1. ¿Achkë xuʼij qa Isaías chrij Jesús? ¿Achkë rma nukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx ri profecía riʼ?

RI QʼIJ yoj kʼo komä ye kʼïy winäq janina nkitzelaj kiʼ. Rma riʼ, ri tzij yeqïl chpan Isaías 11:3 chqä 4 janina nkikʼuqbʼaʼ qakʼuʼx. Chriʼ ri profeta xuʼij qa chë Jesús ma xtuqʼät ta tzij pa ruwiʼ jun winäq xa rma ri nukʼoxaj chrij o xa rma ri rubʼanik. Chqä chë kan pa rubʼeyal xtuqʼät tzij pa ruwiʼ ri majun kʼo rkʼë. Kantzij na wä, jontir röj nqarayij chë napon yän ri qʼij rchë chë Jesús xtuqʼät tzij pa qawiʼ.

2. ¿Achkë naʼoj xuyaʼ qa Jesús, chqä achkë xtqatzʼët chpan re tzijonem reʼ?

² Ye kʼa röj, rma xa yoj ajmakiʼ, ronojel qʼij kʼo ütz chqä ma ütz ta yeqatzʼët chkij ri winäq. Röj ma nqkowin ta nqatzʼët achkë qäs kʼo pa kan y kʼïy mul xa xuʼ nqatzʼët ri kibʼanik. Rma riʼ Jesús xuyaʼ qa re naʼoj reʼ: «Ma kixtzjon ta itzel chrij jun winäq xa rma ri rubʼanik, xa pa rubʼeyal tiqʼataʼ tzij pa ruwiʼ» (Juan 7:24, TNM). Achiʼel nqatzʼët, Jesús nrajoʼ chë nqakʼän qanaʼoj chrij. Riʼ nqrtoʼ rchë ma xa xuʼ ta kibʼanik ri winäq nqatzuʼ. Chpan re tzijonem reʼ xtqatzʼët achkë yebʼanö chqë chë kʼïy mul xa xuʼ kibʼanik ri winäq nqatzʼët. Naʼäy, ri kijatzul o kitinamit. Rukaʼn, ri achkë kʼo kikʼë. Rox, ri kijunaʼ. Chqä  xtqatzʼët achkë rubʼanik xtqasmajij ri naʼoj xuyaʼ qa Jesús.

3, 4. a) ¿Achkë xbʼanö che rä Pedro chë ma itzel ta chik xerutzʼët ri winäq ri ma ye judíos ta? (Tatzʼetaʼ ri achbʼäl kʼo pä pa naʼäy che rä re tzijonem reʼ). b) ¿Achkë naʼoj xukʼüt Jehová chwäch Pedro?

³ Pa ruqʼij qa ri apóstol Pedro, ri judíos itzel wä yekitzʼët ri winäq ri ma ye judíos ta. Ye kʼa Dios xuʼij che rä Pedro chë tbʼertzʼetaʼ Cornelio, jun achï ma judío ta ri kʼo wä rachoch pa tinamït Cesarea (Hechos 10:17-29). ¿Achkë komä xunaʼ Pedro taq xbʼix riʼ che rä? Rkʼë jubʼaʼ kʼayewal xuʼän chwäch. Ye kʼa kʼo xbʼanö chë xujäl runaʼoj. Jun chkë riʼ ya riʼ taq xkʼutmär chwäch achiʼel jun mamaʼ peraj tzyäq. Chpan ri tzyäq riʼ ye kʼo pä chköp ri ye tzʼil wä chkiwäch ri judíos. Taq najin wä yekʼutmär jontir riʼ chwäch, xkʼoxaj chqä jun chʼaʼäl ri petenäq chlaʼ chkaj ri xuʼij pä chë kerkamsaj chqä kertjaʼ ri chköp riʼ. Ye kʼa Pedro ma xrajoʼ ta. Rma riʼ ri chʼaʼäl riʼ xuʼij che rä chë ma tuʼij ta tzʼil che rä ri chʼajchʼobʼen chik rma Dios. Pedro ma retaman ta wä achkë ntel chë tzij ri xekʼutmär chwäch. Taq xkʼïs rtzʼetik ronojel riʼ, kan ya riʼ taq xeʼapon rusamajelaʼ Cornelio rkʼë. Y rchë xapon pa rachoch Cornelio, Pedro xuyaʼ qʼij chë yë ri loqʼoläj espíritu xukʼwan rubʼey (Hechos 10:9-16).

⁴ Ri judíos ma yeʼok ta wä pa kachoch ri winäq ri ma ye judíos ta. Rma riʼ, xa ta Pedro xuyaʼ más ruqʼij rijatzul, ma ta xok apü pa rachoch Cornelio. Ye kʼa, ¿achkë rma xuʼän riʼ? Xuʼän riʼ rma ri xkʼutmär chwäch chqä rma xuyaʼ qʼij chë yë ri loqʼoläj espíritu xukʼwan rubʼey. Taq Pedro xkʼoxaj ri xuʼij Cornelio, kan jaʼäl xunaʼ. Rma riʼ xuʼij: «Nqʼalajin kʼa chi nwäch chë Dios ma yerchaʼ ta ri winäq, y, xa bʼa achkë na kʼa kitinamit, kan yerajoʼ ri ma nkiqasaj ta ruqʼij y pa rubʼeyal nkiʼän che rä jontir» (Hechos 10:34, 35, TNM). Pedro xqʼax chwäch chë kʼo chë yerajoʼ jontir winäq. ¿Achkë rubʼanik yerutoʼ ri rusamajelaʼ Dios ri naʼoj riʼ?

5. a) ¿Achkë nrajoʼ Jehová chë nqʼax chkiwäch ri rusamajelaʼ? b) Tapeʼ qataman chë Dios ma yerchaʼ ta ri winäq, ¿achkë rkʼë jubʼaʼ kʼa kʼo na pa qan?

⁵ Jehová xuksaj Pedro rchë xukʼüt chë ryä yerajoʼ jontir kiwäch winäq. Dios ma yë ta kijatzul, kitinamit o ri kichʼaʼäl ri winäq nutzʼët. Ryä yerajoʼ ri winäq ri nkiyaʼ ruqʼij chqä ri nkiʼän ri nqa chwäch (Gálatas 3:26-28; Apocalipsis 7:9, 10). Kantzij na wä chë jontir röj, ri rusamajelaʼ Dios, qataman riʼ y nqaʼij chë yeqajoʼ jontir kiwäch winäq. Ye kʼa, we xqkʼïy pa jun familia o jun tinamït ri ma yekajoʼ ta ri nikʼaj chik ijatzul, rkʼë jubʼaʼ ma qesan ta jontir ri itzel pa qan. Pedro, tapeʼ xerutoʼ ye kʼïy rchë xkitzʼët chë Dios ma yerchaʼ ta ri winäq, kʼa xukʼüt na chë kʼo itzel pa ran chkij ri nikʼaj chik ijatzul (Gálatas 2:11-14). Rma riʼ, ¿achkë rubʼanik nqaʼän achiʼel Jesús ri ma xertzelaj ta ri winäq xa rma kijatzul o kitinamit?

6. a) ¿Achkë xtqtoʼö chë xtqesaj äl ri itzel pa qan chkij ri nikʼaj chik winäq? b) ¿Achkë xukʼüt jun ukʼwäy bʼey rkʼë ri xtzʼibʼaj äl pa sucursal?

⁶ Rchë chë nqatzʼët we kʼa kʼo na itzel pa qan chrij jun ijatzul nkʼatzin nqajnamaj ri qanaʼoj rkʼë ri naʼoj yeruyaʼ le Biblia (Salmo 119:105). Chqä ütz tqakʼutuj che rä jun qachiʼil chë tuʼij chqë we nutzʼët chë xa yeqachaʼ ri winäq yeqajoʼ (Gálatas 2:11, 14). Rkʼë jubʼaʼ kan pa qan kʼo wä ri jun naʼoj riʼ y rma riʼ ma nqanaʼej ta we xa najin yeqatzelaj ri nikʼaj chik. Tqatzʼetaʼ ri xuʼän jun ukʼwäy bʼey pä congregación. Ryä xtzʼibʼan äl pa sucursal rchë xuʼij äl achkë rutzʼeton chkij jun kʼulaj qachʼalal ri kan kiksan kikʼaslemal chuyaʼik ruqʼij  Dios. Ri qachʼalal achï petenäq wä rkʼë jun ijatzul ri ma yeʼajowäx ta kimä ri winäq. Ri xuʼij äl ri ukʼwäy bʼey chrij ri qachʼalal achï xukʼüt chë kʼa kʼo na jubʼaʼ itzel pa ran chkij ri ijatzul riʼ. Tapeʼ kʼïy ütz xuʼij äl chrij, pa rukʼisbʼäl xtzʼibʼaj äl reʼ: «Tapeʼ ri winäq rchë [ri ijatzul riʼ] ye tzʼil chqä kan ye lawaloʼ ok, ri qachʼalal achï nukʼüt rkʼë rubʼanik rukʼaslemal chë ma junan ta kikʼë ruwinaq». ¿Nqʼax chqawäch achkë kʼo pa ran ri ukʼwäy bʼey riʼ? Reʼ nukʼüt chqawäch chë tapeʼ kʼo jun nüm qasamaj pa congregación, kʼo chë nqankʼuj achkë kʼo pa qan chqä nqayaʼ qʼij chë ri nikʼaj chik yojkitoʼ rchë nqatzʼët we kʼa kʼo na itzel pa qan chkij ri nikʼaj chik winäq. ¿Achkë chik más ütz nqaʼän?

7. ¿Achkë rubʼanik nqakʼüt chë yeqajoʼ ri qachʼalal xa bʼa achkë kitinamit?

⁷ We nqatäj qaqʼij rchë yeqajoʼ ri winäq rkʼë ronojel qan, ri ajowabʼäl xtuʼän chë ri itzel kʼo pa qan xttel äl (2 Corintios 6:11-13). We rukʼulun chqë chë xa xuʼ kikʼë winäq ri junan qachʼaʼäl, qatinamit o qijatzul nqjeʼ wä, ütz tqajalaʼ qanaʼoj. Tqatjaʼ qaqʼij rchë yeqajoʼ ri qachʼalal xa bʼa achkë kijatzul o kitinamit. Jun rubʼanik nqaʼän riʼ, ya riʼ yeqaʼän invitar rchë yebʼä qkʼë chutzjoxik le Biblia o yeqaskʼij chqachoch rchë nqayaʼ jun kiway o xa bʼa achkë chik na jun (Hechos 16:14, 15). We xtqaʼän riʼ, ri ajowabʼäl xtjeʼ pa qan ma xtuyaʼ ta qʼij chë xttok ri itzel. Ye kʼa, jun chik ri nbʼanö chë rkʼë jubʼaʼ nqayaʼ o nqaqasaj ruqʼij jun winäq, ya riʼ ri pwäq o ri achkë kʼo kikʼë.

8. Achiʼel xqatzʼët chpan Levítico 19:15, ¿achkë chik jun ri rkʼë jubʼaʼ nuʼän chqë chë xa yeqachaʼ ri winäq yeqajoʼ?

⁸ Ri kʼo o majun achkë kʼo kikʼë ri winäq, ya riʼ chik jun nbʼanö chë rkʼë jubʼaʼ xa yeqachaʼ ri winäq yeqajoʼ. Rma riʼ Levítico 19:15 nuʼij: «Pa rubʼeyal kaqʼatö tzij. Ma tatoʼ ta ruwiʼ jun winäq xa rma majun achkë kʼo rkʼë o xa rma kʼo rurajil. Pa ruchojmil kaqʼatö tzij pa kiwiʼ ri awinaq». ¿Achkë rubʼanik ri rubʼeyomal o rumebʼaʼïl jun winäq rkʼë jubʼaʼ nuʼän chqë chë xa itzel nqatzʼët?

9. ¿Achkë xuʼij qa Salomón chkij ri winäq, chqä achkë nqatamaj qa chrij riʼ?

⁹ Salomón, rkʼë ruchqʼaʼ ri loqʼoläj espíritu, xuʼij qa reʼ chkij ri winäq: «Ri winäq ri majun achkë kʼo rkʼë netzeläx kimä ri nikʼaj chik, ye kʼa ri bʼeyon kan ye kʼïy rachiʼil ye kʼo» (Proverbios 14:20). ¿Achkë nqatamaj chrij re tzij reʼ? Chë, we ma xtqachajij ta qiʼ, rkʼë jubʼaʼ xa xuʼ kikʼë ri qachʼalal ri kʼo kirajil xtqajoʼ xtqjeʼ wä, y ma xkeqajoʼ ta ri achkë majun kʼo kikʼë. Ye kʼa re naʼoj reʼ nukʼän pä kʼayewal pa qawiʼ, ¿achkë rma nqaʼij riʼ?

10. ¿Achkë kʼayewal xutzjoj qa Santiago?

¹⁰ We xa yeqachaʼ ri qachʼalal xa rma achkë kʼo kikʼë, xa xkeqajäch ri qachʼalal pa congregación. Ri discípulo Santiago xuʼij chë ri naʼoj riʼ xerujäch ri congregaciones pa naʼäy siglo (taskʼij ruwäch Santiago 2:1-4). Ye kʼa röj, ma tqayaʼ ta qʼij chë nbʼanatäj riʼ pa qa-congregación. ¿Achkë xtqtoʼö rchë xkeqajoʼ qachʼalal kʼo o majun achkë kʼo kikʼë?

11. ¿Más komä najowäx jun winäq rma Jehová xa rma kʼo rubʼeyomal? Taqʼalajsaj.

¹¹ Keqatzʼetaʼ ri qachʼalal achiʼel yerutzʼët Jehová. Rma ryä ma más ta yerajoʼ ri winäq xa rma kʼo o majun kirajil. Ma tqamestaj chë ma yë ta ri achkë kʼo qkʼë nkowirsan qachbʼilanïk rkʼë Jehová. Kantzij na wä chë Jesús xuʼij qa chë janina kʼayewal xtuʼän chwäch jun bʼeyon xttok pa Ruqʼatbʼäl Tzij Dios, ye kʼa ma xuʼij ta chë kan ma xtkowin ta xtuʼän riʼ (Mateo 19:23). Ryä chqä xuʼij: «Kiʼ ikʼuʼx rïx ri yïx  kʼo pa mebʼaʼïl rma iwchë rïx ri Ruqʼatbʼäl Tzij Dios» (Lucas 6:20, TNM). Ye kʼa reʼ ma ntel ta chë tzij chë jontir winäq ri ye kʼo pa mebʼaʼïl xtkikʼoxaj rutzij Jesús chqä xtkikʼül ri utzil xutzüj qa ryä. Xqʼalajin riʼ rma kan ye kʼïy winäq ri ye kʼo wä pa mebʼaʼïl ma xeʼok ta rutzeqelbʼëy Jesús. Reʼ nukʼüt chë ma yë ta ri achkë kʼo rkʼë jun winäq nbʼanö chë najowäx o ma najowäx ta rma Jehová.

12. ¿Achkë naʼoj nuyaʼ le Biblia chkë ri winäq kʼo kirajil chqä chkë ri majun kan ta achkë kʼo kikʼë?

¹² Chpan rutinamit Jehová ye kʼo winäq ri nkiyaʼ ruqʼij Dios rkʼë ronojel kan. Jujun chkë ryeʼ ye bʼeyomaʼ, ye kʼa ye kʼo chik jujun majun kan ta achkë kʼo kikʼë. Rma riʼ, le Biblia nuʼij chkë ri bʼeyomaʼ chë ma tkikʼuqbʼaʼ ta kikʼuʼx chrij ri bʼeyomäl, xa chrij Dios ri tkikʼuqbʼaʼ wä kikʼuʼx (taskʼij ruwäch 1 Timoteo 6:17-19). Chqä nuʼij chkë jontir ri rusamajelaʼ Dios chë, kʼo o majun kirajil, xtkïl kʼayewal we xa xtbʼä kan chrij ri bʼeyomäl (1 Timoteo 6:9, 10). We nqatäj qaqʼij rchë yeqatzʼët ri qachʼalal achiʼel yerutzʼët Jehová, ma xkeqachaʼ ta xa rma kʼo o majun kirajil. Komä tqatzʼetaʼ achkë rubʼanik ma nqaqasaj ta ruqʼij jun qachʼalal xa rma rujunaʼ.

13. ¿Achkë nuʼij le Biblia chrij ri rubʼanik ri kʼo chë yeqatzʼët ri winäq ri kʼo chik kijunaʼ?

¹³ Jehová nrajoʼ chë tqayaʼ kiqʼij ri winäq ri kʼo chik kijunaʼ. Rma riʼ xuyaʼ qa re pixaʼ reʼ chkë ri israelitas: «Kakatäj chwäch jun riʼj winäq chqä tayaʼ kiqʼij ri kʼo chik kijunaʼ. Ma taqasaj ruqʼij ri a-Dios» (Levítico 19:32). Proverbios 16:31 nuʼij chqä chë taq jun winäq ri kʼo chik rujunaʼ nuyaʼ ruqʼij Jehová, kan janina ruqʼij chwäch. Y ri apóstol Pablo xuʼij che rä Timoteo chë taq xtpixabʼaj jun winäq ri kʼo chik rujunaʼ ma tqasaj ruqʼij, xa tpixabʼaj rkʼë ajowabʼäl (1 Timoteo 5:1, 2). Tapeʼ Timoteo ukʼwäy bʼey pa kiwiʼ ri qachʼalal ri ye rijtaʼq chik, ryä kʼo wä chë xuyaʼ kiqʼij chqä rkʼë ajowabʼäl xerutoʼ wä.

14. ¿Kʼo komä rma nqaxiʼij qiʼ nqapixabʼaj jun winäq ri más rujunaʼ chqawäch röj? Taqʼalajsaj.

¹⁴ Ye kʼa ma tqamestaj chë Jehová ma yë ta kibʼanik ri winäq nutzʼët. Rma riʼ, we jun riʼj winäq nmakun chwäch o ma nunmaj ta rutzij, ryä xtuqʼät tzij pa ruwiʼ chqä ma xtjyowaj ta ruwäch xa rma kʼo chik rujunaʼ. Tqatzʼetaʼ ri naʼoj nqïl chpan Isaías 65:20, chriʼ nuʼij: «Y ri winäq ri nmakun, tapeʼ kʼo chik 100 rujunaʼ, xtyaʼöx kʼayewal pa ruwiʼ». Chpan ri wuj Ezequiel nqïl chqä jun naʼoj ri achiʼel bʼa nuʼij ri wuj Isaías (Ezequiel 9:5-7). Ye kʼa ütz ma tqamestaj ta chë Jehová más ruqʼij chwäch xa bʼa achkë winäq rma yë ryä ri más rujunaʼ chkiwäch jontir (Daniel 7:9, 10, 13, 14). Reʼ nukʼüt chqawäch chë taq jun winäq nkʼatzin npixabʼäx, tapeʼ kʼo chik rujunaʼ, ma tqaxiʼij ta qiʼ tqapixabʼaj (Gálatas 6:1).

15. ¿Achkë rubʼanik xerutzʼët Pablo ri qachʼalal ri ma kan ta kʼïy kijunaʼ chqä achkë nqatamaj chrij?

¹⁵ Ye kʼa, ¿achkë rubʼanik kʼo chë yeqatzʼët ri qachʼalal ri kʼa ye kʼojolaʼ na? Tqatzʼetaʼ ri xuʼij Pablo che rä Timoteo. Ryä xuʼij che rä chë ma tuyaʼ ta qʼij chë nqasäx ruqʼij xa rma kʼa kʼajol na. Chqä xuʼij che rä chë ttok jun tzʼetbʼäl chkiwäch ri nikʼaj chik rkʼë ri rubʼanik nukʼwaj rukʼaslemal (1 Timoteo 4:12). Rkʼë jubʼaʼ, Timoteo kʼa riʼ bʼaʼ 30 rujunaʼ taq Pablo xtzʼibʼaj re carta reʼ. Ye kʼa Pablo ruyaʼon wä chik nimaʼq taq samaj pa ruqʼaʼ. ¿Achkë naʼoj nuyaʼ qa chqawäch? Chë ma ütz ta nqtzjon itzel chkij ri qachʼalal ri kʼa ye kʼojolaʼ na. Tnatäj chqë chë Jesús chqä kʼa riʼ jubʼaʼ 30 rujunaʼ taq xchäp rusamaj chrij Ruqʼatbʼäl Tzij Dios.

16, 17. a) ¿Achkë rubʼanik kʼo chë nkitzʼët ri ukʼwäy taq bʼey we jun kʼajol ya ütz chik ntok jun toʼonel o jun ukʼwäy bʼey? b) ¿Achkë rkʼë jubʼaʼ xtbʼanatäj we xa yë ri nqachʼöbʼ röj o ri nbʼan pa qatinamit ya riʼ nqayaʼ más ruqʼij chwäch le Biblia?

 ¹⁶ Ye kʼo jujun ijatzul ri ma nkiyaʼ ta más kiqʼij ri kʼa ye kʼojolaʼ na. We ke riʼ ri tinamït akuchï yoj kʼo wä röj, rkʼë jubʼaʼ ri ukʼwäy taq bʼey pa taq congregaciones ma nkajoʼ ta chë ri qachʼalal ri kʼa ye kʼojolaʼ na yeʼok toʼonelaʼ o ukʼwäy taq bʼey. Ye kʼa ri ukʼwäy taq bʼey kʼo chë ma nkimestaj ta chë le Biblia ma nuʼij ta jaruʼ rujunaʼ jun winäq rchë nyaʼöx jun rusamaj pa congregación (1 Timoteo 3:1-10, 12, 13; Tito 1:5-9). We jun ukʼwäy bʼey nuyaʼ más ruqʼij ri nkiʼän pa rutinamit, ma najin ta chik nuʼän ri nuʼij le Biblia. Ri ukʼwäy taq bʼey kʼo chë nkitzʼët rkʼë le Biblia we jun kʼajol ütz chik nyaʼöx jun rusamaj pa congregación, y ma yë ta ri nkichʼöbʼ ryeʼ o ri nbʼan pa kitinamit (2 Timoteo 3:16, 17).

¹⁷ We ri ukʼwäy taq bʼey xa más nkiyaʼ ruqʼij ri nbʼan pa kitinamit chwäch ri nuʼij le Biblia, rkʼë jubʼaʼ ma xtkiyaʼ ta qʼij che rä jun kʼajol xttok jun toʼonel o jun ukʼwäy bʼey tapeʼ ütz najin nsamäj pa congregación. Riʼ xbʼanatäj pa jun tinamït. Kʼo wä jun toʼonel ri yaʼon nimaʼq taq samaj che rä pa congregación. Tapeʼ ri ukʼwäy taq bʼey xkitzʼët chë ya ütz chik ntok jun ukʼwäy bʼey, ma xkajoʼ ta xkiʼij äl riʼ che rä ri ukʼwäy bʼey rchë circuito. Jujun chkë ri ukʼwäy taq bʼey ri kʼo chik kijunaʼ nkiʼij wä chë ri toʼonel riʼ, rma kʼa akʼal na ntzuʼun, ma ütz ta ntok jun ukʼwäy bʼey. Ri xqʼatö rchë ri qachʼalal riʼ rchë ma xok ta ukʼwäy bʼey ya riʼ ri rubʼanik ntzuʼun. Tapeʼ ri xqatzjoj qa xa xuʼ jun experiencia, ri informes nkikʼüt chë chwäch le Ruwachʼulew ye kʼïy ukʼwäy taq bʼey yebʼanö riʼ. Rma riʼ kan kʼo rejqalen chë nqanmaj ri naʼoj ye kʼo chpan le Biblia y ma ye ta ri nbʼan pa qatinamit o ri nqachʼöbʼ röj. We xtqaʼän riʼ, xtqanmaj rutzij Jesús y ma xtqtzjon ta itzel chkij ri qachʼalal xa rma ri kibʼanik.

18, 19. ¿Achkë kʼo chë nqaʼän rchë yeqatzʼët ri winäq achiʼel yerutzʼët Jehová?

¹⁸ Tapeʼ xa yoj ajmakiʼ, röj nqkowin yeqatzʼët ri winäq achiʼel yerutzʼët Jehová (Hechos 10:34, 35). Rchë nqaʼän riʼ, kʼo chë nqatäj qaqʼij rchë yeqasmajij ri naʼoj ye kʼo chpan le Biblia. We xtqaʼän riʼ xtqasmajij ri pixaʼ xuyaʼ qa Jesús ri nuʼij chë ma yë ta kibʼanik ri winäq nqatzuʼ (Juan 7:24).

¹⁹ Xa jubʼaʼ chik apü, Jesús pa rubʼeyal xtbʼerqʼataʼ tzij pa kiwiʼ ri winäq. Y janina nukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx nqatamaj chë ryä ma xtuqʼät ta tzij xa rma ri nukʼoxaj o xa rma ri rubʼanik jun winäq (Isaías 11:3, 4). Kantzij na wä, kan nqarayij chë napon yän ri qʼij riʼ.