1, 2. ¿Achkë nimaläj samaj xyaʼöx che rä Josué taq xkäm Moisés?

JEHOVÁ xuʼij che rä Josué: «Ri nusamajel Moisés kamnäq chik, rma riʼ kakatäj chqä taqʼaxaj ri raqän yaʼ Jordán, rït chqä re tinamït reʼ, rchë yixapon chpan ri ulew ri nyaʼ chkë ryeʼ» (Josué 1:1, 2). ¡Kan chaq bʼaʼ xjalatäj rukʼaslemal Josué! Ryä xok wä rusamajel Moisés jubʼaʼ ma 40 junaʼ, ye kʼa komä kʼo chë ntok ukʼwäy bʼey chwäch ri tinamït Israel.

² Rma chë Moisés kan kʼïy junaʼ xukʼwaj bʼey chwäch ri tinamït Israel, rkʼë jubʼaʼ Josué xukʼutuj qa chwäch we ri israelitas xtkajoʼ chë yë ryä xtukʼwan bʼey chkiwäch (Deuteronomio 34:8, 10-12). Jun wuj nuʼij reʼ chrij Josué 1:1 chqä 2: «Achiʼel wä komä, ojer chqä kan kʼayewal wä nuʼän chkiwäch ri tinamït taq njal ri qʼatöy tzij».

3, 4. ¿Achkë rma nqaʼij chë Josué ütz xuʼän rma xukʼuqbʼaʼ rukʼuʼx chrij Dios, chqä achkë kʼutunïk ütz nqaʼän qa chqawäch?

³ Josué kʼo na wä rma xuxiʼij riʼ, ye kʼa xukʼuqbʼaʼ rukʼuʼx chrij Jehová chqä xuʼän ri xbʼix che rä (Josué 1:9-11). Rma Josué xukʼuqbʼaʼ rukʼuʼx chrij Dios xyaʼöx kʼïy utzil pa ruwiʼ. Le Biblia nuʼij chë Jehová xuksaj  jun ángel rchë xukʼwaj bʼey chwäch Josué chqä chkiwäch ri israelitas. Rkʼë jubʼaʼ ri ángel riʼ ya riʼ «ri Chʼaʼäl», o Rukʼajol Dios (Juan 1:1; Éxodo 23:20-23).

⁴ Rkʼë rutoʼik Jehová, ri israelitas ma kʼayewal ta xuʼän chkiwäch xkinmaj rutzij Josué, ri kʼakʼakʼ ukʼwäy bʼey. Komä, röj chqä najin nqatzʼët chë rutinamit Jehová kan kʼïy najin yejalatäj chpan. Rma riʼ, rkʼë jubʼaʼ nqakʼutuj qa reʼ chqawäch: «¿Achkë nbʼanö chqë chë nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij Jesús, ri Ukʼwayon Bʼey chqawäch?» (taskʼij ruwäch Mateo 23:10). Tqatzʼetaʼ achkë rubʼanik xukʼwaj bʼey Jehová chwäch rutinamit ojer qa taq kʼo xjalatäj chpan.

5. ¿Achkë xbʼerilaʼ Josué chnaqaj ri Jericó? (Tatzʼetaʼ ri achbʼäl kʼo pä pa naʼäy che rä re tzijonem reʼ).

⁵ Taq Israel rqʼaxan chik ri raqän yaʼ Jordán, chnaqaj ri Jericó, Josué xutzʼët jun achï ri rukʼwan jun espada pa ruqʼaʼ. Rma Josué ma retaman ta wä ruwäch ri achï riʼ, xukʼutuj che rä: «¿Achoq kikʼë yat kʼo wä, qkʼë röj o kikʼë qakʼulel?». Ri achï riʼ xuʼij chë ryä ya riʼ ri «ukʼwäy bʼey pa kiwiʼ jontir ru-ángeles Jehová», chqä chë xkerutoʼ ri israelitas chkiwäch ri kikʼulel * (taskʼij ruwäch Josué 5:13-15 chpan ri nota). Tapeʼ chkipan nikʼaj chik peraj che rä le Biblia nuʼij chë yë Jehová xtzjon rkʼë Josué, nqʼalajin kʼa chë Jehová xuksaj ru-ángel achiʼel wä xuʼän kikʼë nikʼaj chik rusamajelaʼ (Éxodo 3:2-4; Josué 4:1, 15; 5:2, 9; Hechos 7:38; Gálatas 3:19).

6-8. a) ¿Achkë rma achiʼel ta ma pa rubʼeyal ta ri xuʼij Jehová che rä Josué chë tkibʼanaʼ? b) ¿Achkë rma kan ütz ri xukʼutuj Jehová chkë ri israelitas chë tkibʼanaʼ? (Tatzʼetaʼ chqä ri nota).

⁶ Ri ángel chöj wä xuʼij che rä Josué ri achkë kʼo chë nuʼän rchë nchʼakon chrij ri Jericó. Rkʼë jubʼaʼ ri xbʼix che rä Josué ma kan ta xqʼax chwäch, rma Dios xuʼij che rä chë jontir achiʼaʼ kʼo chë nkiʼän circuncidar kiʼ. Riʼ xtuʼän chë ri achiʼaʼ kʼïy qʼij ma xkekowin ta xkebʼä pa chʼaʼoj. Rma riʼ, ¿kan kʼo komä ruqʼij chë yebʼan circuncidar ri israelitas ri qʼij riʼ? (Génesis 34:24, 25; Josué 5:2, 8).

⁷ Rkʼë jubʼaʼ ri soldados, ri xebʼan circuncidar, xkikʼutuj qa chkiwäch achkë rubʼanik xkekiköl ki-familias we ri kikʼulel xkepë chkij. Ye kʼa ri aj Jericó, rma janina kixiʼin kiʼ, ma xepë ta chkij. Le Biblia nuʼij: «Jericó kan xkitzʼapij kimä ri israelitas; majun ta xel nixta xok pa tinamït» (Josué 6:1). Kantzij na wä chë ri xbʼanatäj xukʼuqbʼaʼ kikʼuʼx ri israelitas chrij ri rubʼanik rukʼwan bʼey Jehová chkiwäch.

⁸ Y Jehová xuʼij chkë chë ma tkiʼän ta chʼaʼoj kikʼë ri aj Jericó. Xa xuʼ xuʼij chkë chë waqiʼ qʼij kʼo chë nkistij rij ri Jericó jun mul pa jun qʼij, ye kʼa pa wuquʼ qʼij kʼo chë nkistij rij wuquʼ mul. Taq xbʼix riʼ chkë rkʼë jubʼaʼ ri soldados israelitas xkiʼij chë majun nkʼatzin ta ri nkiʼän rma xa xuʼ nukʼïs kichqʼaʼ chqä ki-tiempo. Ye kʼa Jehová, ri Ukʼwayon Bʼey chkiwäch, retaman achkë rma xuʼij chkë chë tkibʼanaʼ riʼ. Ri xkinmaj tzij xerutoʼ rchë xechʼakon chkij ri aj Jericó chqä xukowirsaj ri kikʼuqbʼäl kʼuʼx. Chqä xerutoʼ rchë ma xechʼeyon ta kikʼë ri soldados aj Jericó (Josué 6:2-5; Hebreos 11:30; * tatzʼetaʼ ri nota).

9. ¿Achkë rma kʼo chë nqanmaj tzij taq kʼo jun njalatäj chpan rutinamit Jehová? Tatzjoj pä rkʼë jun tzʼetbʼäl.

⁹ ¿Achkë nqatamaj chrij ri xkiʼän ri israelitas?  Taq kʼo njalatäj chpan ri rutinamit Jehová, rkʼë jubʼaʼ kʼo mul ma kan ta nqʼax chqawäch. Jun tzʼetbʼäl. Ojer qa, rkʼë jubʼaʼ ma kan ta nqajoʼ wä yeqaksaj ri tabletas o celulares taq nqatjoj qiʼ pa qayonïl, taq nq-el chutzjoxik le Biblia o taq nqbʼä pa qamoloj. Ye kʼa komä, rkʼë jubʼaʼ najin chik nqatzʼët ri utzil rukʼamon pä ri yeqaksan ri samajbʼäl riʼ taq ütz rubʼanon chqawäch. Rma riʼ, tapeʼ kʼo mul ma kan ta nqʼax chqawäch ri yejalatäj chpan ri rutinamit Jehová, kʼo chë nqanmaj tzij. Taq nqatzʼët ri utzil nukʼän pä ri nqaʼän ri nbʼix chqë, riʼ más xtukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chqä más junan xtuʼän qawäch kikʼë qachʼalal.

10. ¿Achkë xtoʼö rchë ri molaj ukʼwan bʼey rchë xkowin xusöl ri kʼayewal chkiwäch ri cristianos?

¹⁰ Tapeʼ qʼaxnäq chik jun trece junaʼ taq Cornelio, ri naʼäy achï ri ma judío ta, xok cristiano, kʼa ye kʼo na jojun cristianos ri kʼa najin na nkiʼij chë nkʼatzin nbʼan ri circuncisión (Hechos 15:1, 2). Ri cristianos pa Antioquía xa najin wä nkijäch kiʼ rma ri naʼoj riʼ. Rma riʼ xbʼix che rä Pablo chë tbʼä Jerusalén rchë nbʼetzjon rkʼë ri molaj ukʼwäy bʼey. Ye kʼa, ¿achkë xukʼwan bʼey chwäch Pablo? Ryä xuʼij chë xbʼä rma kʼo jun xkʼutmär chwäch. Nqʼalajin kʼa chë kan yë Cristo ri xtoʼö ri molaj ukʼwäy bʼey rchë xusöl ri kʼayewal kʼo wä chkiwäch ri cristianos (Gálatas 2:1-3).

11. a) ¿Achkë wä nkiʼij chrij ri circuncisión ye kʼïy cristianos judíos? b) ¿Achkë rubʼanik xukʼüt Pablo chë xnmaj kitzij ri ukʼwäy taq bʼey rchë Jerusalén? (Tatzʼetaʼ chqä ri nota).

¹¹ Rkʼë rutoʼik Cristo, ri molaj ukʼwäy bʼey xqʼalajsaj chë ri cristianos ri ma ye judíos ta, ma nkʼatzin ta nkiʼän circuncidar kiʼ (Hechos 15:19, 20). Ye kʼa taq xeqʼax ri junaʼ, ri cristianos judíos kʼa najin na yekiʼän circuncidar ri kikʼajol. Y taq ri ukʼwäy taq bʼey rchë Jerusalén xkikʼoxaj ri ntzjöx chrij Pablo chë ma najin ta nusmajij ri Pixaʼ xyaʼöx che rä Moisés, xkiʼij che rä chë kʼo chë nuchʼajchʼobʼej riʼ achiʼel wä nuʼij ri Pixaʼ (Hechos 21:20-26; * tatzʼetaʼ ri nota). Y rchë riʼ kʼo wä chë nbʼä pa templo y yerukʼwaj ye kajiʼ achiʼaʼ. Ke riʼ ri winäq xtkitzʼët chë Pablo najin nusmajij ri Pixaʼ. Pablo ütz ta xuʼij chë ma pa rubʼeyal ta ri najin nkiʼij che rä  chqä xuʼij ta chë xa yë ri cristianos judíos ri ma qʼaxnäq ta chkiwäch chë ma nkʼatzin ta chik nbʼan ri circuncisión. Ye kʼa majun xuʼij ta chkë, Pablo xa xuqasaj riʼ chqä xuʼän ri xbʼix che rä. Riʼ xuʼän chë majun chʼaʼoj xjeʼ ta chkiwäch ri cristianos. Ye kʼa röj, rkʼë jubʼaʼ nqakʼutuj qa chqawäch: «We ri rukamik Jesús xchüp ruwäch ri nuʼij ri Pixaʼ, ¿achkë rma ma chanin ta xusöl ri kʼayewal riʼ chkiwäch ri cristianos?» (Colosenses 2:13, 14).

12. ¿Achkë komä xbʼanö chë rkʼë jubʼaʼ Cristo ma chanin ta xusöl ri kʼayewal chrij ri circuncisión?

¹² Ye kʼo qachʼalal nukʼwaj kʼïy tiempo chkiwäch rchë nkʼuluj chkë nkiksaj jun kʼakʼakʼ naʼoj chrij le Biblia. Ke riʼ chqä xuʼän chkiwäch ri cristianos judíos, kʼïy tiempo xukʼwaj rchë xkijäl ri kichʼobʼonïk chrij ri circuncisión (Juan 16:12). Ye kʼo jojun, kʼayewal xuʼän chkiwäch xkinmaj chë ri circuncisión ma ya riʼ ta chik ketal chë ye rutinamit Dios (Génesis 17:9-12). Ye kʼo chik jojun xkixiʼij kiʼ rma xketzeläx kimä ri winäq (Gálatas 6:12). Ye kʼa taq xqʼax ri tiempo, Cristo xuyaʼ más etamabʼäl chrij riʼ rkʼë ri cartas ri xerutzʼibʼaj Pablo (Romanos 2:28, 29; Gálatas 3:23-25).

13. ¿Achkë nqtoʼö rchë nqanmaj tzij we kʼo yejalatäj chpan rutinamit Jehová komä?

¹³ Taq ma nqʼax ta chqawäch achkë rma kʼo yejalatäj chpan rutinamit Jehová, ütz nqchʼobʼon chrij ri rubʼanik rukʼamon pä bʼey Cristo chkiwäch ri rusamajelaʼ Dios. Achiʼel xuʼän pa ruqʼij qa Josué chqä pa naʼäy siglo, Cristo ronojel mul yerchajin pä ri ruwinaq Dios, rukowirsan pä ri kikʼuqbʼäl kʼuʼx chqä yerutoʼon pä rchë junan rubʼanon pä kiwäch (Hebreos 13:8).

14-16. ¿Achkë rubʼanik rukʼutun Cristo rkʼë «ri utziläj samajel ri kan kʼo runaʼoj» chë nrajoʼ nkʼuqeʼ qakʼuʼx pa ruchʼaʼäl Dios?

¹⁴ «Ri utziläj samajel ri kan kʼo runaʼoj», kan pa ruqʼijul nuyaʼ ri toʼïk chqë (Mateo 24:45, TNM). Riʼ nukʼüt chë Jesús kan nqrajoʼ chqä nrajoʼ chë nkʼuqeʼ qakʼuʼx pa ruchʼaʼäl Dios. Jun qachʼalal rubʼiniʼan Marc, ri ye kʼo kajiʼ ralkʼwal, nuʼij: «Rchë nkʼis kikʼuqbʼäl kʼuʼx ri qachʼalal, Satanás kan yë ri familias yerchäp. Komä chaq taqïl nbʼix chqä chë ma tqayaʼ ta qa ruyaʼik ruqʼij Dios pa qachoch. Ri pixaʼ riʼ chöj nuʼij chkë ri tataʼaj: ¡Tichajij ri i-familia!».

¹⁵ Taq nqchʼobʼon chrij ri rubʼanik rukʼwan bʼey Cristo, nqʼalajin chqawäch chë nrajoʼ nqrtoʼ rchë nkowïr ri qakʼuqbʼäl kʼuʼx. Jun ukʼwäy bʼey ri rubʼiniʼan Patrick, nuʼij: «Rubʼanon qa ye kʼo qachʼalal kʼayewal xuʼän chkiwäch xeʼel chutzjoxik le Biblia pa taq sábados o domingos, rma xa koköj taq grupos xebʼan. Ye kʼa ri chʼobʼoj riʼ xukʼüt chë Jesús yerajoʼ ri winäq ri nkiqasaj kiʼ. Ri qachʼalal ri ma kan ta yetzjon rma nkixiʼij kiʼ o ri ma kan ta yeʼel chutzjoxik le Biblia, komä nkinaʼ chë yeloqʼoqʼëx chqä chë yekʼatzin pa congregación. Riʼ rubʼanon chë komä más yeʼel chutzjoxik le Biblia».

¹⁶ Cristo ma xa xuʼ ta nutzʼët we kʼuqül qakʼuʼx pa ruchʼaʼäl Dios, ryä nqrtoʼ chqä rchë nqayaʼ qan chrij ri samaj ri kʼo más rejqalen ri qʼij yoj kʼo komä (taskʼij ruwäch Marcos 13:10). André, jun kʼakʼakʼ ukʼwäy bʼey ri nutäj ruqʼij rchë yerusmajij ri kʼakʼakʼ taq naʼoj ri yeruyaʼ pä rutinamit Jehová, nuʼij: «Ri xa jubʼaʼ qachʼalal xeyaʼöx qa pa taq sucursales nnataj chqë chë komä yoj kʼo chpan ri rukʼisbʼäl taq qʼij chqä chë nkʼatzin nqayaʼ qan chrij rutzjoxik le Biblia».

17, 18. ¿Achkë rma ütz nqchʼobʼon chkij ri utzil yeqïl rma yeqasmajij ri kʼakʼakʼ taq naʼoj yeruyaʼ pä rutinamit Jehová?

¹⁷ Ri naʼoj yeruyaʼ Cristo nqrtoʼ komä chqä chqawäch apü. Rma riʼ, qchʼobʼon chkij ri utzil yeqïl rma yeqasmajij ri kʼakʼakʼ taq naʼoj yeruyaʼ pä rutinamit Jehová. Jun rubʼanik nqaʼän riʼ ya riʼ chë taq nqayaʼ ruqʼij Dios pa qachoch keqatzʼetaʼ ri yejalatajnäq pä chpan ri qamoloj chqä chrij rutzjoxik le Biblia. Chrij riʼ qchʼobʼon chkij ri utzil rukʼamon pä rma qanman pä tzij. We xtqaʼän riʼ xtkowïr más qakʼuqbʼäl kʼuʼx.

 ¹⁸ We ma nqamestaj ta chë taq yeqasmajij ri kʼakʼakʼ taq naʼoj yeruyaʼ pä rutinamit Jehová xa xuʼ utzil yerukʼän pä, ma kʼayewal ta xtuʼän chqawäch xtqanmaj tzij. Jun tzʼetbʼäl. Rma komä ma kan ta más chik kʼïy publicaciones yebʼan imprimir, riʼ rubʼanon chë ma kan ta más chik kʼïy pwäq najin nuksäx chrij. Y rma ri Internet, ri celulares y tabletas, komä más ye kʼïy winäq najin nkitamaj ruwäch Jehová. Rma riʼ, we ütz nuʼän chqawäch, keqaksaj ri publicaciones electrónicas, ri videos chqä ri audios rchë yeqatoʼ ri winäq. Taq nqaʼän riʼ, nqakʼüt chë nqaloqʼoqʼej jontir ri ruyaʼon pä rutinamit Jehová, achiʼel wä xuʼän Jesús.

19. ¿Achkë rma nkʼatzin nqayaʼ qʼij chë Cristo nukʼwan qabʼey?

¹⁹ Taq rkʼë ronojel qan nqanmaj rutzij Cristo, nukowirsaj ri qakʼuqbʼäl kʼuʼx chqä más junan nuʼän qawäch kikʼë qachʼalal. André, ri xqatzjoj yän qa, xuʼij reʼ chkij ri qachʼalal ri xeʼelesäx pä pa Betel y xetaq pa taq congregaciones: «Taq ntzʼët chë ri qachʼalal riʼ ütz kinaʼoj nkikʼüt tapeʼ xjalatäj rubʼanik kikʼaslemal, kan nukʼuqbʼaʼ nkʼuʼx chqä nloqʼoqʼej ri nkiʼän. Ryeʼ kan rkʼë kiʼkʼuxlal nkiʼän xa bʼa achkë samaj nyaʼöx chkë, ke riʼ nkikʼüt chë nkinmaj tzij taq kʼo njalatäj chpan rutinamit Jehová».

20, 21. a) ¿Achkë rma ütz nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij Cristo, ri Ukʼwayon Bʼey chqawäch? b) ¿Achkë xtqatzʼët chpan ri jun chik tzijonem?

²⁰ Xa jubʼaʼ chik apü, Cristo, ri Ukʼwayon Bʼey chqawäch, xkeruʼän nimaläj taq bʼanobʼäl chqä xtchʼakon chrij ri itzelal (Apocalipsis 6:2; Salmo 45:4). Rma riʼ komä najin nqrtjoj rchë xtqjeʼ chwäch ri kʼakʼakʼ Ruwachʼulew chqä rchë xkeqaʼän ri samaj ri xkeʼajowatäj ri qʼij riʼ, achiʼel ri xkeqatjoj ri winäq ri xkekʼastäj pä chqä xtqtoʼon rchë le Ruwachʼulew xttok jun kotzʼijaläj ulew.

²¹ We xtqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij Cristo tapeʼ kʼïy kʼayewal xkepë chqij, ryä, ri ukʼwayon bʼey chqawäch, xtqrtoʼ rchë xtq-ok chwäch ri kʼakʼakʼ Ruwachʼulew * (taskʼij ruwäch Salmo 46:1 chpan ri nota). Kantzij na wä chë kʼo mul kʼayewal nuʼän chqawäch yeqasmajij ri kʼakʼakʼ taq naʼoj yeruyaʼ pä rutinamit Jehová, más taq kʼo nkijäl pa qakʼaslemal röj chqë. Rma riʼ, ¿achkë xtqtoʼö rchë ma xtkʼis ta ri uxlanen pa qan chqä xtqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij Jehová? Chpan ri jun chik tzijonem xtqaqʼalajsaj ri kʼutunïk riʼ.