LIVOKʼ ta 1934, li jtote Fred sbi, li jmeʼe jaʼ Edna Molohan xchiʼuk oy xa ox ta 20 jabil ti jaʼik Jchanolajeletik ta Vivliae (stestigotak Jeova). Ta jtoj tajek ta vokol ti la xchanubtasikun ta skʼanel li Jeovae. Te nakalunkutik toʼox ta Parsons ti jaʼ jun bikʼit jteklum ta Kansase. Li ta jtsobobbailkutike jutuk mu skotoluk li ermanoetike tʼujbil chbatik ta vinajel. Muʼyuk chipajkutik ta tsobajel xchiʼuk li ta cholmantale. Jech oxal, ta jujun mal kʼakʼal savado ta jcholkutik mantal ta bebetik, avie jaʼ xa sbi cholmantal ti bu oy ep krixchanoetike. Akʼo mi chilubkutik tajek, pe skotol velta kʼalal chlaj koʼontonkutike chikʼunkutik batel ta sloʼel nieve li jtotkutike.

Li ta kʼox tsobobbail bu oyunkutike, ep tajek bu sbainoj xcholel mantal ti te tsakal skʼoplal epal bikʼtal lumetik xchiʼuk yan bikʼtal ranchoetik ti te nopol xile. Li buchʼutik te oyik ta ranchoetike chakʼbunkutik itajetik ti lek to yoxike, ton alakʼ ti naka to tsobbile xchiʼuk bateltike chakʼbunkutik tal jkot alakʼ ta xkʼexol li vunetike. Ta skoj ti muʼyuk ep jtakʼinkutik xchiʼuk ti yakʼoj xa ox stakʼin jtot ta sventa li vunetik ta jpukutike, jaʼ stsʼak jveʼelkutik chkʼot li kʼusi chakʼbunkutik talel li krixchanoetike.

Li jtot jmeʼe la saʼik jun gramófono yoʼ jcholkutik-o li mantale, pe li voʼone mu stakʼ jtunes yuʼun kʼoxun toʼox. Akʼo mi jech, kʼalal chbatik ta yakʼel estudio o spasel revisitae, ta jkʼupin tajek stikʼel li diskoetik li ta gramófono ti yichʼoj mantaletik ti jaʼ tsjelubtas li ermano Rutherforde.

Li jtote laj yakʼ ta sba jkarokutik jun mukʼta vosina, li karo taje lek la skoltaunkutik sventa jcholkutik-o li mantale. Jutuk mu skotoluk veltae, jaʼ baʼyel ta jtijkutik kʼejojetik sventa xtijbat-o yoʼonton li krixchanoetike, ta tsʼakale ta jtijkutik  jun mantal ti pasbil gravare. Kʼalal mi tsuts li mantale, chkakʼbekutik vunetik li buchʼutik lek laj yaʼiike.

Ta jun bikʼit jteklum ta Kansas ti Cherryvale sbie, li polisiaetike muʼyuk laj yakʼik ti akʼo jtijkutik mantaletik li ta parke ti bu ep chkʼot chkux yoʼonton krixchanoetik li ta jujun domingoe. Li polisiaetike laj yalbunkutik ti mu xuʼ jtijkutik li ta parkee, jech oxal, li jtote laj yikʼ batel jkarokutik ta jun kaye ti skʼeloj tal li parkee. Vaʼun te lik stij li mantal yoʼ xuʼ xchikinta li krixchanoetike, voʼone la jkʼupin tajek kʼalal jech la jnuptankutik xchiʼuk li jtot xchiʼuk li jbankil ti Jerry sbie.

Li ta slajebaltik 1930, laj yichʼ pasel kampanyaetik sventa cholmantal ti stuk noʼox jeche. Taje jaʼ sventa xichʼ cholel mantal ta anil li ta lumetik ti bu chkontrainvanik tajeke, jech kʼuchaʼal ta Joplin (Misuri) ti laj kalbe skʼoplal ta slikebale. Ikʼ to osil chilikutik xchiʼuk chi-echʼkutik ta skotol naetik yoʼ xkiktakutik tratadoetik o foyetoetik ta yolon stiʼ sna li krixchanoetike, pe jaʼ noʼoxe, mu xuʼ xaʼiik ti te oyunkutik li jnaklejetike. Kʼalal mi laj koʼontonkutike, ta jta jbakutik ta spat jteklum yoʼ jkʼelkutik mi oy buchʼu tsake komel li ta polisiaetike.

Jeltos ti kʼu toʼox yelan ta jcholkutik mantal li vaʼ jabile, yuʼun ta jokʼankutik toʼox ta jnekebkutik junantik letreroetik ti chalbe skʼoplal li Ajvalilal yuʼun Diose, vaʼun jech cholol chixanavkutik batel li ta kayeetike. Jaʼ jech la spasik jun velta ta jlumal li ermanoetike, li letrero ti jokʼol batel ta snekebike, xi chale: «Li relijione jaʼ jun petsʼ xchiʼuk jun jloʼlavanej». Te totsik ta jnakutik xchiʼuk xanavik batel mas ta jun kilometro xchiʼuk oʼlol, vaʼun te chaʼsutik talel. Muʼyuk la staik jkontrainvanejetik, pe oy epal krixchanoetike labal sba chilik li kʼusi la spasike.

Nopoltik noʼox chikʼotkutik ta asambleaetik xchiʼuk kutsʼ kalal li ta Texase. Li jtote ch-abtej toʼox xchiʼuk li yajval trenetike, jech oxal, muʼyuk ta jtojkutik jujun velta kʼalal chibatkutik ta asambleaetik o kʼalal chbat jkʼel kutsʼ kalalkutike. Li sbankil jmeʼe te nakalik ta Temple (Texas), Fred Wismar sbi xchiʼuk li yajnile jaʼ Eulalie. Li juntot Frede ta skeremal noʼox laj yojtikin mantal, jaʼ ta sjabilaltik 1900, laj yichʼ voʼ xchiʼuk la sloʼiltabe yixleltak xchiʼuk jmeʼ li kʼusi yakal chchane. Lek ojtikinbil ta ermanoetik ta Texas li juntote, yuʼun te tun ta siervo de zona (ti jkʼelvanej ta sirkuito sbiik avie). Lek tajek chkaʼikutik xchiʼinel, yuʼun xmuyubaj noʼox xchiʼuk lek tajek yoʼonton. Oy tajek ta yoʼonton li kʼusitik sventa mantale, jaʼ yuʼun, jaʼ la skoltaun yoʼ lekuk kʼusi jpas li ta jkeremale.

Li ta 1941, libatkutik ta tren ta jun asamblea ta San Luis (Misuri). Kʼalal likʼotkutike, parte bu laj kichʼkutik tsobel li kerem tsebunkutik xchiʼuk li ololetik sventa jmoj xichotikutik yoʼ jchikintakutik li mantal tsjelubtas li ermano Rutherford ti xi sbie: «Xnichʼnabtak Ajvalil». Oyunkutik mas ta 15 mil. Kʼalal laj li mantale, li ermano Rutherford xchiʼuk li yajkoltaobbatake laj yakʼbunkutik jun mukʼta matanal, yuʼun la skʼelanbunkutik jujulik li achʼ livro ti Hijos sbie.

 Li ta avril ta 1943, echʼ jun bikʼit asamblea ta Coffeyville (Kansas). Mu xchʼay ta jolal li asamblea ti «Llamada a la Acción» sbie. Yuʼun te laj yichʼ alel ti chlik yichʼ jelubtasel ta skotol tsobobbailetik li Chanob vun sventa Kabteltik yuʼun Diose. Jech xtok, jaʼo te lokʼ li achʼ foyeto ti chichʼ tunesel li ta chanob vun taje, ti yichʼoj 52 xchanobiltake. Li ta asamblea taje laj kichʼ voʼ xchiʼuk yan ermanoetik ta jun rancho ti bu stsʼanoj sba sikil voʼe. Stuk xa noʼox jech li asamblea echʼe. Li ta jabil taje, laj ketʼes xtok li baʼyel mantal li ta chanob vune.

Li ta 1951, tsuts jchanun li ta sekundariae, jech oxal, la jnop lek kʼusi ta jpas ta jkuxlejal. Li kʼusi oy ta koʼontone jaʼ ti xbat tunkun ta Betel jech kʼuchaʼal la spas li jbankil Jerrie. Jaʼ yuʼun, la jnojes noʼox ta anil li jsolisitude xchiʼuk la jtak batel ta Brooklyn. Mu ta sjaliluke, la yalbeikun ti xuʼ xitun ta Betele xchiʼuk la stakikun ta ikʼel li ta 10 yuʼun marso ta 1952. La skoltaun tajek ta mantal ti jech kʼot ta nopel kuʼune.

Li kʼusi oy tajek ta koʼontone jaʼ ti xbat koltavankun yoʼ bu tspasik imprimir li vunetike, pe maʼuk te la stakikun batel. Jaʼ laj yakʼbeikun kabtel ta xlechel veʼlil o ta meseroal, vaʼun ta mas tsʼakale te xa li-abtej yoʼ bu tsmeltsanik li veʼlile. Ta jkʼupin tajek li abtelal ti te chichʼ pasele xchiʼuk ep kʼusi te la jchan. Li ermanoetik ti la jchiʼin ta abtele ta sjelilan sbaik, jech oxal, oy noʼox yorail kuʼun yoʼ xichanunaj li ta mukʼta Vivlioteka te ta Betele. Taje la skoltaun yoʼ masuk lek xkil jba xchiʼuk li Jeovae, yoʼ stsatsub li xchʼunel koʼontone xchiʼuk ti jkʼupin tajek ti kʼu sjalil takbilun ta ikʼele. Li jbankil Jerrie lokʼ ta Betel ta 1949, vaʼun nupun xchiʼuk jun ermana ti Patricia sbie, te noʼox komik ta naklej ta Brooklyn. Jaʼ la skoltaikun tajek xchiʼuk la spatbeikun koʼonton kʼalal jun chib toʼox jabil jkʼotel ta Betele.

Kʼalal mu jaluk toʼox jkʼotel ta Betele, li ermanoetik tee lik saʼik yan ermanoetik ti xuʼ xkʼotik li ta jvulaʼaletik ti chtakatik batel yuʼun Betel ta sjelubtasel mantale. Mi xtojob ch-ilatike chtakatik batel jayibuk velta ta jabil ta tsobobbailetik ti mu x-echʼ ta 322 kilometro snamal xil li Brooklyne. Mi takatik batele skʼan sjelubtasik jun mantal ti jun ora chjalije xchiʼuk skʼan xchiʼinik ta cholmantal li ermanoetik ta tsobobbaile. Jaʼ jun matanal laj kaʼi ti la stʼujikun eke. Pe chixiʼ tajek li ta sbatik veltae xchiʼuk jutuk mu skotoluk velta chixanav ta tren. Xvul lek ta jol kʼusi kʼot ta pasel ta yorail siktik li ta 1954, jaʼo jun domingo ta bat kʼakʼal. Ta alele skʼan xikʼot ta akʼobaltik li ta Nueva Yorke, pe jaʼo tal tsatsal taiv xchiʼuk yikʼal ti sok-o yuʼun li smotoral trene. Jaʼ to likʼot ta Nueva York ta lunes ta voʼob ora ta sob osil. Vaʼun limuy ta metro sventa xibat ta Betel ta Brooklyn xchiʼuk tukʼ xa likʼot ta abtel ti bu tsmeltsanik veʼlile. Akʼo mi jech la jnuptan xchiʼuk ti lubemun tajek ta skoj ti muʼyuk vayemun jutebuke, ximuyubaj tajek ti chitun ta stojolal li ermanoetike xchiʼuk ti ta jta kamigotak kʼalal chibat ta vulaʼal jujun savado xchiʼuk domingoe.

Kʼalal mu toʼox jaluk jkʼotel ta Betele, laj yalbeikun ti akʼo xi koltavan li ta estasion sventa radio ti WBBR sbie, li vaʼ orae te toʼox yakʼoj s-ofisinaik li ta xchaʼkojal jpʼej na ta kaye Columbia Heights numero 124. Jujun xemanae, oy kʼuuk sjalil chloʼilajik ta Vivlia jayvoʼuk ermanoetik. Te kapal jkʼoplal ek xchiʼuk li ermano A. H. Macmillane, ti Mac chkalbekutik ta slekil koʼontonkutike. Li ermanoe epal jabil tukʼ tunem talel ta stojolal Jeova, jech oxal, jaʼ jun slekil kʼelobil kuʼunkutik li buchʼu achʼunkutik to ta Betele.

Li ta 1958, laj yalbeikun ti akʼo jkolta jba jutebuk li ta abtelal skʼan pasel sventa li Chanob vun ta Galaade. ¿Kʼusi smakoj li kabtele? Jaʼ ti jkolta ta slokʼesel svisaik li achʼ misioneroetike xchiʼuk ti jchapan mi oy bu chbatik ta yan lume. Pe mu skotolikuk xtoj yuʼunik li avione, yuʼun toj toyol stojol. Jaʼ yuʼun li vaʼ orae, jutuk mu skotoluk li ermanoetik ti chtakatik batel ta África xchiʼuk li ta Lejano Orientee chbatik ta varkoetik ti chkuchik ikatsile. Kʼalal yal stojol li avionetik ti jaʼ yabtel chkuchvanike, li misioneroetike ta avion xa chbatik ti bu chbat tunikuke.

Epaj kabtel li ta 1960, yuʼun la jbain saʼel avionetik ti chkuchvanik ta Estados Unidos kʼalal ta  Europa ti ch-ikʼvan batel li ta asamblea internasional chichʼ pasel ta 1961. Limuy ta jkot avion ek ti lokʼ ta Nueva York xchiʼuk ti te bat kʼalal ta Hamburgoe (Alemania). Kʼalal laj li asambleae la jsaʼkutik jkot karo xchiʼuk oxvoʼ jbetelitaetik sventa xibatkutik ta Italia, la jvulaʼankutik li Betel ti te oy ta Romae, laje libatkutik ta Francia, la jtuchʼkutik jelavel li vitsetik ti Pirineos sbie, vaʼun likʼotkutik ta España. Teye mu toʼox xakʼik xichʼ cholel li mantale, jech oxal, limuyubaj tajek ti laj kojtikin junantik ermanoetik ta Barcelona xchiʼuk ti laj kiktabekutik junantik vunetik ti jpixojkutik batel kʼuchaʼal matanaletike. Kʼalal te oyunkutik li ta Españae, libatkutik kʼalal ta Ámsterdam, laje limuykutik ta avion yoʼ xisutkutik batel li ta Nueva Yorke.

Kʼalal echʼ jun jabile, la jbain xtok sabel s-avionik li 583 ermanoetik ta Betel ti takatik batel ta jeltos asamblea internasional ta spʼejel balumile ti jelav ta 1963. Li asambleaetik taje «Buenas Nuevas Eternas» sbi, te laj echʼanuk ta Europa, Asia, Pacífico sur, li slajeb asambleaetike jaʼ te jelav ta Honolulú (Hawái) xchiʼuk li ta Pasadena (California). Chapanbil xtok ti akʼo xjelavik ta Líbano xchiʼuk ta Jordania sventa skʼelik ti bu nakiik li krixchanoetik ta skʼakʼalil Vivliae. Maʼuk noʼox la jsaʼkutik avionetik xchiʼuk li vayebaletike, yuʼun jbainojkutik slokʼesel li visaetik ti tskʼanik ta epal lumetike.

Stuk xa noʼox jech laj kaʼi jba li ta sjabilal 1963. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun li ta 29 yuʼun junioe, linupun xchiʼuk Lila Rogers ti te likem ta Misuri xchiʼuk ti oxib xa ox jabil yakal chtun li ta Betele. Kʼalal jun xa ox xemana jnupunelkutike, ay jchiʼinkutik li ermanoetik ti chbatik li ta asambleaetik ta spʼejel balumil xchiʼuk te li-echʼkutik ta Grecia, Egipto xchiʼuk li ta Libanoe. Limuykutik ta avion ta Beirut sventa xibatkutik ta Jordania. Pe ta skoj ti mu xakʼik xichʼ cholel mantal tee, la jvul jutuk koʼontonkutik, yuʼun yalojik ti muʼyuk chakʼbeik svisaik li stestigotak Jeovae. Kʼalal likʼotkutike chʼayal to kʼot koʼontonkutik, yuʼun oy jtsop ermanoetik ti te oyik ta jol nae, xlichʼanojik jlik vun ti xi chale: «Lek chʼambiloxuk stestigotak Jeova». Limuyubaj tajek ti laj kil ta jsat jtuk li lumetik ta skʼakʼalil Vivlia ti bu nakiik li Abraan, Isaak xchiʼuk li Jakobe. Laj kilkutik bu la xchol mantal li Jesuse, li yajtakboltake xchiʼuk ti jaʼ te la stsak tal yipal «kʼalal to ta stiʼil balumil» li yajtsʼaklomtak Kristoe (Ech. 13:47).

Oy xa ta 55 jabil ti jech-o skoltaojun talel li kuni ajnil Lila ti bu chitakatkutik batele. Ep ta velta li-aykutik ta España xchiʼuk ta Portugal ti mu toʼox xakʼik xichʼ cholel mantale. Kʼalal chikʼotkutike ta jpatbekutik yoʼonton li ermanoetike, chkichʼbekutik batel vunetik xchiʼuk li kʼusitik jtunel yuʼunike. La jvulaʼankutik xtok li ermanoetik ti chukbilik toʼox ta jun lum ti Cádiz (España) sbie. Lek tajek laj kaʼi jba ti la jelubtas jun mantal sventa jpatbe yoʼontonike.

Leʼ xatal ta 1963, jun koʼonton koltavanemun ta xchapanel ti kʼuxi xuʼ xbatik li ermanoetik li ta jeltos asamblea internasional ti ch-echʼ ta África, América Central xchiʼuk América del Sur, Australia,  Europa, Hawái, Lejano Oriente, Nueva Zelanda xchiʼuk Puerto Rico. Jchaʼvoʼalkutik ayemunkutik ta epal asambleaetik ti muʼyuk bu chchʼay ta jolkutike, jech kʼuchaʼal li asamblea ta 1989 ti jelav ta Varsoviae (Polonia). Epal ermanoetik ti likemik ta Rusiae ayik ek xchiʼuk sba to velta ti jech ayik ta jun mukʼta asamblea ta skoj ti epal jabil chukatik li ta chukinab sovietiko ta skoj li xchʼunel yoʼontonike.

Yan kʼupil sba matanal la jtae, jaʼ li svulaʼanel ermanoetik ta Betele xchiʼuk li misioneroetik ta spʼejel balumil yoʼ jpatbe yoʼontonike. Li slajeb vulaʼal la jpaskutike, jaʼ ta Corea del Sur, tee laj kojtikin 50 ermanoetik ti tikʼilik ta chukel ta jun lum ti Suwon sbie. Akʼo mi jech, jun tajek yoʼontonik xchiʼuk xvinaj ta stalelalik ti oy tajek ta yoʼontonik ti xuʼuk xtunik yan velta ta stojolal li Jeovae. Taje la spatbun-o tajek koʼonton (Rom. 1:11, 12).

Ti jayib jabil echʼem talele, kiloj kʼu yelan chʼiem talel steklumal Jeova ti jaʼ koliyal li sbendisione. Kʼalal laj kichʼ voʼ ta 1943, kʼajomal toʼox van sien mil jcholmantaletik. Pe avie oyutik xa mas ta vaxakib miyon stestigotak Jeova ta spʼejel balumil xchiʼuk chichʼ cholel mantal ta 240 mukʼtik lumetik xchiʼuk bikʼtal lumetik. Ep tajek abtejemik li jchanunetik ta Galaade, jech oxal, sta-o ti jtojbetik ta vokol li yabtelike. Jaʼ jun mukʼta matanal chkaʼi ti la jchiʼinan ta abtel li misioneroetik xchiʼuk ti laj koltaan yoʼ xkʼotik ti bu chtakatik batele.

Ximuyubaj tajek ti la jtunes jkeremal yoʼ xitun ta stojolal Jeova xchiʼuk ti la jnojes li solisitud yoʼ xitun ta Betele. Yakʼojbun epal bendision Jeova ti kʼu xa sjalil tunemun talele. Li voʼon xchiʼuk Lilae ep kʼusi jkʼupinojkutik li ta Betele, pe ep kʼusi la jkʼupinkutik xtok kʼalal litunkutik epal jabil ta jeltos tsobobbailetik ta Brooklyne xchiʼuk jtaoj ep kamigokutik.

Te-o chitun ta Betel xchiʼuk li kajnil Lilae. Avie mas xa ta 84 jabilal, pe spas to kuʼun li abtelale, yuʼun jaʼ jbainoj skʼelel li kʼusitik chtakbat talel li Betele xchiʼuk stakʼel koreoetik.

Toj labal sba kʼalal te jkʼoplaltik li ta s-organisasion Jeovae, yuʼun chkiltik chkʼot ta pasel li kʼusi xi albil ta Vivliae: «Vaʼiunbi, ta xlic avilic xtoc ti mu xcoʼolaj ta qʼuelel xchiʼuc ti buchʼu leque xchiʼuc ti buchʼu chopole, xchiʼuc ti buchʼutic ta snijan xchiman sbaic ta yichʼel ta mucʼ ti Diose xchiʼuc ti buchʼu mu snijan xchiman sbaique» (Mal. 3:18, Ch). Li jujun kʼakʼal chjelave chkiltik ti yantik sok batel li sbalumil Satanase, ti muʼyuk xmuyubajik xchiʼuk ti muʼyuk spatobil yoʼonton li krixchanoetike. Pe toj jelelutik li buchʼutik chijtun ta stojolal Jeova xchiʼuk ti jkʼanojtik tajeke, yuʼun xijmuyubaj noʼox akʼo mi yantik sok li kuxlejale, oy spatobil koʼontontik ti oy kʼusi lek chtal ta jelavele. Jech oxal, jaʼ jun mukʼta matanal jtaojtik ti xuʼ xkalbetik lekil aʼyejetik ta sventa Ajvalilal li krixchanoetike (Mat. 24:14). Li Ajvalilal yuʼun Diose poʼot xa skʼatajes ta jun paraiso li chopol balumil liʼe. ¡Oy tajek ta koʼontontik ti xkʼot ta pasel taje! Mi tukʼ chkakʼ jbatik ta stojolal li Jeovae, ta jkʼupintik kuxlejal sbatel osil ta balumil xchiʼuk ti chʼabal xa kʼusi kʼux ipe.