Akɛnɛ Danièle toɔ nɔ́ he hɛ wawɛɛ he je ɔ, oya nɔuu nɛ e wo ye tue mi ke, “Koo hao o he kaa o maa fia polisi ɔmɛ, a su hiɛ ɔ momo!” Benɛ i hyɛ ye se ɔ, i na kaa lɔle ko ba da si ngɛ nibwɔhi a to he ɔ ngɛ kpo ɔ nɔ. Hɛngmɛfia bɔɔ komɛ a se ɔ, a nu i kɛ ye yo ɔ tsuo. Se akɛnɛ Danièle wo ye tue nɔ mla he je ɔ, i nyɛ nɛ i ngɔ womi komɛ nɛ a he hia kɛ ha nyɛminyumu ko ngɛ lejɛ ɔ.

Benɛ polisi ɔmɛ kɛ wɔ yaa a, i susu bɔ nɛ Yehowa dloo mi kɛ yo nɛ e ngɛ kã nɛ e suɔ Yehowa a he. Enɛ ɔ ji si fɔfɔɛhi babauu nɛ i kɛ Danièle pee kake kɛ tsu ní ngɛ mi ɔ a kpɛti kake. Nyɛ ha nɛ ma de nyɛ nɔ́ he je nɛ wa ya slaa mahi nɛ a tsi wa ní tsumi ɔ nya ngɛ mi ɔ.

A fɔ mi ngɛ jeha 1930 ɔ mi ngɛ Croix, nɛ ji ma nyafii ko nɛ ngɛ France. Ye fɔli ji Katoliki bi. Daa otsi ɔ, wa yeɔ Nyɔmtsɛ niye ní ɔ, nɛ ye papaa lɛɛ, e su tsitsaa ngɛ sɔlemi ɔ mi. Se benɛ i ye jeha 14 ɔ, nɔ́ ko ya nɔ nɛ ha nɛ i na kaa sɔlemi ɔ peeɔ osato.

Ngɛ je mi ta enyɔne ɔ mi ɔ, Germany ta buli babauu ba France ma a mi. Ke osɔfo ɔ ngɛ fiɛɛe ngɛ sɔlemi tsu ɔ mi ɔ, e deɔ wɔ ke wa fĩ Nazi nɔ yemi nɛ ngɛ Vichy ma a mi ngɛ France ɔ se. Munyuhi nɛ e tuɔ ɔ peeɔ wɔ nyakpɛ. Kaa bɔ nɛ nihi fuu peeɔ ɔ, wɔ hu wa buɔ BBC hleedio ɔ nɛ e bɔɔ amaniɛ kɛ kɔɔ mahi nɛ a kɛ France pee kake ɔ he ɔ tue. Se ngɛ September 1944 ɔ mi ɔ, osɔfo ɔ je Nazi nɔ yemi ɔ se, nɛ e to sina sɔlemi he blɔ nya kɛ ha mahi nɛ a kɛ France pee kake ɔ mohu akɛnɛ a ngɛ manye yee ɔ he je. Enɛ ɔ ha nɛ ye nya kpɛ ye he, nɛ i he we osɔfo ɔmɛ yi hu.

Ngɛ je mi ta a se bɔɔ pɛ ɔ, ye papaa si. Jamɛ a be ɔ mi ɔ, ye nyɛmiyo nɔkɔtɔma a ngɛ gba we ngɛ Belgium. Enɛ ɔ he ɔ, ye mami nɔ hyɛmi ba fɔ si ngɛ ye nɔ. I ná ní tsumi ngɛ bo peemi ní tsumi ko mi. Ye nitsumitsɛ ɔ kɛ e binyumu ɔmɛ tsuo ji Katoliki bi nɛ a kɛ sɔlemi yami fiɛ we kulaa. E ngɛ mi kaa i suɔ ní tsumi nɛ ɔ mohu lɛ, se e kɛ we nɛ i kɛ ka ko kpe.

Ye nyɛmiyo Simone nɛ e ba pee Yehowa Odasefo no ɔ ba slaa wɔ ngɛ jeha 1953 ɔ mi. E ngɔ e Baiblo ɔ kɛ kpa Katoliki Sɔlemi ɔ lakpa tsɔɔmihi kaa hɛl la, Triniti, kɛ susuma nɛ gbo we ɔ he bo kɛ tsɔɔ mi. Akɛnɛ pi Katoliki Baiblo ɔ nɛ e kɛ tsɔɔ  mi ní ɔ he je ɔ, i kɛ lɛ kpa we gbi, se pee se ɔ, i ba na kaa nɔ́ nɛ e ngɛ dee ɔ ji anɔkuale. Pee se ɔ, e ba ha mi Hwɔɔmi Mɔ momohi, nɛ i fɔ nyɔ kɛ kane mɛ tsuo. Oya nɔuu nɛ i na kaa anɔkuale ɔ ji nɛ ɔ nɛ; se i ye gbeye kaa ke i ba pee Yehowa Odasefo no ɔ, ye ní tsumi ɔ maa je ye dɛ.

I ngɔ nyɔhiɔ bɔɔ komɛ kɛ kase Baiblo ɔ kɛ Hwɔɔmi Mɔ ɔ ngɛ ye dɛ he. Nyagbenyagbe ɔ, i ma ye juɛmi nya si kaa ma ya Matsɛ Yemi Asa a nɔ. Suɔmi nɛ i na ngɛ asafo ɔ mi ɔ ta ye tsui he wawɛɛ. Nyɛminyumu ko nɛ e nane pi si kɛ mi kase Baiblo ɔ nyɔhiɔ ekpa, nɛ i ha nɛ a baptisi mi ngɛ September 1954 ɔ mi. E kɛ we nɛ ye mami kɛ ye senɔ ɔ hu ba pee Odasefohi, nɛ ye bua jɔ wawɛɛ.

Aywilɛho sane ji kaa ye mami gbo otsi bɔɔ komɛ pɛ loko wa ya jeha 1958 je mahi a kpɛti kpe ɔ ngɛ New York. Benɛ i je kpe ɔ kɛ ba a, nɔ ko be nɛ i ngɛ e nɔ hyɛe hu, enɛ ɔ he ɔ, i kpa ye ní tsumi ɔ, nɛ i je blɔ gbami ní tsumi ɔ sisi. Se jamɛ a be ɔ mi nɛ i kɛ nyɛmiyo Danièle Delie nɛ e ji blɔ gbalɔ nɛ e ngɛ kã a bɔni nyɛɛmi, nɛ wa sɛ gba si himi mi ngɛ May 1959 ɔ mi.

Danièle je be tsuo sɔmɔmi ní tsumi ɔ sisi ngɛ ma nyafii ko nɛ e kɛ e weku li a he kɛ ɔ mi. A tsɛɛ lejɛ ɔ ke Brittany. Akɛnɛ Katoliki jami ɔ he si ngɛ lejɛ ɔ he je ɔ, e hia kã loko e ma nyɛ maa fiɛɛ ngɛ lejɛ ɔ, nɛ e sa nɛ e ngɔ baisikle kɛ ya kɔpe ɔmɛ a mi. Akɛnɛ i kɛ lɛ tsuo wa li be nɛ nyagbe ɔ maa ba he je ɔ, waa kɛ kã fiɛɛ sane kpakpa a. (Mat. 25:13) E he nɛ e kɛ sãa afɔle be fɛɛ be ɔ ye bua wɔ nɛ wa fĩ si ngɛ be tsuo sɔmɔmi ní tsumi ɔ mi.

Benɛ wa sɛ gba si himi mi pɛ ɔ, a ha nɛ i ya sɔmɔ kaa kpɔ mi nɔ hyɛlɔ. Wa bɔ mɔde nɛ wa pee wa si himi kpokploo. Fiɛɛli 14 pɛ nɛ a ngɛ asafo nɛ wa ya sɔmɔ kekleekle ɔ mi, nɛ nyɛmimɛ ɔmɛ nɛ́ he ko ha wɔ nɛ wa maa to. Enɛ ɔ he ɔ, wa ngmɛ sa ngɛ Matsɛ Yemi Asa a nɔ ngɛ kpoku ɔ nɔ nɛ wa hwɔ si. E ngɛ mi kaa zugba a he wa mohu lɛɛ, se e hi kɛ ha se tso ɔ!

E ngɛ mi kaa wa be deka kulaa, se Danièle bɔ e he mɔde wawɛɛ ngɛ kpɔ mi nɔ hyɛmi ní tsumi ɔ mi. Behi fuu ɔ, ke wa kpa asafo mi kpe ɔ, e he ba hia nɛ asafo mi nikɔtɔma amɛ nɛ a susu sane komɛ a he nɔuu. Se Danièle mlɛɔ mi ngɛ wa lɔle nyafii ɔ mi nɛ lɔ ɔ hɛwi lɛ. I kɛ jeha enyɔ sɔmɔ kaa kpɔ mi nɔ hyɛlɔ. Sɔmɔmi ní tsumi nɛ ɔ ye bua wɔ nɛ wa kase bɔ nɛ e he hia ha kaa wa maa pee kake kɛ tsu ní kaa nɔ kɛ e yo.​—Fiɛlɔ 4:9.

Ngɛ jeha 1962 ɔ mi ɔ, a ha nɛ wa ya Gilead Sukuu nɛ to nɔ 37 ɔ ngɛ Brooklyn, New York. A kɛ nyɔhiɔ nyɔngma lɛ pee sukuu nɛ ɔ. Sukuu bi ɔmɛ a yibɔ ji 100, nɛ nyumuhi 13 kɛ a yihi ngɛ mi. Ye hɛ ji huɛ bɔmi kpakpa nɛ waa kɛ nyɛmimɛ kaa Frederick Franz, Ulysses Glass, kɛ Alexander H. Macmillan nɛ a ji titimahi ngɛ asafo ɔ mi ɔ ná a nɔ.

Ngɛ sukuu ɔ, a wo wɔ he wami kaa waa to níhi a he hɛ. Hɔ piani komɛ ngɛ nɛ a kɛ sukuu bi ɔmɛ  ya slaa si ngɛ New York City konɛ waa kase bɔ nɛ a toɔ níhi a he hɛ ha. Wa le kaa ke wa ya sukuu Hɔɛgbi ɔ, wa maa ngma ka ngɛ níhi nɛ wa na a he. Behi fuu ɔ, ke wa ke suu Betel gbɔkuɛ ɔ, kɛkɛ pɔ tɔ wa he. Se Betel weku ɔ mi no ɔ nɛ e kɛ wɔ ya slaa si ɔ biɔ wɔ sanehi konɛ wa kɛ kai níhi nɛ wa maa ngma ngɛ ka a mi ɔ. Hɔ piani ko ɔ, wa nyɛɛ kɛ kpa ma a mi hluu kɛ ya si gbɔkuɛ. Wa ya je mi si kpami ní tsumi he ko, nɛ a tsɔɔ wɔ meteors kɛ meteorites nɛ ji tɛ komɛ nɛ a mleɔ kɛ la nɛ a beɔ ngɛ kɔɔhiɔ mi ɔ he ní. Benɛ wa ya American Museum of Natural History ɔ, a tsɔɔ wɔ nyaka slɔɔtohi enyɔ a he ní. Benɛ wa ya su Betel ɔ, nyɛmi ɔ nɛ e kɛ wɔ ya slaa si ɔ bi wɔ ke, “Lɔ ɔ, mɛni slɔɔto lɛ ngɛ meteor kɛ meteorite a kpɛti?” Akɛnɛ pɔ tɔ Danièle he he je ɔ, ní ɔmɛ futu ngɛ e juɛmi mi. Lɔ ɔ he ɔ, e ha heto ke, “Meteorite ɔmɛ a lungu ka!”

Benɛ wa gbe sukuu ɔ nya a, a ha nɛ wa ya sɔmɔ ngɛ asafo ɔ ní tsumi kɔni nɛ ngɛ France ɔ. Wa sɔmɔ ngɛ lejɛ ɔ jeha 53 kɛ se. Ngɛ jeha 1976 mi ɔ, a ha nɛ i sɔmɔ kaa Asafo ɔ Ní Tsumi Kɔni ɔ Ajla Toli ɔmɛ a sanehi a he blɔ nya tolɔ, nɛ a ha nɛ i ya slaa mahi nɛ a ngɛ Afrika kɛ Middle East nɛ a tsi wa fiɛɛmi ní tsumi ɔ nya ngɛ ɔ. Blɔ hiami nɛ ɔ eko lɛ ha nɛ wa ya Gabon, nɛ wa ya je si fɔfɔɛ nɛ i wo ta ngɛ munyu ɔ sisije ɔ mi ɔ nɛ. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, i nuɔ he kaa ní tsumi nɛ ɔ kle pe mi. Se ye yo Danièle ye bua mi nɛ waa kɛ tsu ní tsumihi tsuo nɛ a ha wɔ ɔ.

Wa bua jɔ ngɛ Betel kɛ je benɛ wa bɔni sɔmɔmi ngɛ lejɛ ɔ. Danièle nɛ e kɛ nyɔhiɔ enuɔ kase Blɛfo gbi loko wa ya Gilead Sukuu ɔ ba pee gbi sisi tsɔɔlɔ nɛ e tsɔɔ gbi sisi saminya. E ngɛ mi kaa wa Betel ní tsumi ɔ ha nɛ wa náa bua jɔmi lɛɛ, se asafo mi kpehi nɛ wa yaa a hu haa wɔ bua jɔmi wawɛɛ. I kai ligbi ko gbɔkuɛ nɛ i kɛ Danièle ya hi tlee ko mi ngɛ Paris. Pɔ tɔ wa he, se wa bua jɔ kaa waa kɛ wa Baiblo kaseli ya kase ní jamɛ a ligbi ɔ. Se aywilɛho sane ji kaa Danièle ba nu hiɔ, nɛ e nyɛ we nɛ e tsu babauu hu.

Ngɛ jeha 1993 ɔ mi ɔ, dɔkita tsɔɔ kaa e ná kansa ngɛ e nyɔ mi. Blɔ nɛ a gu nɔ kɛ tsu hiɔ ɔ he ní ɔ ye lɛ wawɛɛ. A gba lɛ, nɛ a ha lɛ tsopahi nɛ nya wa saminya. Jeha 15 se ɔ, kansa a kpale pee lɛ ekohu, se enɛ ɔ nya wa pe kekle nɔ́ ɔ. Se akɛnɛ e bua jɔ gbi sisi tsɔɔmi ní tsumi ɔ he he je ɔ, benɛ e ná he wami bɔ nɛ sa a, e je ní tsumi sisi ekohu.

Ngɛ Danièle hiɔ nɛ ngɛ gbeye nɛ ɔ tsuo se ɔ, e bɛ wa juɛmi mi gblee kaa waa je Betel. Se ke nɔ ko be he wami ngɛ Betel ɔ, e be gbɔjɔɔ kulaa, titli ke ni kpahi li bɔ nɛ hiɔ ɔ ngɛ ha. (Abɛ 14:13) Benɛ Danièle ye jeha 70 kɛ se po ɔ, e hɛ mi kɛ bɔ nɛ e dlaa e he ha a tsɔɔ we kaa e be he wami gbagblaa. E pee we e he mɔbɔmɔbɔ. Mohu ɔ, e bɔ mɔde kaa e maa ye bua ni kpahi. E le kaa nɔ́ nɛ nihi nɛ a ngɛ nɔ́ nae hia ji kaa nihi maa bu mɛ tue. (Abɛ 17:17) Danièle pee we e he ga wolɔ; se kɛ̃ ɔ, e ngɔ e níhi a si kpami ɔ kɛ ye bua nyɛmimɛ yi ɔmɛ konɛ a ko ye kansa gbeye.

 Waa kɛ nyagba kpahi hu kpe. Benɛ Danièle nyɛ we nɛ e tsu ní ligbi ɔ tsuo hu ɔ, e yeɔ bua mi ngɛ blɔhi fuu a nɔ. E yemi kɛ buami ɔ ha nɛ i nyɛ nɛ i kɛ jeha 37 sɔmɔ kaa Asafo ɔ Ní Tsumi Kɔni ɔ Ajla Toli ɔmɛ a sanehi a he blɔ nya tolɔ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, daa ligbi ɔ, e toɔ blɔ nya konɛ waa ye wa piani niye ní ngɛ wa tsu ɔ mi konɛ waa jɔɔ wa he bɔɔ.​—Abɛ 18:22.

Danièle ha we nɛ e si fɔfɔɛ ɔ nɛ jɔ̃ e kɔni mi. Se kansa a kpale fia lɛ si etɛne. E ngɛ kaa nɔ́ nɛ wa be hɛ nɔ kami ko hu. Blɔ slɔɔtohi a nɔ nɛ a gu kɛ hyɛ lɛ ɔ ha nɛ e he wami ta kulaa. Be komɛ ɔ, nyɛɛmi peeɔ dengme ha lɛ. E ba su be ko nɛ ye yo nɛ e he be kɛ gbi sisi tsɔɔmi ɔ nyɛ we nɛ e kai níhi hu. Enɛ ɔ ha nɛ i ye tsui wawɛɛ.

E ngɛ mi kaa wa nuɔ he kaa wa be hɛ nɔ kami ko hu lɛɛ se wa kpa we sɔlemi, ejakaa wa he ye kaa Yehowa be blɔ ngmɛe nɛ waa na nɔ́ pe bɔ nɛ wa ma nyɛ. (1 Kor. 10:13) Be fɛɛ be ɔ, Yehowa guɔ e Munyu ɔ, nyɛmimɛ nɛ a hyɛɛ Betel weku mi bi nɛ a be he wami ɔ a nɔ, kɛ nyɛmimɛ nɛ a ngɛ asafo ɔ mi ɔ a nɔ kɛ yeɔ bua wɔ. Wa bua jɔ yemi kɛ buami nɛ a ha wɔ ɔ he wawɛɛ.

Wa biɔ Yehowa nɛ e ye bua wɔ konɛ wa nyɛ nɛ waa hla hiɔ tsami blɔ nɔ tomi nɛ sa. Be ko ɔ, wa hi si be saii nɛ wa yɛ hiɔ tsami he ɔ. Dɔkita a nɛ e hyɛ Danièle nɔ maa pee jeha 23 ɔ nyɛ we nɛ e tsɔɔ nɔ́ he je nɛ Danièle sɛɛ diblii mi ke a hyɛ lɛ ta a. E li blɔ kpa ko nɛ e maa gu nɔ kɛ hyɛ lɛ hu. Jehanɛ ɔ lɛɛ wa na kaa nɔ́ ko be nɛ wa ma nyɛ maa pee hu, nɛ wa li bɔ nɛ níhi maa ya nɔ ha. Kɛkɛ nɛ dɔkita kpa ko kplɛɛ kaa e maa hyɛ Danièle. E ngɛ kaa nɔ́ nɛ Yehowa lɛ e je dɔkita ha wɔ konɛ wa nyɛ nɛ waa da haomi ɔmɛ a nya.

Kaa bɔ nɛ Yesu tsɔɔ ɔ, wa bɔɔ mɔde kaa wa be yeyeeye pee ngɛ wa nyagba amɛ a he tsɔ. E de ke, “ligbi fɛɛ ligbi haomihi hiɛ” momo. (Mat. 6:34) Hɛ kɛ nɔ fɔmi nɛ wa ngɛ kaa níhi maa hi, kɛ níhi nɛ waa kɛ peeɔ muɔ ɔ hu ye bua wɔ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, be ko ɔ, Danièle hi si nyɔhiɔ enyɔ sɔuu nɛ e yɛ hiɔ tsami he ɔ. Kɛkɛ nɛ e pee plasee ke, “O le, piɔ lɛɛ ye he mi jɔ mi!” (Abɛ 17:22) Ngɛ yemi nɛ hiɔ ɔ ye lɛ tsuo se ɔ, e kɛ bua jɔmi kase Matsɛ Yemi la ehe ɔmɛ, nɛ e laa kɛ gbi nɛ he wa.

Bua jɔmi nɛ e ná ngɛ e si fɔfɔɛ ɔ mi ɔ ye bua mi nɛ i tsu imi nitsɛ ye gbɔjɔmihi a he ní. Ma tu anɔkuale, ngɛ jeha 57 nɛ waa kɛ hi si ɔ mi ɔ, e tsu ye hiami níhi fuu a he ní ha mi. E sume po kaa e maa tsɔɔ mi bɔ nɛ a siɔ kungwɔ hlui ha! Enɛ ɔ he ɔ, benɛ e hiɔ ɔ mi ba wa nɛ e nyɛ we nɔ́ ko peemi hu ɔ, e he ba hia nɛ ma kase tsesihi a mi sami, níhi a he fɔmi kɛ ní hoomi. I ywia nyu numi kpluhi saii, se kɛ̃ ɔ, ye bua jɔ kaa imi hu i pee ní komɛ kɛ ye bua lɛ. *

Hiɔ kɛ bwɔmi gba wa nya mohu lɛɛ, se i kase ní ngɛ mi. Kekleekle ɔ, i kase kaa e sa nɛ huno kɛ e yo nɛ a ná deka kɛ ha a sibi, nɛ́ a suɔ a he. Be nɛ e sa nɛ a pee jã titli ji be nɛ a ngɛ nɔmlɔ tso mi he wami. (Fiɛlɔ 9:9) Nɔ́ nɛ ji enyɔ ɔ, e sɛ nɛ waa hao wa he tsɔ ngɛ nyagba tsɔwitsɔwihi a he; ke pi jã a, wa be jɔɔmi babauu nɛ wa náa daa ligbi ɔ po yɔsee.​—Abɛ 15:15.

Ke i hyɛ bɔ nɛ Yehowa jɔɔ wɔ ha ngɛ be tsuo sɔmɔmi ní tsumi ɔ mi ɔ, i na kaa jɔɔmi ɔmɛ hiɛ babauu pe bɔ nɛ wa ma nyɛ maa kane. Ma nyɛ ma de kaa bɔ nɛ la polɔ ɔ de ɔ. E de ke: ‘Yehowa dloo mi babauu.’​—La 116:7.