Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

Bɛmmanea Sonla Nyunlu Bɛbua Ndɛne

Bɛmmanea Sonla Nyunlu Bɛbua Ndɛne

“Bɛmmanea sonla nyunlu bɛbua ndɛne, emomu bɛbua ndɛne fɔɔnwo.”​—DWƆN 7:24.

EDWƐNE: 142, 123

1. Duzu a Ayezaya hanle vanenle Gyisɛse anwo a, na duzu ati a ɛhye maa anwosesebɛ ɛ?

YƐ AWULAE Gyisɛse Kelaese anwo ngapezo mɔɔ Ayezaya hanle la maa yɛnyia anwosesebɛ nee anyelazo. Ayezaya hanle kɛ Gyisɛse ɛnrɛbua “ndɛne ɛnyelɛzo, yɛɛ ɔnrɛhyea ɔ nzo ɔnrɛbua ndɛne. Ɔbabua ehyianvolɛma ndɛne pɛlepɛle nu.” (Aye. 11:3, 4) Duzu ati a ɛhye maa anwosesebɛ ɛ? Ɔluakɛ yɛde ewiade mɔɔ menli nwo adwenletane ɛbu zo na menli nea sonla nyunlu bua ndɛne la anu. Yɛ nye la kɛ yɛbanyia ndɛnebuavolɛ mɔɔ di munli, Gyisɛse, mɔɔ ɔnrɛnlea ɛnyelɛzo ɔnrɛbua ndɛne la!

2. Duzu a Gyisɛse zele yɛ kɛ yɛyɛ a, na duzu a yɛbazuzu nwo wɔ edwɛkɛ ɛhye anu a?

2 Alehyenlɛ biala, yɛnyia adwenle mɔɔ ɛndenrɛ la wɔ awie mɔ anwo. Noko, kɛmɔ yɛnli munli kɛ Gyisɛse la ati, yɛngola yɛmbua ndɛne fɔɔnwo. Mɔɔ yɛnwu ye la ta nyia yɛ nwo zo tumi. Noko, mɔɔ Gyisɛse wɔ azɛlɛ ye azo la, ɔhanle kɛ: “Bɛmmanea sonla nyunlu bɛbua ndɛne, emomu bɛbua ndɛne fɔɔnwo.” (Dwɔn 7:24) Ɔda ali kɛ Gyisɛse kulo kɛ yɛsukoa ye, mɔɔ yɛnnea menli nyunlu yɛmbua ndɛne a. Wɔ edwɛkɛ ɛhye anu yɛbazuzu ninyɛne nsa mɔɔ kola nyia yɛ adwenle ne azo tumi la anwo: maanle anzɛɛ abusua mɔɔ awie vi nu, ye ezukoa gyinlabelɛ nee ɛvolɛ mɔɔ yeli la. Wɔ ko biala anu, yɛbazuzu kɛzi yɛbahola yɛadie Gyisɛse amaa yɛannea menli nyunlu yɛambua ndɛne la.

MMANEA AWIE ABUSUA ANZƐƐ MAANLE MƆƆ ƆVI NU LA ƐBUA NDƐNE

3, 4. (a) Duzu a maanle ɛzoanvolɛ Pita hakyile adwenle mɔɔ ɛnee ɔlɛ wɔ menli mɔɔ bɛnle Dwuuma la anwo a? (Nea mɔlebɛbo nvoninli ne.) (b) Nɔhalɛ fofolɛ boni a Gyihova boale Pita maanle ɔdele ɔ bo a?

3 Dwenle kɛzi ɛzoanvolɛ Pita dele nganeɛ wɔ mekɛ mɔɔ bɛvɛlɛle ye kɛ ɔhɔ Kɔnileɛse mɔɔ ɔnle Dwuunli la sua nu wɔ Sizalia la anwo nea. (Gyi. 10:17-29) Ɛnee bɛmaa yenyia adwenle kɛ menli mɔɔ Bɛnle Dwuuma la anwo ɛnde. Noko, ninyɛne bie mɔ sisile mɔɔ maanle Pita hakyile ye adwenle a. Kɛ neazo la, Pita nwunle yekile mɔɔ yɛ nwanwane. (Gyi. 10:9-16) Duzu a Pita nwunle ye a? Ɔnwunle kɛ bɛlɛdwula ɛdanlɛ kpole bie mɔɔ nane ngakyile mɔɔ anwo ɛnde wɔ nu la, na ɛnelɛ bie vi anwuma zele ye kɛ: “Pita, dwazo ku bie di!” Pita kpole ye fane nsa. Mekɛ biala mɔɔ ɔkɛkpo la, ɛnelɛ ne mɔɔ vi anwuma la se ye kɛ, “ɔmmafɛlɛ ninyɛne mɔɔ Nyamenle ɛde nwolɛ la kɛ nwolɛ ɛgua evinli.” Yekile ne pɛle nu la, ɛnee Pita ɛnnwu mɔɔ ɛnelɛ ne kpondɛ aha ahile ye a. Mekɛ zɔhane ala a menli mɔɔ Kɔnileɛse zoanle bɛ la rale a. Sunsum nwuanzanwuanza ne hilele Pita adenle kɛ ɔhɔ Kɔnileɛse sua nu, ɔti ɔ nee menli mɔɔ bɛzoanle bɛ la hɔle.

4 Saa Pita nleanle menli nyunlu buale ndɛne a anrɛɛ ɔnrɛhɔ Kɔnileɛse sua nu ɛlɛ. Ɛnee Dwuuma ɛngɔ bɛdabɛ mɔɔ bɛnle Dwuuma la sua nu. Duzu ati a Pita hɔle ɔnva nwo kɛ ɛnee ɔlɛ menli nwo adwenletane mɔɔ anu yɛ se la ɛ? Yekile ne mɔɔ Pita nwunle ye yɛɛ sunsum nwuanzanwuanza ne adehilelɛ maanle ɔhakyile adwenle mɔɔ ɛnee ɔlɛ la. Mɔɔ ɔdiele Kɔnileɛse ɔwiele la, sunsum ne maanle Pita hanle kɛ: “Akee mede ɔ bo bɔkɔɔ kɛ Nyamenle ɛnnea sonla nyunlu, na wɔ maanle biala anu awie biala mɔɔ sulo ye na ɔyɛ mɔɔ ɔle kpalɛ la, ɔdie ye ɔto nu.” (Gyi. 10:34, 35) Ndelebɛbo fofolɛ ɛhye maanle Pita anye liele, na ɔbaboa Kilisienema kɔsɔɔti. Adenle boni azo?

5. (a) Duzu a Gyihova kulo kɛ Kilisienema kɔsɔɔti te ɔ bo a? (b) Ɔnva nwo kɛ yɛze nɔhalɛ ne la, subane boni a yɛbahola yɛanyia a?

5 Ɛnee Gyihova ɛlɛdua Pita anwo zo aboa Kilisienema kɔsɔɔti amaa bɛade ɔ bo kɛ Ɔnnea sonla nyunlu. Ɔmbu abusua, maanle anzɛɛ aneɛ bie kɛ ɔhyia ɔtɛla gyɛne. Nrenyia anzɛɛ raalɛ biala mɔɔ ɔsulo Nyamenle na ɔyɛ mɔɔ tenrɛ la ɔdie ye ɔto nu. (Gal. 3:26-28; Yek. 7:9, 10) Bie a ɛze ɛhye dɛba. Na saa bɛtetele wɔ wɔ maanle anzɛɛ awuke mɔɔ bɛlɛ menli nwo adwenletane la anu noko ɛ? Bie a ɛbu ɛ nwo kɛ ɛnnea sonla nyunlu, noko bie a ɛlɛ menli nwo adwenletane wɔ wɔ ahonle nu. Mɔɔ Pita boale awie mɔ ɔmaanle bɛnwunle kɛ Nyamenle ɛnnea sonla nyunlu wiele bɔbɔ la ɛnee ɔtɛdɛ menli nwo adwenletane. (Gal. 2:11-14) Ɔti, kɛ ɔkɛyɛ na yɛadie Gyisɛse na yɛannea sonla nyunlu yɛambua ndɛne ɛ?

6. (a) Kɛ ɔkɛyɛ na yɛahola yɛaye menli nwo adwenletane yɛavi yɛ ahonle nu ɛ? (b) Duzu a edwɛkɛ mɔɔ kpanyinli bie hɛlɛle la maanle bɛnwunle ye wɔ ɔ nwo a?

6 Ɔwɔ kɛ yɛdua Nyamenle Edwɛkɛ ne azo yɛneɛnlea yɛ nwo nu kɛ saa yɛnlɛ menli nwo adwenletane a. (Edw. 119:105) Yɛbahola yɛabiza yɛ gɔnwo kpalɛ bie saa yenwu kɛ yɛlɛ menli nwo adwenletane a, ɔluakɛ yɛdayɛ mumua ne yɛnrɛhola yɛnrɛnwu ye. (Gal. 2:11, 14) Ɔbahola yeara ye kɛ subane ɛhye mɔ ɛha yɛ nwo mɔɔ yɛnze a. Ɛhye bie dole adiema nrenyia bie mɔɔ ɛzonlelilɛ dɔɔnwo wɔ ɔ sa nu la. Ɔhɛlɛle agyalɛma bie mɔɔ bɛbɔ mɔdenle wɔ dahuu ɛzonlenlɛ gyima ne anu la anwo edwɛkɛ. Ɛnee kunli ne vi abusua bie mɔɔ menli dɔɔnwo bu bɛ kɛ bɛ nwo ɛngyia la anu. Adiema ne hɛlɛle kunli ne anwo edwɛkɛ mgbalɛ dɔɔnwo; akee ɔdoale zo kɛ: “Ɔnva nwo kɛ [ɔvi maanle ɛhye anu] la, ye subane nee ye nyɛleɛ maa awie mɔ nwu ye kɛ [abusua ɛhye] mɔɔ ɔvi nu la ɛngile kɛ ɔnli ɔ nwo eni, yɛɛ ɔ nwo ɛngyia kɛ mɔɔ menli dɔɔnwo mɔɔ bɛvi [abusua ɛhye] anu de la.” Duzu a yɛsukoa yɛfi nu a? Ɔnva nwo ɛzonlelilɛ mɔɔ yɛlɛ wɔ Gyihova ahyehyɛdeɛ ne anu la, ɔwɔ kɛ yɛbɛlɛ yɛ nwo aze na yɛkpondɛ moalɛ amaa yɛanwu ye saa yɛtɛdɛ menli nwo adwenletane a. Boni bieko a yɛbahola yɛayɛ a?

7. Kɛ ɔkɛyɛ na yɛahile kɛ yɛbuke yɛ ahonle nu ɛ?

7 Saa yɛbuke yɛ ahonle nu a, ɔbamaa yɛanyia ɛlɔlɛ na yɛaye menli nwo adwenletane yɛavi yɛ ti anu. (2 Kɔl. 6:11-13) Asoo menli mɔɔ ɛ nee bɛ vi abusua nee maanle ko anu anzɛɛ ɛ nee bɛ ka aneɛ ko ala a ɛfa bɛ agɔnwolɛ ɔ? Saa ɔle zɔ a, buke wɔ ahonle nu. Kɛmɔti a ɛnvɛlɛ bɛdabɛ mɔɔ bɛka aneɛ gyɛne la ɛ nee bɛ ɛngɔ daselɛlilɛ anzɛɛ ɛ nee bɛ ɛmbɔ nu ɛnli debie wɔ wɔ sua nu ɛ? (Gyi. 16:14, 15) Saa ɛyɛ zɔ a, ɛbahulo menli kpalɛ, na ɛnrɛnyia bɛ nwo adwenletane. Akee maa yɛzuzu ninyɛne gyɛne mɔɔ wɔannea a yɛbagyinla zo ‘yɛanlea sonla nyunlu yɛabua ndɛne’ la anwo.

MMANEA ANWONYIA MƆƆ AWIE LƐ ANZƐƐ YE EHYIA TI ƐBUA NDƐNE

8. Kɛ mɔɔ Sɛlɛvolɛma 19:15 ka la, kɛzi anwonyia anzɛɛ ehyia kola ka kɛzi yɛbu awie mɔ la ɛ?

8 Anwonyia noko le debie fofolɛ mɔɔ bahola amaa yɛanyia adwenle ngakyile wɔ awie mɔ anwo a. Sɛlɛvolɛma 19:15 ka kɛ: “Ɔnle kɛ bɛbua mgbɔvodɛne. Ɔnle kɛ bɛbua bɛtia ehyianli na bɛbua bɛmaa sonlakpole. Bɛbua bɛ gɔnwo mɔ ndɛne wɔ adenle kpalɛ nu.” Noko kɛzi awie anwonyia anzɛɛ ehyia mɔɔ ɔdi la bahola aha kɛzi yɛbu ye la ɛ?

9. Nɔhalɛ edwɛkɛ mɔɔ yɛ alɔbɔlɛ la boni a Sɔlɔmɔn hɛlɛle a, na duzu a yɛsukoa yɛfi nu a?

9 Sunsum ne maanle Sɔlɔmɔn hɛlɛle nɔhalɛ edwɛkɛ ɛhye mɔɔ yɛ alɔbɔlɛ la: “Ehyianli biala anwo amra bɔbɔ ɛngulo ye, noko sukoavolɛ lɛ agɔnwolɛma dɔɔnwo.” (Mrɛ. 14:20) Duzu a yɛsukoa yɛfi ɛrɛlɛ ɛhye anu a? Saa yɛannea boɛ a, yɛbava mediema mɔɔ bɛle azukoavolɛ la agɔnwolɛ na yɛakpo mediema mɔɔ bɛnlɛ bie la. Duzu ati a ɔle esiane kpole kɛ yɛbagyinla anwonyia mɔɔ awie mɔ lɛ la azo yɛabu bɛ kɛ bɛ nwo hyia ɛ?

10. Ngyegyelɛ boni a Gyemise hanle nwolɛ edwɛkɛ a?

10 Saa yɛgyinla anwonyia mɔɔ awie mɔ lɛ la azo yɛbua bɛ ndɛne a, yɛbamaa mgbakyemgbakye nu ara asafo ne anu. Ɛdoavolɛ Gyemise bɔle kɔkɔ kɛ ɛnee ngyegyelɛ ɛhye ɛlɛfa mgbakyemgbakye nu ara ɛvoya mɔɔ limoa asafo bie mɔ anu. (Kenga Gyemise 2:1-4.) Ɔwɔ kɛ yɛnea boɛ ɛnɛ, amaa mgbakyemgbakyenu amba yɛ asafo ne mɔ anu. Kɛ ɔkɛyɛ na yɛahoati sonla nyunlu mɔɔ bɛnea bɛbua ndɛne la ɛ?

11. Kɛzi awie anwonyia bahola aha ɔ nee Gyihova agɔnwolɛvalɛ ne ɛ? Kilehile nu.

11 Ɔwɔ kɛ yɛnwu yɛ mediema kɛ mɔɔ Gyihova nwu bɛ la. Gyihova ɛmbu awie kɛ ɔ nwo hyia ɔluakɛ ɔle sukoavolɛ anzɛɛ ehyianli la ati. Agɔnwolɛvalɛ mɔɔ yɛ nee Gyihova lɛ la ɛngyi nwonane afoa nu ninyɛne dɔɔnwo mɔɔ yɛlɛ anzɛɛ mɔɔ yɛnlɛ la azo. Ɔle nɔhalɛ kɛ Gyisɛse hanle kɛ, “ɔbayɛ se yeamaa sukoavolɛ kɛ ɔkɛhɔ anwuma Belemgbunlililɛ ne anu,” noko yeanga kɛ ɔnrɛhola ɔnrɛyɛ boɛ fee. (Mat. 19:23) Gyisɛse eza hanle kɛ: “Anyelielɛ a le bɛmɛ ehyiavolɛma, ɔluakɛ bɛmɛ a Nyamenle Belemgbunlililɛ ne le bɛ ɛdeɛ a.” (Luku 6:20) Noko ɛhye ɛngile kɛ ehyiavolɛma kɔsɔɔti badie Gyisɛse na banyia nyilalɛ titili. Ehyiavolɛma dɔɔnwo andie ye. Nɔhalɛ nu, yɛnrɛhola yɛnrɛgyinla anwonyia mɔɔ awie lɛ la azo yɛnrɛha kɛ ɔ nee Gyihova lɛ agɔnwolɛvalɛ kpalɛ.

12. Folɛ boni a Ngɛlɛlera ne tu azukoavolɛ nee ehyiavolɛma a?

12 Ɔyɛ anyelielɛ kɛ yɛlɛ mediema mrenyia nee mraalɛ, azukoavolɛ nee ehyiavolɛma mɔɔ bɛkulo Gyihova na bɛfi bɛ ahonle muala anu bɛsonle ye a. Ngɛlɛlera ne tu azukoavolɛ folɛ kɛ ‘bɛmmafa bɛ nye bɛto anwonyia mɔɔ sɛkye la azo, emomu bɛva bɛ nye bɛdo Nyamenle anwo zo.’ (Kenga 1 Timote 6:17-19.) Nyamenle Edwɛkɛ ne eza tu Nyamenle menli kɔsɔɔti, azukoavolɛ nee ehyiavolɛma folɛ kɛ bɛnlea boɛ na bɛanyɛ ezukoa nwo anyebolo. (1 Tim. 6:9, 10) Nɔhalɛ nu saa yɛbuke yɛ nye na yɛnwu yɛ mediema kɛ mɔɔ Gyihova nwu bɛ la a, ɔnrɛmaa yɛnrɛgyinla mɔɔ bɛlɛ anzɛɛ bɛnlɛ la azo yɛnrɛbua bɛ ndɛne. Na ɛvolɛ mɔɔ awie ɛli la noko ɛ? Asoo ɔwɔ kɛ yɛgyinla yemɔ azo yɛbua awie mɔ ndɛne ɔ? Maa yɛnlea.

MMANEA ƐVOLƐ MƆƆ AWIE ƐLI LA ƐBUA NDƐNE

13. Duzu a Ngɛlɛlera ne maa yɛnwu ye wɔ mgbanyima mɔɔ ɔwɔ kɛ yɛbu bɛ la anwo a?

13 Ngɛlɛlera ne kɔ zo tu yɛ folɛ kɛ yɛbu mgbanyima. Sɛlɛvolɛma 19:32 ka kɛ: “Bɛnwu kpanyinli a bɛli ye eni, bɛdwazo enililɛ nu bɛmaa mɔɔ ati zo ɛdu la na bɛzulo bɛ Nyamenle ne.” Mrɛlɛbulɛ 16:31 noko tu yɛ folɛ kɛ, “mgbanyinli egyɛne le anyunlunyia abɔtile maa mɔɔ lɛ ye la; ɛbɛla kpalɛ ɛbɔlɛ a maa bɛnyia ye a.” Pɔɔlo noko dule Timote folɛ kɛ ɔmmatwi kpanyinli nyunlu emomu ɔbu adiema kpanyinli zɛhae kɛ selɛ. (1 Tim. 5:1, 2) Ɔwɔ nuhua kɛ ɛnee Timote lɛ tumi wɔ mediema mgbanyima zɛhae mɔ anwo zo, noko ɛnee ɔwɔ kɛ ɔ nee bɛ di wɔ anwunvɔnezelɛ nee ɛbulɛ nu.

14. Mekɛ boni a ɔbahyia kɛ yɛtenrɛ awie mɔɔ anye ɛvi la ɛ?

14 Na saa awie mɔɔ anye ɛvi la anye fuu yɛ ɛtane anzɛɛ die mɔɔ Gyihova anye ɛnlie nwolɛ la to nu noko ɛ? Gyihova ɛnrɛlie awie mɔɔ ɔ nye fuu ɔyɛ ɛtane la ɔnrɛdo nu, saa bɔbɔ ɔ nye ɛvi na bɛbu ye a. Yɛ ngyinlazo mɔɔ wɔ Ayezaya 65:20 la nzonlɛ: “Ɛtanenli bali ɛvolɛ ɛya, na munzule ngome.” Ngyinlazo ko ne ala bie wɔ Yizikeɛle yekile ne anu. (Yiz. 9:5-7) Ɔti, mɔɔ ɔhyia yɛ titili la a le kɛ yɛbabu Gyihova Nyamenle, Tetenli ne dahuu. (Dan. 7:9, 10, 13, 14) Saa yɛyɛ zɔ a, yɛnrɛzulo kɛ yɛbadenrɛ awie mɔɔ ɔhyia folɛdulɛ la, ɔnva nwo kɛ ɔ nye ɛvi la.​—Gal. 6:1.

Asoo ɛbu mediema mgbavolɛ? (Nea ɛdendɛkpunli 15)

15. Duzu a yɛsukoa yɛfi ɛzoanvolɛ Pɔɔlo ɛkɛ wɔ mediema mgbavolɛ mɔɔ yɛbabu bɛ la anu a?

15 Na mediema mgbavolɛ mɔɔ wɔ asafo ne anu la noko ɛ? Kɛzi ɛbu bɛ ɛ? Ɛzoanvolɛ Pɔɔlo hɛlɛle kpavolɛ Timote kɛ: “Mmamaa awie biala bu wɔ kakula. Emomu yɛ neazo maa nɔhavoma ne wɔ ɛdendɛlɛ nu, ɛbɛlabɔlɛ nu, ɛlɔlɛ nu, diedi nu, nee anwodelɛ nu.” (1 Tim. 4:12) Mɔɔ Pɔɔlo kɛlɛ edwɛkɛ ɛhye la, bie a ɛnee Timote wɔ ye ɛvolɛ 30 ne anu. Noko, Pɔɔlo vale ɛzonlelilɛ mɔɔ anwo hyia la wulale ɔ sa nu. Ɔnva nwo debie titili mɔɔ ɔti bɛvale folɛdulɛ ɛhye bɛmaanle la, yɛnwu ɛzukoalɛdeɛ mɔɔ wɔ nu la. Ɔnle kɛ yɛnea ɛvolɛ mɔɔ mediema mgbavolɛ ɛli la yɛbua bɛ ndɛne. Ɔwɔ kɛ yɛkakye kɛ yɛ Awulae Gyisɛse yɛ ye ɛzonlenlɛ gyima ne wɔ azɛlɛ ye azo la ɛnee ɔwɔ ye ɛvolɛ 30 ne anu.

16, 17. (a) Kɛ ɔkɛyɛ na mgbanyima anwu kɛ ɔfɛta kɛ bɛkpa adiema nrenyia bie kɛ sonvolɛ anzɛɛ kpanyinli ɛ? (b) Kɛzi yɛ nzuzulɛ anzɛɛ amaamuo bahola aho atia Ngɛlɛlera ne ɛ?

16 Bie a bɛwole yɛ wɔ abusua mɔɔ bɛmbu mgbavolɛ la anu. Saa ɔle zɔ a, bie a asafo nu mgbanyima bahwehwe bɛ bo aze kɛ bɛbakpa mediema mgbavolɛ kɛ asafo nu azonvolɛ anzɛɛ mgbanyima. Ɔwɔ kɛ mgbanyima kɔsɔɔti kakye kɛ, Ngɛlɛlera ne ɛngile ɛvolɛ mɔɔ ɔwɔ kɛ nrenyia bie nyia na bɛakpa ye kɛ sonvolɛ anzɛɛ kpanyinli la. (1 Tim. 3:1-10, 12, 13; Tae. 1:5-9) Saa kpanyinli bie gyinla ye amaamuo zo di mɛla a, ɔkile kɛ ɔnli mɔɔ Ngɛlɛlera ne ka la azo. Ɔwɔ kɛ bɛgyinla Nyamenle Edwɛkɛ ne azo bɛsuzu mgbavolɛ ne mɔ anwo, tɛ mɔɔ bɛ adwenle anzɛɛ bɛ amaamuo ne kile bɛ la.​—2 Tim. 3:16, 17.

17 Suzu kɛzi adwenle zɛhae mɔɔ ɛngyi ngɛlɛlera ne azo la bahola amaa mediema mrenyia mɔɔ bɛfɛta la ado bɛ adwenle nu la anwo nea. Wɔ maanle bie anu, bɛvale ɛzonlelilɛ mɔɔ anwo hyia la bɛwulale asafo nu sonvolɛ bie mɔɔ bɔ mɔdenle kpalɛ la asa. Mgbanyima ne mɔ liele dole nu kɛ adiema kpavolɛ ne dwu mɔɔ Ngɛlɛlera ne kpondɛ avi asafo nu mgbanyima ɛkɛ la anwo kɛ mɔɔ ɔfɛta la, noko bɛamkpa ye. Mgbanyima bie mɔ mɔɔ bɛ nye ɛvi la hanle kɛ adiema nrenyia ne le kakula somaa kɛ bɛbakpa ye kɛ kpanyinli. Ɔyɛ alɔbɔlɛ kɛ bɛamkpa adiema nrenyia ne kɛ asafo nu kpanyinli, ɔlua kɛzi ɔde la ati. Ɔzɔho kɛ menli lɛ adwenle zɛhae bie wɔ ewiade ɛleka dɔɔnwo. Ɔwɔ kɛ yɛdi Ngɛlɛlera ne azo tɛ mɔɔ yɛ amaamuo anzɛɛ yɛ nzuzulɛ ka kile yɛ la! Adenle ɛhye azo ala a yɛbalua yɛadie Gyisɛse na yɛannea sonla nyunlu yɛambua ndɛne a.

BƐBUA NDƐNE FƆƆNWO

18, 19. Duzu a bamaa yɛanwu awie mɔ kɛ mɔɔ Gyihova nwu bɛ la ɛ?

18 Ɔnva nwo kɛ yɛle menli mɔɔ yɛnli munli la, yɛbahola yɛazukoa kɛ yɛbanwu menli kɛ mɔɔ Gyihova mɔɔ ɛnyɛ nyeyenu nwu bɛ la. (Gyi. 10:34, 35) Noko ɔwɔ kɛ yɛbɔ mɔdenle dahuu na yɛfa Nyamenle Edwɛkɛ ne anu folɛdulɛ yɛdi gyima. Saa yɛfa folɛdulɛ ɛhye mɔ yɛdi gyima a, ɔbamaa yɛali Gyisɛse mɛla mɔɔ se yɛmmanea sonla nyunlu yɛbua ndɛne la azo kpalɛ.​—Dwɔn 7:24.

19 Ɔnrɛhyɛ yɛ Belemgbunli, Gyisɛse Kelaese babua alesama kɔsɔɔti ndɛne, ɔnrɛbua ndɛne ɛnyelɛzo, yɛɛ ɔnrɛhyea ɔ nzo ɔnrɛbua ndɛne, emomu ɔbabua ndɛne pɛlepɛle nu. (Aye. 11:3, 4) Nea kɛzi ɛhye bayɛ anyelielɛ a!