1. Kʼaʼut chiqajunilo naqaj naq tkʼojobʼaaq qachʼool?

CHIQAJUNILO naqaj naq tkʼojobʼaaq qachʼool. Maare ak xookʼayk chi rilbʼal naq junelik yook qakʼaʼuxl, wank qachʼaʼajkilal ut qarahilal. Maare ra saʼ li qachʼool xbʼaan naq xootixk, yajo malaj xkamk jun li qamiiw malaj qakomon. Ut wankebʼ nekeʼxkuy xnumsinkil xikʼ ileʼk. Ut yook chi numtaak xmaaʼusilalebʼ li qas qiitzʼin. Chʼolchʼo chiqu naq wanko saʼ li «honal qʼaxal chʼaʼaj xnumsinkil», wanko saʼ «rosoʼjikebʼ li kutan» ut yook chaq chi nachʼok li akʼ Ruuchichʼochʼ (2 Tim. 3:1). Maare junxil nokooʼok roybʼeninkil li xtzʼaqlojik li xyeechiʼom li Jehobʼa ut numtajenaq li qachʼaʼajkilal. Abʼanan, bʼar tooruuq xtawbʼal xkʼojobʼankil qachʼool?

2, 3. a) Kʼaru naqanaw chirix laj Habacuc? b) Kʼaʼut tqatzʼil li hu Habacuc?

² Re xtawbʼal li xsumenkil li patzʼom aʼin, qatzʼilaq li hu Habacuc. Li Santil Hu moko naxye ta li junjunq chi naʼlebʼ li kixbʼaanu chaq li propeet aʼin. Maare li xkʼabʼaʼ naraj xyeebʼal «Qʼalunk chi anchal chʼool». Li aatin aʼin naru nokooxkʼe chi xkʼoxlankil wiibʼ li eetalil. Jun, li Jehobʼa nokooxqʼalu re xkʼojobʼankil qachʼool ut, wiibʼ, ebʼ li xmoos nekeʼxchap ribʼ chi  kaw ut nekeʼxkʼojobʼ xchʼool rikʼin. Li hu Habacuc naxkawresi qachʼool. Li propeet Habacuc kiʼaatinak rikʼin li Yos ut kixbʼaanu li nimla patzʼom re. Li Jehobʼa kixsume ebʼ li xpatzʼom ut kixmusiqʼa re naq tixtzʼiibʼa li keʼxye chiribʼilebʼ ribʼ xbʼaan naq naxnaw naq aʼin tooxtenqʼa (Hab. 2:2).

³ Kaʼajwiʼ aʼin naxye li Santil Hu chirix laj Habacuc, li propeet li yook xkʼaʼuxl. Li hu aʼin wank saʼ xyanq li «kitzʼiibʼaak chaq junxil» ut wank ajwiʼ saʼ li Raatin li Yos «re naq rikʼin li xkawubʼ qachʼool ut li xkʼojobʼankil li qaanm naxkʼe li Santil Hu chiwanq xnimal qoybʼenihom» (Rom. 15:4). Wank wiibʼ rusilal choʼq qe saʼ li hu aʼin. Jun, xbʼaan naq nokooxtenqʼa chi rilbʼal li naraj xyeebʼal xkʼojobʼankil qachʼool rikʼin li Jehobʼa. Ut wiibʼ, xbʼaan naq naxye qe naq naru twanq ut tooruuq xtawbʼal li xtuqtuukil qachʼool usta wank qachʼaʼajkilal ut qarahilal. Rikʼin li naʼlebʼ aʼin saʼ li qachʼool, qatzʼilaq rix li hu Habacuc.

4. Kʼaʼut ra chaq saʼ xchʼool laj Habacuc?

⁴ (Taayaabʼasi Habacuc 1:2, 3). Saʼ xkutankil laj Habacuc qʼaxal chʼaʼaj chaq li wank. Kʼajoʼ chaq xrahil li xchʼool xbʼaan naq chixjunilebʼ li qas qiitzʼin maaʼusebʼ xnaʼlebʼ ut nekeʼrahobʼtesink. Joqʼe raj t-osoʼq li maaʼusilal? Kʼaʼut maakʼaʼ kixbʼaanu li Jehobʼa? Laj Habacuc junes rahilal ut rahobʼtesink naril, ut laj Israel wankebʼ re. Kirekʼa naq ma bʼar tixkol ribʼ. Naq wank chaq saʼ li chʼaʼajkilal aʼin, kixtzʼaama re li Yos naq ttenqʼaaq. Maare kiʼok xkʼoxlankil naq maakʼaʼ naraj re li Jehobʼa li yook chi kʼulmank ut qʼaxal yook chi bʼayk. Ma xqekʼa qibʼ saʼ jun kutan joʼ li propeet aʼin?

5. Kʼaru li chaabʼil naʼlebʼ wank saʼ li hu Habacuc? (Taawil li jalam u saʼ xtiklajik).

⁵ Ma xkubʼeek xchʼool laj Habacuc rikʼin li Jehobʼa ut rikʼin li xyeechiʼom? Relik chi yaal naq inkʼaʼ. Saʼ xkʼabʼaʼ naq re li Yos kixye li xchʼaʼajkilal ut li xkʼaʼuxl wiʼ xchʼool ut maawaʼ re junaq rechwinqilal, aʼin naxkʼutbʼesi naq toj kaw chaq xchʼool rikʼin. Yaal naq yook chaq xkʼaʼuxl xbʼaan naq inkʼaʼ naxtaw ru kʼaʼut li Yos maakʼaʼ naxbʼaanu ut naxkanabʼ naq trahobʼtesiiq. Naq li Jehobʼa kixkanabʼ naq laj Habacuc tixtzʼiibʼa li xkʼaʼuxl wiʼ xchʼool naxkʼut chiqu jun li nimla naʼlebʼ naq maajunwa tooxuwaq chi xyeebʼal re li Yos li xkʼaʼuxl qachʼool. Naraj bʼaan naq tqaye re li xkʼaʼuxl qachʼool (Sal. 50:15; 62:9). Saʼ Proverbios 3:5 naxkʼe qe li chaabʼil naʼlebʼ aʼin: «Kʼojkʼooq aachʼool rikʼin li Yos chi junelik, ut maawaʼ rikʼin laakʼaʼuxl laanaʼlebʼ». Laj Habacuc naxnaw tana chaq li aatin aʼin ut naxpaabʼ.

6. Kʼaʼut wank xwankil li tijok?

⁶ Laj Habacuc kʼojkʼo chaq xchʼool rikʼin li Jehobʼa, li Xyuwaʼ ut Ramiiw. Joʼkan naq, kikʼamok bʼe chi raatinankil li Jehobʼa. Inkʼaʼ kixkʼojobʼ xchʼool rikʼin li xnaʼlebʼ chi moko kixkanabʼ ta naq li xkʼaʼuxl xchʼool tchʼinanq re, kixseeraqʼi bʼaan re li Yos li narekʼa ut li naxkʼoxla. Chi joʼkan kixkanabʼ qe jun chaabʼil eetalil. Li Jehobʼa, li narabʼi li qatij, naraj naq tqaye re chirix li qakʼaʼuxl (Sal. 65:3). Wi naqabʼaanu, tqekʼa chanru nokooxqʼalu li Jehobʼa naq naxsume li qatij ut naq naxye qe kʼaru tqabʼaanu (Sal. 73:23, 24). Tooxtenqʼa chi xtawbʼal ru li kʼaʼaq re ru joʼ naril aʼan, maakʼaʼ naxye joʼnimal xkʼaʼuxl qachʼool. Li tijok chi anchal qachʼool chiru li Jehobʼa aʼan jun rehebʼ li xnimal ru naʼlebʼ li naxkʼutbʼesi naq kʼojkʼo qachʼool rikʼin.

7. Kʼaru kixye li Jehobʼa naq yook xkʼaʼuxl laj Habacuc?

⁷ (Taayaabʼasi Habacuc 1:5-7). Laj Habacuc kixkanabʼ saʼ ruqʼ li Jehobʼa li xkʼaʼuxl wiʼ xchʼool. Abʼan kixkʼoxla tana kʼaru tawiʼ tixye. Saʼ xkʼabʼaʼ naq li Jehobʼa chanchan jun yuwaʼbʼej, li naxtaw ru ebʼ li ralal xkʼajol ut naxkʼe ribʼ saʼ xnaʼajebʼ, inkʼaʼ kixqʼus li propeet naq kixye li narekʼa. Chʼolchʼo chiru li Yos naq kixjap re xbʼaan xrahilal. Li aatin li kixye li Jehobʼa re laj Habacuc choʼq rehebʼ laj Israel, li xeʼxqʼet ribʼ, aran kixye li tkʼulmanq chi seebʼ. Laj Habacuc tana li xbʼeen winq li kiyeheʼk re xbʼaan li Jehobʼa naq yook chaq chi nachʼok li rosoʼjik li xmaaʼusilal li tenamit.

8. Kʼaʼut xsachk xchʼool laj Habacuc li sumenk li kixkʼe li Jehobʼa?

⁸ Li Jehobʼa kixkʼe chi xnaw laj Habacuc naq kawresinbʼil re kʼanjelak. Li tenamit aʼin li kaw ribʼ saʼ li maaʼusilal ut saʼ li rahobʼtesink chi seebʼ tixkʼul xtojbʼal xmaak. Rikʼin li aatin «saʼ eeyanq», li Jehobʼa kixye naq li raqok aatin twulaq saʼ xqʼehil laj Habacuc ut ebʼ li xkomon. Abʼanan, ma aʼin li xsumenkil li naroybʼeni laj Habacuc? Inkʼaʼ. Rikʼin li kixye li Jehobʼa kixkʼe xtzʼaqobʼ li xraahilalebʼ laj Juda. Ebʼ laj Caldea malaj ebʼ laj Babilonio qʼaxal josqʼebʼ ut qʼaxal ebʼ aj rahobʼtesinel. Usta maaʼusebʼ laj Juda nekeʼxnaw li xchaqʼrabʼ li Yos. Kʼaʼut troksi raj li Jehobʼa jun li tenamit li inkʼaʼ naloqʼonink re ut qʼaxal aj rahobʼtesinel re xrahobʼtesinkil li xtenamit? Wi laaʼo xqabʼi raj li sumenk aʼin, chan raj ru xoonaʼlebʼak?

9. Kʼaru ebʼ li patzʼom kixbʼaanu laj Habacuc?

⁹ (Taayaabʼasi Habacuc 1:12-14, 17). Laj Habacuc kixtaw ru naq li Jehobʼa troksi li tenamit Babilonia re xrahobʼtesinkilebʼ li maaʼusebʼ xnaʼlebʼ, usta joʼkan sachso xchʼool kikanaak. Joʼkan naq, kixkubʼsi xwankil naq kixye re li Jehobʼa naq inkʼaʼ tixkanabʼ rilbʼal joʼ «[x]Saqoonak» (Deut. 32:4; Is. 26:4). Laj Habacuc inkʼaʼ kixkanabʼ xkʼojobʼankil xchʼool rikʼin li xrahom ut li rusilal li Yos. Joʼkan bʼiʼ, chi maakʼaʼ xkʼaʼuxl kiraatina wiʼ chik li Jehobʼa ut kixpatzʼ re: Kʼaʼut naxkanabʼ naq tnimanq ru li xmaaʼusilalebʼ laj Juda? Kʼaʼut inkʼaʼ kiʼokenk saʼ junpaat? Wi aʼan li Nimajwal Yos, kʼaʼut naxkanabʼ naq twanq xkomon li rahilal? Kʼaʼut maakʼaʼ naxye ut naxkʼulubʼa li rahilal? Joʼ naqanaw, li Yos Saant ut li xnaqʼ ru qʼaxal saq ru «inkʼaʼ [nax]kuy rilbʼal li maaʼusilal».

10. Joʼ laj Habacuc, kʼaru tooruuq xkʼulbʼal?

¹⁰ Wank sut maare tqekʼa qibʼ joʼ laj Habacuc. Naqabʼi li naxye qe li Jehobʼa. Naqakʼojobʼ qachʼool rikʼin ut naqil ut naqatzol xsaʼ li Raatin, ut aʼin naxkʼe qoybʼenihom. Saʼ xkʼabʼaʼ li qanaʼlebʼ li naqakʼul saʼ li xmolam, naqatzol chirix li xyeechiʼom. Usta joʼkan, maare tqakʼoxla li patzʼom: «Joqʼe tqakanabʼ xkʼulbʼal li rahilal?». Qilaq kʼaru kixbʼaanu laj Habacuc ut li tooruuq xtzolbʼal.

11. Kʼaru kixkʼe xchʼool chi xbʼaanunkil laj Habacuc naq ak kirabʼi li Jehobʼa?

¹¹ (Taayaabʼasi Habacuc 2:1). Laj Habacuc kixtaw xtuqtuukil xchʼool naq kiʼaatinak rikʼin li Jehobʼa. Joʼkan naq, kixkʼe xchʼool chi roybʼeninkil joqʼe t-okenq li Jehobʼa. Abʼan, naqanaw naq kixkʼoxla chiʼus li kixye xbʼaan naq moqon chik kixye naq inkʼaʼ tixkanabʼ «roybʼeninkil li xkutankil li rahilal» (Hab. 3:16). Ut wankebʼ ajwiʼ xmoos li Yos li xeʼxkuy ajwiʼ roybʼeninkil ut xeʼxkʼojobʼ xchʼool rikʼin. Li eetalil li xeʼxkanabʼ, naxbʼaanu naq inkʼaʼ tchʼinaaq qachʼool chi moko tqakanabʼ roybʼeninkil joqʼe t-okenq li Jehobʼa (Miq. 7:7; Sant. 5:7, 8).

12. Kʼaru naqatzol chirix li xnaʼlebʼ laj Habacuc?

 ¹² Kʼaru naqatzol chirix li xnaʼlebʼ laj Habacuc? Jun, naq inkʼaʼ tqakanabʼ tijok chiru li Jehobʼa, maakʼaʼ naxye kʼaru li qachʼaʼajkilal. Wiibʼ, naq tento tqabʼi li naxye qe saʼ li Raatin ut saʼ li xmolam. Ut, oxibʼ, naq tento tqoybʼeni naq t-okenq, ut chʼolchʼooq chiqu naq saʼ xqʼehil trisi li qachʼaʼajkilal. Wi naqabʼaanu chixjunil aʼin, joʼ laj Habacuc, tqataw ajwiʼ xtuqtuukil qachʼool ut aʼin tooxtenqʼa chi xkuybʼal. Li oybʼenihom tixkawresi li qakuyum, ut li qakuyum tooxtenqʼa chi xtawbʼal xsahil qachʼool usta wanq qachʼaʼajkilal. Li oybʼenihom nokooxtenqʼa chi xpaabʼankil naq li Qayuwaʼ li wank saʼ choxa t-okenq (Rom. 12:12).

13. Kʼaru kixye li Jehobʼa re laj Habacuc re xkʼojobʼankil xchʼool?

¹³ (Taayaabʼasi Habacuc 2:3). Relik chi yaal naq li Jehobʼa kiwulak chiru naq laj Habacuc kiroybʼeni naq aʼan t-okenq. Li Nimajwal Yos naxnaw chiʼus naq chʼaʼaj chaq li xwanjik laj Habacuc. Joʼkan naq, kixkʼojobʼ xchʼool ut kixye re, naq relik chi yaal naq tsumeeq ebʼ li xpatzʼom. Chi seebʼ, chixjunil li xkʼaʼuxl wiʼ xchʼool t-elq. Aʼin li kiraj xyeebʼal re: «Chiwanq aakuyum ut kʼojobʼ aachʼool wikʼin. Usta nakʼutunk naq yookin chi bʼayk, li xsumenkil laapatzʼom twulaq». Li Jehobʼa kixjultika re, naq xaqabʼanbʼil chik xkutankil naq ttzʼaqloq li xyeechiʼom ut kixye ajwiʼ re, naq inkʼaʼ tixkanabʼ oybʼenink. Tkʼojlaaq xchʼool naq ttzʼaqloq ru aʼin.

14. Kʼaru tento tqabʼaanu usta wank qachʼaʼajkilal?

¹⁴ Wi wank qakuyum re roybʼeninkil naq li Jehobʼa t-okenq ut naqakʼe qachʼool chi rabʼinkil li naxye qe, tqataw xkʼojobʼankil qachʼool rikʼin ut tqataw ajwiʼ xtuqtuukil qachʼool usta wank qachʼaʼajkilal. Li Jesus kixye naq inkʼaʼ txik qachʼool chi xkʼoxlankil li hoonal li moko xyehom ta li Yos (Hech. 1:7). Chiwanq saʼ li qachʼool naq li Jehobʼa naxnaw chiʼus bʼar wank tzʼaqal xhoonalil re naq t-okenq. Joʼkan bʼiʼ, michʼinaak qachʼool ut miqakanabʼ roybʼeninkil rikʼin kubʼsink ibʼ, paabʼal ut kuyum. Anaqwan naq toj yooko roybʼeninkil aʼin, qoqsihaq chiʼus li qahoonal re xkʼebʼal re li Jehobʼa xchaabʼilal ru qakʼanjel (Mar. 13:35-37; Gal. 6:9).

15, 16. a) Bʼar wank ebʼ li yeechiʼom li natawmank saʼ li hu Habacuc? b) Kʼaru naqatzol chirix ebʼ li yeechiʼom aʼin?

¹⁵ Li Yos ak kixye chaq naq li tiik xchʼool twanq xyuʼam «xbʼaan li xpaabʼaal» ut «taanawmanq ru li xnimal xloqʼal li Qaawaʼ junsut junrubʼel choxa, joʼ naq nanujak li palaw» (Hab. 2:4, 14). Joʼkan tzʼaqal, li Yos tixqʼajkamuhebʼ rikʼin li junelik yuʼam li wankebʼ xkuyum ut kʼojkʼokebʼ xchʼool rikʼin.

¹⁶ Yal rikʼin rilbʼal li yeechiʼom li wank saʼ Habacuc 2:4 chanchan tawiʼ naq moko chamal naʼlebʼ ta. Abʼanan, choʼq re li Apostol Pablo qʼaxal wank xwankil joʼkan naq oxibʼ sut kixjultika li raqal aʼin (Rom. 1:17; Gal. 3:11; Heb. 10:38). Wi wank qapaabʼal ut kʼojkʼo qachʼool rikʼin li Yos, twanq qayuʼam re rilbʼal xtzʼaqlojik li xyeechiʼom, maakʼaʼ naxye kʼaru li qachʼaʼajkilal. Li Jehobʼa naxye qe naq tqakʼe qachʼool chirix li oybʼenihom li wank chiqu ut inkʼaʼ chirix li qarahilal.

17. Kʼaru naxye qe li hu Habacuc?

¹⁷ Li hu Habacuc chi saqenk ru naxkʼe jun li naʼlebʼ rehebʼ li wankebʼ saʼ li rosoʼjik li kutan. Li Jehobʼa naxye rehebʼ li kʼojkʼokebʼ xchʼool rikʼin naq tixkʼehebʼ xyuʼam. Joʼkan bʼiʼ, miqakanabʼ xkawresinkil li qapaabʼal  ut xkʼojobʼankil qachʼool rikʼin li Yos, maakʼaʼ naxye kʼaru qachʼaʼajkilal ut xkʼaʼuxl qachʼool. Li Jehobʼa naxye qe saʼ xkʼabʼaʼ laj Habacuc naq twanq chiqakʼatq ut tooxkol. Naxye qe saʼ tuulanil naq tqakʼojobʼ qachʼool rikʼin ut chiwanq qakuyum re roybʼeninkil li hoonal li ak xaqabʼanbʼil xbʼaan re naq li Xʼawabʼejilal t-awabʼejinq saʼ xbʼeen li Ruuchichʼochʼ. Tojaʼ naq, chixjunilebʼ li qas qiitzʼin teʼxloqʼoni li Yos chi sahebʼ saʼ xchʼool ut wanqebʼ saʼ tuqtuukilal (Mat. 5:5; Heb. 10:36-39).

18. Chanru kikʼanjelak re laj Habacuc li aatin li kiyeheʼk xbʼaan li Jehobʼa?

¹⁸ (Taayaabʼasi Habacuc 3:16-19). Li aatin li kiyeheʼk re laj Habacuc xbʼaan li Jehobʼa kʼajoʼ kikʼanjelak chiru. Kixkʼe xchʼool chi xkʼoxlankil li xnimal ru naʼlebʼ li kixbʼaanu chaq li Yos chirix li xtenamit, ut aʼin kitenqʼank re chi xkʼojobʼankil xchʼool rikʼin. Usta naxnaw naq toj tixkʼul li rahilal chiru jarubʼaq chihabʼ, chʼolchʼo chiru naq chi seebʼ t-okenq li Jehobʼa. Kʼajoʼ kikʼojlaak xchʼool rikʼin aʼin! Saʼ xkʼabʼaʼ naq xʼok chaq xkʼaʼuxl aʼin kitenqʼank re, re naq kawaq xchʼool chirix li xwankil li Jehobʼa laj kolol re. Laj Habacuc kixtzʼiibʼa chaq saʼ li Santil Hu jun rehebʼ li qʼunil aatin li inkʼaʼ nasachk saʼ li qachʼool. Wiibʼ oxibʼ li winq nekeʼxkʼoxla naq li aatin li wank saʼ li raqal 18 naraj xyeebʼal naq laj Habacuc tpiskʼoq raj ut tixsurisi ribʼ xbʼaan xsahil xchʼool saʼ xkʼabʼaʼ li Xyos. Peʼyaal naq li eetalil li kixkʼe naxkʼut chiqu jun li nimla naʼlebʼ? Li Jehobʼa moko kaʼaj tawiʼ naxyeechiʼi qe li tixbʼaanu, naxye bʼaan qe chixjunil li naʼajmank re naq ttzʼaqloq ru.

19. Kʼaru tento tqabʼaanu re naq tqakʼul ajwiʼ xkʼojobʼankil qachʼool joʼ laj Habacuc?

¹⁹ Li esil li wank saʼ li hu Habacuc wank tzʼaqal xwankil: tento tqakʼojobʼ qachʼool rikʼin li Jehobʼa (Hab. 2:4). Kʼaru tooxtenqʼa re naq inkʼaʼ tqakanabʼ xkʼojobʼankil qachʼool? Xkawresinkil li qawanjik rikʼin li Jehobʼa. Re xbʼaanunkil aʼin tento tqabʼaanu oxibʼ li naʼlebʼ. Xbʼeen, junelik tootijoq chiru li Yos ut tqaye re chixjunil li xkʼaʼuxl wiʼ qachʼool. Xkabʼ, tento tqakʼe qachʼool chi rabʼinkil li naxye li Raatin ut li naʼlebʼ li naxkʼe qe li xmolam. Ut, rox, rikʼin qakuyum ut qapaabʼal tqoybʼeni naq t-okenq. Ut aʼin kixbʼaanu laj Habacuc. Usta ra xchʼool naq kixtikibʼ li xhu, naq kixraq, sa ut kʼojkʼo chik xchʼool rikʼin li Yos. Miqakanabʼ xkʼambʼal qe rikʼin re naq tqekʼa ajwiʼ chanru nokooxqʼalu li Qayuwaʼ Jehobʼa. Aʼin li xnimal ru kʼojobʼank chʼool li naru naqakʼul xbʼaan naq li ruuchichʼochʼ aʼin xuwajel ru.