Tuʼn qxiʼ toj xnaqʼtzbʼil

Tuʼn qikʼx atz jatumel ta tajlal xnaqʼtzbʼil

«Qa ma tzʼel kynikʼe tiʼj jlu, at-xix tzalajbʼil kyeye qa ma kybʼinchaye»

«Qa ma tzʼel kynikʼe tiʼj jlu, at-xix tzalajbʼil kyeye qa ma kybʼinchaye»

«We nwa, atzunju tuʼn nbʼinchanteye aju tajbʼil ju tzaj samante weye, ex tuʼn tbʼaj bʼant taqʼun wuʼne» (JUAN 4:34).

BʼITZ: 80 EX 35

1. ¿Tiʼ jaku tzaj qiʼj qa ma tzʼel qkanoʼn kymod xjal oʼkx in che ximen kyiʼjx?

KWEST tuʼn tkubʼ qqʼoʼn toj xnaqʼtzbʼil aju in nel qnikʼ tiʼj toj Tyol Dios. ¿Tiquʼn? Tuʼnju in qo anqʼin kyoj «mankbʼil tqʼijlalil» ex kwest tuʼn tkubʼ qin qibʼ. Ex in qo anqʼin kyxol xjal oʼkx in nok kykʼujlan kyibʼ, in nok kykʼujlaʼn pwaq, in kubʼ kyximen qa mas nim kyoklen ex mintiʼ in kyjakʼunte kyibʼ (2 Tim. 3:1-3). In kubʼ kyximen tmajen Jehová qa nya tbʼanel qeju mod in nok kyqʼoʼn xjal te tbʼanel, pero ateʼ junjun jaku tzaj loʼchj tiʼj kykʼuʼj tiʼjju tbʼanel in tzaj kye txqantl (Sal. 37:1; 73:3). Tuʼn jlu, bʼalo jaku kubʼ kyximen qa nya nim toklen tuʼn tkubʼ kyqʼoʼn tnejel aju kyajbʼil txqantl ex qa mlay che ok nimen qa ma tzʼok kyqʼon kyibʼ te «mas chʼin» (Luc. 9:48). Jaku tzaj nya bʼaʼn qxol kyukʼil erman ex tiʼj qajbʼebʼil te Jehová qa ma txi qqʼoʼn ambʼil tuʼn qximen qiʼjx ik tzeʼn qe xjal oʼkx in che ximen kyiʼjx. Tuʼntzunju, nim toklen tuʼn tok qqʼoʼn qwiʼ tiʼj xnaqʼtzbʼil lu ex tuʼn tel qkanoʼn kyiʼj tbʼanel techel in yolin Tyol Dios tiʼj.

2. ¿Tiʼ jaku tzʼel qkanoʼn kyiʼj tmajen Dios kukx e ajbʼen te toj ambʼil ojtxe?

2 Tuʼn tel qkanoʼn techel kyaj kyqʼoʼn tmajen Dios, nim toklen tuʼn qjyon tqanil tiʼjju bʼant kyuʼn. ¿Tzeʼn e ok te tamiw Jehová? ¿Tiʼ bʼant kyuʼn tuʼn ttzalaj kyiʼj? ¿Jatumel tzaj kyipumal tuʼn tbʼant tajbʼil Jehová kyuʼn? Qa ma tzʼel qnikʼ tiʼj jlu, kʼonil qiʼj tuʼn qweʼxix toj qokslabʼil.

TUʼN QWEʼXIX TOJ QOKSLABʼIL, NYA OʼKX TUʼN QXNAQʼTZAN

3, 4. a) ¿Tiʼ in najbʼen tuʼn ttnam Jehová tuʼn ttzaj tqʼoʼn xnaqʼtzbʼil qe? b) Tuʼn qweʼxix toj qokslabʼil, ¿tiquʼn nya oʼkx tuʼn qxnaqʼtzan?

3 In tzaj kykʼamoʼn tmajen Jehová nim consej ex xnaqʼtzbʼil toj Xjan Uʼj, kyoj uʼj, toj jw.org, toj canal JW Broadcasting, kyoj chmabʼil ex nimaq chmabʼil. Noqtzun tuʼnj, tuʼn qweʼxix toj qokslabʼil, nya oʼkx tuʼn qxnaqʼtzan sino il tiʼj tuʼn tbʼant juntl tiʼ quʼn tuʼnju tqʼama Jesús jlu: «We nwa, atzunju tuʼn nbʼinchanteye aju tajbʼil ju tzaj samante weye, ex tuʼn tbʼaj bʼant taqʼun wuʼne» (Juan 4:34).

4 Ik tzeʼn tqʼama Jesús, at toklen aju tuʼn qnimen te Jehová tukʼilju tuʼn qweʼxix toj qokslabʼil. ¿Toj alkye tten? Ik tzeʼn aj t-xi qwaʼn jun tbʼanel wabʼj, in qo tzalaj. Chʼixme axju in bʼaj qiʼj, aj tkubʼ qbʼinchaʼn aju taj Jehová, in chʼiy qʼuqbʼil qkʼuʼj ex in qo tzalaj toj qokslabʼil. At maj at qbʼis aj qex pakbʼal, pero aj qmeltzʼaj, in qo tzalaj ex at nim qipumal.

5. ¿Tiʼ tbʼanel tzul qe qa ma ten qnabʼil?

5 Aj in kubʼ qqʼoʼn toj xnaqʼtzbʼil aju in tzaj t-xnaqʼtzaʼn Jehová qe, in nok qnabʼil (Sant. 3:13). Ex in tzaj tiʼn nim tbʼanel qe. In tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios qa mintiʼ jun tiʼ jaku tzʼok qmojbʼan tukʼil nabʼil tuʼnju «tzul qʼoʼn tchwinqlal xjal» ex «at tzalajbʼil te kye qeju mintiʼ in xi kytzoqpiʼn» (Prov. 3:13-18). Jun maj xi tqʼama Jesús jlu kye t-xnaqʼtzbʼen: «Qa ma tzʼel kynikʼe tiʼj jlu, at-xix tzalajbʼil kyeye qa ma kybʼinchaye» (Juan 13:17). Kukx jakutoq che tzalaj qa kukx ma che niman te Jesús. Ex atzunju bʼant kyuʼn. Tuʼn kybʼinchbʼen kubʼ kyyekʼin qa ax tok xi kybʼiʼn Jesús tuʼn tkyaqil kykʼuʼj.

6. ¿Tiquʼn nim toklen tuʼn kukx t-xi qbʼiʼn qe xnaqʼtzbʼil ateʼkux toj Tyol Dios?

6 Nim toklen tuʼn kukx t-xi qbʼiʼn qe xnaqʼtzbʼil ateʼkux toj Tyol Dios. Qqʼonku jun techel. Qa o tzʼetz t-xnaqʼtzbʼil jun xjal tiʼjju tuʼn kybʼaj bʼinchet kar, at tojtzqibʼil tiʼj ex atlo qe tiʼchaq tukʼil, aqeju in che ajbʼen tuʼn taqʼunan. Pero qa mintiʼ ma tzʼaqʼunan kyiʼj, mintiʼ kyajbʼen. Olo che bʼant junjun aqʼuntl tuʼn ex tuʼn jlu o ten chʼintl tojtzqibʼil. Pero qa taj tuʼn tbʼant-xix tbʼinchan kar, il tiʼj tuʼn kukx tkubʼ tqʼoʼn toj xnaqʼtzbʼil aju o tzeʼl tnikʼ tiʼj. Axju in bʼaj qiʼj, tej t-xi tzyet tuʼn qxnaqʼtzan tiʼj Xjan Uʼj, kubʼ qqʼoʼn toj xnaqʼtzbʼil aju el qnikʼ tiʼj ex tzaj tiʼn tbʼanel qe. Noqtzun tuʼnj, qa qaj tuʼn kukx qtzalaj, nim toklen tuʼn tkubʼ qin qibʼ tkyaqil qʼij tuʼntzun t-xi qbʼiʼn qe xnaqʼtzbʼil in tzaj tqʼoʼn Jehová.

7. Tuʼn tten qnabʼil, ¿tiʼ il tiʼj tuʼn tbʼant quʼn aj tel qnikʼ kyiʼj techel ateʼkux toj Tyol Dios?

7 Qo xnaqʼtzan kyiʼj junjun tiʼchaq jatumel jaku tzʼok toj malbʼil aju tuʼn tkubʼ qin qibʼ ex kʼelel qnikʼ tiʼj tzeʼn kubʼ tiʼj jlu kyuʼn tmajen Dios toj ambʼil ojtxe. Qa qajbʼil tuʼn qweʼxix toj qokslabʼil, nya oʼkx qo xnaqʼtzal kyiʼj techel lu. Nim toklen tuʼn qximen tiʼj tzeʼn jaku kubʼ qqʼoʼn toj xnaqʼtzbʼil aju in nel qnikʼ tiʼj ex tuʼn tbʼant naj quʼn.

MIʼN KUBʼ QXIMEN QA MAS NIM QOKLEN KYWITZ TXQANTL

8, 9. Tiʼjju in tzaj qʼamaʼn toj Hechos 14:8-15, ¿tiʼ in tzaj tyekʼin qe tiʼjju tej tkubʼ tin tibʼ Pablo? (Qʼonka twitza tiʼj tnejel tilbʼilal).

8 Taj Jehová tuʼn «tuʼn kyklet kykyaqil xjal ex tuʼn tel kynikʼ tiʼj ju yol axix tok» (1 Tim. 2:4). Ateʼ nim xjal mintiʼ ojtzqiʼn Jehová kyuʼn, ¿tiʼ qxim at kyiʼj? Ax tok, xiʼ apóstol Pablo kyoj ja te kʼulbʼil tuʼntzun kykanet xjal tuʼn, aʼyeju ya attoq chʼin kyojtzqibʼil tiʼj Dios. Pero nya oʼkx pakbʼan kye xjal judiy, sino ax ikx pakbʼan kye xjal in che kʼulin kywitz junjuntl dios. Tuʼn tzaqʼwebʼil tzaj kyqʼoʼn xjal te, ok toj malbʼil aju tuʼn tkubʼ tin tibʼ.

9 Jun techel, toj tnejel maj tqan Pablo toj pakbʼabʼil kyoj junjuntl tnam, kubʼ kyximen xjal te Licaonia qa a Pablo dios Zeus, moqa Mercurio, atzunte Bernabé ok qʼoʼn te dios Hermes, moqa Júpiter, kubʼ kyximen qa otoq che ok dios lu te xjal. ¿Xipe tqʼoʼn Pablo ex Bernabé ambʼil tuʼn kyjaw nimsaʼn kyuʼn yol xi qʼamaʼn kye? ¿Kubʼpe kyximen qa bʼaʼn tuʼn kyajlan chʼin tuʼnju otoq tzʼok bʼinchaʼn nya bʼaʼn kyiʼj kyoj qeju kabʼe tnam otoq che ikʼ visitaril? ¿Kubʼpe kyximen qa kyuʼn yol lu che okeltoq bʼiʼn mas toj pakbʼabʼil? Mintiʼ. Aju bʼant kyuʼn, el kylaqin moqa el kysbʼitun kyxbʼalun ex tuʼn tkyaqil tqʼajqʼajel kywiʼ kyqʼama jlu: «Aqeye xinaq. ¿Tiquʼn in kybʼinchaʼne jlu? Ikx qeye xjal qoʼye ikx tzaʼn kyeye» (Hech. 14:8-15).

10. ¿Tiquʼn tqʼama Pablo ex Bernabé qa nya mas nim kyoklen kywitz xjal te Licaonia?

10 El tnikʼ Pablo ex Bernabé tiʼj qa ax ikx kye aj iltoq qe ik tzeʼn qe txqantl xjal. Pero nya tuʼn jlu kyqʼama qa ax tten kykʼulbʼil ik tzeʼn qe xjal te Licaonia. Otoq tzaj qʼoʼn jun tbʼanel toklen Pablo ex Bernabé tuʼn kypakbʼaʼn kyoj junjuntl tnam (Hech. 13:2). Axpe ikx otoq che jaw skʼoʼn tuʼn xewbʼaj xjan ex attoq qʼuqbʼil kykʼuʼj tuʼn kyxiʼ toj kyaʼj. Pero el kynikʼ tiʼj qa ax ikx kye xjal te tnam aju, jakutoq ten qʼuqbʼil kykʼuʼj ik tzeʼn kye qa ma tzʼok kyqʼoʼn kywiʼ tiʼj tbʼanel tqanil.

11. ¿Tzeʼn jaku tzʼel qkanoʼn tiʼj tmod apóstol Pablo aj qpakbʼaʼn?

11 ¿Tzeʼn jaku tzʼel qkanoʼn tiʼj Pablo tej tkubʼ tin tibʼ? Jun tumel, miʼn jaw qnimsan qibʼ tiʼjju in bʼant quʼn tuʼn tonbʼil Jehová. Bʼaʼn tuʼn tkubʼ qxjelin: «¿Tiʼ in nximbʼetze at kyiʼj xjal jatumel in chin pakbʼane? ¿Ope tzʼel nkanoʼne aju nya bʼaʼn kymod xjal jatumel najli qine?». Tbʼanel aju in bʼant kyuʼn testigos de Jehová tuʼnju in nok tilil kyuʼn tuʼn kypakbʼaʼn kye kykyaqil xjal. At maj il tiʼj tuʼn tbʼant kyyolin toj kyyol xjal jatumel in che pon ex tuʼn kynaqʼet tiʼj kyanqʼibʼil maske mintiʼ in che ximen txqantl kyiʼj. Mintiʼ in kubʼ kyximen erman lu qa mas nim kyoklen kywitz txqantl. Sino in nok tilil kyuʼn tuʼn tel kynikʼ tiʼj teyele junjun xjal tuʼntzun kyonin kyiʼj tuʼn tok kyojtzqiʼn Tkawbʼil Dios.

QQʼAMANX KYBʼI JUNJUN TOJ QNAʼJ DIOS

12. ¿Tzeʼn kubʼ tyekʼin Epafras qa at tkʼujlabʼil kyiʼj erman?

12 Aju tkabʼin tten tuʼn tkubʼ qyekʼin qa in kubʼ qin qibʼ ex qa in xi qnimen Jehová, aju qa ma qo naʼn Dios kyiʼj erman (2 Ped. 1:1). Atzun jlu bʼant tuʼn jun okslal Epafras tbʼi. Oʼkx oxe maj in tzaj qʼamaʼn tbʼi toj Tyol Dios ex in kanet quʼn kyoj uʼj kubʼ ttzʼibʼin Pablo. Akux tokx Pablo pres toj jun ja atz Roma, xi ttzʼibʼin kye kʼloj okslal te Colosas qa kukxtoq in naʼn Epafras Dios kyiʼj tuʼn tkyaqil tkʼuʼj (Col. 4:12). Ojtzqiʼntoq kywitz okslal tuʼn Epafras ex naʼn Dios kyiʼj tkyaqil maj. Ax ikx te tzaj nya bʼaʼn tiʼj tuʼnju ten toj pres junx tukʼil Pablo, pero nya tuʼn jlu oʼkx ximen tiʼjx (Filem. 23). Aju bʼant tuʼn, onin kyiʼj txqantl ex iktzun tten kubʼ tyekʼin tkʼujlabʼil kyiʼj. Ax tok in che onin qnaʼj Dios kyiʼj erman ex mas qa ma txi qqʼamaʼn kybʼi (2 Cor. 1:11; Sant. 5:16).

13. ¿Tzeʼn jaku tzʼel qkanoʼn tiʼj Epafras aj qnaʼn Dios?

13 ¿Alkyeqe erman jaku txi qqʼamaʼn kybʼi toj qnaʼj Dios? Qo ximen tiʼj kybʼi junjun. Ik tzeʼn bʼant tuʼn Epafras, toj ambʼil jaʼlo nim erman in che naʼn Dios kyiʼj txqantl jatumel in nok kychmon kyibʼ, kyiʼj ja xjal in tzaj nya bʼaʼn kyiʼj, kyiʼj qeju in kubʼ kyximen tuʼn tbʼant jun tiʼ kyuʼn ex qa in che ok weʼ twitz nya bʼaʼn. Atzun junjuntl in xi kyqʼamaʼn kybʼi erman tkubʼ toj xnaqʼtzbʼil jw.org aju tok tbʼi, «Testigos de Jehová presos por sus creencias», jatumel in tzaj tqʼamaʼn (PRENSA > ASUNTOS LEGALES). Ex mintiʼ tuʼn tel naj tiʼj qkʼuʼj qeju erman o kyim jun toj kyja, qeju o tzaj xitbʼil kyiʼj tuʼnx twitz txʼotxʼ, kyiʼj qeju at qʼoj jatumel ateʼ ex qeju kwest tuʼn tkanet kypwaq. Tuʼn jlu in nel qnikʼ tiʼj qa jaku qo naʼn Dios kyiʼj nim erman. Aj tbʼant jlu quʼn, in kubʼ qyekʼin qa nya oʼkx in qo ximen qiʼjx, sino in qo ximen kyiʼj txqantl (Filip. 2:4). Ex in tzaj tbʼiʼn Jehová qe naʼj Dios lu.

BʼAʼN TUʼN KYOK QBʼIʼN TXQANTL

14. ¿Tiquʼn in xi qqʼamaʼn qa in kubʼ tqʼoʼn Jehová jun tbʼanel techel qwitz tiʼjju tuʼn kyok qbʼiʼn txqantl?

14 Juntl tten tuʼn kubʼ qyekʼin qa in kubʼ qin qibʼ, aju qa ma che ok qbʼiʼn txqantl. In tzaj tqʼamaʼn Santiago 1:19 tzeʼn tmod jun okslal il tiʼj tuʼn tkubʼ tyekʼin, chi: «Kykyaqile bʼaʼn tuʼn t-xi kybʼiʼn naje ju yol». A Jehová in kubʼ qʼonte tbʼanel techel qwitz (Gén. 18:32; Jos. 10:14). Qqʼoʼnk qwiʼ tiʼjju in tzaj tqʼamaʼn Éxodo 32:11-14 (kjawil uʼjit). Nyatoq il tiʼj tuʼn tok tbʼiʼn Jehová aju t-ximbʼetz Moisés, pero xi tqʼoʼn ambʼil te tuʼn t-xi tqʼamaʼn aju t-xim. ¿Alkye jun qe jaku tzʼok bʼinte jun xjal o tzʼel txalpaj ex tuʼn tkubʼ tbʼinchaʼn aju in tzaj tqʼamaʼn? Ikju, in qo ok tbʼiʼn Jehová tukʼil tpasens aj qnaʼn Dios tukʼil qʼuqbʼil qkʼuʼj.

15. ¿Tzeʼn jaku tzʼel qkanoʼn techel tiʼj Jehová?

15 Teyele junjun qe bʼaʼn tuʼn tkubʼ qxjelin jlu: «Qa in kubʼ tin tibʼ Jehová aj kyok tbʼiʼn xjal ik tzeʼn bʼant tuʼn tukʼil Abrahán, Raquel, Moisés, Josué, Manóah, Elías ex Ezequías, ¿nyapetzulo ax jlu jaku bʼant wuʼne? ¿Jakupe tzʼok nqʼoʼne kyoklen erman aj kyok nbʼiʼne ex bʼalo jaku kubʼ nbʼinchaʼne aju tbʼanel nabʼil in tzaj kyqʼamaʼn? ¿Atpe jun erman jatumel in nok nchmon wibʼe moqa jun toj njaye taj tuʼn tok nbʼiʼne? ¿Okpe kbʼantel jun tiʼ wuʼne?» (Gén. 30:6; Juec. 13:9; 1 Rey. 17:22; 2 Crón. 30:20).

IN NEL TNIKʼ JEHOVÁ TIʼJ YAJBʼIL AT QIʼJ

Xi tqʼamaʼn David kye tmajen tuʼn miʼn kyok ten qʼojil tiʼj Simeí. ¿Tiʼwtlo qe bʼant quʼn? (Qʼonka twitza tiʼj taqikʼ 16 ex 17).

16. ¿Tiʼ bʼant tuʼn aj kawil David tej tok ten Simeí yolil nya bʼaʼn tiʼj?

16 Aju tuʼn tkubʼ qin qibʼ, ax ikx in nonin qiʼj tuʼn tkubʼ qyekʼin tbʼanel qmod aj tjaw qʼojin jun xjal qiʼj (Efes. 4:2). In kanet jun techel tiʼj jlu quʼn toj 2 Samuel 16:5-13 (kjawil uʼjit). Ikʼx tuʼn David kyukʼil tmajen tej tok ten Simeí yasul ex bʼinchal nya bʼaʼn kyiʼj, aju xjal lu attoq t-xilen tukʼil aj kawil Saúl. Jakutoq txi tbʼinchaʼn David tiʼj nya bʼaʼn lu, noqtzun tuʼnj, kubʼ t-ximen tuʼn tikʼx tuʼn. ¿Jatumel tzaj tiʼn David tipumal tuʼntzun miʼn ttzaj tqʼoj? In kanet tzaqʼwebʼil quʼn toj Salmo 3.

17. a) ¿Tiquʼn mintiʼ tzaj tqʼoj David? b) ¿Tzeʼn jaku tzʼel qkanoʼn techel kyaj tqʼoʼn?

17 In tzaj kyyekʼin yol tkubʼ twiʼ capítulo 3 te Salmo qa kubʼ ttzʼibʼin David bʼitz lu «tej tel oq twitz Absalón aju tkyʼajal». At tmojbʼabʼil tibʼ qe yol tkuʼx toj versículo 1 ex 2 tukʼilju tkuʼx toj capítulo 16 te 2 Samuel. Ex toj Salmo 3:4 in tzaj tqʼamaʼn alqiʼj ok qeʼ tkʼuʼj David tej tqʼama: «Tuʼn tqʼajqʼajel nwiʼye kyuw in xi nqanine onbʼil te Qman, ex in chin tzaj tzaqʼweʼne tuʼn max twi witz xjan aju etzan tuʼn». Ax ikx qe, jaku qo naʼn Dios aj tok ten jun xjal qʼojil qiʼj. Iktzun tten tzul tqʼoʼn Jehová onbʼil qe tukʼil xewbʼaj xjan tuʼn tikʼx quʼn. ¿Alkye juntl ambʼil jaku kubʼ qyekʼin tbʼanel qmod moqa tuʼn tkubʼ qnajsaʼn til jun xjal in nok tbʼinchaʼn nya bʼaʼn qiʼj ex mintiʼ jun tiquʼn in bʼant tuʼn? ¿Qʼuqlipe qkʼuʼj tiʼj qa in nok tkeʼyin Jehová yajbʼil at qiʼj ex qa kʼonil qiʼj?

NIM TOKLEN AJU NABʼIL

18. ¿Tiʼ tbʼanel jaku tzaj qe qa kukx ma txi qbʼinchaʼn aju in tzaj tqʼamaʼn Jehová?

18 Qa ma kubʼ qbʼinchaʼn aju bʼaʼn, tzul qkʼamoʼn nim kʼiwlabʼil. Tuʼntzunju in tzaj tqʼamaʼn Proverbios 4:7 jlu: «Aju tuʼn tbʼant tuʼna tnejel twitz tkyaqil, jyoma aju nabʼl». Atz tzajni nabʼil tiʼj ojtzqibʼil, pero kyuʼn tiʼchaq in jaw qskʼoʼn toj qanqʼibʼil kʼelel nikʼbʼaj qiʼj qa at qnabʼil. In tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios qa «mas at kynabʼl [snik] kywitz qe xjal at kynabʼl» tuʼnju in jaw kychmoʼn kywa aj mintiʼ jbʼal (Prov. 30:24, 25). Ate Crist «tnabʼl» Dios ex toj tkyaqil ambʼil in kubʼ tbʼinchaʼn aju in tzalaj Ttat tiʼj (1 Cor. 1:24; Juan 8:29). Ojtzqiʼn tuʼn Jehová qa junxitl aju tuʼn tel qnikʼ tiʼj alkye bʼaʼn tuʼn tbʼant quʼn twitzju tuʼn tkubʼ qbʼinchaʼn. In che tzaj tkʼiwlaʼn qeju in kubʼ kyin kyibʼ, qeju in nikʼx kyuʼn ex qeju in kubʼ kybʼinchaʼn aju bʼaʼn (kjawil uʼjit Mateo 7:21-23). Tuʼntzunju, qo ximen tiʼj tuʼn tbʼaj qonin qibʼ qxolx tuʼntzun miʼn tjaw qnimsan qibʼ aj qajbʼen te Jehová. Kxel tiʼn ambʼil ex qpasens tuʼn tkubʼ qqʼoʼn toj xnaqʼtzbʼil aju ojtzqiʼn quʼn qa bʼaʼn. Pero aj tbʼant jlu quʼn, kbʼel qyekʼin qa in kubʼ qin qibʼ ex qo tzalajel jaʼlo ex te jumajx.