1. Isaia athanie ata ĩũlũ wa Yesũ, na nĩkĩ ũndũ ũsu ũtwĩkĩaa vinya?

YĨLA mwathani Isaia wathanaa ĩũlũ wa Yesũ Klĩsto Mwĩaĩi waitũ, nĩwawetie ndeto sya kũtwĩkĩa vinya. Athanie kana Yesũ “ndakasila kwĩanana na kwona kwa metho make, kana kũtw’a kwĩanana na kwĩw’a kwa matũ make; ĩndĩ nũkasilĩlaa ngya na ũlũngalu.” (Isa. 11:3, 4) Nĩkĩ ndeto isu syaĩle kũtwĩkĩa vinya? Kĩtumi nũndũ twĩkalĩte nthĩ yusĩe kĩmena na kyende. Vate nzika, ithyonthe nĩtwendeeaw’a vyũ nĩ ũla Mũsili ũte na naĩ ũtakatũsilĩla kwĩanana na kwona kwa metho!

2. Yesũ atwĩaĩe twĩkae ata, na twĩneenea kyaũ ĩsomonĩ yĩĩ?

² Vai mũthenya ũvĩtaa tũtasilĩle andũ. Ĩndĩ nũndũ twĩ ene naĩ, tũyĩsa kũsilĩla andũ kwa ũlũngalu vyũ ta Yesũ. Na kĩtumi nũndũ tũkothaa kũsilĩla kwosana na kĩla twene na metho. Ĩndĩ o na vailye ũu, ve mwĩao Yesũ waumisye yĩla waĩ ĩũlũ wa nthĩ. Aisye atĩĩ: “Mũikasile mũkĩtalĩlya [kana, kwĩanana na kwona kwa metho], ĩndĩ silai sila wa katĩ.” (Yoa. 7:24) Kĩu kĩonany’a nesa kana Yesũ endaa twĩkae take vandũ va kũsilĩlaa angĩ kwĩanana na kwona kwa metho maitũ. Ĩsomonĩ yĩĩ nĩtũũneenea maũndũ atatũ matonya kũtuma andũ masilĩla angĩ kwĩanana na kĩla mene. Maũndũ asu nĩ: wumo kana  mbaĩ, ũthwii kana ũkya, na ũkũũ wa mũndũ. Nthĩnĩ wa kĩla ũndũ, nĩtũũneenea ũndũ tũtonya kũatĩĩa mwĩao ũsu wa Yesũ.

3, 4. (a) Nĩ maũndũ meva matumie mũtũmwa Vetelo aalyũla mawoni make ĩũlũ wa Andũ-ma-mbaĩ-ingĩ? (Sisya visa ĩthangũnĩ ya 8.) (b) Nĩ ũndũ wĩva mweũ Yeova watetheeisye Vetelo amanye?

³ Kwakũna visa maũndũ ala mũtũmwa Vetelo ũtonya kwĩthĩwa asũanĩaa yĩla weeiwe athi kwa mũndũ wa mbaĩ ingĩ weetawa Kolinelio, ũla wekalaa Kaisalea. (Meko 10:17-29) O ta Ayuti ala angĩ, Vetelo eanie esĩ kana Andũ-ma-mbaĩ-ingĩ ti atheu. Ĩndĩ ve maũndũ weeyoneie matuma aalyũla mawoni make. Kwa ngelekany’o, Vetelo atanamba kũthi kwa Kolinelio aĩ anoonw’a woni nĩ Ngai. (Meko 10:9-16) Kwani ko wooniw’e kyaũ? Ooniw’e kĩndũ kĩilye suka wusĩe nyamũ mbuku kĩtheeetw’e nthĩ, na wasya wamwĩaĩa kuma ĩtunĩ ũkyasya: “Ũkĩla, Vetelo; wũae, ũye.” O na kau eeiwe eke ũu mavinda atatũ, nĩwaleile. Ĩndĩ kĩla ĩvinda alea, wasya ũsu wamwĩaa atĩĩ: “Ila itheetw’e nĩ Ngai ndũkaitw’e mbuku.” Vetelo amina kwonw’a woni ũsu, ndaaelewa nesa kĩla wasya ũsu wamũtavasya. O saanĩ isu, aũme ala matũmĩtwe nĩ Kolinelio nĩmavikie. Ĩtina wa kũvuanĩw’a nĩ veva mũtheu kĩla waĩle kwĩka, Vetelo nĩwoosanie na aũme asu mathi kwa Kolinelio.

⁴ Keka Vetelo nĩwasilĩle kwĩanana na kwona kwa metho, ndethĩwa aalika nyũmba kwa Kolinelio. Ayuti mayalikaa nyũmba sya Andũ-ma-mbaĩ-ingĩ. Ĩndĩ nĩkĩ Vetelo weekie ũu o na kau nĩwamenete Andũ-ma-mbaĩ-ingĩ? Kĩtumi nũndũ woni ũla wooniw’e nĩwamũkiitie ngoo vyũ, na nĩwaĩkĩĩthiw’e nĩ veva mũtheu kana kĩla ũkwĩka ti kĩthũku. Yĩla Vetelo weewie maũndũ ala Kolinelio waeleisye na mamũkiita ngoo, aisye ũũ atongoew’e nĩ veva: “Nĩ w’o, nĩngũmanya kana Ngai ti mwendeesya wa andũ; ĩndĩ mbaĩnĩ syonthe ũla ũmũkĩaa we, na kwĩka ũlũngalu, nĩwĩtĩkĩlawa nĩwe.” (Meko 10:34, 35) Ũsu nĩ ũndũ mweũ Vetelo wamanyie, na nĩwatumie vethĩwa na mosyao maseo! Ĩndĩ ũndũ ũsu wesaa kwĩthĩwa na mosyao meva kwa Aklĩsto onthe?

5. (a) Yeova endaa Aklĩsto onthe mamanye kyaũ? (b) O na kau nĩtwĩsĩ ũw’o, nĩ ũndũ wĩva ũtonya kwĩthĩwa ũtaauma ngoonĩ sitũ?

⁵ Yeova atũmĩie Vetelo nĩ kana Aklĩsto onthe mamanye kana Ngai ti mwendeesya wa andũ. Methonĩ ma Yeova, andũ onthe nĩ ma vata, o na matw’ĩke nĩ ma mbaĩ, wumo, nthĩ, kana kĩthyomo kĩva. Kĩla mũndũ, ethĩwe nĩ mũndũũme kana nĩ mũndũ mũka, ũmũkĩaa Ngai na wĩkaa ũlũngalu, nĩwĩtĩkĩlawa nĩwe. (Aka. 3:26-28; Ũvu. 7:9, 10) Vai nzika kana nũĩkĩĩaa ũndũ ũsu. Ĩndĩ nata ũkethĩwa wĩanĩe kĩsionĩ kana o mũsyĩ wĩ andũ me kĩmena? O na kau noĩthwa ũsũanĩaa ta ũtamenete andũ amwe, noĩthwa ngoonĩ yaku ve o kĩmena kĩ vandũ. O na Vetelo, ũla watũmĩiwe nĩ Yeova kũvuanĩsya andũ angĩ kana Ngai ti mwendeesya wa andũ, nĩwesie kwonany’a kana aĩ o na kĩmena. (Aka. 2:11-14) Kwoou, tũtonya ata kwĩthukĩĩsya ndeto sya Yesũ na tũieka kũsilĩla kwĩanana na kwona kwa metho?

6. (a) Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya tũvete vyũ kĩmena ngoonĩ sitũ? (b) Mwana-a-asa ũmwe wĩ na kĩanda anenganie livoti ĩkwonany’a kyaũ?

⁶ Nĩtwaĩle kwĩthiana nesa tũtũmĩĩte Ndeto ya Ngai nĩ kana tũmanye kana ve kĩmena kĩ vandũ ngoonĩ sitũ. (Sav. 119:105) O na ĩngĩ, noĩthwa twaĩle kũkũlya andũ matwendete matũtavye kana ve o kamena ke vandũ monaa twĩ nako, o na kau ithyĩ ene tũisũanĩaa ũu. (Aka. 2:11, 14) Noĩthwa thĩna ũsu ũlũmĩte ngoonĩ sitũ nginya ũkethĩa o na tũimanya kana twĩ naw’o. Kwasũanĩa ũndũ ũũ weekĩkie. Ve mwana-a-asa ũmwe wĩ na kĩanda kĩkundinĩ waandĩkie livoti ĩũlũ wa mwana-a-asa ũngĩ na mũka methĩawa ũthũkũminĩ wa ĩvinda yonthe. Mwana-a-asa ũsu wĩ ũthũkũminĩ wa ĩvinda yonthe aĩ wa mbaĩ yavũthĩtw’e mũno nĩ andũ aingĩ. Veonekana mwana-a-asa ũla waandĩkie livoti ĩsu ndeesĩ kana  we mwene nũvũthĩtye mbaĩ ĩsu. Livotinĩ yake, nĩwaandĩkie maũndũ maingĩ maseo ĩũlũ wa ũla mwana-a-asa wĩ ũthũkũminĩ wa ĩvinda yonthe; ĩndĩ mũthyanĩ wa livoti ĩsu aisye atĩĩ: “O na kau aumĩte mbaĩnĩ [ĩno], mwĩkalĩle wake na ũndũ wĩkuaa nũtetheeasya andũ angĩ mamanye kana kwĩthĩwa umĩte mbaĩnĩ [ĩno] ti lasima kwonany’e kana mũndũ e kĩko, na kana nĩ wa kĩlasi kya nthĩ, tondũ andũ aingĩ ma mbaĩ [ĩno] mailye.” Nĩwakwatya ĩsomo? O na twĩthĩwe twĩ na kĩanda kĩva, no nginya twĩthiane nesa na tũyĩthĩwa twĩyũmbanĩtye kwĩtĩkĩla ũtethyo nĩ kana tũmanye kana ve kĩmena kĩthĩwa kĩtiele ngoonĩ sitũ. Ve ũndũ ũngĩ tũtonya kwĩka?

7. Tũtonya kwonany’a ata kana nĩtũvingũĩte ngoo sitũ?

⁷ Twavingũa ngoo sitũ, ikausũwa nĩ wendo na tũiveta kĩmena kĩla kĩ vo. (2 Ako. 6:11-13) We nũkothaa kũtindany’a na andũ o ala ma mbaĩ yaku, wumo waku, nthĩ yaku, kana o kĩthyomo kyaku? Ethĩwa ũu nĩw’o wĩkaa, nũseo ũvingũe ngoo yaku. Wĩona ata ũkathokya andũ mate ma mbaĩ yaku kana wumo waku mũtavany’e ĩmwe kana mũĩsanĩe ĩmwe mũsyĩ kwaku? (Meko 16:14, 15) Weeka ũu, ũkeethĩwa ũyusũsya ngoo yaku wendo mwingĩ nginya wĩse kwĩthĩa vai kĩmena o na kĩmwe kĩtiele vo. Ĩndĩ ve maũndũ angĩ matonya kũtuma tũsilĩla andũ kwĩanana na kĩla twene na metho. Ekai tũneenee ũkwati kana malĩ.

8. Kwosana na ĩandĩko ya Alivai 19:15, kũsisya ũthwii kana ũkya wa mũndũ kũtonya kũtuma twĩka ata?

⁸ Kĩndũ kĩngĩ kĩtonya kũtuma tũsilĩla andũ kwĩanana na kwona kwa metho nĩ kũsisya ũthwii kana malĩ ĩla me nayo. Ĩandĩko ya Alivai 19:15 yaĩtye: “Mũtikendeesye ngya, kana kũtaĩa ala me na ũtonyi; ĩndĩ tusĩaa mũtũi waku na ũlũngalu.” Vo vatonyeka ata tũkasilĩla mũndũ tũsyaĩtye ũthwii kana ũkya wake?

9. Nĩ ũndũ wĩva ũte mũseo wĩkĩkaa wawetiwe nĩ Solomoni, na wĩtũmanyĩsya kyaũ?

⁹ Solomoni atongoew’e nĩ veva mũtheu nĩwaandĩkie ĩũlũ wa ũndũ ũte mũseo wĩkĩkaa andũnĩ. Ĩandĩkonĩ ya Nthimo 14:20 aisye atĩĩ: “Ngya nĩmenawa o na nĩ mũtũi wayo mwene; ĩndĩ mũthwii e na anyanyae aingĩ.” Nthimo ĩsu yĩtũmanyĩsya kyaũ? Yĩtũmanyĩsya kana twaema kwĩthĩwa twĩ metho, no twambĩĩe kũmantha ũnyanya na ana-a-asa ala athwii na ũyĩthĩa tũikũũngana na ala ngya. Ve ũthũku mwaũ wa kũsisya malĩ kana ũkwati wa mũndũ nĩ kenda tũtw’e kana no twĩthĩwe na ũnyanya nake?

10. Yakovo aneeneie thĩna wĩva?

¹⁰ Tũkatw’ĩka tũkasilĩlaa andũ angĩ kwĩanana na ũthwii kana ũkya woo, twĩthĩwa tũiete mũtilĩkangano kĩkundinĩ. Mũmanyĩw’a Yakovo nĩwaumisye ũkany’o ĩũlũ wa ũndũ ũsu nũndũ nĩwaendeee kũaany’a ikundi imwe ĩvindanĩ ya atũmwa. (Soma Yakovo 2:1-4.) Nĩtwaĩle kwĩthĩwa twĩ metho tũiketĩkĩlye yĩsilya yĩu yanange ikundi sitũ ũmũnthĩ. Twaĩle kwĩka ata nĩ kana tũkĩlye vinya mũtuo ũsu wa kũsilĩlaa andũ kwosana na kĩla twene?

11. No tũthime ngwatanĩo ya mũndũ na Yeova kwa kũsisya malĩ kana ũkwati wake? Elesya.

¹¹ Twaĩle kwonaa ana-a-asa maitũ o tondũ Yeova ũmonaa. Mũndũ ndethĩawa e vata methonĩ ma Yeova atĩ nũndũ nĩ mũthwii kana nĩ ngya. Vai ĩvinda kwĩthĩwa na malĩ kana kwĩthĩwa tũte nayo kũkatũmĩka kũthima ũndũ ngwatanĩo yitũ na Yeova ĩilye. Yesũ nĩwaisye kana “kũkeethĩwa ũndũ wĩ vinya mũndũ mũthwii kũlika ũsumbĩnĩ wa ĩtu,” ĩndĩ ndaaasya ũndũ ũsu ndũtonyeka. (Mt. 19:23) Nao aineenea ngya aisye atĩĩ: “Mwĩ aathime inyw’ĩ ngya: nũndũ ũsumbĩ wa Ngai nĩ wenyu.” (Luka 6:20) Ĩndĩ ũu ndwoonanasya  kana andũ onthe ala ngya nĩmo maĩ aathime na meetĩkĩlaa momanyĩsyo ma Yesũ. Ve andũ aingĩ maĩ ngya mamũleile Yesũ. Kwa ũkuvĩ, kĩla tũũweta nĩ kana tũyĩsa kũmanya ũndũ ngwatanĩo ya mũndũ na Yeova ĩilye kwa kũsisya ũkwati kana malĩ ĩla wĩ nayo.

12. Maandĩko mamanyĩĩtye ata ĩũlũ wa andũ ala athwii na ala ngya?

¹² Twĩ aathime mũno nũndũ twĩ na ana-a-asa na eĩtu-a-asa aingĩ athwii na ngya, ĩndĩ mamwendete Yeova, na mamũthũkũmaa na ngoo yonthe. Maandĩko matavĩtye athwii “maikekwatye ũthwii ũla wanangĩkaa, ĩndĩ mekwatye Ngai.” (Soma 1 Timotheo 6:17-19.) O na ĩngĩ, Ndeto ya Ngai nĩsyokete ĩkatavya athũkũmi onthe ma Ngai, methĩwe nĩ athwii kana nĩ ngya, kana maĩle kwĩthĩwa me metho maikese kwĩthĩwa me endi ma mbesa. (1 Tim. 6:9, 10) Kwoou, twavingũa metho maitũ nĩ kana twone ana-a-asa maitũ o ũndũ Yeova ũmonaa, tũikamasilĩlaa tũsyaĩtye ũkwati kana malĩ ĩla me nayo. Nao nata ũkũũ wa mũndũ? Nĩtwaĩle kũsilĩla andũ tũsyaĩtye ũkũũ woo? Ekai tũneenee ũndũ ũsu.

13. Maandĩko matũmanyĩasya kyaũ ĩũlũ wa kũnenga andũ akũũ ndaĩa?

¹³ Mavinda maingĩ Maandĩko nĩmatũtavasya tũnenge andũ akũũ ndaĩa. Ĩandĩko ya Alivai 19:32 yaĩtye: “Mũkĩlĩle ũla wĩ mũtwe wĩ mbuĩ, na kũtaĩa ũthyũ wa mũtumĩa, na mũkĩe Ngai waku.” Nayo ĩandĩko ya Nthimo 16:31 yĩtũtavĩtye kana “mũtwe wĩ mbuĩ nĩ ngovia ya ũsumbĩ ya ndaĩa; [wooneka] nzĩanĩ ya ũlũngalu.” O nake mũtũmwa Vaulo nĩwamũtaie Timotheo ndakakany’e, kana ndakamumany’e, mũtumĩa ĩndĩ one mwana-a-asa ũsu mũkũũ ta ĩthe wake. (1 Tim. 5:1, 2) O na kau Timotheo aĩ o na ũkũmũ ũtonya kũtuma anenga ana-a-asa akũũ kwĩ we myolooto, aaĩle kwĩka ũu kwa nzĩa ĩkwonany’a kana nũmendete na nũmanengete ndaĩa.

14. Nĩ ĩndĩĩ wĩthĩaa ve vata wa kũnenga mũndũ mũkũũ mbee witũ ũtao kana ũkany’o?

¹⁴ Ĩndĩ yo kũnenga ala akũũ ndaĩa nĩ kwasya twĩtĩkĩlanae namo maũndũnĩ onthe? Kwa ngelekany’o, wĩona ta twaĩle kwĩtĩkĩlana na mũndũ aĩ no ũndũ nĩ mũkũũ, nake eĩka naĩ na ngũlũ kana eĩkĩa andũ vinya meke maũndũ ala Yeova ũmenete? Yeova ndesa kũsilĩla kwĩanana na kwona kwa metho, na ndesa kwĩw’ĩa tei mũndũ wĩkĩte naĩ na ngũlũ aĩ nũndũ nĩ mũkũũ. Kwasũanĩa mwolooto ũũ wĩ nthĩnĩ wa Isaia 65:20. Ĩandĩko yĩu yaĩtye: “Mũndũ mwathe e wa myaka ĩana akw’a akethĩwa e mũumanĩe.” O na ĩngĩ, nthĩnĩ wa woni ũla Esekieli wooniw’e mwolooto ũsu nĩwatũmĩkie. (Esek. 9:5-7) Kwoou, wendi witũ mũnene waĩle kwĩthĩwa ne kũmũnenga ndaĩa Mũtumĩa wa Matukũ, Yeova Ngai. (Nda. 7:9, 10, 13, 14) Tweeka ũu, tũikesa kũkĩa kũnenga ũtao mũndũ ũvĩtĩtye, o na ethĩwa e na myaka yĩana ata.—Aka. 6:1.

15. Ngelekany’o ya mũtũmwa Vaulo yĩtũmanyĩsya kyaũ ĩũlũ wa kũnenga ana-a-asa ala anini ndaĩa?

¹⁵ Nao nata ĩũlũ wa ana-a-asa ala anini? We ũmonaa ata? Vaulo aineena na Timotheo, yĩla waĩ mwanake wa mũika, aandĩkie atĩĩ: “Mũndũ o na wĩva ndakavũthye wana waku; ĩndĩ ĩthĩwa wĩ ngelekan’yo kwa ala metĩkĩlaa, nthĩnĩ wa ndeto, na mwĩkalĩle wa thayũ, na wendo, na mũĩkĩĩo, na ũtheu.” (1 Tim. 4:12) Ĩvinda yĩla Vaulo waandĩkaa ndeto isu, Timotheo nũtonya kwĩthĩwa aĩ na myaka 30 na kĩndũ. Ĩndĩ Vaulo nĩwamũnengete ianda ngito akwatĩĩe. O na kau tũyĩsĩ kĩla kyatumie anenga Timotheo ũtao ũsu, ĩsomo yĩ ũtheinĩ. Nayo nĩ kana tũyaĩle kũsilĩla ana-a-asa ala anini nũndũ wa myaka yoo. Nũseo tũlilikanae kana o na Mwĩaĩi waitũ Yesũ atethisye wĩa w’onthe  ũla watũmĩtwe atethye kũũ nthĩ e o wa myaka 30 na kĩndũ.

16, 17. (a) Atumĩa mekaa ata nĩ kenda matw’e kana mwana-a-asa nĩwaĩle kũtw’ĩka mũtetheesya kana mũtumĩa wa kĩkundi? (b) Mawoni maitũ ene kana syĩthĩo sitũ itonya ata kũtuma tũteka ũndũ Maandĩko maĩtye?

¹⁶ No kwĩthĩwa tumĩte kĩsionĩ kĩvũthasya anake. Na nũndũ wa ũu, atumĩa ma kĩkundi no mew’e wĩ ũndũ wĩ vinya kũnengane ĩsyĩtwa ya mwana-a-asa wa mũika wĩ na nguma ila syendekaa atw’ĩkĩthw’e mũtetheesya wa kĩkundi kana mũtumĩa. Atumĩa onthe nĩmaĩle kũlilikana kana vai vandũ Maandĩko monanĩtye kana ve myaka mũndũ waĩle kũvikya nĩ kana anyuvwe ta mũtetheesya kana mũtumĩa wa kĩkundi. (1 Tim. 3:1-10, 12, 13; Tito 1:5-9) Mũtumĩa ndesa kwĩthĩwa ayĩka kwosana na Maandĩko ethĩwa nĩwĩseũvĩsye mwĩao ũkonetye ũndũ ũsu nũndũ wa kĩthĩo kyoo. Ndeto ya Ngai nĩyo yaĩle kũtũmĩwa kũthima kana ana-a-asa anini nĩmaĩle kũnewa ianda kĩkundinĩ, ĩndĩ ti mawoni ma andũ kana kĩthĩo kyoo.—2 Tim. 3:16, 17.

¹⁷ Kwaeka twone ũndũ mawoni asu matosanĩte na Maandĩko matonya kũtuma ana-a-asa matakwata ianda, o na kau me na nguma ila syendekaa. Nthĩnĩ wa nthĩ ĩmwe, ve mũtetheesya wa kĩkundi waĩ na nguma nzeo na wanengetwe ianda ngito kĩkundinĩ. Atumĩa ma kĩkundi kyake nĩmeetĩkĩlanaa kana mwana-a-asa ũsu wa mũika aĩ na nguma ila Maandĩko mawetete ĩũlũ wa atumĩa. Ĩndĩ mayaanengane ĩsyĩtwa yake. Ve atumĩa amwe akũũ maisye kana mwana-a-asa ũsu eoneka e mũnini mũno ayĩtwa mũtumĩa. Nĩ ũndũ wa kũmakya kũmanya kana mwana-a-asa ũsu ndaanyuvwa ethĩwe e mũtumĩa aĩ nũndũ oonekaa e mũnini. O na kau twaweta o ũndũ ũmwe weekĩkie, ve livoti mbingĩ ikwonany’a kana mawoni ma mũthemba ũsu me kũndũ kwingĩ ĩũlũ wa nthĩ. Kwoou nũseo tũmanye kana nĩ ũndũ wa vata mũno kũatĩĩa Maandĩko, vandũ va kũatĩĩa syĩthĩo kana mawoni maitũ ene. Ũsu now’o ũndũ ũla tũtonya kwĩka tũkonany’a kana nĩtũatĩĩe mwĩao wa Yesũ wa kwĩthĩwa tũteũsilĩla kwĩanana na kwona kwa metho.

18, 19. Nĩ kyaũ twaĩle kwĩka ethĩwa nĩtũkwenda kwona angĩ ũndũ Yeova ũmonaa?

¹⁸ O na kau twĩ ene naĩ, no twĩmanyĩsye kwonaa angĩ o ũndũ Yeova ũmonaa. (Meko 10:34, 35) Ĩndĩ no nginya kĩla ĩvinda ithyĩ ene twĩlilikanasye ũndũ Ndeto ya Ngai yaĩtye. Tweelilikany’a na twatũmĩa myolooto ĩla yĩ Maandĩkonĩ, kĩla ĩvinda tũkaatĩĩaa mwĩao wa Yesũ wa kwĩthĩwa tũtekũsilĩla kwĩanana na kwona kwa metho.—Yoa. 7:24.

¹⁹ Mũsumbĩ witũ, Yesũ Klĩsto, nũkilyĩ kũsilĩla andũ onthe, na ndakasilĩla kwĩanana na kwona kwa metho make kana kwĩw’a kwa matũ make, ĩndĩ akasilĩla kwa ũlũngalu. (Isa. 11:3, 4) Ũsu ũkeethĩwa wĩ ũndũ mũseo ta kĩ!