1, 2. 1) ¿Tuku lu xlakaskinka tlan natlawayaw chu tuku xlakata? 2) ¿Tuku naʼakxilhaw kʼuma artículo?

XAXLIKANA kstalaninanin Cristo talakaskin pi liwana naʼakxilhaw tamakatsinin nema nakinkamaxkikanan xlakata tlan tuku natlawayaw (Prov. 3:21-23; 8:4, 5). Komo ni chuna natlawayaw, max Satanás chu xkakilhtamaku nalaktlawa tuku lakapastakaw (Efes. 5:6; Col. 2:8). Xlakata tlan tuku nalakapastakaw, xlakaskinka nakatsiyaw putum tuku lalh. Wa xlakata, Proverbios 18:13 wan pi, «akxni wi tiku kgalhtinan akxni nina liwana kgaxmatnit, xatonto chu tamamaxani».

² Kʼuma artículo, naʼakxilhaw tuku natlawa pi max ni liwana nakatsiyaw tuku lalh chu nachuna nakatsiyaw tuku tlan natlawayaw. Naʼakxilhaw makgapitsi tastakyaw xalak Biblia chu liʼakxilhtit nema nakinkamakgtayayan liwana naʼakxilhaw tamakatsinin nema kinkamaxkikanan.

3. ¿Tuku xlakata talakaskin namakgantaxtiyaw tastakyaw nema wi kProverbios 14:15? (Kaʼakxilhti xapulana dibujo).

³ La uku lu lhuwa tuku kinkamakatsinikanan. Ksitios xla Internet, ktelevisión chu atanu, lu lhuwa tuku lichuwinankan.  Nachuna, lhuwa latamanin kalakgchin lhuwa correos, mensajes, chu xtamakatsinin xʼamigoskan chu xtalilakgapasnikan xlakata kamakgtayaputunkgo. Pero nachuna wilakgolh latamanin tiku wankgo pi tlan likatsikgo pero malakgatumikgo nixaxlikana tamakatsinin chu tanu tuku lichuwinankgo. Wa xlakata, kuenta natlawayaw chu liwana naʼakxilhaw tuku likgalhtawakgayaw chu tuku kgaxmataw. ¿Tukuya tastakyaw xalak Biblia tlan nakinkamakgtayayan? Proverbios 14:15 wan: «Tiku ni skgalala kanajla putum tuku wanikan, pero tiku skgalala kuenta tlawa tuku tlawa».

4. 1) ¿La kinkamakgtayayan Filipenses 4:8, 9 xlakata liwana nalaksakaw tuku nalikgalhtawakgayaw? 2) ¿Tuku xlakata lu xlakaskinka naputsayaw xaxlikana tamakatsinin? (Na kaʼakxilhti recuadro « Tuku nakinkamakgtayayan liwana nakatsiyaw tuku lalh»).

⁴ Xlakata tlan nalaksakaw tuku natlawayaw kkilatamatkan, talakaskin pi pulana naʼakxilhaw tuku xaxlikana. Wa xlakata liwana kalaksakwi tuku nalikgalhtawakgayaw (kalikgalhtawakga Filipenses 4:8, 9). Ni kalimakgapalaw naputsayaw kʼInternet chu kʼatanu sitios, niku wi noticias niku nakinkawanikanan tuku max ni lu xaxlikana chu ni nalikgalhtawakgayaw correos chu mensajes niku lichuwinankan tuku kanajlakgo amakgapitsin. Tuku tlakg xlakaskinka wa nalakgmakganaw páginas xla Internet nema wilikgonit apóstatas. Xlakan maxlajwaniputunkgo xtakanajlakan xlakskujnin Dios chu laktlawaputunkgo xaxlikana. Putum uma tuku lichuwinankgo max natlawa pi nitlan tuku nalaksakaw. Nikxni kalakpuwaw pi nitu katitlawanilh kintalakapastaknikan chu kinakujkan (1 Tim. 6:20, 21).

5. ¿Tuku nixaxlikana tamakatsinin kgaxmatkgolh israelitas chu tuku kitaxtulh?

⁵ Komo nakanajlayaw nixaxlikana tamakatsinin nitlan katikitaxtulh. Akgtum liʼakxilhtit, kalakapastakwi tuku lalh akxni Moisés kamalakgachalh kgalhkutiy skgalananin xlakata naʼankgo akxilhkgo Tiyat nema xKawanikanit pi Nakamaxkikan. Kgalhakaw skgalananin nitlan tamakatsinin mastakgolh (Núm. 13:25-33). Maliwakakgolh tuku wankgolh xlakata tuku akxilhkgolh chu uma tlawalh pi israelitas xtaxlajwanikgolh (Núm. 14:1-4). ¿Tuku xlakata? Max lakpuwankgolh: «Max xlikana, xlakata tlakg lhuwa skgalananin tiku chuna wankgo». Wa xlakata ni xkgaxmatputunkgo xatlan xtamakatsininkan Josué chu Caleb, tiku tlan xkalipawankan (Núm. 14:6-10). Ni pulana lakputsananikgolh komo xlikana tuku xkawanimaka chu xlipawankgolh Jehová, wata kanajlakgolh tuku nixaxlikana.

6. ¿Tuku xlakata ni kaks nalilakawanaw akxni nakgaxmataw nixatlan tamakatsinin xpalakata xkachikin Dios?

⁶ Kuenta kilitlawatkan akxni kgaxmataw nixatlan tamakatsinin xlakata xkachikin Jehová. Ankgalhin kalakapastakwi pi Satanás nitlan tuku kalimawaka xlakskujnin Dios (Rev. 12:10). Wa xlakata Jesús wa pi putum kintalamakgasitsinkan xʼamakgo wankgo takgsanin kimpalakatakan (Mat. 5:11). Komo kuenta natlawayaw uma tachuwin, ni kaks katililakawaw akxni nakgaxmataw nixatlan tamakatsinin xpalakata xkachikin Dios.

7. ¿Tukuya takgalhskinin tlan nakinkatlawanikanan akxni nina malakgachayaw akgtum correo chu mensaje?

⁷ ¿Lu lakgatiyaw kamalakgachaniyaw kiʼamigoskan correos chu mensajes? Akxni akxilhaw chu kgaxmataw akgtum tamakatsinin nema lu tlan takgaxmata, ¿litaxtuyaw la chatum tiku maʼakgpitsi tamakatsinin chu akinin pulana kamakatsiniputunaw amakgapitsin? Akxni nina malakgachayaw akgtum mensaje o akgtum correo pulana kakinkakgalhskinkan: «¿Liwana kkatsi pi uma tamakatsinin xaxlikana? ¿Kkatsi putum tuku lanit?». Komo  ni liwana katsiyaw komo xaxlikana, max nakamaxkiyaw kinatalankan nixaxlikana tamakatsinin. Wa xlakata tlakg tlan naxapayaw chu ni namalakgachayaw.

8. 1) ¿Tuku tlawakgonit kintalamakgasitsinkan kmakgapitsi kachikinin? 2) ¿La max nakamakgtayayaw maski ni katsiyaw?

⁸ Komo tunkun namalakgachayaw akgtum correo chu mensaje nema kinkalakgchinan, na tuwa kitaxtu. Kmakgapitsi kachikin ni mastakan talakaskin nalichuwinankan Dios. Max kʼumakgolh kachikinin kintalamakgasitsinkan nawankgo taʼakgsanin xlakata nakamakgapekuankgo natalan. Kalakapastakwi tuku lalh makgasa kʼUnión Soviética. Policía tiku kalilakgapaskan KGB, wankgolh taʼakgsanin pi makgapitsin natalan tiku lu xkalakgapaskan kaʼakgskgawikgolh xlakskujnin Jehová. * Lhuwa tiku kanajlakgolh chu makgxtakgkgolh xkachikin Dios. Makgapitsi taspitparakgolh, pero makgapitsin nikxni taspitkgolh xlakata xtakanajlakan taxlajwanilh (1 Tim. 1:19). ¿Tuku natlawayaw xlakata ni nakinkaʼakgspulayan tuku nitlan? Nikxni kamalakgachaw nixatlan tamakatsinin komo ni liwana katsiyaw. Ni xatontos kalitaxtuw chu ni kakanajlaw putum tuku nakinkawanikanan. Pulana kakatsiw tuku xlikana lanit.

9. ¿Tuku atanu natlawa pi ni liwana nakatsiyaw xaxlikana tamakatsinin?

⁹ Atanu tuku natlawa pi ni liwana nakatsiyaw xaxlikana tamakatsinin wa pi makgapitsi tamakatsinin ni lu xlikana chu wi tuku makgtsekgkgo. Kalakapastakwi pi akxni ni wankgokan tuku xaxlikana max nakinkaʼakgskgawiyan. ¿Tuku natlawayaw xlakata ni chuna nakinkaʼakgspulayan? (Efes. 4:14).

10. 1) ¿Tuku tlawalh pi israelitas xkatalatlawaputunkgolh xnatalankan? 2) ¿Tuku tlawakgolh xlakata ni nalatalatlawakgo?

¹⁰ Kaʼakxilhwi tuku lalh kʼIsrael kxkilhtamaku Josué (Jos. 22:9-34). Israelitas tiku xwilakgolh xʼalakgaputu kgalhtuchokgo Jordán, kgaxmatkgolh pi tiku xwilakgolh alakgaputu (la tribus xla Rubén chu Gad, chu itat xtribu Manasés) xtlawakgonit akgtum pumakamastan lakatsu kkgalhtuchokgo. Uma  xlikana xwanit, pero ni putum lichuwinanka tuku xlanit. Xlakata tuku kawanika, tiku xwilakgo xʼalakgaputu kgalhtuchokgo Jordán, wankgolh pi xnatalankan xtalalakatawakamakgolh Jehová, wa xlakata xʼamakgo katalatlawakgo (kalikgalhtawakga Josué 22:9-12). Pero tlan kitaxtulh xlakata pulana kamalakgachaka makgapitsin lakchixkuwin xlakata nakatsikgo tuku xlikana lanit. Xlakan katsikgolh pi xnatalankan ni xtlawakgonit pumakamastan xlakata natlawakgo tamakamastan. Wata chuna xtlawakgonit xlakata xkamanankan nakatsikgo pi xlakan na xlakskujnanin Jehová xwankgonit. Xlikana pi israelitas tiku xwilakgo xʼalakgaputu kgalhtuchokgo Jordán mastakgolh tapaxtikatsinit xlakata pulana putsakgolh tuku xlikana xlanit chu ni kamakgnikgolh xnatalankan.

11. 1) ¿Tuku tlawalh pi Mefibóset nitlan xlikatsinika? 2) ¿Tuku xtalakaskin pi pulana xtitlawalh David?

¹¹ Chatunu akinin max nitlan nakinkalikatsinikanan xlakata ni xatakgatsin tuku nakinkawanikanan o max wi tuku nawankan kimpalakatakan maski nixatakgatsin. Kaʼakxilhwi tuku kaʼakgspulalh mapakgsina David chu Mefibóset. David maxkilh tuku xlakgchan Mefibóset chu mapapitsinilh tiyat nema xkgalhi xtata (2 Sam. 9:6, 7). Pero titaxtulh kilhtamaku wanika tuku nixaxlikana xlakata Mefibóset. Maski ni liwana xkatsi komo xlikana, makglhtilh putum tuku xmaxkinit (2 Sam. 16:1-4). Akxni tachuwinalh, katsilh pi nitlan tuku xtlawanit chu maxkipa putum tuku xmakglhtinit (2 Sam. 19:24-29). David nichuna xtitlawalh komo pulana xtikgalhskininalh komo xlikana tuku xwanikanit chu ni kaj lakapala tuku xtitlawalh.

12, 13. 1) ¿Tuku tlawalh Jesús akxni limawakaka taʼakgsanin? 2) ¿Tuku tlan natlawayaw komo nakinkalimawakakanan taʼakgsanin?

¹² Wa xlakata, ¿tuku natlawayaw komo nakinkalimawakakanan akgtum taʼakgsanin? Wa uma tuku titaxtukgolh Jesús chu Juan tiku xMununan (kalikgalhtawakga Mateo 11:18, 19). ¿Tuku tlawalh Jesús? Ni lilakgaputsalh xlakata nakawani komo xlikana o nixlikana tuku xlimawakamaka, wata kawanilh latamanin pi xʼakxilhkgolh tuku xtlawama chu tuku xmasiya. Chuna la xla lichuwinalh: «Litasiyuma xtaskujut kxlatamat wanti xlikana akgatekgsma».

¹³ Wi tuku lu xlakaskinka kinkamasiyaniyan umakgolh tachuwin. Max namin kilhtamaku latamanin nakinkalimawakakgoyan taʼakgsanin nema natlawa pi nitlan nakinkalichuwinankanan. ¿Wi tuku tlan natlawayaw? Komo wi tiku namalakgatumi taʼakgsanin kimpalakatakan, tuku tlan natlawayaw wa pi nalimasiyayaw kkilatamatkan pi nixlikana. Chuna la limasiya xliʼakxilhtit Jesús, komo nalimasiyayaw kkilatamatkan pi kstalaninanin Cristo akinin, nalimasiyayaw pi nixlikana tuku kinkalimawakamakan.

14, 15. ¿Tuku xlakata ni kiʼakstukan nakinkalipawankanan?

¹⁴ Akxilhnitaw pi tuwa liwana katsikan tuku xlikana lanit. Atanu tuku tlawa pi ni liwana nakatsiyaw tuku lanit wa xlakata makglakgalhinanin akinin. Kalilakpuwaw pi akglhuwata kata la skujnanimaw Jehová chu kgalhiyaw tlan talakapastakni chu liskgalala xlakata tlan liwana nalilakpuwanaw tuku lama. Max amakgapitsin lu tlan kinkaʼakxilhkgoyan. ¿Pero tuku max nakitaxtu?

¹⁵ Komo kiʼakstukan nakinkalipawankanan, tuku makgkatsiyaw chu tuku lakpuwanaw, namatlawi kintalakapastaknikan tuku nitlan. Max nalakpuwanaw pi putum akgatekgsaw maski ni liwana katsiyaw tuku xlikana lanit. Wa xlakata lu nitlan tuku kitaxtu. Biblia masta  uma tastakyaw: «Ni wa mintalakapastakni kalipawanti» (Prov. 3:5, 6; 28:26).

16. Kʼuma liʼakxilhtit, ¿tuku lalh kʼakgtum restaurante chu tuku lakapala lakpuwa Tomás?

¹⁶ ¿La chuna nala? Kalilakpuwaw uma. Chatum kgolotsin tiku makgasa la skujnanima Jehová wanikan Tomás, wi kʼakgtum restaurante. Lu kaks lilakawa akxni akxilhli achatum kgolotsin tiku wanikan Juan pi xtawayama chatum puskat tiku ni xpuskat xwanit. Xchatiykan lu paxuwamakgolh, litsimakgolh chu asta la snata o laʼakgpixti. Tomás lakpuwan pi Juan akgskgawima xpuskat chu kgalhskinkan: «¿Nalamakgxtakgkgo? ¿Chu tuku nakatatlawa xkamanan?». Lu lilakgaputsa xlakata ni kajku makgtum titaxtuma tuku nitlan. Max akinin nachuna xlakpuwaw chuna la xla.

17. 1) ¿Tuku katsilh Tomás? 2) ¿Tuku katsiniyaw uma?

¹⁷ Kalakapastakti, ¿liwana xkatsi Tomás tuku xlama xlakata chuna nalakpuwan? Ama katsisni, xakgatlilh kteléfono Juan. Chu liwana katsilh pi uma puskat xtala xwanit tiku makgasata nitu xʼakxilhma. Xlakata kaj lakapala xtitaxtuma, lakkaxwilikgolh pi akxtum naʼankgo wayankgo, pero xpuskat Juan nila alh katawayan. Tomás nitlan makgkatsilh. Tlan kitaxtulh pi niti xʼalixakgatli tuku xlakpuwan. ¿Tuku katsiniyaw uma? Pi maski makgasata la skujnanimaw Jehová, lu xlakaskinka pi pulana liwana nakatsiyaw tuku lalh xlakata tlan nachuwinanaw.

18. ¿La nalaktlawa kintalakapastaknikan kaj xlakata nitlan talalinaw chatum tala?

¹⁸ Komo nitlan talalinaw chatum tala, uma natlawa pi tuwa liwana naʼakxilhaw tuku lalh, liwaka komo uma tala katsi tuku lalh. Xlakata nitlan talalinaw, uma natlawa pi nalakpuwanaw pi wa lin kuenta. Chu max lakapala nakanajlayaw tuku nakinkawanikanan xpalakata, maski nixaxlikana. Uma kinkamasiyaniyan pi akxni kasitsiniyaw kinatalankan max tanu tuku nakalakpuwaniyaw (1 Tim. 6:4, 5). Xlakata ni chuna nakinkaʼakgspulayan, ni kamastaw talakaskin pi tasitsi chu lakgkatsalakankan tuku ni kilakan namalanan kkinakujkan. Kalakapastakwi pi talakaskin nakapaxkiyaw kinatalankan chu xliputum kinakujkan nakatapatiyaw (kalikgalhtawakga Colosenses 3:12-14).

19, 20. 1) ¿Tuku tastakyaw xalak Biblia tlan nakinkamakgtayayan liwana na’akxilhaw tuku lalh? 2) ¿Tuku naʼakxilhaw kʼatanu artículo?

¹⁹ Kʼuma artículo akxilhnitaw pulaktutu tuku xlakata nila liwana katsiyaw tuku lanit akxni wi akgtum tamakatsinin: tamakatsinin nema kinkalakgchinan ni xatakgatsin, ni putum xaxlikana chu xlakata makglakgalhinanin akinin. ¿Tuku nakinkamakgtayayan? Akxilhnitaw pi kilitlawatkan tuku wan xtastakyaw Biblia. Akgtum tastakyaw wan pi akxni wi tiku kgalhtinan akxni nina liwana kgaxmatnit, xatonto chu tamamaxani (Prov. 18:13). Atanu tastakyaw kinkamalakapastakayan pi ni kilikanajlatkan putum tuku kgaxmataw komo ni katsiyaw pi xaxlikana (Prov. 14:15). Xaʼawatiya tastakyaw kinkamasiyaniyan pi maski lhuwata kata la skujnanimaw Jehová ni kiʼakstukan nakinkalipawankanan (Prov. 3:5, 6). Xtastakyaw Biblia lu kinkamakgtayayan xlakata kinkamasiyaniyan la nalimaklakaskinaw xaxlikana tamakatsinin chu pulana naʼakxilhaw komo xlikana tuku lalh chu chuna nalaksakaw tuku tlan.

²⁰ Pero wi atanu tuku talakaskin na’akxilhaw. ¿Tuku uma? Wa akxni kalichuwinankan amakgapitsin kaj xlakata la tasiyakgo. K’atanu artículo na’akxilhaw pulaktutu tuku max natlawa pi chuna nalakpuwanaw chu na’akxilhaw tuku natlawayaw.