1, 2. Ki nto mañi yetahiselize batu butata bobutuna, mi ki mañi yaitahisize?

LIKA zepangilwe zecwale ka luwaile, laiti, mota, ni furiji ki zeñwi za lika zetusa kuli bupilo bube bunolo kacenu. Kono lika zeñwi zepangilwe zecwale ka litobolo, limbomba, misanga ya kwai, ni zeñwi cwalo libeile bupilo bwa batu mwa lubeta. Nihakulicwalo, kunani nto yeñwi yenebile teñi pili lika zeo lisika pangiwa kale, mi nto yeo ki yona yetahiselize batu butata bobutuna. Ki nto mañi yona yeo? Ki kubulela buhata! Fo kikuli kubulela nto yesi ya niti ka mulelo wa kupuma mutu yomuñwi. Ki mañi yanaabulezi buhata bwapili? Jesu Kreste naatalusize kuli “Diabulosi” ki yena “ndatahe buhata.” (Mubale Joani 8:44.) Ki lili fanaabulelezi buhata bwapili?

² Naaezize cwalo lilimo-limo kwamulaho mwa simu ya Edeni. Bo muuna ni musali bapili, bona bo Adama ni Eva, nebaikola bupilo bobunde mwa Paradaisi yanaa balukiselize Mubupi wabona. Cwale Diabulosi ato balika. Naaziba kuli Mulimu naalaezi bo muuna ni musali bao kuli basike baca kwa “kota ya kuziba bunde ni bumaswe,” kakuli hane bakaca kwateñi nebaka shwa. Nihakulicwalo, Satani ka kuitusisa noha, abulelela Eva kuli: “Kushwa, hamuna kushwa [bo neli bona buhata bwapili]. Kakuli Mulimu waziba kuli fa lizazi lemuka ca kwateñi, meeto amina akatona mi mukaba sina Mulimu, muzibe bunde ni bumaswe.”—Gen. 2:15-17; 3:1-5.

3. Ki kabakalañi hakukona kubulelwa kuli Satani naanani mulelo omaswe hanaapumile Eva, mi ki lika mañi zezwile mwateñi?

 ³ Satani naanani mulelo omaswe luli hanaapumile Eva kakuli naaziba hande kuli Eva hanaakaca kwa muselo, naakashwa luli. Bo Adama ni Eva nebasika utwa taelo ya Jehova, baca muselo mi hasamulaho bashwa. (Gen. 3:6; 5:5) Kwandaa seo, sibi sene baezize nesitahisize kuli ‘lifu liyambe kwa batu kaufela.’ Mi “lifu libusize sina mulena . . . , mane ni fahalimwaa bane basika eza sibi sina Adama mwanaafoselize.” (Maro. 5:12, 14) Mwa sibaka sa kuli batu bapile kuya kuile inze bapetehile sina mwanaalelezi Mulimu kwa makalelo, cwale sebapila feela “lilimo ze 70, kamba ze 80 ku mutu yatiile hahulu.” Nihakulicwalo, bupilo ‘butezi manyando ni maswabi.’ (Samu 90:10) Buhata bwa Satani butahisize butata bobutuna luli!

4. (a) Ki lipuzo mañi zeluka nyakisisa mwa taba ye? (b) Ka kuya ka Samu 15:1, 2, ki mañi feela yakona kuba mulikanaa Jehova?

⁴ Jesu hanaatalusa misebezi ya Satani, naabulezi kuli: “Naasika tiiseza mwa niti, kakuli niti haiyo ku yena.” Ni kacenu Satani hasika tiiseza mwa niti kakuli uzwelapili ‘kukelusa lifasi kaufela’ ka buhata bwahae. (Sin. 12:9) Halubati kukeluswa ki Diabulosi. Kacwalo, halunyakisiseñi lipuzo zetaalu ze: Satani usweli kukelusa cwañi batu kacenu? Ki kabakalañi batu babañata hababulelanga buhata? Mi lukona kubonisa cwañi kuli lu batu ‘bababulelanga niti’ ka nako kaufela ilikuli lusike lwasinyehelwa ki silikani saluna ni Jehova, sina mone kubezi ku bo Adama ni Eva?—Mubale Samu 15:1, 2.

5. Satani usweli kukelusa cwañi batu kacenu?

⁵ Muapositola Paulusi naaziba kuli lwakona kuisileleza kuli lusike “lwakomiwa ki Satani, kakuli lwaziba milelo yahae.” (2 Makor. 2:11; litaluso ze kwatasi) Lwaziba kuli lifasi kaufela li mwa maata a Diabulosi, mi ki yena yazamaisa bulapeli bwa buhata, likopano za lipolitiki ni lipisinisi zeputelela batu. (1 Joa. 5:19) Kacwalo, hakukomokisi kuli Satani ni madimona ahae bakukuezanga batu babamaata kuli ‘babulele buhata.’ (1 Tim. 4:1, 2) Ka mutala, ba lipisinisi zetuna bafundotanga lika zekona kutahisa kozi ni kupuma batu ka mulelo wa kufumana sesiñwi ku bona.

6, 7. (a) Ki kabakalañi baeteleli ba bulapeli babalutanga lituto za buhata habanani mulatu omutuna? (b) Ki lituto mañi za buhata zebalutanga baeteleli ba bulapeli zese muutwile?

⁶ Baeteleli ba bulapeli babalutanga lituto za buhata sihulu banani mulatu omutuna bakeñisa kuli batu babalumela buhata bwabona habana kufumana bupilo kwapili. Haiba mutu alumela lituto za buhata ni kueza lika zatoile Mulimu, wakona kupalelwa kufumana bupilo bobusa feli. (Hos. 4:9) Jesu naaziba kuli baeteleli ba bulapeli ba mwa linako zahae nebanani mulatu ocwalo. Naababulelezi patalaza kuli: “Munani bumai mina bañoli ni Bafalisi, mina baipi! Kakuli muzamaya mwa mawate ni fa mubu oomile kuli mufumane yasikuluzwi alimuñwi, mi hase mumufumani, mumueza yaswanela kuya mwa Gehena [sinyeho ya kuya kuile] habeli kufita mina.” (Mat. 23:15; litaluso ze kwatasi) Jesu naanyazize baeteleli ba bulapeli bwa buhata bao ka bundume. Kaniti luli, nebazwa ‘ku ndataa bona Diabulosi, yali mubulai.’—Joa. 8:44.

⁷ Mwa lifasi kacenu kunani baeteleli ba bulapeli babañata bababizwa mapasita, baprisita ni babañwi bababizwa ka mabizo asili. Baeteleli ba bulapeli bao ‘bahatelela niti’ ya mwa Linzwi la Mulimu mi ‘bahanile niti ya Mulimu ni kuamuhela buhata,’ sina mone baezelize baeteleli ba bulapeli ba mwa linako za baapositola. (Maro. 1:18, 25) Baluta lituto za buhata zecwale ka tuto ya kuli batu bakaca mwa lihele, moyo wa mutu haukoni kushwa, mutu haashwa  ufetuhanga kuba sibupiwa sesiñwi, ni muhupulo wa buhata wa kuli Mulimu walumeleza baana kuikeza basali, kamba kulumeleza muuna kunyala muuna ka yena kamba musali kunyala musali ka yena.

8. Ki buhata bufi bolutuha luutwa kwa baeteleli ba likopano za lipolitiki hona cwale-cwale fa, mi luswanela kubuunga cwañi?

⁸ Ba lipolitiki baitusisanga buhata kuli bakeluse batu. Hona cwale-cwale fa, baeteleli ba likopano za lipolitiki bakabulela buhata bobuñwi bobutuna bwa kuli batahisize “kozo ni buiketo!” Kono ‘bakatulukelwa ki sinyeho ya ka sipundumukela.’ Ni kamuta lusike lwakolwa litaba zebabulela zebonisa inge kuli lifasi le halina kusinyiwa! Niti kikuli, ‘lwaizibela hande ili luna kuli lizazi la Jehova litaha luli sina lisholi mwahalaa busihu.’—1 Mates. 5:1-4.

9, 10. (a) Ki kabakalañi batu habapumanga, mi ki lika mañi zezwanga mwateñi? (b) Luswanela kuhupulañi ka za Jehova?

⁹ Bapangi ba lipangaliko habalemuha kuli lipangaliko zabona zenca litabelwa hahulu ki batu babañata, balipanganga ka buñata. Ki zona zeezahezi ni kwa mukwa wa kubulela buhata. Kubulela buhata kuatile hahulu mwa lifasi kacenu, mi haki batu babatumile feela babapumanga. Mwa taba yeli, “Libaka Halupumanga,” muuna yabizwa Y. Bhattacharjee naabulezi kuli “buhata ki mukwa olusa koni kutuhela.” Batu hañata bapumanga ka kubata kuisileleza kamba kubata kuli lika libazamaele hande. Bapumanga kuli bapate mafosisa ni milatu yabona kamba kuli bafumane masheleñi kamba tuso yeñwi. Mi taba yeo ibonisa kuli batu babañwi “kubabelanga hahulu bunolo kupuma batu bobasa zibi, bobabeleka ni bona, balikani ni balatiwa babona, ibe kuli ki mwa miinelo yeminyinyani kamba yemituna.”

¹⁰ Ki lifi zezwanga mwakubulela buhata? Batu batuhelanga kusepana mi silikani safelanga. Ka mutala, munahane feela masitapilu akona kuba ni ona muuna haiba aziba kuli musalaa hae naabukile mi naabulezi buhata ilikuli apate taba yeo. Kamba munahane feela mwakona kuikutwela musali ni bana bahae haiba ndate lubasi abanyandisa haali kwa ndu, kono haali fapilaa batu ueza inge kuli ki ndate lubasi yalilato. Niteñi, luswanela kuhupula kuli batu babacwalo babapumanga habakoni kupata mikwa yabona ku Jehova, kakuli “lika kaufela litunumani mi li fa nalela mwa meeto ahae.”—Maheb. 4:13.

11. Lukona kuitutañi kwa mutala wa bo Ananiasi ni Safira? (Mubone siswaniso sesi fa likepe 6.)

¹¹ Ka mutala, Bibele ilutaluseza za muuna ni musalaa hae ba mwa linako za baapositola ‘bane bafilwe bundume ki Satani’ bwa kupuma Mulimu. Bo Ananiasi ni Safira nebanani mulelo wa kupuma baapositola. Nebalekisize mubu ni kutisa feela kalulo yeñwi ya masheleñi a teko yaona kwa baapositola. Bo muuna ni musalaa hae bao nebabata kuiponahaza kwa puteho kuli nebanani hahulu bufani ka kutaluseza baapositola kuli nebafile masheleñi kaufela ane balekisize mubu. Niteñi, Jehova naaziba kuli nebapuma, mi abafa koto yenee baswanela.—Lik. 5:1-10.

12. Ki lika mañi zekaezahala kwa batu babapumanga, ili babasa baki, mi ki kabakalañi?

¹² Jehova uunga cwañi bupumi? Satani ni batu kaufela baba mulikanyisa ka kupumanga, ili babasa bakeli libi zabona, bakanepelwa mwa “lisa la mulilo.” (Sin. 20:10; 21:8; Samu 5:6) Ki kabakalañi? Kakuli Jehova uunga mahata sina mwaangela batu kaufela “babaeza lika zenyenyisa mwa meeto a Mulimu.”—Sin. 22:15, litaluso ze kwatasi.

13. Jehova ki Mulimu yacwañi, mi kuziba taba yeo kukona kulutusa cwañi?

¹³ Lwaziba kuli Jehova “haswani sina mutu, yabulela buhata.” Mane ‘Mulimu haakoni kupuma.’  (Num. 23:19; Maheb. 6:18) ‘Jehova [utoile] lilimi lelibulela buhata.’ (Liprov. 6:16, 17) Kuli lukone kulumelelwa ki yena, lutokwa kubulelanga niti. Ki lona libaka halusa ‘pumanangi.’—Makolo. 3:9.

14. (a) Lushutana cwañi ni batu baba mwa bulapeli bwa buhata? (b) Mutaluse sikuka sesifumaneha kwa Luka 6:45.

¹⁴ Ka kuba Bakreste ba niti, lushutana cwañi ni batu baba mwa bulapeli bwa buhata? ‘Lubulelanga niti.’ (Mubale Zakaria 8:16, 17.) Paulusi naatalusize kuli: “Luipaka kuba likombwa za Mulimu, . . . ka kubulela niti.” (2 Makor. 6:4, 7) Jesu naabulezi cwana ka za mwainezi mutu: “Mulomo wahae ubulela zetezi mwa pilu.” (Luka 6:45) Kacwalo, haiba mutu wasepahala kuzwelela kwatasaa pilu, ukabulelanga niti nako kaufela. Ukabulelanga niti kwa batu basazibi, babeleka ni bona, balikani bahae, ni balatiwa bahae, ibe kuli ki mwa miinelo yeminyinyani kamba yemituna. Halunyakisiseñi miinelo yemiñwi molukona kubonisa kuli lwasepahala mwa lika kaufela.

15. (a) Ki kabakalañi halusa swaneli kuipapata kuba Bakreste kono ka nako yeswana inze lueza lika zemaswe? (b) Ki lika mañi zekona kutusa babanca kuhanyeza likukuezo zezwa kwa litaka zabona? (Mubone litaluso ze kwatasi.)

¹⁵ Kono kucwañi haiba mu babanca mi mubata kutabisa litaka zamina? Mubone teñi kuli hamulikanyisi litaka zamina babaipapata kuba Bakreste kono ka nako yeswana inze baeza zemaswe. Bakona kubonahala inge kuli banani muzamao omunde habali ni mabasi abona ni mizwale ni likaizeli babona ba mwa puteho, kono baeza lika lisili habali ni balikani babona babasi Lipaki ni habaitusisa mawebusaiti a kulumelana ka ona mashango. Bakona kuitusisa lipulelo zemaswe, kuapala ka nzila yeswabisa, kuteeleza kwa lipina zesusueza muzamao omaswe, kunwa maswe kamba kuitusisa milyani yekola, kuba mwa libato la kupata-pata, ni lika zeñwi zemaswe. Ka kueza cwalo, bapuma bashemi babona, Bakreste sina bona, ni Mulimu. (Samu 26:4, 5) Jehova waziba haiba lumukuteka feela ka ‘milomo yaluna, kono lipilu zaluna li kwahule ni yena.’ (Mare. 7:6) Kacwalo, lulatelele zelibulela lishitanguti lelili: “Pilu yahao isike yashwela muna baezalibi, kono usabe Jehova ka nako kaufela.”—Liprov. 23:17. *

16. Mukona kubonisa cwañi kuli mwasepahala hamutaleleza mafomu a kukupa sebelezo yeipitezi ya nako kaufela?

¹⁶ Mwendi mubata kusebeza sina paina wa  kamita kamba kuba mwa sebelezo yeipitezi ya nako kaufela, inge cwalo kusebeleza fa Betele. Hamutaleleza mafomu a kukupa sebelezo yeo, mubone teñi kuli mwafa likalabo za niti kwa lipuzo kaufela zeama buikangulo bwamina, lika zemuitabisanga ka zona ni muzamao wamina, musapati nto ifi kamba ifi. (Maheb. 13:18) Kono kucwañi haiba mukile mwaeza sibi sesituna, mi hamusika zibisa baana-bahulu? Mukupe tuso kwa baana-bahulu ilikuli mukone kusebeleza Jehova inze munani lizwalo lelikenile.—Maro. 9:1; Magal. 6:1.

17. Luswanela kuezañi haiba balwanisi balukupa kubataluseza litaba zeñwi ka za mizwale baluna?

¹⁷ Muswanela kuezañi haiba ba muuso bakwala musebezi wa kukutaza taba yende ya Mubuso mwa sibaka semupila ku sona, mi bamikupa kubataluseza litaba zeñwi ka za mizwale bamina? Kana mwaswanela kubataluseza lika kaufela zemuziba? Jesu naaezizeñi hanaabuzakiwa lipuzo ki mubusisi wa Muroma? Fokuñwi naakuzanga feela, ili kulumelelana ni sikuka sa mwa Mañolo sesibonisa kuli kunani “nako ya kukuza ni nako ya kubulela.” (Muek. 3:1, 7; Mat. 27:11-14) Ni luna haiba luipumana mwa muinelo oswana, lutokwa kutokomela ilikuli lusike lwabeya bupilo bwa mizwale baluna mwa lubeta.—Liprov. 10:19; 11:12.

18. Luswanela kuezañi haiba baana-bahulu balukupa kubataluseza litaba zeñwi ka za mizwale baluna?

¹⁸ Kucwañi haiba yomuñwi mwa puteho yamina aeza sibi sesituna mi mwaziba taba yeo? Baana-bahulu banani buikalabelo bwa kusileleza puteho kwa batu ba muzamao omaswe, mi bakona kumikupa kubataluseza zemuziba ka za taba yeo. Mukaezañi haiba mulikanaa mina yomutuna kamba wahabo mina ki yena yaezize sibi seo? Bibele ibulela kuli: “Yapaka ka kusepahala ukabulela niti.” (Liprov. 12:17; 21:28) Kacwalo, muswanela kutaluseza baana-bahulu litaba ka kutala, isiñi kupata-pata litaba zeñwi, mi hamuswaneli kubulela buhata. Baana-bahulu baswanela kuziba litaba kaufela ilikuli bazibe mobakona kutuseza muezalibi kuba ni silikani sesinde ni Jehova hape.—Jak. 5:14, 15.

19. Lukanyakisisañi mwa taba yetatama?

¹⁹ Muñoli wa samu Davida naalapezi ku Jehova kuli: “Utabela niti ye mwa pilu ya mutu.” (Samu 51:6) Davida naaziba kuli mutu haabulela niti, ubulela kuzwelela kwatasaa pilu. Bakreste ba niti baswanela ‘kubulelelana niti’ mwa miinelo kaufela. Kuluta batu niti mwa bukombwa ki nzila yeñwi yelukona kubonisa ka yona kuli lwashutana ni batu babañwi mi lu batanga ba Mulimu. Mwa taba yetatama, lukanyakisisa molukona kuezeza cwalo.