1. Ngande wakoka yimba ya lokaki ya l’andja ɔnɛ monga la shɛngiya lo okitshakitsha aso?

LANDE na kele mongaka okakatanu dia nkamba la kɛnɛ kekaso oma l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi? Ɔkɔkɔ ɔmɔtshi ele dia nsala kɛnɛ kele ɔlɔlɔ, sho pombaka monga l’okitshakitsha. Lo “nshi y’ekomelo” nyɛ, ekɔ tshondo y’okakatanu dia monga l’okitshakitsha, nɛ dia anto efula wotodingi ‘wekɔ lo ndjalanga, wekɔ lo nanga falanga, wekɔ akanga w’etako, akanga wa lotamanya’ ndo “waha la ndjakimɛ.” (2 Tim. 3:1-3) Oko weso ekambi wa Nzambi, sho mbeyaka dia dionga sɔ diekɔ kɔlɔ, koko mbeyaka mɛnama dia wanɛ wasala akambo asɔ wekɔ lo ntondoya ndo wekɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ lo nsɛnɔ yawɔ. (Os. 37:1; 73:3) Sho koka kaanga ndjambola ɔnɛ: ‘Onde ekɔ mɛtɛ ohomba mbidja welo dia mbetsha ehomba w’anto akina la ntondo ka wami? Onde anto wayotetema nɛmiyami naka dimi monga l’okitshakitsha?’ (Luka 9:48) Naka sho mbetawɔ dia yimba ya lokaki ya l’andja ɔnɛ monga la shɛngiya le so, kete tayolanya diɔtɔnganelo dia dimɛna dia lam’asaso l’anangɛso ndo tayodjɛ anto wekamu diaha mbeya ɔnɛ tekɔ Akristo.  Koko naka sho mbeka bɛnyɛlɔ di’okitshakitsha di’ekambi wa Nzambi ndo mbaokoya, kete tayonga l’etombelo w’ɛlɔlɔ.

2. Shɛngiya yakɔna yakoka monga la ekambi wa Nzambi wa kɔlamelo wa lo nshi y’edjedja le so?

² Kakɔna kakakimanyiya ekambi wa Nzambi wa kɔlamelo wa lo nshi y’edjedja dia monga angɛnyi ande? Kakɔna kakawasale dia mbɔngɛnyangɛnya? Lende akawakondja wolo wa nsala kɛnɛ kele ɔlɔlɔ? Naka sho mbadia awui wendana la bɛnyɛlɔ diawɔ lo Bible ndo nkana yimba la kɛnɛ kadiaso, kete mbetawɔ kaso kayoleka monga wolo.

3, 4. a) Ngande watetsha Jehowa? b) Lande na kakokaso mbuta ɔnɛ mbo ya ndɛ ya lo nyuma nɔmbaka akambo efula koko aha mbeya tsho awui amɔtshi?

³ Jehowa ekɔ lo tosha kɛnɛ keso l’ohomba dia ntetemala monga la mbetawɔ ka wolo. Tekɔ lo nongola alako w’amɛna ndo olowanyelo oma lo Bible, ekanda aso w’Akristo, sitɛ kaso k’Ɛtɛrnɛtɛ, JW televiziɔ, nsanganya ya l’etshumanelo ndo ya weke. Koko lo ndjela ɛtɛkɛta wa Yeso wele lo Joani 4:34, mbo ya ndɛ ya lo nyuma mendanaka l’akambo efula, koko aha mbeya tsho awui amɔtshi. Kakɔna kalɔmbama nto? Yeso akate ate: “Mbo ya ndɛ yami ele nsala lolango la Ɔnɛ lakantome ndo nshidiya olimu ande.”

⁴ Le Yeso mbo ya ndɛ ya lo nyuma mendanaka la nsala lolango la Nzambi. Ndɛ mbo ya ndɛ y’amɛna tɔngɛnyangɛnyaka ndo keketshaka demba. Woho akɔ waamɛ mbele, nsala lolango la Nzambi tokimanyiyaka dia ndjaoka dimɛna ndo ndeshaka mbetawɔ kaso. Ɛnyɛlɔ, onde wɛ atatshɔka lo losanganya lɔmɔtshi l’otsha l’esambishelo ele l’ɔlɛmbɛlɔ ko tokalola oma l’esambishelo l’ɔngɛnɔngɛnɔ ndo la wolo?

5. Ɛlɔlɔ akɔna wakondjaso lo monga la lomba?

⁵ Naka sho nsala kɛnɛ katɔlɔmba Jehowa, kete tayonga la lomba. (Os. 107:43) Ndo wanɛ wele la lomba kondjaka diangɔ efula di’amɛna. “Ndooko ɛngɔ kakombolayɛ kakoka mbɛdikama la lɔ. . . . Lɔ lekɔ osongo wa lɔsɛnɔ le wanɛ walikondja, ndo wanɛ walikukutɛ wayelamɛ akanga w’ɔngɛnɔngɛnɔ.” (Tok. 3:13-18) Yeso akate ate: “Naka nyu mbeyaka akambo asɔ, ɔngɛnɔngɛnɔ le nyu naka nyayowasala.” (Jni. 13:17) Ambeki wa Yeso wakakokaka monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ edja tshɛ kakawatetemalaka nsala kɛnɛ kakawatɛ Yeso. Ndjela wetshelo ndo ɛnyɛlɔ kande akonge yoho yawɔ ya lɔsɛnɔ.

6. Lande na kahombaso ntetemala nkamba la kɛnɛ kekaso?

⁶ Ɛlɔ kɛnɛ, sho lawɔ pombaka ntetemala nkamba la kɛnɛ kekaso. Tɔshi ɛnyɛlɔ ka otshudi wele la dihomɔ, diangɔ ndo ewo. Diangɔ sɔ diayowokimanyiya dia monga otshudi w’oshika paka naka nde nkamba la diɔ. Mbeyaka monga ko nde aya la diewo l’edja k’ɛnɔnyi efula, koko nde pombaka ntetemala nkamba la kɛnɛ kakandeke naka nde nangaka monga otshudi wa manamana. Woho akɔ waamɛ mbele, etena kakatatatɛ mbeka akambo wa mɛtɛ, taki l’ɔngɛnɔngɛnɔ nɛ dia takakambe la kɛnɛ kakatadia oma lo Bible. Koko dia monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ wa pondjo, sho pombaka ntetemala nkamba la kɛnɛ katetsha Jehowa lushi tshɛ.

7. Ahombaso nsala dia nkondja wetshelo oma lo bɛnyɛlɔ dia lo Bible?

⁷ Lo sawo nɛ, tayɔsɛdingola awui amɔtshi wakokaso monga l’okakatanu dia monga l’okitshakitsha. Tayeya woho waki wanɛ waki la kɔlamelo lo nshi y’edjedja l’okitshakitsha. Koko sho pombaka nsala akambo efula lo dihole dia mbadia tsho awui amɔtshi. Sho  pombaka nkana yimba l’awui akɔ, ndo oma laasɔ nkamba la wɔ lo lɔsɛnɔ laso.

8, 9. Wetshelo akɔna wakondjaso oma l’okitshakitsha wa Pɔɔlɔ lo ndjela Etsha 14:8-15? (Enda osato wele lo mbɔtwɛlɔ.)

⁸ Nzambi nangaka dia weho w’anto tshɛ “shimbamɛ ndo nkondja ewo k’oshika k’akambo wa mɛtɛ.” (1 Tim. 2:4) Ngande wɔsayɛ anto asɔ tshɛ wahateye akambo wa mɛtɛ? Ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akasambisha ase Juda wakashile mbeya awui amɔtshi wendana la Jehowa. Koko nde akasambisha ndo wanɛ wakatɛmɔlaka tozambizambi ta kashi. Mbasambisha akadje okitshakitsha wa Pɔɔlɔ l’ohemba. Lo woho akɔna?

⁹ Lo lɔkɛndɔ la ntondo la misiɔnɛrɛ lakande Pɔɔlɔ, nde la Barnabasɛ wakatshu otsha l’osomba wa Lustɛra. Ase Lukaoniya wakadjasɛka lɛkɔ wakasalɛ Pɔɔlɔ la Barnabasɛ akambo oko ɛnɛnɛ wa lokumu ndo wakawaelɛ lo nkombo ya tozambizambi tawɔ ta kashi Zeusɛ ndo Hɛrmɛsɛ. Onde Pɔɔlɔ la Barnabasɛ wakonge l’ofunu? Onde vɔ wakɔshi dui sɔ oko otshikitanu wa dimɛna w’oma lo ɔhɛnyɔhɛnyɔ waki lawɔ l’esomba ehende w’ekomelo wakawatshu tembola? Onde vɔ wakɔshi dia dui sɔ diayoleka nkimanyiya anto dia mpokamɛ lokumu l’ɔlɔlɔ? Ndooko! Vɔ wakanyange efula ndo wakate la dui dia wolo ɔnɛ: “Lande na kasalanyu nganɛ? Ndo sho mbele anto wele la wɛɔdu oko nyu.”​—Ets. 14:8-15.

10. Lande na kaki Pɔɔlɔ la Barnabasɛ kondjaɔsa dia vɔ ndeka ase Lukaoniya?

¹⁰ Etena kakate Pɔɔlɔ la Barnabasɛ ɔnɛ vɔ lawɔ wekɔ anto, vɔ wakalangaka mbuta dia vɔ komonga kokele. Vɔ konanga mbuta ɔnɛ yoho yawɔ ya ntɛmɔla yaki woho akɔ waamɛ la y’ase Lukaoniya. Nzambi mbakatome Pɔɔlɔ la Barnabasɛ oko waa misiɔnɛrɛ. (Ets. 13:2) Vɔ wakakitama nyuma k’ekila ndo waki l’elongamelo ka dimɛna efula. Koko ɔsɔ komonga ɔkɔkɔ wa vɔ ndjaɔsa dia vɔ ndeka anto akina. Vɔ wakeyaka di’anto asɔ vɔ lawɔ wakakoke monga l’elongamelo ka tolɛ l’olongo naka vɔ mbetawɔ lokumu l’ɔlɔlɔ.

11. Ngande wakokaso monga l’okitshakitsha oko Pɔɔlɔ etena kasambishaso?

¹¹ Yoho mɔtshi yɛnyaso dia tekɔ l’okitshakitsha l’ɛnyɛlɔ ka Pɔɔlɔ yɔ nyɛ. Sho hatɔshi pondjo dia ɔkɛndɛ aso wa nsambisha kana nsala akambo watokimanyiya Jehowa dia nsala tetɛka anto wa laande. Sho koka ndjambola ɔnɛ: ‘Ngande wɔsami anto wa l’ɛtshi kami ka nkɛtɛ? Onde dimi kanɛka elui ɛmɔtshi w’anto kɔlɔ?’ Ɛmɛnyi wa Jehowa wa l’andja w’otondo salaka la wolo dia ntana anto wakoka mpokamɛ lokumu l’ɔlɔlɔ. Amɔtshi mbidjaka welo dia mbeka ɔtɛkɛta kana mbekelo y’anto wɔsama oko anto w’anyanya. Koko vɔ hawɔshi pondjo dia vɔ ndeka anto wasambishawɔ. Lo dihole dia nsala ngasɔ, vɔ salaka la wolo dia ndjadja lo dihole di’onto tshɛ dia nkimanyiya anto efula dia mbetawɔ losango la Diolelo.

12. Ngande wakɛnya Epafrasɛ dia nde akayakiyanyaka mɛtɛ dikambo di’anto akina?

¹² Yoho kina yɛnyaso dia tekɔ l’okitshakitsha ele, lo nɔmba dikambo di’anangɛso l’akadiyɛso “wakakondja mbetawɔ kele la nɛmɔ oko kaso.” (2 Pe. 1:1) Ngasɔ mbakasalaka Epafrasɛ. Bible tɛkɛtaka dikambo diande mbala shato tsho. Etena kaki Pɔɔlɔ lo luudu lakawolamaka la Rɔmɔ, nde akafundɛ Akristo wa la Kɔlɔsayi lo dikambo dia Epafrasɛ ate: “Nshi tshɛ nde ekɔ lo ndjasha tshɛ dikambo dianyu lo alɔmbɛlɔ ande.” (Kɔl. 4:12) Epafrasɛ akeyaka anangɛso dimɛna ndo akayakiyanyaka efula dikambo diawɔ. Pɔɔlɔ akawelɛ ɔnɛ  “osekami la lo lokanu,” mbokɛmaka dia Epafrasɛ aki l’ekakatanu ande. (Filɛ. 23) Koko nde akatetemala ndjakiyanya dikambo di’ehomba w’anto akina ndo nde akasale dui dimɔtshi dia mbakimanyiya. Epafrasɛ akalɔmbɛ lo dikambo di’anangɛso l’akadiyɛso, ndo sho koka nsala woho akɔ waamɛ, lo nshila ndo nkombo yawɔ. Alɔmbɛlɔ wa ngasɔ mongaka la shɛngiya ya wolo.​—2 Kɔr. 1:11; Jak. 5:16.

13. Ngande wakokayɛ mbokoya Epafrasɛ etena kalɔmbayɛ?

¹³ Kanyiya onto ɔmɔtshi lakokayɛ nɔmba lo dikambo diande lo nshila lokombo lande. Wɛ koka mbeya angɛnyi wa l’etshumanelo kana wa lo nkumbo wele l’ekakatanu. Ondo vɔ wekɔ la tɛdikɔ ta wolo ta mbɔsa kana wekɔ l’ehemba. Wɛ koka nto nɔmba dikambo di’anangɛso wele nkombo yawɔ yekɔ l’etenyi ka lo jw.org, kele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Témoins de Jéhovah emprisonnés en raison de leur foi.” (Ɔtɔ lam’ofundjiwɔ DIHOLE DIA NSANGO > WOHO WATETE AKAMBO WA LAKA LƐƐTA.) Wɛ koka nɔmba nto lo dikambo dia wanɛ wakavusha wakiwɔ wa ngandji, wanɛ wakahandɔ oma lo mpokoso keke kasalema kana ata ndo wanɛ wele l’ekakatanu wendana l’ekondjelo. Ekɔ anangɛso l’akadiyɛso efula wele l’ohomba wa alɔmbɛlɔ aso! Etena kalɔmbaso lo dikambo diawɔ, sho mɛnyaka dia hatoyakiyanya tsho lo dikambo di’ehomba aso, koko ndo lo dikambo di’ehomba w’anto akina. (Flpɛ. 2:4) Jehowa mbokaka alɔmbɛlɔ wa ngasɔ.

14. Lo ngande wele Jehowa onto loleki mpokamɛ dimɛna?

¹⁴ Yoho kina yɛnyaso dia tekɔ l’okitshakitsha ele, monga anto wahokamɛ dimɛna. Jakɔba 1:19 totɛka dia “monga suke dia mpokamɛ.” Jehowa ekɔ onto loleki mpokamɛ dimɛna. (Eta. 18:32; Jas. 10:14) Ɛnyɛlɔ, adia sawo diele lo Etombelo 32:11-14. (Adia.) Kaanga mbakinde komonga l’ohomba wa kanyi ya Mɔsɛ, Jehowa akasha Mɔsɛ diaaso dia mbuta kɛnɛ kaki l’otema ande. Onde wɛ koka mpokamɛ la solo dia lotutsha tshɛ onto ɔmɔtshi lakasale munga lo nshi yakete, ko oma laasɔ ndjela kanyi yande? Koko, Jehowa pokamɛka la solo dia lotutsha anto tshɛ walɔmba la mbetawɔ.

15. Ngande wakokaso mbokoya Jehowa lo mbisha anto akina kɛnɛmɔ?

¹⁵ Yambola ɔnɛ: ‘Naka Jehowa ekɔ l’okitshakitsha w’efula wokonya dia mpokamɛ anto woho wakandahokamɛ Abrahama, Rashɛlɛ, Mɔsɛ, Jashua, Manɔa, Elidja ndo Hɛzɛkiya, shi kete dimi pombaka nsala woho akɔ waamɛ? Onde haakoke mbisha anangɛmi tshɛ kɛnɛmɔ k’efula lo mbahokamɛ ndo ndjela tokanyi tawɔ naka kokaka? Onde ekɔ onto ɔmɔtshi la l’etshumanelo kana la lo nkumbo kami lakokami ndeka mbidja yimba? Ahombami nsala lo dikambo sɔ?’​—Eta. 30:6; Emb. 13:9; 1 Ku. 17:22; 2 Ɛk. 30:20.

16. Kakɔna kakasale nkumekanga Davidɛ etena kakosalɛ Shimei kɔlɔ?

¹⁶ Okitshakitsha tokimanyiyaka nto dia ndjakimɛ etena katosalɛ anto akina kɔlɔ. (Ɛf. 4:2) Ɛnyɛlɔ ka dimɛna efula kendana la dikambo sɔ kekɔ lo 2 Samuɛlɛ 16:5-13. (Adia.) Shimei, owotɔ wa nkumekanga Saolo akatɛngɛ ndo akalɔsha Davidɛ l’ekambi ande. Davidɛ akakoke nshimba Shimei, koko la solo dia lotutsha tshɛ nde akakikɛ tɛngɔ yande. Kakɔna kakasale Davidɛ dia ndjakimɛ ngasɔ? Sho koka mbeya dui sɔ lo nsɛdingola Osambo wa sato.

17. Kakɔna kakakimanyiya Davidɛ dia ndjakimɛ, ndo ngande wakokaso mbookoya?

 ¹⁷ Davidɛ akafunde Osambo wa sato etena kakayangaka ɔnande Abisalɔma dia mbodiaka. Divɛsa 1 ndo 2 mɛnyaka awui wa lo tshapita ya 16 ya Samuɛlɛ ka hende. L’etena kɛsɔ mbakalɔsha Shimei Davidɛ, koko Davidɛ akakondja wolo dia ntshikala ki. Lo woho akɔna? Lo Osambo 3:4 sho mbadiaka ɛtɛkɛta wa Davidɛ ɛnɛ: “Dimi layelɛ Jehowa la dui dia wolo, ko nde ayonkadimola oma lo dikona diande di’ekila.” Etena katosalɛwɔ kɔlɔ, sho pombaka nɔmba woho wakasale Davidɛ. Lo nsala ngasɔ Jehowa ayotosha nyuma kande k’ekila dia sho mbikikɛ. Onde wɛ hakoke ndeka ndjakimɛ ndo dimanyiya naka onto ɔmɔtshi ambokosalɛ kɔlɔ? Onde wɛ ekɔ l’eshikikelo dia Jehowa ndjakiyanyaka dikambo di’asui ayɛ ndo ɔnɛ nde ayokokimanyiya ndo ayokɔtshɔkɔla?

18. Wahɔ akɔna wayotokondja lo nkitanyiya ɛlɔmbwɛlɔ ka Jehowa?

¹⁸ Naka sho nsala kɛnɛ keyaso ɔnɛ kekɔ ɔlɔlɔ, kete tayonga la lomba ndo Jehowa ayotɔtshɔkɔla. Lo Tokedi 4:7, Bible mbutaka ɔnɛ: “Lomba lekɔ ɛngɔ koleki ohomba.” Kaanga mbele lomba mpikama lo ewo, monga la lɔ nembetshiyaka awui efula, koko aha mbeya tsho akambo. Lomba mendanaka ndo la tɛdikɔ tɔsaso. Kaanga tɔnɔna mɛnyaka dia tɔ tekɔ la lomba lo momba mbo ya ndɛ dikambo dia nshi y’ɔwɔ. (Tok. 30:24, 25) Kristo, lelamɛ “lomba la Nzambi,” salaka tena tshɛ kɛnɛ kangɛnyangɛnya She. (1 Kɔr. 1:24; Jni. 8:29) Nzambi ayotofuta naka sho lawɔ mɛnya dia tekɔ la lomba lo nsɔna dia nsala kɛnɛ keyaso ɔnɛ kekɔ ɔlɔlɔ ndo ntetemala monga l’okitshakitsha. (Adia Mateo 7:21-23.) Ɔnkɔnɛ, tetemala nsala la wolo dia mbetɛ etshumanelo dihole diakoka anto tshɛ kambɛ Jehowa l’okitshakitsha. Nɔmbamaka etena k’otale ndo solo dia lotutsha dia nkamba la kɛnɛ keyaso ɔnɛ kekɔ ɔlɔlɔ. Koko nsala dui sɔ mɛnyaka dia tekɔ l’okitshakitsha ndo okitshakitsha wayotosha ɔngɛnɔngɛnɔ l’etena kɛnɛ ndo pondjo pondjo.