1. Nso inam kpukpru nnyịn iyom ndọn̄esịt?

IDỤHE eke mîyomke ndọn̄esịt ke ererimbot emi. Ekeme ndidi uwak ekikere, mfịna, ye afanikọn̄ ke ẹsịghede nnyịn kpukpru usen. Onyụn̄ ekeme ndidi usọn̄, udọn̄ọ, m̀mê n̄kpa owo nnyịn etịmede nnyịn ekikere. Owo iyakke mmọn̄ odụk ndusụk nnyịn idịbi. Afai ọsọsọn̄ ubọk idahaemi akan nte ekedide. Utọ “ndiọkeyo emi ọsọn̄de ndiyọ” mi anam inịm ke idu “ke mme akpatre usen,” ke nte eyo esierede, ntre ke itetịm ikpere obufa ererimbot. (2 Tim. 3:1) N̄kpọ en̄wen edi ke ekeme ndidi ebịghi ndusụk nnyịn iketie ibet ndikụt nte kpukpru se Jehovah ọn̄wọn̄ọde ẹsude, ndien mfịna nnyịn ke onyụn̄ ọdọdiọn̄ okpon. Idikụt m̀mọ̀n̄ ndọn̄esịt?

2, 3. (a) Nso ke idiọn̄ọ iban̄a Habakkuk? (b) Nso inam iyom ndidụn̄ọde n̄wed Habakkuk?

² Ẹyak idụn̄ọde n̄wed Habakkuk man ikụt ibọrọ mbụme oro. Kpa ye emi Bible mîsiakke m̀mê Habakkuk okoto m̀mọ̀n̄, m̀mê enye ekesinam nso utọ utom, se idude ke n̄wed Habakkuk ọdọn̄ owo esịt etieti. Etie nte Habakkuk ọwọrọ “Inem Inem Mfari.” Emi ekeme ndiwụt nte Jehovah esidọn̄de nnyịn esịt nte n̄kpọ eke enye afatde nnyịn adian ke idem m̀mê nte ikọt esie ẹsọn̄ọde  ẹmụm enye ẹkama, ukem nte eyenọwọn̄ esimụmde ete esie ubọk ọsọn̄. Habakkuk ama eneme nneme ye Abasi onyụn̄ obụp enye mbụme. Imekeme ndida nte ke enye okobụp mme mbụme oro ke ibuot nnyịn, sia Jehovah ama ọnọ enye spirit esie ewet se mmọ ẹkenemede oro enịm.—Hab. 2:2.

³ N̄kukụre se Bible etịn̄de aban̄a owo Abasi emi edi nneme emi enye ekenemede ye Jehovah ini enyịn akanande enye. N̄wed Habakkuk esịne ke otu “kpukpru n̄kpọ oro ẹkewetde ke ini edem” ẹnịm. Ẹkewet mmọ ke N̄wed Abasi “man ikpenyene idotenyịn oto ke nnyịn ndiyọ nnyụn̄ mbọ ndọn̄esịt oro N̄wed Abasi ọnọde.” (Rome 15:4) Nso ufọn ke nnyịn owo kiet kiet ikeme ndibọ nto n̄wed Habakkuk? N̄wed emi ekeme ndin̄wam nnyịn ikụt se ndibuọt idem ke Jehovah ọwọrọde. N̄kpọ efen edi ke prọfesi Habakkuk anam ikụt ke owo ekeme ndinyene emem, esịt onyụn̄ ekeme ndika iso nna owo sụn̄ inamke n̄kpọ m̀mê nso utọ afanikọn̄ ye ukụt isịm enye. Ẹyak idụn̄ọde n̄wed Habakkuk ketket.

4. Nso ikanam enyịn anan Habakkuk?

⁴ Kot Habakkuk 1:2, 3. Mfịna ama okpon etieti ke eyo Habakkuk. Esịt ikenemke enye sia mbon ibak ye mbon afai ẹkeyọyọhọ enye idem. Ekeme ndidi enye ama esikere m̀mê ini ewe ke ibak mmọ editre, m̀mê nso inam Jehovah mîsọpke isobo mmọ ifep. N̄kukụre se Habakkuk okokụtde ekedi ufịk ye ibak emi mbon obio esie ẹkesinamde. Enyịn ama anan enye. Nnanenyịn oro akanam enye ekpe Jehovah ubọk ete anam n̄kpọ aban̄a se ikakade iso. Ekeme ndidi Habakkuk ama ọtọn̄ọ ndikere ke Jehovah idọn̄ke enyịn ke se ikade iso. Eketie enye nte Jehovah idisọpke imia ndiọi owo ufen. Ndi esitie fi ke idem nte eketiede owo Abasi oro?

5. Nso akpan n̄kpọ ke n̄wed Habakkuk ekpep nnyịn? (Se akpa ndise ibuotikọ emi.)

⁵ Ndi Habakkuk ama etre ndibuọt idem ye Jehovah onyụn̄ etre ndinịm se Jehovah ọkọn̄wọn̄ọde? Ihih-o! Enye ndikemen mfịna ye editịmede esịt esie n̄ketịn̄ nnọ Jehovah utu ke nditịn̄ nnọ owo owụt ke enye okosụk ọbọbuọt idem ye Jehovah. Etie nte mfịna esie ekedi ke ikan̄wan̄ake enye se inamde Jehovah okûsọp umia ndiọi owo ufen, ye se inamde enye ayak imọ ika iso ikụt utọ ibak ye ufịk oro. Jehovah akanam Habakkuk ewet se ikafịnade enye enịm man ekpep nnyịn ke edieke n̄kpọ afịnade nnyịn mîdịghe enyene se iyịkde, ke inaha ifehe nditịn̄ nnọ imọ. Enye akam ọdọhọ nnyịn isitịn̄ kpukpru mfịna nnyịn inọ imọ ke akam. (Ps. 50:15; 62:8) Mme N̄ke 3:5 ọdọhọ yak ‘ibuọt idem ye Jehovah ke ofụri esịt nnyịn ikûnyụn̄ uberi edem ke asian nnyịn.’ Imenịm ke Habakkuk ama ọdiọn̄ọ se itien̄wed emi etịn̄de, onyụn̄ anam se ẹdọhọde do.

6. Ntak emi ọfọnde isibọn̄ akam?

⁶ Habakkuk ama anam se idin̄wamde enye ekpere Jehovah emi ekedide Ete esie ye ata Ufan esie. Habakkuk iketiehe ikpa ekikere, idomo ndikọk mfịna oro ke idemesie. Utu ke oro, enye ama ọbọn̄ akam etịn̄ se ifịnade enye ye nte etiede enye ke idem ọnọ Abasi. Eti uwụtn̄kpọ ke enye ekenịm ọnọ nnyịn oro. Jehovah emi edide Andikop akam ọdọhọ ibọn̄ akam itịn̄ se ifịnade nnyịn inọ imọ, sia emi ediwụt ke imọbuọt idem ye imọ. (Ps. 65:2) Ima inam ntre, Jehovah ọyọdọn̄ nnyịn esịt onyụn̄ owụt nnyịn se ikpanamde, emi editie nte enye afat nnyịn adian ke idem. (Ps. 73:23, 24) Enye ayan̄wam nnyịn ida mfịna oro nte enye adade, inamke n̄kpọ m̀mê mfịna oro okpon didie. Akam ofụri esịt emi ibọn̄de inọ Jehovah edi ata akpan usụn̄ kiet emi iwụtde ke imọbuọt idem ye enye.

7. Nso ke Jehovah akanam ke Habakkuk ama eketịn̄ mfịna esie ọnọ enye?

⁷ Kot Habakkuk 1:5-7. Ke Habakkuk ama akayak n̄kpọ oro esịn Jehovah ke ubọk, etie nte enye ama ekere m̀mê nso ke Jehovah edinam. Jehovah ikasuaha inọ enye sia Enye edi edima Ete, enye ọdiọn̄ọ nte etiede nnyịn ke idem, mbọm nnyịn esinyụn̄ anam Enye. Abasi ama ọdiọn̄ọ ke ubiak ye ukụt akanam Habakkuk etịn̄ kpukpru oro. Se Jehovah eketịn̄de nte imọ idinamde mme Jew emi ẹkekpọn̄de usụn̄ imọ ke enye akada anam Habakkuk ọdiọn̄ọ se imọ iduakde ndinam ke mîbịghike. Etie nte Habakkuk ke Jehovah ekebem iso owụt ke utịt mbon afai oro enen̄ede ekpere.

8. Ntak emi ibọrọ Jehovah akakpade Habakkuk idem-e?

⁸ Jehovah ama owụt Habakkuk ke imọn̄ inanam n̄kpọ, ke imọn̄ isọp inọ mbon ibak ye mbon afai oro ufen. Jehovah ndikọdọhọ “ke eyo mbufo” okowụt ke prọfet oro oyodu okụt ini imọ idinọde mbon ibak oro ufen mîdịghe ke mbon eyo esie ẹyedu ẹkụt. Idịghe se Habakkuk okodoride enyịn ndikop edi oro. Ndi se ididọn̄de enye esịt ke nnanenyịn esie ekedi oro? Ikọ Jehovah oro ọkọwọrọ ke ukụt emi imọ ididade mbon Chaldea (oro edi, mbon Babylon) inam esịm kpukpru mbon Judah ayakan se mmọ ẹkekụtde oro. Mbon Babylon ẹkedi mbọn̄ ibak, ituaha owo mbọm; ibak mmọ ama akan eke mbon obio Habakkuk emi edide ẹma ẹkam ẹdiọn̄ọ se Jehovah amade ye se enye asuade. Ntak emi Jehovah okoyomde ndida utọ idụt oro mmia ikọt esie ufen-e? Ekpedi afo ke Jehovah ọkọdọhọ utọ n̄kpọ oro, akpakanam n̄kpọ didie?

9. Ekere ke nso utọ mbụme ke Habakkuk okobụp?

⁹ Kot Habakkuk 1:12-14, 17. Ama an̄wan̄a Habakkuk ke mbon Babylon ke Jehovah edida imia ndiọi owo oro ufen, edi okosụk afafịna enye. Kpa ye oro, enye ama osụhọde idem ọdọhọ Jehovah ke enye edisụk idi “Akwa Itiat” imọ. (Deut. 32:4; Isa. 26:4) Habakkuk ama ebiere ndinyene ime nnyụn̄ n̄ka iso nnịm ke Jehovah edi Abasi ima ye mfọnido. Oro ama anam enye enyene uko afiak obụp Jehovah mbụme. Nso ikpanam Abasi ayak n̄kpọ aka iso ọdiọk ntre ke Judah? Nso inam enye mînọhọ mmọ ufen ke ebe oro? Nso ikpanam Ata Ọkpọsọn̄ Abasi ayak ukụt ikọt esie okpokpon aka iso? Nso ikpanam enye ‘odop uyo’ ayak idiọkido ọyọhọ kpukpru ebiet? N̄kọ enye akam edi ‘Edisana, inyụn̄ ikemeke ndise idiọkido.’

10. Ekeme nditie nnyịn didie ke idem ndusụk ini?

¹⁰ Ekeme nditie nnyịn ke idem ndusụk ini nte eketiede Habakkuk. Imesikpan̄ utọn̄ inọ Jehovah. Imesikot Bible inyụn̄ ikpep n̄kpọ ke idem nnyịn nte enye ọdọhọde, emi esinyụn̄ anam inyene idotenyịn. Esop Jehovah ẹsinyụn̄ ẹnam mme un̄wọn̄ọ esie ẹnen̄ede ẹn̄wan̄a nnyịn. Edi imekeme ndisụk n̄kere m̀mê ini ewe ke afanikọn̄ nnyịn edikụre. Nso ke ikeme ndikpep nto n̄kpọ efen emi Habakkuk akanamde?

11. Nso ke Habakkuk ekebiere ndinam ke enye ama akakpan̄ utọn̄ okop se Jehovah eketịn̄de?

¹¹ Kot Habakkuk 2:1. Se Habakkuk ekenemede ye Jehovah ama anam esịt ana enye sụn̄. Ntre enye ama ebiere ndinyene ime mbet Jehovah. Idịghe nte enye ekebiere oro sia se ikonyụn̄ idụkde enye ibuot ke ebe oro ekedi oro. Se inam itịn̄ ntre edi ke nte ini akade enye ama afiak etịn̄ ikọ emi owụtde ke imọ idikpaha mba. Enye ọkọdọhọ ete: “Nyetie sụn̄ mbet usen nnanenyịn, ntie mbet ini emi enye edidọkde ebịne mme owo, man enye an̄wana ye mmọ.” (Hab. 3:16) Nti ikọt Abasi eken  ẹma ẹtiene ẹnyene ime ẹbet Jehovah. Uwụtn̄kpọ mmọ ekpep nnyịn ndika iso nnyene ime mbet Jehovah.—Mic. 7:7; Jas. 5:7, 8.

12. Nso ye nso ke ikpep ito Habakkuk?

¹² Se Habakkuk ekebierede ndinam ekpep nnyịn nso? Akpa, inaha itre ndibọn̄ akam nnọ Jehovah, inamke n̄kpọ m̀mê nso iwọrọ nnyịn. Ọyọhọ iba, ana ikpan̄ utọn̄ ikop se Jehovah adade Bible ye esop esie etịn̄ ọnọ nnyịn. Ọyọhọ ita, ana inyene ime ibet Jehovah, inyụn̄ inịm ke ini ama ekem enye ayanam kpukpru mfịna nnyịn ẹtre. Edieke ikade iso ibọn̄ akam ke ofụri esịt inọ Jehovah, ikpan̄de utọn̄ inọ enye, inyụn̄ inyenede ime ibet enye nte Habakkuk akanamde, esịt ayana nnyịn sụn̄, iyonyụn̄ ikeme ndiyọ se iwọrọde nnyịn. Idotenyịn emi inyenede ayanam itetịm inyene ime, enye edinam nnyịn ika iso ikop idatesịt kpa ye kpukpru afanikọn̄ emi isobode. Idotenyịn esinam inịm ke Ete nnyịn ke heaven ayanam ufen etre.—Rome 12:12.

13. Nso ke Habakkuk 2:3 eti nnyịn?

¹³ Kot Habakkuk 2:3. Ama enem Jehovah nte Habakkuk ekebierede ndinyene ime mbet enye. Ata Ọkpọsọn̄ Abasi ama okụt kpukpru se ikọwọrọde Habakkuk. Ntre enye ama ọdọhọ prọfet esie ke iyanam n̄kpọ iban̄a eseme esie. Nte Abasi eketịn̄de ikọ oro ama ọdọn̄ Habakkuk esịt onyụn̄ owụt ke Abasi ama enye. Enye ọmọn̄ ọbọbọ emem ndien. Se Jehovah eketịn̄de eketie nte enye ọkọdọhọ Habakkuk ete: “Nyene ime, buọt idem ye ami. Ọkpọkọm etie fi nte ebebịghi, mmọn̄ nnam n̄kpọ!” Jehovah ama eti enye ke imenịm ini emi idisude un̄wọn̄ọ imọ. Enye ama ọdọhọ Habakkuk enyene ime ebet imọ. Jehovah idikpụho enye.

14. Nso ke ikpebiere ndinam ke ini isobode afanikọn̄?

¹⁴ Nnyịn ndinyene ime mbet Jehovah nnyụn̄ n̄kpan̄ utọn̄ n̄kop se enye etịn̄de idiyakke idem enyek nnyịn, oyonyụn̄ anam esịt ana nnyịn sụn̄ kpa ye emi isobode afanikọn̄ ye nsọn̄ọn̄kpọ. Jesus ama owụt ke akpana inịm ke ini emi Jehovah enịmde ndinam se enye ọn̄wọn̄ọde isibehe, ke nnyịn ikpafịnake idem iban̄a “mme ini m̀mê mme eyo” emi enye mîyarakede inọ nnyịn kan̄a. (Utom 1:7) Ntre, inaha iyak idem emem nnyịn. Edi ana ika iso isụhọde idem ibet Jehovah, ibuọt idem ye enye, inyene ime, inyụn̄ ida ini emi isịn idem inam n̄kpọ Jehovah adan̄a nte ikekeme.—Mark 13:35-37; Gal. 6:9.

15, 16. (a) Mme un̄wọn̄ọ Abasi ewe ke ikụt ke n̄wed Habakkuk? (b) Nso ke mme un̄wọn̄ọ emi ẹkpep nnyịn?

¹⁵ Jehovah ọn̄wọn̄ọ ọnọ ndinen owo emi ẹbuọtde idem ye enye ete: “Edinen owo edidu uwem oto ke mbuọtidem esie,” afiak ọdọhọ: “Ifiọk ubọn̄ Jehovah ọyọyọhọ isọn̄ kpa nte mmọn̄ ofụkde inyan̄.” (Hab. 2:4, 14) Mbon emi ẹnyenede ime ẹbuọt idem ye Jehovah ẹyenyene nsinsi uwem.

¹⁶ Owo mîtịmke ise ikọ Habakkuk 2:4, ekeme ndida enye mfefere mfefere. Edi apostle Paul ama okụt ke se Jehovah eketịn̄de do edi ata akpan n̄kpọ, ntre enye ama esịn ikọ oro utịm ikata ke leta esie! (Rome 1:17; Gal. 3:11; Heb. 10:38) Inamke n̄kpọ m̀mê nso afanikọn̄ isịm edinen owo, enye oyokụt nte Abasi anamde se enye ọkọn̄wọn̄ọde, sia enye ọbuọtde idem ye Abasi onyụn̄ ọsọn̄ọde ada ye enye. Jehovah iyomke ifre se imọ idinamde inọ nnyịn ke ini iso.

17. Nso ke Abasi ada n̄wed Habakkuk ọsọn̄ọ ọnọ nnyịn?

¹⁷ N̄wed Habakkuk ekpep kpukpru nnyịn emi idude ke mme akpatre usen emi ata akpan n̄kpọ. Jehovah ọdọhọ ke edinen  owo ekededi emi ọbuọtde idem onyụn̄ ọsọn̄ọde ada ye imọ eyenyene nsinsi uwem. Ẹyak ika iso ibuọt idem ke Abasi inyụn̄ isọn̄ọ ida ye enye inamke n̄kpọ m̀mê nnanenyịn ye afanikọn̄ nnyịn okpon didie. Jehovah ada mbụk Habakkuk ọsọn̄ọ ọnọ nnyịn ke iyan̄wam nnyịn inyụn̄ inyan̄a nnyịn. Enye ọdọhọ ibuọt idem ye imọ inyụn̄ inyene ime ibet nnennen ini emi imọ idinamde Obio Ubọn̄ imọ akara ofụri isọn̄ emi. Ini oro ikọt esie emi ẹkopde inemesịt ẹnyụn̄ ẹnyenede ifụre ifụre ido ẹdiyọhọ isọn̄ emi.—Matt. 5:5; Heb. 10:36-39.

18. Nso ufọn ke ikọ Jehovah akanam ọnọ Habakkuk?

¹⁸ Kot Habakkuk 3:16-19. Se Jehovah eketịn̄de ye Habakkuk ama enen̄ede an̄wam enye. Enye ama etie ekere ikpọ utịben̄kpọ emi Jehovah akanamde ọnọ ikọt esie ke ini edem. Oro ama anam enye enen̄ede ọbuọt idem ye Jehovah onyụn̄ enịm ke Jehovah ọmọn̄ ọsọsọp anam n̄kpọ! Oro ama ọdọn̄ prọfet oro esịt, kpa ye oro enye ọkọdiọn̄ọde ke ekeme ndidi imọ iyosụk ika iso ibọ ufen ke ekpri ini. Kpa ye emi enye ekenyenede eyịghe ke akpa, enye ama editetịm ọbuọt idem ye Jehovah onyụn̄ enịm ke enye ayanyan̄a imọ. Enye ama etịn̄ ikọ emi owụtde ke enye enen̄ede ọbuọt idem ye Jehovah; etie nte iwakke owo emi etịn̄de utọ ikọ emi akanam. Ndusụk mme anam ndụn̄ọde mban̄a Bible ẹdọhọ ke ẹkpekabade ufan̄ikọ 18 ke ata ata usụn̄, ke ọwọrọ, “Nyọfrọ ke idatesịt ke Ọbọn̄; nyenek ke idatesịt ke Abasi.” Habakkuk 3:16-19 ọsọn̄ọ owo idem etieti! Jehovah ọn̄wọn̄ọ nsio nsio nti n̄kpọ ọnọ nnyịn, onyụn̄ owụt ke imọ ke inam n̄kpọ usọp usọp man uduak imọ osu.

19. Nso idin̄wam nnyịn inyene ndọn̄esịt nte Habakkuk ekenyenede?

¹⁹ Akpan etop emi odude ke n̄wed Habakkuk edi yak ibuọt idem ye Jehovah. (Hab. 2:4) Se idin̄wamde nnyịn itọn̄ọ ndibuọt idem ye Jehovah inyụn̄ ika iso inam ntre edi (1) ndikọbọ ke akam, ntịn̄ kpukpru mfịna nnyịn nnọ Jehovah; (2) nditịm n̄kpan̄ utọn̄ n̄kop se Jehovah adade Bible ye esop esie etịn̄ ọnọ nnyịn; ye (3) ndinyene ime n̄ka iso mbet Jehovah. Se Habakkuk akanamde edi oro. Kpa ye oro enye ọkọtọn̄ọde mbụk esie ye mfụhọ, ke utịt enye ama ọbuọt idem ye Jehovah onyụn̄ okop idatesịt. Ẹyak itiene uwụtn̄kpọ owo Abasi emi man Jehovah onyụn̄ afat nnyịn adian ke idem nte ete esifatde eyen esie! Nso ikpọdọn̄ owo esịt ikan oro ke utọ idiọk ererimbot emi?