebé aat. Porezemplu, haree toʼok saida mak akontese iha Moisés nia tempu bainhira espiaun naʼin-12 bá hafuhu rai neʼebé Maromak promete. Espiaun naʼin-10 lori fali informasaun neʼebé negativu. (Números [Bilangan] 13:25-33) Sira inventa lia oioin neʼebé halo Jeová nia povu taʼuk no laran-kraik. (Números [Bilangan] 14:1-4) Tanbasá mak povu sente hanesan neʼe? Karik tanba sira sente espiaun barak koʼalia buat neʼebé hanesan, tan neʼe informasaun neʼebé sira rona, sira hanoin neʼe mak loos. Ikusmai sira lakohi rona ba espiaun rua seluk neʼebé lori informasaun diʼak. (Números [Bilangan] 14:6-10) Duké buka-hatene didiʼak faktu sira no tau fiar ba Jeová, povu sira fiar deʼit informasaun neʼebé falsu. Sira halo buat neʼebé beik tebes!

6. Tanbasá ita la presiza hakfodak bainhira rona informasaun ruma neʼebé ladiʼak kona-ba Jeová nia povu?

⁶ Ita presiza kuidadu liuliu bainhira rona informasaun ruma kona-ba Jeová nia povu. Keta haluha katak Satanás sempre buka atu duun Maromak nia atan neʼebé laran-metin no “koʼalia aat” sira. (Apokalipse 12:10) Jesus fó avizu katak inimigu sira sei “koʼalia lia-bosok oioin neʼebé aat” hasoru ita. (Mateus 5:11) Se ita rona ba avizu neʼe, ita sei la hakfodak bainhira rona informasaun ruma neʼebé ladiʼak kona-ba Jeová nia povu.

7. Ita tenke husu saida ba Ita-nia an antes haruka e-mail ka mensajen ruma?

⁷ Ita gosta haruka e-mail ka mensajen ba kolega sira ka lae? Bainhira Ita haree ka rona informasaun foun ruma, Ita sente hanesan jornalista neʼebé hakarak fahe uluk informasaun neʼe ka lae? Antes haruka e-mail ka mensajen sira-neʼe, husu ba Ita-nia an: ‘Oinsá mak haʼu hatene katak informasaun sira-neʼe loos? Haʼu iha faktu saida deʼit?’ Se Ita iha duvida, karik buat neʼebé Ita habelar mak lia-bosok. Tan neʼe, se Ita mak iha duvida kona-ba informasaun ruma, keta haruka ba ema seluk. Hamoos kedas!

8. Inimigu iha rai balu halo saida, no se ita la kuidadu, oinsá mak ita bele apoia fali sira?

⁸ Iha perigu ida tan kona-ba haruka e-mail ka mensajen ruma antes hanoin uluk. Iha rai balu, ita la iha liberdade atu halaʼo ita-nia atividade, ka hetan bandu. Karik ita-nia inimigu iha rai sira-neʼe uza informasaun falsu ho neon atu halo taʼuk ita ka halo ita deskonfia malu. Neʼe mak buat neʼebé akontese iha Uniaun Soviétika  iha tempu uluk. Polísia intelijénsia husi Komité Seguransa ba Estadu Soviétika habelar lia-anin katak irmaun balu neʼebé kaer responsabilidade sai ona traidór ba Jeová nia povu. * Triste tebes tanba irmaun-irmán balu fiar ba informasaun falsu neʼe no husik Jeová nia organizasaun. Barak ikusmai fila fali, maibé balu nunka fila. Sira husik informasaun falsu sira-neʼe halakon sira-nia fiar. (1 Timóteo 1:19) Oinsá mak ita bele hasees an atu buat hanesan neʼe la akontese ba ita? Keta habelar informasaun negativu ka informasaun neʼebé la iha faktu. La bele fiar deʼit ba buat sira neʼebé Ita rona. Buka-hatene didiʼak faktu sira.

9. Saida tan mak bele halo susar ba ita atu halo konkluzaun neʼebé loos?

⁹ Dala ruma ita rona informasaun balu neʼebé ladún loos. Balu tan faktu la kompletu. Neʼe bele halo susar ba ita atu halo konkluzaun neʼebé loos. Ita la bele tau fiar ba istória neʼebé ladún loos. Ita bele halo saida hodi la monu ba istória sira hanesan neʼe?​—Éfeso 4:14.

10. Tanbasá mak ema Izraél sira besik atu halo funu hasoru sira-nia maun-alin, no saida mak ajuda sira hodi funu la akontese?

¹⁰ Mai ita haree buat neʼebé akontese ba ema Izraél sira iha Josué nia tempu neʼebé hela iha Mota Jordaun nia sorin oeste. (Josué [Yosua] 22:9-34) Sira rona informasaun katak ema Izraél sira iha Mota Jordaun sorin leste harii altár boot ida besik mota. Informasaun neʼe loos, maibé la kompletu. Neʼe halo ema Izraél iha parte oeste hanoin katak sira-nia maun-alin husi parte leste halo ona buat neʼebé kontra Jeová. Tan neʼe sira halibur hamutuk atu halo funu hasoru sira. (Lee Josué [Yosua] 22:10-12. *) Maibé antes ataka, sira haruka ema balu buka-hatene  faktu loloos husi ema Izraél sira iha parte leste. Ema sira-neʼe hetan informasaun saida? Afinál sira harii altár neʼe laʼós atu hasaʼe sakrifísiu ba maromak falsu sira, maibé atu sai monumentu deʼit hodi ema hotu bele hatene katak sira adora Jeová. Hanoin toʼok ema Izraél sira iha mota parte oeste nia ksolok hodi la halo funu hasoru sira-nia maun-alin, maibé uza tempu hodi buka-hatene didiʼak faktu sira!

11. (a) Oinsá mak Mefiboset sai vítima ba hahalok neʼebé la justisa? (b) Tuir loloos David bele halo saida hodi hahalok la justisa neʼe la akontese?

¹¹ Dala ruma ita mós bele sai vítima tanba ema habelar informasaun neʼebé ladún loos, ka informasaun neʼebé la kompletu kona-ba ita. Haree toʼok buat neʼebé akontese ba Saul nia bei-oan Mefiboset. Liurai David fó fali Saul nia rai hotu ba Mefiboset. (2 Samuel 9:6, 7) Maibé ikusmai David rona informasaun negativu balu kona-ba Mefiboset. David la buka-hatene uluk istória neʼe loos ka lae, nia foti fali Mefiboset nia rai hotu. (2 Samuel 16:1-4) Ikusmai, bainhira David koʼalia fali ho nia mak David foin rekoñese katak nia halo ona buat neʼebé sala, no fó fali rai balu ba Mefiboset. (2 Samuel 19:24-29) Se David mak uza tempu hodi buka-hatene uluk faktu sira duké halo desizaun ho ansi tuir informasaun neʼebé la kompletu, Mefiboset sei la monu ba situasaun la justisa neʼe.

12, 13. (a) Jesus halo saida bainhira ema koʼalia lia-bosok kona-ba nia? (b) Ita bele halo saida se ema ruma koʼalia lia-bosok kona-ba ita?

¹² Oinsá se ema ruma habelar lia-bosok kona-ba Ita? Neʼe akontese ba Jesus no João Batista. (Lee Mateus 11:18, 19.) Jesus halo saida? Nia la soe tempu no forsa atu fó prova katak istória sira-neʼe laloos. Nia fó laran-manas deʼit ba sira atu buka-hatene faktu sira liuhusi buat neʼebé nia halo no hanorin. Jesus dehan: “Liuhusi ema nia hahalok loos mak nia hatudu sai ninia matenek.”

¹³ Ita bele aprende lisaun importante husi Jesus. Dala ruma ema bele koʼalia buat neʼebé ladiʼak ka negativu kona-ba ita, no neʼe bele hafoʼer ita-nia naran. Maibé liuhusi dalan neʼebé ita halaʼo ita-nia moris bele fó prova katak buat neʼebé ema koʼalia laloos. Hanesan Jesus nia ezemplu hatudu katak, ita-nia hahalok bele halakon lia falsu neʼebé ema duun ba ita.

14, 15. Tanbasá mak sadere ba ita-nia matenek rasik bele sai lasu ba ita?

¹⁴ Ita aprende ona katak, susar ida neʼebé ita hasoru atu halo konkluzaun neʼebé diʼak mak la iha faktu neʼebé loos. Susar seluk mak tanba ita la perfeitu. Karik ita serbí Jeová ba tinan barak ona, no ita aprende ona matenek oioin. Karik ema seluk hatudu respeitu ba ita tanba ita matenek atu halo desizaun. Neʼe bele sai lasu ba ita ka lae?

¹⁵ Bele. Karik neʼe bele halo ita sadere ba ita-nia matenek rasik. Karik ita bele husik ita rasik nia sentimentu ka ideia atu kontrola dalan neʼebé ita hanoin. Karik ita hanoin katak, ita bele komprende situasaun ida maski ita seidauk hetan faktu neʼebé kompletu. Ida-neʼe perigu tebes! Bíblia fó avizu neʼebé klaru atu la bele sadere ba ita rasik nia matenek.​—Provérbios (Amsal) 3:5, 6; 28:26.

16. Tuir ezemplu iha parágrafu, saida mak akontese iha restaurante, no Tom hanoin saida?

¹⁶ Porezemplu imajina katak, iha katuas kongregasaun ida naran Tom, no nia  iha esperiénsia barak. Kalan ida nia bá restaurante no haree irmaun katuas seluk naran John tuur hamutuk ho feto ida neʼebé laʼós ninia feen. Sira besik tebes. Sira hamnasa no hakoʼak malu. Tom laran-susar tebes no nia hanoin: ‘Karik John ho ninia feen sei soe-malu. Oinsá ho sira-nia oan?’ Uluk Tom haree ona buat hanesan neʼe akontese ba ema seluk. Se Ita mak Tom, Ita sente oinsá?

17. Ikusmai Tom foin hatene kona-ba saida, no ita bele aprende saida husi neʼe?

¹⁷ Maibé hein lai. Maski Tom halo konkluzaun katak John la hatudu laran-metin ba ninia feen, maibé nia hatene faktu hotu ka lae? Iha kalan neʼe kedas Tom telefone ba John no nia foin hatene katak feto neʼe mak John nia feton neʼebé mai husi fatin dook atu vizita John. Sira la hasoru malu ba tinan barak ona. No tanba John nia feton ansi atu bá fali fatin seluk, entaun sira hameno atu hasoru malu lalais deʼit iha restaurante. John nia feen la konsege bá hamutuk ho sira. Diʼak tanba Tom seidauk fó-hatene ema seluk kona-ba ninia konkluzaun neʼebé sala. Ita bele aprende saida husi neʼe? Maski ita serbí Jeová ba tinan barak, ita presiza buka nafatin faktu hotu atu halo konkluzaun neʼebé loos.

18. Saida mak bele taka ita-nia neon se ita iha problema ho irmaun-irmán sira?

¹⁸ Susar ida tan mak se ita iha problema ho irmaun ka irmán ruma, neʼe bele hanetik ita atu halo konkluzaun neʼebé loos kona-ba ema neʼe. Se ita mak hanoin beibeik kona-ba ita-nia problema ho nia, neʼe bele halo ita deskonfia nia. Tuirmai, se ita rona buat ruma neʼebé negativu kona-ba nia, karik ita sei fiar kedas, maski la iha evidénsia neʼebé loos. Neʼe hanorin saida mai ita? Se ita mak la gosta ita-nia irmaun-irmán sira, neʼe bele halo ita foti konkluzaun sala neʼebé la tuir faktu sira. (1 Timóteo 6:4, 5) Tan neʼe, la bele rai sentimentu laran-moras iha ita-nia laran. Keta haluha katak Jeová hakarak ita atu hatudu domin ba irmaun-irmán sira no fó perdua ba sira husi laran.​—Lee Koloso 3:12-14.

19, 20. (a) Bíblia nia prinsípiu saida deʼit mak bele ajuda ita atu halo konkluzaun neʼebé loos? (b) Ita sei koʼalia kona-ba saida iha lisaun tuirmai?

¹⁹ Ohin loron, susar tebes atu bele hetan faktu neʼebé loos no tetu didiʼak faktu sira-neʼe. Tanbasá? Tanba informasaun barak la kompletu ka balu ladún loos, no tanba ita la perfeitu. Saida mak bele ajuda ita? Prinsípiu sira husi Maromak nia Liafuan! Porezemplu, prinsípiu ida hatete katak, ita beik se ita hatán kedas antes haree ba faktu hotu. (Provérbios [Amsal] 18:13) Ida seluk hatete katak ita la bele fiar deʼit ba buat hotu se ita seidauk buka-hatene didiʼak buat neʼe sala ka loos. (Provérbios [Amsal] 14:15) No ikus mak, maski ita serbí Jeová ba tinan barak ona, ita la bele sadere ba ita rasik nia matenek. (Provérbios [Amsal] 3:5, 6) Bíblia nia prinsípiu sira bele proteje ita, naran katak ita uza faktu neʼebé loos atu halo konkluzaun diʼak no desizaun neʼebé matenek.

²⁰ Maibé iha susar ida tan neʼebé ita hasoru, neʼe mak tesi lia tuir deʼit buat neʼebé matan haree. Iha lisaun tuirmai ita sei haree buat saida deʼit mak baibain ema uza hodi tesi lia ba ema seluk, no oinsá mak ita bele hasees an atu la halo buat hanesan neʼe.