1, 2. a) Dikoka diakɔna di’ohomba diahombaso monga la diɔ, ndo lande na? b) Kakɔna kayotɔsɛdingola lo sawo nɛ?

SHO tshɛ pombaka mbeya woho wa nsɛdingola dikambo ndo nkamba la diɔ dia mbɔsa yɛdikɔ ya dimɛna. (Tok. 3:21-23; 8:4, 5) Naka hatosadi ngasɔ, kete ayonga dui dia wɔdu le Satana ndo andja ande dia ndanya ekanelo kaso ka yimba. (Ɛf. 5:6; Kɔl. 2:8) Lo mɛtɛ, dia mbita ɔnɛ dui kapanda diekɔ nganɛ, sho pombaka dieya woho wediɔ mɛtɛ. Tokedi 18:13 mbutaka ɔnɛ: “Onto lakadimola esadi esadi la ntondo ka nde mpokamɛ dikambo dimɛna, dui sɔ diekɔ enginya ndo nsɔnyi le nde.”

² Lo sawo nɛ, tayɛna woho wele koka monga okakatanu dia mbeya woho wele dikambo ndo monga la eokelo ka dimɛna. Tayeya nto atɔndɔ ndo bɛnyɛlɔ dia lo Bible diayotetsha woho wa nsɛdingola dikambo.

3. Lande na kahombaso nkamba la tɔndɔ dia lo Bible diele lo Tokedi 14:15? (Enda osato wele lo mbɔtwɛlɔ.)

³ Ɛlɔ kɛnɛ, sho nongolaka sango oma l’ahole tshɛ. Sho ndjilongolaka oma l’Ɛtɛrnɛtɛ, televiziɔ ndo oma lo tita sango tokina. Sho koka nto nongola mesajɛ ndo sango mɔtshi oma le  angɛnyi. Lo tena dimɔtshi mɛnamaka dia sango shɔ hayoshile. Diakɔ diele sho pombaka monga la yewo. Ondo angɛnyi aso wekɔ l’eyango w’amɛna, koko ekɔ anto akina wadianganya sango ya kashi kana wengesola akambo. Naa tɔndɔ dia lo Bible diakoka tokimanyiya dia nsɛdingola kɛnɛ kokaso? Tokedi 14:15 mbutaka ɔnɛ: “Kanga enginya atetawɔka ɛtɛkɛta tshɛ, koko kanga kɛsɔ atokanaka yimba lo ena tshɛ katakolande.”

4. Ngande wakoka Filipɛ 4:8, 9 tokimanyiya dia nsɔna kɛnɛ kahombaso mbadia, ndo lande na kele ekɔ ohomba efula mbeya awui wele mɛtɛ? (Enda ndo kiombo yele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “ Dihomɔ dimɔtshi diatokimanyiya dia mbeya akambo.”)

⁴ Dia mbɔsa tɛdikɔ t’amɛna, sho mongaka l’ohomba wa tolembetelo t’eshika. Koko, sho pombaka monga la yambalo y’efula etena kasɔnaso kɛnɛ kahombaso mbadia. (Adia Filipɛ 4:8, 9.) Hatohombe mbetsha wenya aso dia tendaka sango yele bu mɛtɛ lo sitɛ y’Ɛtɛrnɛtɛ kana lo tadiaka mesajɛ wadianganya awui wa kashi. Ekɔ ohomba mbewɔ djekoleko sitɛ y’Ɛtɛrnɛtɛ yele l’awui wa waa apɔsta. Vɔ nangaka mbɔdia mbetawɔ kaso ndo mengesola akambo wa mɛtɛ. Awui wa kashi konyaka onto dia mbɔsa tɛdikɔ ta kɔlɔ. Tɔfɔnyake pondjo di’awui wa kashi hawokoke monga la shɛngiya le yɛ.​—1 Tim. 6:20, 21.

5. Naa awui wa kashi wakoke ase Isariyɛlɛ, ndo ngande wakawonge la shɛngiya le wɔ?

⁵ Awui wa kashi koka monga l’etombelo wa kɔlɔ efula. Lo nshi ya Mɔsɛ, atɔpi 12 wakatshu lo Nkɛtɛ ya Daka. Atɔpi dikumi wakakalola ko wakayota awui wa kɔlɔ. (Wal. 13:25-33) Vɔ wakadje oshimu esɔ, ko ekambi wa Jehowa wakoke wɔma ndo wakakɔmɔ. (Wal. 14:1-4) Lande na kakawoke wɔma ndo kakawakɔmɔ? Ondo vɔ wakafɔnya di’awui asɔ waki mɛtɛ nɛ dia atɔpi wakaleke efula wakate awui akɔ waamɛ. Diakɔ diele, vɔ wakatone mpokamɛ awui w’amɛna wakate atɔpi akina ahende lo dikambo dia Nkɛtɛ ya Daka. (Wal. 14:6-10) Lo dihole dia nyanga dia mbeya woho waki akambo ndo ndjaɛkɛ le Jehowa, wodja wakasale dui di’enginya dia nsɔna dia mbetawɔ awui wa kashi.

6. Lande na kahatakoke mamba etena kokaso awui wa kɔlɔ lo dikambo di’ekambi wa Jehowa?

⁶ Sho pombaka monga la yewo djekoleko etena kokaso awui wa kashi lo dikambo di’ekambi wa Jehowa. Tohɔ dia Satana otunyi aso mbelamɛka ɔnɛ “ɔsɔngwɛdi w’anangɛso.” (Ɛny. 12:10) Yeso akatɔhɛmɔla di’andɔshi aso “[wayoto]mamatanyiyɛ weho tshɛ w’akambo wa kɔlɔ.” (Mat. 5:11) Naka sho mbɔsa ɔhɛmwɛlɔ ɔsɔ oko dui di’ohomba, kete hatokoke nyanga etena kokaso awui wa kɔlɔ lo dikambo di’ekambi wa Jehowa.

7. Ambola akɔna wahombaso ndjaoka ntondo ka tomanɛ mesajɛ?

⁷ Onde wɛ nangaka tomɛ angɛnyi ayɛ mesajɛ? Etena kɛnayɛ kana kokayɛ dui dimɔtshi diangɛnangɛnayɛ lo tita nsango kana kokayɛ dui dimɔtshi dia laande, onde wɛ ndjaɔsaka oko ombutshi sango walomɔlomɔ dia diewoya esadi eto? Ntondo ka wɛ ntoma mesajɛ, yambola wate: ‘Onde lekɔ l’eshikikelo dia dui nɛ diekɔ mɛtɛ? Onde lekɔ mɛtɛ la tolembetelo?’ Naka wɛ bu l’eshikikelo, kete ondo wɛ ekɔ lo dianganya awui wa kashi. Ɔnkɔnɛ, naka wɛ heye dia kana dui dimɔtshi diekɔ mɛtɛ, toditomɛke anto lo mesajɛ. Dimoladiɔ!

8. Kakɔna kakasale andɔshi lo wedja ɛmɔtshi, ndo ngande wakokaso nsala diaha ndjokoma lo nkamba kaamɛ la wɔ aha la mbeya?

⁸ Ekɔ ɔkɔkɔ okina wele ekɔ waale dia tomɛ anto akina mesajɛ wakawakotome aha la nkanyiya. Lo wedja ɛmɔtshi, wakashimbe  awui amɔtshi wendana l’olimu aso kana tshondo y’olimu aso. Ondo andɔshi aso wa lo wedja ɛsɔ koka dianganya sango l’oyango wa totsha wɔma kana dia tokonya dia kananɛ kɔlɔ lam’asaso. Tɔshi ɛnyɛlɔ ka kɛnɛ kakatombe lo Union Soviétique w’edjedja. Apulushi w’ase KGB, wakahandjola lokumu ɔnɛ anangɛso amɔtshi wakeyamaka dimɛna wakafunge Ɛmɛnyi wa Jehowa. * Lonyangu ko, anangɛso efula waketawɔ awui wa kashi ndo wakamɔ oma l’okongamelo wa Jehowa. L’ɔkɔngɔ diko, efula l’atei awɔ wakayokalola, koko akina kokalola. Vɔ waketawɔ di’awui wa kashi asɔ ndanya mbetawɔ kawɔ. (1 Tim. 1:19) Ngande wakokaso mbewɔ dui dia kɔlɔ dia ngasɔ? Todianganyake awui wa kɔlɔ kana wahayatasɛdingola. Tetawɔke dui tshɛ diokayɛ. Koko, yashikikɛ dia wɛ mbeyaka shikaa woho wele akambo.

9. Naa dui dikina diakoka todjɛ wekamu dia mbeya mɛtɛ ka dikambo?

⁹ Tena dimɔtshi, sho mbokaka sango yele bu mɛtɛ tshɛ lo tshɛ. Lo sango kina hawote kiambokambo tshɛ. Dui sɔ mbidjaka wekamu dia mbeya mɛtɛ ka dikambo. Hatokoke pondjo mbɛkɛ otema lo dui diele yema tsho mbele mɛtɛ! Akokaso nsala diaha kesama la awui wa ngasɔ?​—Ɛf. 4:14.

10. Lande na kakalange ase Isariyɛlɛ amɔtshi ntatɛ ndɔsha anangɛwɔ, ndo kakɔna kakaakimanyiya dia mbewɔ dui sɔ?

¹⁰ Sho koka nkondja wetshelo oma lo kɛnɛ kakakomɛ ase Isariyɛlɛ wakadjasɛka lo lɛkɛ la owɛstɛ la ɔkɛdi wa Jɔrdana lo nshi ya Jashua. (Jas. 22:9-34) Vɔ wakoke dia ase Isariyɛlɛ wa lo lɛkɛ la ɛstɛ la Jɔrdana wakake elambwelo ka woke suke la ɔkɛdi akɔ. Losango lɔsɔ laki yema mɛtɛ, koko aha tshɛ mbaki mɛtɛ. Ndo dui sɔ diakakonya ase Isariyɛlɛ waki lo lɛkɛ la owɛstɛ dia mfɔnya ɔnɛ anangɛwɔ waki lo lɛkɛ la ɛstɛ wakatɔmbɔkwɛ Jehowa, ko vɔ wakatshumana dia ntatɛ mbalɔsha. (Adia Jashua 22:9-12.) Koko ntondo ka vɔ mbalɔsha, ase Isariyɛlɛ wa lo lɛkɛ la owɛstɛ wakatome apami amɔtshi dia toyanga dia mbeya woho waki akambo. Kakɔna kakateya apami asɔ? Ase Isariyɛlɛ  waki lo lɛkɛ la ɛstɛ kombika elambwelo dia nambolaka tozambizambi ta kashi elambo. Vɔ wakakike dia lo nshi yayaye onto tshɛ ndjeya ɔnɛ vɔ wakatɛmɔlaka Jehowa. Ase Isariyɛlɛ asɔ wakahombe monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ l’ɔtɛ wakiwɔ kɔndɔsha anangɛwɔ, koko wakɔshi etena ka nyanga dia mbeya awui tshɛ woho wakiwɔ lee!

11. a) Ngande wakawasalɛ Mefibɔshɛtɛ akambo aha la losembwe? b) Ngande wakakoke Davidɛ salɛ Mefibɔshɛtɛ akambo la losembwe?

¹¹ L’etena kɛmɔtshi, sho koka nyanga l’ɔtɛ wambodianganya anto awui wele bu tshɛ mɛtɛ lo dikambo diaso. Kɛsɔ mbakakomɛ Mefibɔshɛtɛ. La lokaho tshɛ, nkumekanga Davidɛ akasha Mefibɔshɛtɛ ɛtshi ka nkɛtɛ tshɛ ka tshɛnde Saolo. (2 Sa. 9:6, 7) Koko l’ɔkɔngɔ diko, Davidɛ akoke awui wa kɔlɔ lo dikambo dia Mefibɔshɛtɛ. Nde konyanga dia mbeya dia kana awui akɔ waki mɛtɛ, ko nde akahɔtɔla Mefibɔshɛtɛ diangɔ diande tshɛ. (2 Sa. 16:1-4) Etena kakayosawola Davidɛ la nde, Davidɛ akayoshihodia dia nde akasale dindja. Ko nde akayokaloya Mefibɔshɛtɛ diangɔ diande dimɔtshi. (2 Sa. 19:24-29) Otondonga Davidɛ akɔshi etena ka nyanga dia mbeya akambo woho wakiwɔ lo dihole dia nsala akambo l’esasesase lo ndjela awui wele bu tshɛ mɛtɛ, tshike totondosalɛ Mefibɔshɛtɛ dui diaki komonga la losembwe sɔ.

12, 13. a) Kakɔna kakasale Yeso etena kakate anto awui wa kashi lo dikambo diande? b) Akokaso nsala naka onto ɔmɔtshi ambota awui wa kashi lo dikambo diaso?

¹² Akokayɛ nsala naka onto ɔmɔtshi ambodianganya awui wa kashi lo dikambo diayɛ? Dui sɔ diakakomɛ Yeso ndo Joani Obatizanyi. (Adia Mateo 11:18, 19.) Kakɔna kakasale Yeso? Nde kokamba la wenya ndo wolo ande tshɛ dia mbetawoya anto di’awui asɔ waki kashi. Koko, nde akakeketsha anto dia nyanga dia mbeya kɛnɛ kele mɛtɛ. Nde akalange dia vɔ mbidja yimba tshɛ lo kɛnɛ kakandasalaka ndo kakandetshaka. Yeso akate ate: “Lomba lamboyindjama oma l’etsha alɔ.”​—Mat. 11:19, nɔtɛ.

¹³ Sho koka nkondja wetshelo w’ohomba efula oma le Yeso. Lo tena dimɔtshi, onto ɔmɔtshi mbeyaka mbuta awui wa kashi kana wa kɔlɔ lo dikambo diaso ndo sho koka ndjakiyanya ɔnɛ dui sɔ koka ndanya lokumu laso. Koko sho kokaka nsɛna lo yoho yayɛnya anto dia kɛnɛ kotshinde kekɔ kashi. Oko wadiɛnya ɛnyɛlɔ ka Yeso, lɔkɛwɔ laso la dimɛna koka mɛnya di’awui wele bu tshɛ mɛtɛ ndo awui wa kashi watɔsɔngwɛ anto bu mɛtɛ.

14, 15. Lande na kahatahombe ndjaɛkɛ lo yimba yaso hita?

¹⁴ Tambɛna dia mbeyaka monga dui dia wolo dia nkondja tolembetelo t’eshika. Okakatanu okina ele wandja aso. Mbeyaka monga ko tambokambɛ Jehowa ɛnɔnyi efula ko taya la dikoka dia dimɛna di’ekanelo ka yimba ndo shɛnɔdi. Ondo anto akina wekɔ lo tɔlɛmiya l’ɔtɛ weso la ewo k’efula. Onde dui sɔ koka monga djonga le so?

¹⁵ Eelo. Sho koka ndjotatɛ ndjaɛkɛ lo yimba yaso hita. Sho koka ndjetawɔ dia nsaki ndo tokanyi taso nɔmbɔla ekanelo kaso. Sho koka ndjotatɛ mbetawɔ dia sho shihodiaka dui dimɔtshi oyadi hateye kiambokambo tshɛ. Dui sɔ diekɔ waale efula! Bible tɔhɛmɔlaka hwe dia hatohombe ndjaɛkɛ lo yimba yaso hita.​—Tok. 3:5, 6; 28:26.

16. Lo ɛnyɛlɔ kɛnɛ, kakɔna kakatombe lo rɛstora, ndo kakɔna kakakanyiya Tom?

¹⁶ Ɛnyɛlɔ, tɔshi dia la dikɔlɔ dimɔtshi, Tom ekumanyi kɛmɔtshi kele la diewo ambotshɔ lo rɛstora, ko ambɛna John, ekumanyi kekina odjashi la womoto ɔmɔtshi lele bu wadɛnde  la mɛsa. Mɛnamaka dia vɔ wekɔ lo ngɛnangɛna. Tom ambowaɛna wɔla ndo wakumbatanɛ. Nde amboyakiyanya efula ndo oyambola ɔnɛ: ‘Onde John ayodiaka diwala la wadɛnde? Ngande wayonga anawɔ?’ Tom ambɛnaka awui wa ngasɔ ntondo. Ngande wotoyoyaoka otondonga wɛ mbaki Tom?

17. Lo ɛnyɛlɔ kɛnɛ, kakɔna kakayeya Tom, ndo wetshelo akɔna wakokaso nkondja oma lo dui sɔ?

¹⁷ Koko tonyomenda yema. Kaanga mbafɔnya Tom dia John aya bu la kɔlamelo le wadɛnde, onde nde mbeyaka oseka kiambokambo tshɛ? L’ɔkɔngɔ diko la dikɔlɔ sɔ, Tom akelɛ John ndo akeye dia womoto akɔ aki kadiyɔ aki John, lakaye oma l’etale dia ndjowenda. Aya ɛnɔnyi efula wele John la kadiyɛnde kɛsɔ watɛnana. Ndo lam’ele nde akahombe monga laawɔ paka wenya engana eto, paka lo rɛstora mbakakoke John nkondja yema y’etena ka ndɛ la nde yangɔ. Wadɛnde kokoka monga kaamɛ la wɔ. Tom akangɛnangɛna woho wakinde kombitɛ ndooko onto kɛnɛ kakandakanyiyaka! Wetshelo akɔna wakondjaso oma lo dui sɔ? Oyadi edja kakɔna kambotokambɛ Jehowa, sho pombaka nyanga dia mbeya woho wele dikambo ntondo ka ndjota ɔnɛ dui kapanda diekɔ nganɛ.

18. Kakɔna kakoka tokonya dia mbetawɔ dui dimɔtshi dia kɔlɔ lo dikambo di’ɔnangɛso?

¹⁸ Mbeyaka monga nto wolo dia nsɛdingola dui dimɔtshi dimɛna naka dui diakɔ mendanaka l’ɔnangɛso lahaleke mbokana la so. Naka sho ntetemala nkanyiya dikambo di’ekakatanu wakonge lam’asaso la nde, kete sho koka ntatɛ kanɛ ɔnangɛso kɔlɔ. Oma laasɔ, etena kokaso dui dimɔtshi diendana la nde, sho koka dietawɔ oyadi kaanga ndooko djembetelo yɛnya dia diɔ diekɔ mɛtɛ. Wetshelo akɔna wakondjaso? Naka sho mbetawɔ dia monga la tokanyi ta kɔlɔ lo dikambo di’anangɛso, kete dui sɔ koka tokonya dia mbɔsa tɛdikɔ ta kɔlɔ tahahikami lo awui wele mɛtɛ. (1 Tim. 6:4, 5) Hatohombe mbetawɔ dia tokanyi ta kɔlɔ, ɛnyɛlɔ ɔkɔmiya ndo kandjema ntetemala monga l’etema aso. Tatohɛke pondjo dia Jehowa nangaka dia sho mboka anangɛso la akadiyɛso ngandji ndo mbadimanyiyaka l’otema ɔtɔi.​—Adia Kɔlɔsayi 3:12-14.

19, 20. a) Naa atɔndɔ wa lo Bible wayotokimanyiya dia nsɛdingola awui dimɛna? b) Kakɔna kayotɔsɛdingola lo sawo diayela?

¹⁹ Ɛlɔ kɛnɛ, ekɔ wolo efula dia mbeya kɛnɛ kele mɛtɛ ndo kisɛdingola dimɛna. Lande na? Nɛ dia awui efula hawotama tshɛ lo tshɛ kana wekɔ tsho yema mɛtɛ ndo tekɔ anto wele keema kokele. Kakɔna kakoka tokimanyiya? Atɔndɔ wele l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi! Ɛnyɛlɔ, tɔndɔ dimɔtshi totɛka dia ekɔ dui di’enginya dia nkadimola ntondo ka mboka dikambo. (Tok. 18:13) Tɔndɔ dikina tokimanyiyaka dia mbeya dia hatohombe mbetawɔ dui tshɛ diokaso aha la nyanga dia mbeya kana diekɔ mɛtɛ. (Tok. 14:15) Ndo oyadi edja kakɔna kambotokambɛ Jehowa, hatohombe ndjaɛkɛ lo yimba yaso hita. (Tok. 3:5, 6) Atɔndɔ wa lo Bible wayotokokɛ naka sho nyanga dia mbeya akambo woho wewɔ dia mbeya mɛtɛ ka dikambo ndo dia mbɔsa tɛdikɔ ta lomba.

²⁰ Koko ekɔ ɔkɔkɔ okina wele mbeyaka monga wolo dia mbeya kɛnɛ kele mɛtɛ lo dikambo dimɔtshi. Oko weso anto, sho mongaka esadi dia salɛ anto akambo lo ndjela kɛnɛ kɛnaso. Lo sawo diayela, tayɔsɛdingola awui wele sho koka nsala munga kɛsɔ ndo tayeya woho wa mbewɔ dui sɔ.