1-3. 1) ¿La naʼakxilhaw xaxlikana nema masiya Biblia? Kawili akgtum liʼakxilhtit (kaʼakxilhti xapulana dibujo). 2) ¿Tukuya takgalhskinin nakgalhtiyaw kʼuma artículo?

LA UKU, latamanin lu lismanikgonit wi tuku tamawakgo chu alistalh mastaparakgo. Kmakgapitsi países wankan pi max 9% tuku tamawakgo latamanin mastaparakgo. Xlakata Internet liwaka 30% latamanin mastaparakgo. Max chuna tlawakgo xlakata alistalh ni lakgatikgo tuku tamawakgo o max ni lu tlan tlawakanit. Wa xlakata lakgpalikgo o skimparakgo xtuminkan.

² Akinin ni chuna tlawaputunaw xlakata tuku katsiniyaw xalak Biblia. Akxni tamawayaw o katsiyaw tuku xaxlikana, ni staputunaw o ni makgxtakgputunaw (1 Tim. 2:4; kalikgalhtawakga Proverbios 23:23). Chuna la akxilhwi kʼartículo nema titaxtulh, xlakata natamawayaw xaxlikana talakaskilh nalimaxtuyaw lhuwa kilhtamaku. Makgapitsi max makgxtakgkgolh xtakgalhtawakgakan o xtaskujutkan nema xkalimini lhuwa tumin o nalismanikgo la nakalikatsinikgo xfamiliajkan o xʼamigoskan. Makgapitsi lakgpalikgolh la xlakpuwankgo chu tuku xtlawakgo, o max lakgmakgankgolh  talismanin nema ni masiya Biblia. Maski wi tuku namakgxtakgaw, ni tatalakxtumi tasikulunalin nema nakinkamaxkikanan.

³ Xlakata Jesús nalimasiya la xlilhuwa xtapalh akxilhkgo xTamapakgsin putum tiku tekgskgo, xla lichuwinalh chatum chixku tiku xputsa perlas. Akxni tekgsli tuku lu lhuwa xtapalh, lakapala «stalh wantu xkgalhi» xlakata natamawa (Mat. 13:45, 46). Nachuna, xaxlikana xla xTamapakgsin Dios chu amakgapitsi tamasiy xalak Biblia lu lhuwa xtapalh liʼakxilhaw chu lakapala tlawayaw talakgpalit nema talakaskin xlakata tlan nakgalhiyaw. Komo lhuwa xtapalh liʼakxilhaw nikxni katistaw. Lu nitlan, pero makgapitsi xlakskujnin Dios nialh lhuwa xtapalh liʼakxilhkgo tuku xaxlikana chu asta stakgonit. Nikxni chuna katlawaw. Wata kastalaniw xtastakyaw Biblia xlakata chuntiya «[nastalaniyaw] xa talulokgtat» (kalikgalhtawakga 3 Juan 2-4). Uma wamputun pi wa pulana nawiliyaw kkilatamatkan chu chuna nalilatamayaw. Kʼuma artículo nakgalhtiyaw umakgolh takgalhskinin: ¿Tuku tlawanit pi makgapitsin nastakgo xaxlikana chu la tlawakgonit? ¿Tuku nakinkamakgtayayan xlakata ni chuna natlawayaw? ¿Tuku nakinkamatliwakglhan xlakata chuntiya «[nastalaniyaw] xa talulokgtat»?

4. Kxapulana siglo, ¿tuku xlakata makgapitsin stakgolh tuku xaxlikana?

⁴ Kxapulana siglo, xwilakgolh makgapitsin tiku makgamakglhtinankgolh xtamasiy Jesús pero alistalh lakgmakgankgolh. Akgtum liʼakxilhtit, akgtum kilhtamaku Jesús tlawalh akgtum milagro xlakata nakamawi lhuwa latamanin tiku kstalanimakgo. Alistalh, latamanin stalanikgolh Jesús chu patakutkgolh pupunu xla Galilea. Pero anta Jesús wi tuku kawanilh nema kaks kalimalakawanilh: «Lapi ni xwatit xtiyatliwa xKam nchixku, chu na ni xkgottit xkgalhni, ni katikgalhitit latamat». Umakgolh latamanin ni wanikgolh pi xkawanilh tuku xkilhchanima, wata wankgolh: «Lu tuwa yuma ntachuwin; ¿ti ntlan nakgaxmata?». Lu nitlan tuku kitaxtulh xlakata «lhuwa xlimakgalhtawakgat titalakgaspittayakgolh» (Juan 6:53-66).

5, 6. 1) ¿Tuku xlakata makgapitsin latamanin la uku laksakkgonit namakgxtakgkgo xaxlikana? 2) ¿Tuku tlawanit pi amakgapitsi latamanin natamakgatlinikgo xaxlikana?

⁵ Lu nitlan, pero la uku wilakgolh latamanin tiku makgxtakgkgonit xaxlikana. Makgapitsi liʼakgchakgxkgonit akgtum tamasiy xalak Biblia o xlakata tuku tlawalh o wa chatum tala. Makgapitsi nitlan limakgkatsikgonit xlakata kamaxkika akgtum tastakyaw o kaj xlakata nitlan talalilh chatum tala. Amakgapitsi max katatayakgolh apóstatas o latamanin tiku ni makgamakglhtinankgo kintakanajlakan. Maski lata tuku limakgxtakgkgonit, xputumkan laksakkgonit «natamakgatlinikgo» Jehová chu congregación (Heb. 3:12-14). Tlakg tlan xtiwa pi chuntiyaku xkgalhinikgolh takanajla chu xlipawankgolh Jesús, chuna la tlawalh apóstol Pedro. Akxni Jesús kakgalhskilh kstalaninanin komo xʼamputunkgo, Pedro lakapala kgalhtilh: «Kimpuchinakan, ¿xati chu atanu lu naktilakganaw? Sampi xman wa mintachuwin malaknuy [...] xaxlikana latamat» (Juan 6:67-69).

⁶ Makgapitsin tsinu tsinu makgxtakgkgonit xaxlikana, chu max ni xkuentajtlawakgo pi chuna xkaʼakgspulama. Biblia katamalakxtumi akgtum barco nema lakatanu an chu tsinu tsinu tamakgatlini xkilhtun pupunu (Heb. 2:1). Maski ni xlakpuwankgonit namakgxtakgkgo xaxlikana, mastakgolh talakaskin pi nataxlajwani la xtalalinkgo Jehová chu asta makgxtakgkgolh. ¿Tuku kilitlawatkan xlakata nichuna nakinkaʼakgspulayan?

7. ¿Tuku nakinkamakgtayayan nikxni nastayaw tuku xaxlikana?

⁷ Xlakata nalilatamayaw tuku xaxlikana talakaskin namakgamakglhtinanaw chu nakgalhakgaxmataw putum tuku Jehová kinkamasiyaniyan. Talakaskin pi tuku xaxlikana wa pulana nawiliyaw kkilatamatkan chu talakaskin nastalaniyaw xtastakyaw Biblia. Akgtum kilhtamaku, mapakgsina David wanilh Jehová: «Wakg nakmakgantaxti tu nakilimapakgsiya» (Sal. 86:11, SXP). Chuna la David, talakaskin liwana nalakpuwanaw pi chuntiya nalilatamayaw tuku xaxlikana. Komo nichuna natlawayaw, max natsukuyaw lilakpuwanaw la xtapalh xokgow xlakata natamawayaw xaxlikana chu asta natsukuyaw makgkatsiyaw pi xkgalhiparaw tuku makgxtakgwi. Pero nikxni chuna kilitlawatkan. Liwana katsiyaw pi ni akinin nalaksakaw tukuya tamasiy namakgamakglhtinanaw chu tuku ni namakgamakglhtinanaw, xlakata talakaskin nalilatamayaw «putum xaxlikana» (Juan 16:13). Kʼartículo nema titaxtulh, lichuwinaw pulakkitsis tuku max makgxtakgwi xlakata tlan natamawayaw xaxlikana chu nalilatamayaw. Kaʼakxilhwi tuku kilitlawatkan xlakata ni nalakgtaspitparayaw tuku makgxtakgwi (Mat. 6:19).

8. ¿La xtamakgatliniw tuku xaxlikana maski ni katsiyaw? Kawili akgtum liʼakxilhtit.

⁸ Kilhtamaku. Xlakata ni natamakgatliniyaw xaxlikana talakaskin liwana namaklakaskinaw kinkilhtamakujkan. Komo ni kuenta natlawayaw max lhuwa kilhtamaku nalimaxtuyaw xlakata talakgastan, tuku lakgatiyaw, Internet o televisión. Maski ni wanaw pi uma nitlan, tlan nakinkamakglhtiyan kilhtamaku nema xmaklakaskinaw xlakata nakgalhtawakgayaw chu atanu tuku xtlawayaw xlakata kintakanajlakan. Kaʼakxilhwi tuku titaxtulh chatum tala wanikan Emma. * Lata akxni aktsujku xwanit, lu xlakgati xkgetawila kawayu. Ankgalhin chuna xtlawa akxni xkgalhi kilhtamaku. Pero akxilhli pi lu xmakglhti kilhtamaku, wa xlakata wi tuku tlawalh. Nachuna makgpuwantinilh tuku titaxtulh Cory Wells, tiku liskujli xlakata nakgetawila kawayu krodeo. * La uku, Emma tlakg limaxtu kilhtamaku xlakata natlawa tuku xla xtakanajla chu akxtum nakatatawila xʼamigos chu xtalilakgapasni. Makgkatsi pi tlakg lakatsu wilanilh Jehová chu kgalhi takaksni xlakata katsi pi liwana maklakaskima xkilhtamaku.

9. ¿Tuku kuenta kilitlawatkan xlakata tuku lhuwa xtapalh?

⁹ Tuku lhuwa xtapalh. Komo chuntiya lilatamaputunaw xaxlikana, talakaskin ni xlakaskinka naʼakxilhaw tuku lhuwa xtapalh. Akxni katsiniw xlakata Jehová, tuku lhuwa xtapalh nialh wa pulana wiliw kkilatamatkan, wa pulana wiliw tuku xla kintakanajlakan. Xatapaxuwan makgxtakgwi tuku xkgalhiyaw xlakata nalilatamayaw xaxlikana. Pero chuna la titaxtutilhama kilhtamaku, max naʼakxilhaw pi makgapitsi latamanin tamawakgo tuku xasasti taxtuma o lhuwa tuku kgalhikgo, chu max namakgkatsiyaw pi wi tuku makgatsankgamanaw. Komo nialh lipaxuwayaw tuku kgalhiyaw, max nialh lu kuenta natlawayaw tuku xla kintakanajlakan xlakata lhuwa tuku nakgalhiputunaw. Uma kinkamalakapastakayan tuku titaxtulh Demas. Tapaxkit nema xkgalhini «latamat wantu xala kakilhtamaku» tlawalh pi namakgxtakga la akxtum xtaskujma apóstol Pablo (2 Tim. 4:10). Biblia ni lichuwinan komo Demas tlakg paxkilh tuku lhuwa xtapalh nixawa la kskujnanima Dios, o kaj nialh xtaskujputun  Pablo xlakata nitu xmakgxtakgputun. Uma kinkamasiyaniyan, pi ni namastayaw talakaskin pi natsukuparayaw paxkiyaw tuku makgxtakgwi, xlakata uma natlawa pi nialh napaxkiyaw tuku xaxlikana.

10. Xlakata chuntiya nalilatamayaw xaxlikana, ¿tuku ni kilitlawatkan?

¹⁰ Chuna la katalalinaw kiʼamigoskan chu kintalilakgapasnikan. Xlakata chuntiya nalilatamayaw xaxlikana ni namastayaw talakaskin pi nakinkamatlawikanan tuku amakgapitsin tlawakgo. Akxni katsiniw xaxlikana, chuna la xkatalalinaw kiʼamigoskan chu kintalilakgapasnikan tiku ni xtatayananin Jehová talakgpalilh. Makgapitsi maxkikgolh kakni xasasti kintakanajlakan, pero amakgapitsi lakgmakgankgolh (1 Ped. 4:4). Xlikana pi liskujaw xlakata tlan nakatalalinaw chu tlan nakalikatsiniyaw kintalilakgapasnikan. Pero talakaskin kuenta natlawayaw pi ni nakgalhakgaxmatmakganaw Jehová kaj xlakata nakamakgapaxuwayaw. Chuna la lichuwinan 1 Corintios 15:33, kajwatiya kiʼamikgoskan kaliʼakxilhaw tiku paxkikgo Jehová.

11. ¿Tuku nakinkamakgtayayan ni nakgalhiyaw nixatlan talakpuwan chu ni natlawayaw tuku nitlan?

¹¹ Nixatlan tapuwan chu tuku nixatlan tlawayaw. Tiku lilatamakgo xaxlikana talakaskin xasanto nawankgo (Is. 35:8; kalikgalhtawakga 1 Pedro 1:14-16). Akxni katsiniw xaʼakgstitum xlimapakgsin Jehová, kimputumkan tlawaw talakgpalit kkilatamatkan. Makgapitsi lu lhuwa tuku lakgpalikgolh kxlatamatkan. Maski chuna, nikxni nalilakgpaliyaw xaskulunku kintalakapastaknikan tuku xaxkajwa xtalakapastakni kakilhtamaku. ¿Tuku nakinkamakgtayayan? Nalilakpuwanaw la xlilhuwa xtapalh xokgolh Jehová xlakata xasantos nawanaw: xkgalhni xKgawasa, Jesucristo (1 Ped. 1:18, 19). Komo kkintalakapastaknikan chu kkinakujkan liwana lhkawilinitaw la xlilhuwa xtapalh kgalhi xtamakamastan Jesús, chuntiya xaskulunku nawanaw kxlakatin Jehová.

12, 13. 1) ¿Tuku xlakata naxkajniyaw talismanin chuna la Jehová? 2) ¿Tuku naʼakxilhaw la uku?

¹² Talismanin nema ni lichuwinan Biblia. Kintalilakgapasnikan chu tiku kataskujaw o tiku kataʼanaw kʼescuela max nakinkawanikgoyan pi kamakgtlawaw akgtum talismanin. ¿Tuku nakinkamakgtayayan ni namastayaw talakaskin pi nakinkamatlawiyan talismanin nema Jehová xkajni? Liwana nakatsiyaw tuku xlakata xkajni. Nachuna lu xlakaskinka naʼakxilhaw tuku lichuwinanit kilikgalhtawakgakan xlakata xkilhtsukut akgtum talismanin. Akxni lakapastakaw tuku xlakata ni makgtlawayaw umakgolh talismanin, liwana katsiyaw pi lilamaw tuku makgapaxuwa Dios (Efes. 5:10). Lipawankan Jehová chu xTachuwin kinkamakgtayayan ni napekuaniyaw tuku nawankgo amakgapitsin (Prov. 29:25).

¹³ Putum kilhtamaku lilatamaputunaw tuku xaxlikana. ¿Tuku natlawayaw xlakata chuntiya namatliwakglhaw la nalilatamaputunaw tuku xaxlikana? Kaʼakxilhwi pulaktutu la natlawayaw.

14. 1) ¿Tuku xlakata chuntiya natamawayaw xaxlikana nakinkamakgtayayan nikxni nastayaw? 2) ¿Tuku xlakata lu xlakaskinka liskgalala, taʼakgatekgsni chu tastakyaw?

¹⁴ Pulana, chuntiya kalimaxtuw kilhtamaku xlakata nalikgalhtawakgayaw xaxlikana tamasiy xalak Biblia chu kalilakpuwaw. Komo tlakg nakgalhtawakgayaw, tlakg napaxkiyaw xaxlikana chu nakinkamatliwakglhan xlakata nikxni nastayaw. Pero ni kajwatiya talakaskin lhuwa tuku nakatsiyaw na talakaskin wi tuku natlawayaw. Proverbios 23:23 lichuwinan pi ni kajwatiya natamawayaw xaxlikana, na talakaskin  nakgalhiyaw «liskgalala chu tastakyaw chu taʼakgatekgsni». Tamawakan liskgalala kilhchanima nalilatamayaw tuku katsiniyaw. Akxni kgalhiyaw taʼakgatekgsni, tamalakxtumiyaw tuku katsinitilhayaw chu tuku katsiyawa. Nachuna, min kilhtamaku tuku xaxlikana kinkastakyawayan xlakata kinkalimasiyaniyan tuku talakgpalit kilitlawatkan kkilatamatkan. Ankgalhin lakapala namakgamakglhtinanaw tastakyaw, xlakata Biblia kinkamasiyaniyan pi tlakg lhuwa xtapalh kgalhi nixawa plata (Prov. 8:10).

15. ¿La kinkamakgtayayan litatampulakgchin xla xaxlikana?

¹⁵ Xlipulaktiy, liwana kalakkaxwiliw pi wa nalilatamayaw tuku xaxlikana chali chali. Ankgalhin kalitatampulakgchiw tuku xaxlikana (Efes. 6:14). Makgasata, soldados wi tuku xlitatampulakgchikgo nema xkamakgtaya xtampulakgnikan chu xpulaknikan. Wa xlakata, xtalakaskin liwana xchikgolh, komo ni chuna xtlawakgolh nila xkamakgtayalh. Tuku xaxlikana xalak Biblia xtachuna la akgtum litatampulakgchin. Komo liwana nachiyaw, nakinkamakgtayayan xlakata ni nakgalhiyaw nixatlan tapuwan chu nakinkamakgtayayan tlan tuku nalaksakaw. Chu akxni natitaxtuyaw akgtum taputsan, natlawa pi na natlawaputunaw tuku xatlan. Chatum soldado nikxni katialh kʼakgtum guerra komo ni lin xlitatampulakgchin. Nachuna, talakaskin pi nikxni namakgxtakgaw kilitatampulakgchitkan xla xaxlikana. Wata ankgalhin kaliw chu kalilatamaw. Nachuna, tuku xlitatampulakgchi chatum soldado xmakgtaya xlakata anta namawaka xʼespada. Uma kinkamakgtayayan nakatsiyaw tuku atanu tlan natlawayaw xlakata chuntiya namatliwakglhaw la nalilatamayaw tuku xaxlikana.

16. ¿Tuku xlakata akxni kamasiyaniyaw tuku xaxlikana amakgapitsin kinkamatliwakglhan xlakata chuntiya nalilatamaputunaw tuku xaxlikana?

¹⁶ Xlipulaktutu, katlawaw putum tuku matlaniyaw xlakata nakamasiyaniyaw amakgapitsin tuku xaxlikana xalak Biblia. Chuna la soldado liwana xlichipat xwanit xʼespada, nachuna akinin liwana kilichipatkan «xtachuwin Dios» (Efes. 6:17). Kimputumkan tlan naliskujaw xlakata tlakg tlan makgalhtawakgenanin nawanaw chu liwana namaklakaskinaw «ntachuwin xla talulokgtat» (2 Tim. 2:15). Komo nalimaklakaskinaw Biblia xlakata nakalimakgtayayaw amakgapitsin xlakata natamawakgo xaxlikana chu nalakgmakgankgo tuku nixaxlikana masiya kakilhtamaku, chuna liwana natawila kkinakujkan chu kkintalakapastaknikan tamasiy xalak Biblia. Uma nakinkamatliwakglhan xlakata chuntiya nalilatamaputunaw tuku xaxlikana.

17. ¿Tuku xlakata lanka xtapalh liʼakxilha wix tuku xaxlikana?

¹⁷ Tuku xaxlikana akgtum lanka tamaskiwin nema kinkamaxkinitan kinTlatkan xalak akgapun. Xlakata uma tamaskiwin, kgalhiyaw tuku lanka xtapalh: chuna la talalinaw. Putum tuku Jehová kinkamasiyaninitan kajku xlitsukun, xlakata kinkamalaknuninitan pi chuntiya tlan natamawayaw tuku xaxlikana xliputum kilhtamaku. Wa xlakata, kaliʼakxilhwi tuku xaxlikana xtachuna la akgtum perla nema lu lhuwa xtapalh. Chuntiya katamawaw chu nikxni kastaw. Chuna la David, namakgantaxtiyaw tuku malaknuninitaw Jehová, pi chuntiya nalilatamayaw tuku xaxlikana (Sal. 86:11).