1. Etke kõj aolep jej aikuj bõk kaenõm̦m̦an?

KÕJ aolep jej aikuj bõk kaenõm̦m̦an. Bõlen el̦ap ad lo inepata, bũrom̦õj, im eñtaan. Jemaroñ bũrom̦õj im eñtaan kõn ad rũttol̦o̦k, wõr ad nañinmej, ak mej juon eo ejitõnbõro ippãd. Jet iaad jej eñtaan kõn an ro jet nana aer kõm̦m̦an ñan kõj. Bareinwõt, armej ro jej mour ibwiljier ej kab baj l̦apl̦o̦k wõt aer lãj im kowadoñ. Jej lukkuun tõmak bwe ‘iien kein renana’ rej kam̦ool bwe jej mour “ilo raan ko ãliktata” im bwe kajjojo raan jej epaakel̦o̦k wõt lal̦ eo ekããl. (2 Ti. 3:1) Bõtab, emaroñ jino to ad kõttare iien eo enaaj jejjet kallim̦ur ko an Jeova, im emaroñ jino l̦apl̦o̦k wõt ad iiooni wãween ko reppen. Innem ia eo jemaroñ bõk kaenõm̦m̦an jãne?

2, 3. (1) Ta eo jejel̦ã kake kõn Habakkuk? (2) Etke jenaaj etale bokin Habakkuk?

² Ñan lo uwaakin kajjitõk in, jen kiiõ etale bokin Habakkuk. Meñe Baibõl̦ ejjab lukkuun tipdiki tok mel̦el̦e ko kõn mour eo an Habakkuk im men ko ear kõm̦m̦ani, ak bok in me ej bõk ãt in etan ej lukkuun kõkajoor kõj. Etan Habakkuk emaroñ mel̦el̦ein “Atbo̦kwõj Eokmããn̦ãn̦.” Men in ej jitõñl̦o̦k ñan an Jeova atbo̦kwõj im  kaenõm̦m̦an kõj, ak wãween an ri-karejar ro an atartar wõt ippãn ãinwõt an juon ajri atartar ippãn jemãn im lukkuun dãpiji. Habakkuk ear kõnono ñan Anij im kwal̦o̦k jet kajjitõk ñane. Im Jeova ear uwaake ri-kanaan in an im kõm̦akũti bwe en je men ko erro ar bwebwenato kaki kõnke Ear jel̦ã bwe renaaj jipañ kõj tokãlik.​—Hab. 2:2, UBS.

³ Men eo de in Baibõl̦ ej kwal̦o̦k ñan kõj kõn Habakkuk ej kõn bwebwenato eo ikõtaerro Jeova ke ear kwal̦o̦k an inepata. Bok eo an ej m̦õttan “men ko ar jeje m̦okta” im em̦õj likũti ilo Naanin Anij, bwe “kõn kijenmej, im kõn aenõm̦m̦an jãn Jeje ko, en wõr ad kõjatdikdik.” (Rom 15:4) Ewi wãween an bokin Habakkuk maroñ jipañ kõj kajjojo? Emaroñ jipañ kõj ñan kile ta mel̦el̦ein ñan lõke Jeova. Bareinwõt, kanaan eo an Habakkuk ej kakeememej kõj bwe jemaroñ lo aenõm̦m̦an im m̦õn̦õn̦õ wõt meñe elõñ apañ im mãlejjoñ ko reppen jej iiooni. Innem, jen wõnm̦aanl̦o̦k wõt im etale bokin Habakkuk.

4. Etke Habakkuk ear inepata?

⁴ Riit Habakkuk 1:2, 3 (UBS). Habakkuk ear mour ilo juon tõre me elukkuun kar pen. Aolep armej ro me ear mour ibwiljier rar nana im lãj, im men in ear kõm̦m̦an bwe en lukkuun bũrom̦õj. Ke ear reito reitak ñan aolep jikin, ear loe an ri-Israel ro kowadoñ im nana aer kõm̦m̦an ñan doon. Habakkuk ear l̦õmn̦ak im ba: ‘Ñããt enaaj jako aolep men kein renana? Etke eto an Jeova em̦m̦akũt im jol̦o̦k men kein?’ Ear ejjel̦o̦k an Habakkuk maroñ ñan kõm̦m̦an jabdewõt. Kõn men in, ear akwel̦ap ñan Jeova bwe en em̦m̦akũt im jol̦o̦k aolep men ko renana. Habakkuk emaroñ kar jino l̦õmn̦ak bwe ejako an Jeova kaorõk armej ro An. Ak bõlen emaroñ kar l̦õmn̦ak etke eto An jol̦o̦k men ko renana. Em̦õj ke am̦ bar bõk ejja eñjake in wõt?

5. Ta men eo eaorõk jej katak jãn bokin Habakkuk? (Lale pija eo ilo jinoin katak in.)

⁵ Habakkuk ear ke kwal̦o̦k kajjitõk kein kõnke ear jako an lõke Jeova im kallim̦ur ko An? Jaab ñan jidik! Ilo an kar Habakkuk likũt aolep inepata ko an ioon Jeova im jab ioon armej ro, men in ej kaalikkar bwe ear jab jako an kõjatdikdik ilo Jeova ak ear lõke wõt E. Ear inepata kõnke ear jab mel̦el̦e etke eto an Jeova em̦m̦akũt im etke Ej kõtl̦o̦k bwe en eñtaan im iioon wãween ko renana. Kõn an kar Jeova kõm̦akũt Habakkuk bwe en je men ko ear inepata kaki, ewõr juon men eaorõk jej katak jãn men in. Eñin bwe jejjab aikuj mijak in kwal̦o̦k ñan E aolep men ko ewõr ad pere kaki ak inepata kaki. Ilo m̦ool, Jeova ej kũr kõj bwe jen jar im lutõkl̦o̦k aolepen bũruod ñane. (Sam 50:15; 62:8) Jabõn Kõnnaan 3:5 ej rõjañ kõj aolep bwe jen ‘lõke Jeova kõn aolepen bũruod, im jab atartar ioon jel̦ãl̦o̦kjen̦ eo ad.’ Ejjel̦o̦k pere bwe Habakkuk ear jel̦ã kõn naan kein im ear l̦oori ilo mour eo an.

6. Etke eaorõk bwe jen jar?

⁶ Habakkuk ear lõke wõt Jeova, eo Jeran im Jemãn, im ear bõk buñtõn ne eo ñan epaakel̦o̦k E. Ear jab inepata wõt kõn wãween eo ear iioone im ear jab atartar ioon jel̦ãl̦o̦kjen̦ eo an ilo an kar kajjioñ make kõm̦adm̦õde. Ijello̦kun an kar ãindein, ear likũt juon joñak em̦m̦an ñan kõj ilo an kar jar ñan Jeova im kwal̦o̦k eñjake ko an im men ko ear inepata kaki. Jeova, Eo ej roñjake jar ko, ej kũr kõj bwe jen kwal̦o̦k ad lõke e ikijjeen ad jar im kwal̦o̦k inepata ko ad ñane. (Sam 65:2) Ñe jenaaj kõm̦m̦ane men in, jenaaj loe wãween an Jeova uwaaki jar ko ad. Im jenaaj eñjake an atbo̦kwõj kõj ilo an kaenõm̦m̦an im tõl kõj. (Sam 73:23, 24) Jekdo̦o̦n ta wãween eo epen jej bũrom̦õj im eñtaan kake, ak enaaj jipañ kõj bwe jen jel̦ã  l̦õmn̦ak eo an kõn men in. Ad jar ñan Jeova im kwal̦o̦k aolepen bũruod ñane ej juon iaan wãween ko rem̦m̦antata me jej kwal̦o̦k ad lõke e.

7. Ta eo Jeova ear kõm̦m̦ane ke Habakkuk ear kwal̦o̦k an inepata ñane?

⁷ Riit Habakkuk 1:5-7. Ãlikin an kar Habakkuk kwal̦o̦k inepata ko an ñan Jeova, emaroñ kar l̦õmn̦ak kõn ta Jeova enaaj kõm̦m̦ane. Ãinwõt juon Jemãn eo el̦ap an yokwe im emel̦el̦e kõn eñjake ko ad, Jeova ear jab kauweik e kõn an kar kwal̦o̦k abn̦õn̦õ eo an. Ear jel̦ã bwe unin an kar Habakkuk ãindein ej kõnke ear lo eñtaan im bũrom̦õj im ear kõn̦aan bwe En jipañe. Kõn men in, Ear kwal̦o̦k ñan Habakkuk kõn ta eo m̦õttan jidik Enaaj kõm̦m̦ane ñan ri-Ju ro renana. Ilo m̦ool, Habakkuk emaroñ kar armej eo jinointata me Jeova ear ba ñane bwe m̦õttan jidik Enaaj bõktok kaje ñan armej rein rejjab tiljek ñane.

8. Etke Habakkuk ear jab kõtmãne bwe enaaj kar ãindeo an Jeova uwaake?

⁸ Jeova ear kwal̦o̦k ñan Habakkuk bwe Epojak in em̦m̦akũt im jol̦o̦k men ko renana. Enaaj kõjerbale ri-Kaldia ro (ri-Babil̦on ro) ñan kajeik armej ro renana im lãj ilo Juda. Ilo an kar Jeova ba “ilo raan ko ami,” ear kaalikkar bwe iien ekajet in An enaaj kar jejjet im wal̦o̦k ilo tõrein mour eo an Habakkuk ak an ri-Israel ro me rar mour ilo ejja epepen eo wõt an kar Habakkuk. Habakkuk ear jab kõtmãne bwe eñin wãween eo Jeova Enaaj kar uwaake. Ri-Babil̦on ro rar lukkuun lãj im nana. Ear l̦apl̦o̦k aer kowadoñ im lãj jãn ri-Israel ro me rar jel̦ã kõn kien ko an Jeova. Innem etke Jeova ear kõjerbal aelõñ in an ri-peikan ro relukkuun lãj ñan kajeik armej ro an? Men in enaaj kar kõm̦m̦an bwe en l̦apl̦o̦k wõt eñtaan ilo aelõñin Juda. Ñe en kar kwe Habakkuk, en kar ta eñjake eo am̦ ñe kwaar roñ an Anij ba men in ñan kwe?

9. Ta kajjitõk ko jet Habakkuk emaroñ kar kajjitõk ippãn make kaki?

⁹ Riit Habakkuk 1:12-14, 17 (UBS). Meñe Habakkuk ear mel̦el̦e bwe Jeova enaaj kar kõjerbal aelõñin Babil̦on ñan kajeik armej ro renana me ear mour ibwiljier, ak ear jaadin pok wõt. Ijoke, ear kwal̦o̦k wõt an ettã bũruon ilo an kar ba ñan Jeova bwe Ej an “likõppejñak.” (Dt. 32:4, UBS; Ais. 26:4, UBS) Habakkuk ear lõke wõt bwe Anij el̦ap an yokwe im jouj. Kõn men in, ear jab mijak in bar kwal̦o̦k jet kajjitõk ñan Jeova. Emaroñ kar l̦õmn̦ak im ba, Etke Anij ej kõtl̦o̦k bwe wãween ko ilo Juda ren nanal̦o̦k wõt im kõm̦m̦an bwe en l̦apl̦o̦k an armej ro an eñtaan? Etke ejjab em̦m̦akũt ilo m̦õkaj im julo̦k men kein? Etke eo Ekajoor Bõtata ej “anlo̦ke wõt” an men ko renana wal̦o̦k aolep jikin? Ej juon eo ‘Eokkwõjarjar,’ im ‘mejãn eokkwõjarjar ñan kalimjek nana.’

10. Etke jet iien jemaroñ bõk ejja eñjake eo wõt an kar Habakkuk?

¹⁰ Jet iien jemaroñ bõk ejja eñjake eo wõt an kar Habakkuk. Jej roñjake Jeova. Im kõn ad lõke e, jej riiti im katak Naan eo an, im men in ej kõkajoorl̦o̦k kõjatdikdik eo ad. Jej bar roñ kõn kallim̦ur ko an ikijjeen katak ko doulul eo an ej litok ñan kõj. Ijoke jemaroñ l̦õmn̦ak wõt im ba, ‘Ñããt enaaj jem̦l̦o̦k ad eñtaan?’ Eokwe jemaroñ katak jãn men eo tok juon Habakkuk ear kõm̦m̦ane.

11. Ta eo Habakkuk ear peek ippãn make bwe enaaj kõm̦m̦ane?

¹¹ Riit Habakkuk 2:1 (UBS). Kõn an kar Habakkuk kõnono ippãn Jeova, men in ear jipañe bwe en lo aenõm̦m̦an. Innem ear peek ippãn make bwe enaaj lõke im kõttar wõt an Jeova em̦m̦akũt im jol̦o̦k men ko renana. Habakkuk ear bar kwal̦o̦k kõn men in ilo naan ko an tokãlik ke ear ba: “Inaaj ikõñ im kõttar wõt m̦ae iien eo Anij enaaj kajeik ro rej tarin̦aeik kõj.” (Hab. 3:16, UBS)  Ri-karejar ro jet retiljek an Anij rar bar kijenmej im lõke wõt Jeova, im joñak in aer ej rõjañ kõj ñan jab ebbweer ke jej kõttar wõt iien eo Jeova enaaj em̦m̦akũt im jol̦o̦k men ko renana.​—Mai. 7:7; Jem. 5:7, 8, UBS.

12. Ta eo jemaroñ katak jãn Habakkuk?

¹² Ta eo jemaroñ katak jãn men eo Habakkuk ear peek ippãn make ñan kõm̦m̦ane? Kein kajuon, jejjab aikuj bõjrak jãn ad jar ñan Jeova jekdo̦o̦n ta apañ im mãlejjoñ ko jej iiooni. Kein karuo, jej aikuj roñjake men ko Jeova ej jiroñ kõj kaki ilo Naan eo an im jãn doulul eo an. Im kein kajilu, jej aikuj kijenmej im kõttar wõt Jeova, im lukkuun lõke bwe enaaj jol̦o̦k men ko jej eñtaan kaki ilo iien eo em̦õj an karõke. El̦aññe jej ãinwõt Habakkuk, jenaaj lo aenõm̦m̦an im jenaaj maroñ kijenmej wõt. Kõjatdikdik eo ad enaaj kõm̦m̦an bwe en l̦apl̦o̦k ad kijenmej, im men in enaaj jipañ kõj ñan m̦õn̦õn̦õ wõt meñe jej iioon apañ. Enaaj bareinwõt kõm̦m̦an bwe jen lõke bwe Jemãd ilañ enaaj em̦m̦akũt im jol̦o̦k men ko renana.​—Rom 12:12.

13. Ta naanin kaenõm̦m̦an eo jej loe ilo Habakkuk 2:3?

¹³ Riit Habakkuk 2:3 (UBS). Ejjel̦o̦k pere bwe Jeova ear m̦õn̦õn̦õ kõn pepe eo an Habakkuk ñan kõttar wõt An em̦m̦akũt im jol̦o̦k men ko renana. Anij eo Ekajoor Bõtata ear lukkuun jel̦ã kõn wãween ko reppen Habakkuk ear iiooni. Kõn men in, Ear kaenõm̦m̦an im kakeememej ri-kanaan in bwe m̦õttan jidik Enaaj em̦m̦akũt im n̦amejal̦an apañ ko ej iiooni. Ej ãinwõt ñe Anij ear ba ñan Habakkuk: “Kwõn kijenmej wõt im lõke eõ. Inaaj uwaake jar eo am̦ meñe kwõl̦ak lale ãinwõt erum̦wij.” Jeova ear kakeememeje Habakkuk bwe em̦õj kadede An karõk juon iien me Enaaj kajejjet kallim̦ur ko An. Innem, ear rõjañe Habakkuk bwe en kõttar wõt im loe an ban bũrom̦õj ñe Enaaj kajejjet karõk ko An.

14. Ta eo jen peek ippãd make ñan kõm̦m̦ane ñe jej iioon apañ im wãween ko reppen?

¹⁴ Kõj bareinwõt jej aikuj kõttar an Jeova em̦m̦akũt im jol̦o̦k men ko renana im lukkuun roñjake men ko ej ba ñan kõj. Men in enaaj kõm̦m̦an bwe jen lõke e im jipañ kõj ñan lo aenõm̦m̦an meñe elõñ apañ im mãlejjoñ ko jej iiooni. Jesus ear kwal̦o̦k bwe jemaroñ lõke Jeova ãinwõt juon Eo ej Kajejjet Iien ko, ke ear ba bwe jen jab l̦õmn̦ak wõt kõn ‘iien ko ak tõre ko’ me Anij ejjañin kwal̦o̦ki ñan kõj. (Jrb. 1:7) Kõn men in, jen jab ebbweer ak jen kwal̦o̦k ettã bõro, kijenmej, im ad tõmak ilo Anij. Im ilo tõrein jej kõttar, jen kõjerbal iien ko ad ilo mãlõtlõt im jerbal ñan Jeova joñan wõt ad maroñ.​—Mark 13:35-37, UBS; Ga. 6:9, UBS.

15, 16. (1) Ta kallim̦ur ko jemaroñ loi ilo bokin Habakkuk? (2) Ta eo kallim̦ur kein rej katakin kõj kake?

¹⁵ Jeova ej kallim̦ur ñan ro rem̦m̦an im rej lõke e ilo an ba: “Ri-wãnõk enaaj mour kõn an tõmak,” im “lal̦ enaaj obrak kõn jel̦ã aiboojoj an Jeova.” (Hab. 2:4, 14) Alikkar bwe ro rej kijenmej im lõke Anij renaaj bõk mour indeeo.

¹⁶ Bõlen ilo jinoin ke jaar riiti kallim̦ur eo an Jeova ilo Habakkuk 2:4, jemaroñ kar jab lukkuun kile aorõkin. Bõtab joñan an aorõk, rijjilõk Paul ear ãliji eoon in 3 alen! (Rom 1:17; Ga. 3:11; Hi. 10:38) Jemaroñ lõke bwe jekdo̦o̦n ta apañ im wãween ko reppen jej iiooni, el̦aññe jej tiljek wõt ñan Jeova im lõke e, jenaaj mour im loe an jejjet kallim̦ur ko an. Jeova ej jiroñ kõj bwe jen reim̦aanl̦o̦k wõt ñan kõjatdikdik eo ad ilju im jekl̦aj.

17. Ta eo Jeova ej kallim̦uri kõj kake ilo bokin Habakkuk?

¹⁷ Elõñ men ko raorõk kõj aolep ilo raan kein ãliktata jemaroñ katak jãn bokin Habakkuk. Jeova ej kallim̦ur bwe enaaj lel̦o̦k  mour indeeo ñan jabdewõt armej eo ewãnõk me ej kwal̦o̦k an tõmak im lõke E. Innem, jen wõnm̦aanl̦o̦k wõt im kõkajoor tõmak eo ad im lõke Anij, meñe jej lo apañ im inepata. Ikijjeen Habakkuk, Jeova ej kallim̦uri kõj bwe Enaaj rejetak im lo̦mo̦o̦ren kõj. Ej kajjitõk ippãd bwe jen lõke e im kijenmej im kõttar wõt iien eo em̦õj an karõke bwe Aelõñ eo an en tõl aolepen lal̦ in. Ilo naaj iien en̦, lal̦ in enaaj obrak kõn armej ro rem̦õn̦õn̦õ im ettã bũrueer me rej kabuñ ñane.​—Matu 5:5; Hi. 10:36-39.

18. Ewi wãween an kar naan ko an Jeova jelõt bũruon Habakkuk?

¹⁸ Riit Habakkuk 3:16-19. Elukkuun kar l̦ap an naan kein an Jeova jelõt bũruon Habakkuk. Habakkuk ear kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kõn men ko rekabwilõñlõñ Jeova ear kõm̦m̦ani ñan jipañ armej ro An ilo iien ko m̦okta. Innem ear bar l̦apl̦o̦k an lõke Jeova. Ear jel̦ã bwe m̦õttan jidik Jeova enaaj em̦m̦akũt im jol̦o̦k men ko renana! Men in ear kaenõm̦m̦an ri-kanaan in, meñe ear jel̦ã bwe men ko ear eñtaan kaki renaaj wõnm̦aanl̦o̦k wõt ium̦win juon iien ejjab jel̦ã kake. Men ko wõj Habakkuk ear wõr an pere kaki rar jako. Im ear bar jino an lañlõñ im lukkuun lõke bwe Jeova enaaj lo̦mo̦o̦rene. Ilo m̦ool, men ko ear ba ilo eoon 18, rej jet iaan naan ko ilo Baibõl̦ me rej make wõt kajoor im rej kaalikkar joñan an kar lõke Anij. Jet ro retijem̦l̦o̦k kõn kobban Baibõl̦ rej ba bwe mel̦el̦ein eoon in emaroñ: “Inaaj ekkãke kõn aõ lañlõñ ilo Irooj; Inaaj erro̦o̦lol kõn aõ lañlõñ ilo Anij.” Naan kein el̦ap aer kõkajoor kõj! Jeova ear jab letok wõt kallim̦ur ko rem̦m̦an kõn ilju im jekl̦aj ak em̦õj an kaalikkar ñan kõj bwe ilo tõrein ej jerbal ñan an kajejjet kallim̦ur kein.

19. Ewi wãween ad maroñ bõk kaenõm̦m̦an jãn Jeova ãinwõt kar Habakkuk?

¹⁹ Ejjel̦o̦k pere bwe men eo eaorõktata jej katak jãn bokin Habakkuk ej bwe jen lõke Jeova. (Hab. 2:4) Bwe jen lõke wõt Jeova jej aikuj kõkajoor kõtaan eo ad ippãn. Kõn men in jej aikuj (1) niknik ilo ad jar ñan Jeova im kwal̦o̦k inepata ko ad ñane; (2) lukkuun roñjake men ko Jeova ej jiroñ kõj ilo Naan eo an im jabdewõt naanin tõl ko ej litok ikijjeen doulul eo an; im (3) tiljek im kijenmej wõt ilo ad kõttar an Jeova kajejjet kallim̦ur ko an. Eñin men eo Habakkuk ear kõm̦m̦ane. Meñe ilo jinoin ear kwal̦o̦k an inepata ke ear kõnono ippãn Jeova, ak ilo kar jem̦l̦o̦kin ear lõke Jeova im lañlõñ wõt! Kõn men in, jen anõke joñak in an Habakkuk, innem jenaaj bar kile an Jeova kaenõm̦m̦an im atbo̦kwõj kõj ãinwõt juon Jemãd! Ejjel̦o̦k bar juon jikin em̦m̦anl̦o̦k ilo lal̦ in enana me jemaroñ bõk kaenõm̦m̦an jãne!